Morgunblaðið - 23.04.1986, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. APRÍL1986
Munurinn á mjólk og svo-
kölluðum „ávaxtadrykkjum“
eftir Gerði
Pálsdóttur
Miklar umræður hafa verið um
landbúnaðarvörur nú síðustu mán-
uði. Sú umræða hefur mest verið
vegna mjólkurkvótans, sem er sett-
ur á vegna offramleiðslu á þeirri
dýrmætu vöru.
Hver er orsökin fyrir minnkandi
mjólkurneyslu? Orsakirnar eru
margar. Ein þeirra er gengdarlaus
áróður sumra fjölmiðla og fjölmiðla-
manna gegn bændum og fram-
leiðslu þeirra og þá um leið gegn
landsbyggðinni allri því þar búa
fleiri en bændur.
Landbúnaðarvörur hafa um ára-
tugaskeið verið notaðar sem „Hag-
sýslutæki“ mörgu öðru fremur.
Verðbreytingar á þeim hafa síðan
áhrif á framfærsluvísitölu og kaup-
gjald.
Mataræði fólks hefur tekið mikl-
um breytingum undanfarinn ára-
tug. Flestar húsmæður vinna að
einhverju eða öllu leyti utan heimil-
is. Þær eru hættar að elda nema
eina máltíð á dag og oft er ekki
nema einn réttur á borðum, spóna-
matnum sleppt. Spónamatur var
sjálfsagður hlutur hverrar máltíðar
og aðalefnið var oftast mjólk og
komvara. Það er hollara að hafa
spónamat, hann eykur fjölbreytni
fæðunnar og þynnir hana í magan-
um. í sama stað kemur að hafa
mjólkurglas eða ávexti í eftirmat.
Þar fást dýrmæt vítamín og stein-
efni til viðbótar því, sem ef til vill
skortir í aðalréttinn.
Mjólkurdrykkja hefur minnkað
og í staðinn komið Qöldinn allur af
tilbúnum drykkjum, þar sem vatn
er blandað auka- oggerviefnum.
Gosdrýkkir eða kolsýrðir drykkir
hafa verið-áberandi og neysla þéirrá '
hefur margfaldast eftir að „soda-
stream“-tækin komu á markaðinn.
Nú síðustu árin hafa komið nýir
drykkir sem veita gosdrykkjunum
harða keppni, en það eru svokallaðir
„ávaxtadrykkir". Gervidrykkir sem
seldir eru undir ýmsum nöfnum.
Þeir eiga það sameiginlegt gos-
drykkjunum að vera nær eintómt
vatn, blandað aukaefnum sem alls
ekkert gildi hafa næringarlega.
Þetta er síðan auglýst sem alls-
hetjar meðal við deyfð og drunga
og að neysla þessara drykkja fylli
alla ofurmannlegum krafti og lífs-
gleði.
Ekki er neitt til sparað í kapp-
hlaupinu um kaupendurna, af selj-
endum þessara drykkja. Reynt er
að sannfæra þá með tilþrifamiklum
og dýrum auglýsingum um að ekki
sé hægt að vera án þessara einstöku
drykkja og alls ekki hægt að vinna
ærlegt handtak nema hafa þá við
höndina til þess að sækja í þá orku
og vinnugleði.
Ef hugað er að upplýsingum um
efnainnihald á umbúðunum eru þær
oft engar þegar um gosdyrkki er
að ræða, en á femum undan
„ávaxtadrykkjunum" eru upplýs-
ingar sem allir geta kynnt sér.
Þar sést að innihaldið er 12—15%
af hreinum ávaxtasafa, síðan
85—88% vatn. Til viðbótar þessu
eru allt að sex aukaefni, til þess
að gera vatnsblandið drykkjarhæft
og til þess að það geymist bæði vel
og lengi ef menn vilja birgja sig
upp til lengri tíma.
Þessi efni eru sítrónusýra (E
330), bindiefni (E 407, E 415),
sykur eða gervisæta aspartme,
rotvamarefni (E 210), bragðefni,
litarefni (E 160) og síðan er bætt
í þetta C-vítamíni (askorbinsýru) til
þess að gera vöruna útgengilegri.
Á sumum pökkunum stendur sykur-
skertur epla- eða appelsínudrykkur,
ekki getur það nafn staðist því ekki
yerður sykur tekin úr drykk .sem
upphafkiga er sykurlaus. ;Þegjir
gervisykur er notaður er ‘ varaíi
sykurlaus eða sykursnauð.
í 100 grömmum af þessum
drykkjum em 12—15 gr. ávaxta-
safi, sem samsvarar einni matskeið
(mæliskeið sem tekur 15 gr. af
vökva). I einni fernu sem tekur einn
Gerður Pálsdóttir
„Neytendur ættu að
reyna að gera sér grein
fyrir hvað þeir eru að
kaupa og hver regin-
munur er á heilnæmri
mjólk og mjókurvörum
og hreinum óblönduð-
um ávaxtasafa annars-
vegar og gosdrykkjum
og gerviávaxtadrykkj-
um hinsvegar,“
fjórða úr lítra em því tvær og hálf
matskeið, eða 37,5 gr. af ávaxta-
safa og 212,5 gr. af vatni.
Af þeásum 37,5 gr. af safa eru
87% vatn og geta þá einhverjir
reiknað heildarvatnsmagnið og
hvað næringarefnin, sem eftir verða
em mörg grömm, en það er það
sem kaupandinn fær fyrir pening-
ana ásamt C-vítamíninu.
Öll aukaefnin sem í þetta er
blandað em neytandanum algjör-
lega óþörf frá næringarsjónarmiði
og geta verið varsömu eða skaðleg.
Eina efnið sem eitthvert gildi hefur
er C-vítamínið, en ekki er mikil
hætta á að það skorti í góða daglega
fæðu, þar sem grænmeti, ávextir
og mjólk em á borðum.
Áðumefnd aukaefni em leyfileg
í matvælum og sumum þeirra af
náttúrulegum uppmna. Þrátt fyrir
það er talið að síaukin notkun þeirra
og fjöldi í einni og sömu fæðuteg-
und sé varasamur.
Verksmiðjuframleiddum matvæl-
um fjölgar stöðugt. Talið er að víða
erlendis sé allt að 90% matvæla
verksmiðjuunnin eða blönduð auka-
efnum að meira eða minna leyti.
Það er sannað að notkun þessara
efna veldur fjölgun ofnæmissjúkl-
inga og er það áhyggjuefni heil-
brigðisyfirvöldum víða.
Það er einnig sannað að athafna-
æði, óróleika, árásargirni og náms-
örðugleika sumra bama má rekja
til aukaefna í fæðunni. Sannast það
þegar þau em sett á sérfæði.
Heimatilbúið fæði þar sem ekki er
notað hráefni sem inniheldur auka-
efni, þá batnar þeim.
Sú sýra sem er í áðumefndum
drykkjum er varhugaverð fyrir
tannglemnginn. Sykur breytist í
sým fyrir áhrif gerla í munni og
síðan er það sýran sem eyðileggur
glemnginn. Nóg er af sým í þessum
drykkjum, sérstaklega er meiri sýra
í drykkjum með gervisykri þar sem
hún er rotvamarefni.
Neytendur ættu að reyna að gera
sér grein fyrir hvað þeir em að
kaupa og hver reginmunur er á
heilnæmri mjólk og mjókurvömm
og hreinum óblönduðum ávaxtáaafa
annarsvegar og gosdrykkjum og
gerviávaxtadrykkjum hinsvegar.
í mjólk em öll helstu næringar-
efnin sem líkaminn þarf daglega.
Þar er fullkomin hvíta, mikið af
kalki og fosfór. Talvert af vítamín-
um. lítið er af D-vítamíni og einnig
er mjög lítið af jámi. Efnainnihald
er greinilega merkt á umbúðir.
Mjólkursykur er hið eina af ein-
faldari kolvetnum sem engin áhrif
hefur á tennurnar. Mjólkin er líka
ódýmst af öllum þessum drykkjum.
Einn lítri af mjólk kostar 35,80.
Einn lítri (fjórar smáfemur) af
gervidrykkjum kosta frá 43 krónum
til 60 kr., mismunandi eftir því
hvar keypt er.
Hreinn ávaxtasafi er seldur á
litlum og stómm fernum með dag-
setningu. Það er úrvalsvara sem
engum aukaefnum er blandað í og
greinileg vömmerking á umbúðun-
um.
Heyrst hefur að börn og ungling-
ar vilji ekki mjólk og skammist sín
fyrir að koma með hana í skólann
af því að öll hin börnin kom með
gervidrykkina. Einnig er því borið
við að mjólkin sé orðin volg þegar
á að fara að neyta hennar. Ur því
hlýtur að vera hægt að bæta, með
því að koma fyrir kæliaðstöðu í
skólunum.
Drykkir eða aðrar fæðutegundir,
sem innihalda gervisætu em ein-
göngu ætlaðir sykursjúkum og ættu
ekki aðrir að neyta þeirra nema
þeir þurfí að léttast.
Foreldrar og forráðamenn barna
ættu að fylgjast betur með hvað
bömin láta ofan í sig milli mála,
og kenna þeim að drekka mjólk og
aðrar mjólkurdrykki og svo vatn
við þorsta. Vatnið kostar ekkert.
Böm og unglingar ættu að fá um
einn lítra af mjólk á dag, fullorðnir
hálfan til einn lítra eftir aldri og
kyni.
Vatn er besti svaladrykkur sem
til er og af því eigum við nóg og
við eigum hreint ómengað vatn enn
sem komið er. Það er óþarft að
kaupa vatn sem búið er að blanda
aukaefnum sem geta verið varasöm
þegar þeirra er neytt gengdarlaust
og að staðaldri.
Þó aðrar þjðir, sem ekki hafa
aðgang að öðm en marghreinsuðu
og vondu vatni, noti þessa drykki,
þúrfum við ekki að gera það líka.
Höfundur er kennari á hússtfóm-
arsviði Verkmenntaskólans á
Akureyri, búsett í Hrafnagils-
hreppi.
Þarf að breyta leikfimi-
kennslu í grunnskólum?
eftirKristin
Björnsson
Tilefni þessarar greinar em skoð-
anaskipti þeirra Torfa R. Kristjáns-
sonar íþróttakennara og Kristínar
E. Guðmundsdóttur sjúkraþjálfa
um íþróttakennslu. Grein Torfa
birtist í Morgunblaðinu 18. janúar
sl., en athugasemdir Kristínar
nokkm síðar. Þau hvetja til umræðu
um þetta mál. Ég hef lengi haft
áhuga á því og læt því frá mér
heyra.
Ásökun Kristínar er aðallega sú
að einhliða áhersla sé lögð á kennslu
íþrótta á kostnað íjölbreyttari lík-
amsþjálfunar, en Torfí bendir á
kosti þjálfunar í íþróttum og ýmsum
kappleikjum. Spumingin til um-
ræðu er því, á hvað sé rétt að leggja
aðaláherslu.
Fjölbreytt líkamsþjálfun og
íþróttaiðkun er að mínu áliti afar
mikilvæg, ekki síst nú á tímum
þegar mikið er orðið um kyrrsetu-
störf og margri vinnu fylgir lítil
áreynsla. Þá er nauðsynlegt að skól-
inn kenni öllum gmndvallaratriði í
því að styrkja og þjálfa vöðvakerfí
sitt og nota það rétt. Leikfími- og
íþróttakennsla er sú námsgrein,
sem þama getur orðið að mestu liði,
þótt fleiri greinar, svo sem líffræði,
komi við sögu.
Hve vel er þá íþóttakennslan fær
um að gegna þessu hlutverki? Hér
skiptir mestu máli: 1. Menntun
kennaranna. 2. Námsskrá í grein-
inni. 3. Markmið kennslunnar eða
Kristinn Björnsson
„íþróttakennsla er
námsgrein, sem hefur
ekki verið mikið rædd,
en hún er vissulega
mjög gagnleg fyrir
heilsu almennings, ef
áhersla er lögð á það
sem mestu máli skipt-
það sjónarmið sem haft er að leiðar-
ljósi, og er það mikilvægast.
Menntun leikfimikennara þekki
ég ekki það vel að ég sé dómbær
um ágæti hennar. Þætti mér
ánægjulegt ef einhver vildi skýra
nánar frá fyrirkomulagi og inntaki
hennar. Óneitanlega hef ég þó á
tilfinningunni að of mikil áhersla
sé lögð á íþróttakennslu, til námsins
veljist oftast þeir sem áhuga hafa
á keppnisíþróttum frekar en fím-
leikum og líkamsþjálfun. Hvaða
menntun fá verðandi kennarar t.d.
í að kenna slökun, rétta líkams-
beitingu og fimleika fyrir þá sem
hafa takmarkaða krafta, eða eru
fatlaðir o.fl. þ.l.?
Námsskrá fyrir skólaíþróttir, sem
svo er kölluð, frá 1976 er ítarleg
og gefur miklar leiðbeiningar um
inntak kennslunnar. En þar virðist
mér jafnan aðaláherslan lögð á
þjálfun krafta, hraða og undirbún-
ings undir íþróttir. Að vísu er
minnst á fími og jafnvel slökun, en
þetta virðist þó aukaatriði í leið-
beiningunum, flest virðist miða við
að búa nemendur undir það að verða
íþróttamenn. Námsskráin hefur
því nokkuð einhliða stefnumark.
Mikilvægast er það sjónarmið um
markmið kennslunnar, sem ákvarð-
ar anda hennar og inntak, því það
hefur mest áhrif á hvað gert er.
Mér hefur alltaf sýnst að andi
keppnisíþróttanna sér hér alltof
ráðandi.
Fyrir löngu var ég nemandi í
leikfími héraðsskóla og mennta-
skóla. Þá var tíminn að mestu
notaður í hlaup og stökk, og ein-
kunnir gefnar eftir því hvað nem-
andi gat afrekað í æfíngum sem
útheimtu krafta, flest miðaðist við
þjálfun til íþrótta.
Þá áttaði ég mig ekki á hvað
vantaði í þessa kennslu og hve
skakkt hún stefndi. Síðar hef ég
lært leikfímisæfíngar sem gagnleg-
ar eru til þjálfunr fyrir þá sem vinna
kyrrsetustörf, sömuleiðis æfínga-
kerfi til slökunar og í bakskóla lært
réttar aðferðir við leikamsbeitingu
og hvemig hlífa má liðamótum við
varasömu álagi.
Oft hefur mér fundist að leik-
fímikennsla í skóla hefði átt að
veita einhverja þekkingu á þessu
þrennu, fímleikum, slökun og lík-
amsbeitingu.
Vonandi eru þessi mál í betra
horfí nú, en þó hef ég oft heyrt að
íþróttakennsla í skólum og hef
ástæðu til að halda að þeir þættir
sem ég nefndi verði mjög útundan,
en flest miðist við að æfa krafta
og búa nemendur undir íþróttir.
Einstöku sinnum gefast nemendur
upp og fá undanþágu frá leikfími,
þegar þeim finnst þeir ekki standast
þær kröfur, sem til þeirra eru gerð-
ar.
Tillögur um breytt viðhorf fela
einkum þetta í sér:
1. Öllum þarf að kenna leikfimiæf-
ingar, sem hægt er að gera
daglega heima hjá sér eða á
vinnustað án áhalda eða út-
búnaðar, en hafa þann tilgang
að halda við líkamlegu þreki og
hreyfífærni.
2. Kenna þarf undirstöðuatriði
slökunar og æfa nemendur í að
ná þannig betra valdi á vöðva-
kerfí sínu.
3. Kenna þarf rétta líkamsbeitingu,
sérstaklega með tilliti til að nota
hrygg og liðamót rétt, styrkja
þessi líffæri en ofgera þeim ekki.
4. Þeir sem eru þreklitlir eða eru
fatlaðir fái kennslu við sitt hæfí,
en þeim sé ekki vísað frá eða
veitt undanþága frá leikfími-
námi. Það er sem sé sérkennslu
í þessari grein fyrir þá, sem ráða
ekki við það sem flestum er
boðið, og námsefni þarf að laga
að þörfum nemendanna í þessari
grein eins og öðrum.
Að sjálfsögðu viðurkenni ég
ágæti erfíðari æfínga og þjálfunar
við knattleiki, hlaup o.þ.l. Ungt fólk
þarf á þessu að halda þegar mikill
tími fer í kyrrsetur við bóklegt nám.
Áhugi á keppnisíþróttum, sem flest-
ar eru ekki heilsusamlegar, má þó
ekki taka völdin og rýma frá mörgu
því, sem nauðsynlegt er öllum
almenningi.
Ef takast á að færa leikfimi-
kennslu grunnskóla í það horf, sem
hér hefur verið drepið á, er íþrótta-
kennaraskólinn mikilvægasta
stofnunin, sem getur stuðlað að
slíku, því þar fá væntanlegir kenn-
arar undirbúning sinn. Þá er náms-
skrá eða námsáætlun í þessari grein
grundvallaratriði, og þarf að laga
hana að æskilegum markmiðum.
íþróttakennsla er námsgrein,
sem hefur ekki verið mikið rædd,
en hún er vissulega mjög gagnleg
fyrir heilsu almennings, ef áhersla
er lögð á það, sem mestu máli
skiptir.
Höfundur er forstöðumaður Sál-
fræðideildar skóla.