Morgunblaðið - 23.04.1986, Side 26

Morgunblaðið - 23.04.1986, Side 26
26 MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 23. APRÍL1986 Skýrsla Sverris Hermannssonar menntamálaráðherra til Alþingis um Lánasjóð íslenskra námsmanna: Nám er hagkvæmasta fjárráð- stöfun sem hugsast getur Hér fer á eftir skýrsla Sverris Hermannssonar, menntamála- ráðherra, til Alþingis um málefni Lánasjóðs íslenskra námsmanna. Skýrslan var lögð fram á Alþingi í gær: „Útbýtt hefir verið til þingmanna greinargerð um Lánasjóð íslenzkra námsmanna, sem skýrir tillögugerð mína um breytingar á reglum hans og starfsemi. Nauðsyn ber til að spil þessa máls séu lögð á borðið, svo mjög sem menn hafa hallað til um afstöðu mína. Fyrirrennari minn í embætti menntamálaráðherra, hæstv. núv. heilbrigðisráðherra, kvaddi nefnd til starfa til að gaumgæfa starfsemi og reglur LÍN. Það hefír mjög tafíð fyrir um fullvinnslu málsins að svo vildi til að samstarfsflokkur okkar í ríkisstjóm, Framsóknarflokkur- inn, átti ekki fulltrúa í þeirri nefnd. í framhaldi af starfí þeirrar nefndar voru samdar tillögur til breytinga á lögum um LIN. Þá nefndum við hæstv. forsætisráðherra sinn mann- inn hvor til að reyna að samræma sjónarmið stjómarflokkanna í mál- inu. Það tókst þeim ekki vegna þess að Framsóknarflokkurinn taldi sig þurfa meiri tíma til þess að athuga málið. Nú hafa stjómar- flokkamir gert með sér samkomu- lag um að nefna tvo menn hvor í samstarfsnefnd um málið sem samræmi sjónarmiðin fyrir þing á hausti komanda. Ég tek það fram að ég álít að flokkana skilji ekki mjög mikið að um afstöðu í máli þessu, enda hefír hæstv. forsætisráðherra gefíð mér heimild til að stjóma breyttum starfsháttum LÍN með reglugerðum svo langt sem þær kunna að ná. Núverandi fyrirkomulag aðstoð- ar við íslenzka námsmenn hefur verið lítt breytt frá árinu 1976, en þá vom gerðar mjög róttækar breytingar á lögum um námslán og námsstyrki. Endurgreiðslureglur vom stórlega hertar með verðtrygg- ingarákvæðum og möguleikar námsmanna til að njóta vemlegrar aðstoðar úr Lánasjóði íslenzkra námsmanna vom mjög auknir. Sérfræðingar töldu að með breyttum endurgreiðslureglum myndu heimtur hjá sjóðnum aukast, en áður hafði óvemlegur hluti út- lána sjóðsins endurgreiðst vegna lágra vaxta og mikillar verðbólgu. Með lögunum frá 1976 var stefnt að því að 66% af heildarútlánum sjóðsins skiiuðu sér í hann aftur. Með lögunum frá 1982 virðist lög- gjafínn hafa ætlast til að lánin endurgreiddust að mestu leyti, eða vel yfír 95%. í stuttu máli má segja að einstæð kjör námslána, léieg endurheimta þeirra, og ófyrirséð Qölgun námsmanna hafí valdið því að málefni Lánasjóðsins hafa farið úr böndum. Mjög mikil ásókn er í rífleg lán, sem enga vexti bera og lánþegar vita að verulegur hluti lánanna verður auk þess afskrifað- ur vegna endurgreiðslureglna. Eftirfarandi em helstu breyting- ar sem ég hefí lagt til að gerðar yrðu á gildandi lögum um námslán og námsstyrki: 1. Mörk laga og reglugerða. Lagt er til að það sé skýrt af- markað í lögum um Lánasjóðinn hverjir teljist vera í aðstoðarhæfu námi. Þannig hafí reglugerðargjafí- ekki lengur heimild til að kveða á um lánshæfni tiltekinna skóla eða einstakra árganga þeirra eins og er í gildandi lögum. 2. Tillit til tekna við ákvörðun lánsfjárhæðar. í núgildandi lögum er vemlega litið til tekna námsmanns og maka hans við ákvörðun lánsfjárhæðar. Hefur þetta átt að vera til þess að draga úr lánveitingum. Einnig hafí þeir sem afla vemlegra tekna í leyfum og með námi næg fjárráð til að framfleyta sér og þurfi því ekki aðstoðar Lánasjóðs við. En þetta hefur verið gagnrýnt mjög og verið afar óvinsælt meðal náms- manna. Hefur verið bent á ýmislegt sem mælir gegn þessu fyrirkomu- lagi: Námsfólki er refsað fyrir það að vinna. Þeir sem minnstar tekjur hafa, venjulega vegna þess að þeir vinna minnst, fá hæst lán á afar hagstæðum kjömm, sem gæti orðið gjöf að vemlegum hluta. Afleiðing- in er sú að námsmenn hafa margir misst tilfínningu fyrir nauðsyn ög mikilvægi vinnunnar og standa frammi fyrir því að geta ekki bætt hag sinn með því að leggja harðar að sér. Slæm uppeldisleg áhrif þessa em auðsæ. Æskufólk er uppalið við þau sjónarmið að vinna og verðmætasköpun séu af hinu illa. Þetta hefur aftur þau áhrif að sumarvinna námsfólks og önnur vinna með námi minnkar mikið og leggst jafnvel af þegar til lengri tíma er litið. Þannig geti hugsan- lega rofnað þau mikilvægu tengsl skólafólks við atvinnulífið, sem myndast hafa á undanfömum ára- tugum og sem sumir hafa jafnvel talið eitt af megin einkennum ís- lenzkra námsmanna og kost. Einnig hefur verið bent á aðstöðumun þeirra, sem njóta fjárstuðnings aðstandenda og þeirra, sem alger- Iega verða að standa á eigin fótum. Þannig geta þeir, sem ekki njóta stuðnings aðstandenda, sem yfír- leitt kemur hvergi fram á opin- berum skýrslum, ekki bætt hag sinn með vinnu nema að því leyti sem tekjumar dragast ekki frá láni. Þá má og benda á það að niður- felling tekjutillits við ákvörðun námslána einfaldar mjög starfsemi Lánasjóðsins, svo sem allt eftirlit með tekjum námsmanna og maka þeirra, sem hefur verið mjög um- fangsmikið, og útreikninga á láns- upphæð. Þetta er og til þess fallið að flýta mjög allri afgreiðslu lána og gæti dregið verulega úr rekstrar- kostnaði skrifstofu Lánasjóðsins. Rétt er að leggja áherslu á að niðurfelling tekjutillitsins hlýtur að standa í nánu sambandi við láns- kjörin, hertar endurgreiðslureglur og vextir eru mikilvægar forsendur. Er lagt til að lánin beri 3,5% vexti og endurgreiðist að fullu verðbætt með lánskjaravísitölu. Þanniger lík- legt að námsmenn meti nú gaum- gæfílega þörf sína á námslánum. 3. Fjárhæðir námslána, úthlut- unarreglur. Einstaka lánsfjárhæðir hljóta annars að ráðast helzt af tvennu: Ráðstöfunarfé sjóðsins til lána og fjölda umsókna. Fjölda lánþega má sjá fyrir á hveiju ári með nokkurri nákvæmni. Það verður því í raun Alþingi, sem ræður fjárhæð náms- lána með fjárveitingu sinni, þar til endurgreiðslur eldri lána eru orðnar það miklar að þær standi að veru- legu leyti undir útlánum. Lagt er til að stjóm sjóðsins verði skylduð til þess, að fengnu sam- þykki ráðherra, að setja eigi síðar en 1. febrúar ár hvert, reglur um það hvemig fjárhæð einstakra lána og styrkja ákvarðast með hliðsjón af heildarráðstöfunarfé sjóðsins, og áætluðum fjölda lánþega. Er þetta gert til þess að reyna að tryggja að námsfólki megi vera ljóst í tíma hvers það megi vænta í aðstoð frá sjóðnum á komandi skólaári. 4. Stjóm Lánasjóðsins. Gerð er tillaga um það að breytt verði skipan stjómar Lánasjóðsins. Er meðal annars lagt til að eftirtald- ir aðilar fái aðild að stjóminni: Háskólaráð, sem stjóm æðstu menntastofnunar landsins, Alþýðu- samband íslands og Vinnuveitenda- samband íslands sem mikilvægir aðilar vinnumarkaðarins. Lagt er til að skipunartími stjómarmanna verði sem hér segir: Fulltrúar náms- manna, Háskólaráðs, ASÍ og VSÍ verði skipaðir til tveggja ára. Skip- unartími ráðherrafulltrúanna stytt- ist úr Qórum árum í tvö en auk þess takmarkist skipunartími þeirra af embættistíma menntamála- og fjármálaráðherra. Ástæðan fyrir þessari breytingu er fyrst og fremst sú að mjög nauðsynlegt er fyrir Lánasjóðinn, viðskiptamenn hans og ráðuneytin að náið og gott samband sé með nefndum stjórnar- mönnum og viðkomandi ráðherrum vegna þess hve veigamikil áhrif sjóðurinn hefur á framkvæmd mennta- og Qármálastefnu stjóm- valda. Rök fyrir lengri skipunartíma eru fyrst og fremst þau að tryggja þurfí sem kostur er að stjómarmenn safni reynslu og þekkingu, sem ekki fáist með skammri stjómar- setu. En benda má á að ráðherrum er auðvitað heimilt að skipa menn aftur til starfans ef þeir svo kjósa. Hugmyndir menntamála- ráðherra: •Tekjur hafi ekki áhrif á upphæð námslána. • Lántöku- og innheimtu- gjald tekið upp. • Námslán beri 3,5% árs- vexti auk verðtryggingar. • Endurgreiðslutimi styttur úr 40 árum í 30. •Námsstyrkir teknir upp. • Afburðanámsmenn verðlaunaðir. • Þjónusta við námsmenn bætt. •Breytt skipan stjórnar LÍN. 5. Lántöku- og innheimtugjöld. Gert er ráð fyrir því að upp verði tekið lántöku- og innheimtugjald, sem standi undir kostnaði af lán- veitingum og innheimtustarfsemi sjóðsins. Ástæður til þess að þessi gjaldtaka er lögð til em eftirfarandi: Það er almenn regla að lántakendur greiði kostnað vegna lántöku, sem dreginn er frá útborguðu láni og innheimtunnar, sem bætist þá við afborgun til að standa undir starf- seminni. Eðlilegt er að námsmenn séu með undir þeim hatti. 1% lán- tökugjald er talið hæfílegt og hefur verið höfð hliðsjón af lántökugjaldi opinberra lánasjóða. Þannig verður og rekstrarfé sjóðsins skýrt að- greint frá því fé sem ætlað er til lánveitinga og styrkja og veitir jafnframt aðhald í rekstri Lána- sjóðsins. Lagt er til að ríkissjóður greiði sérstaklega fyrir aðra starf- semi sjóðsins en vegna útlána og innheimtu. 6. Umnámslánin. Alþingi ákveður á fjárlögum hversu miklu fé skuli veija til námslána. Þannig yrði fjárveiting Alþingis til Lánasjóðsins væntan- lega að minnsta kosti þríþætt: Fé til námslána, fé til námsstyrkja og fé til að standa undir rekstrarkostn- aði. Samþykki þingið þannig lág framlög og litlar lánsfjárheimildir til handa Lánasjóðnum, hvort sem er til styrkja- eða lánadeildar hans, verður stjóm sjóðsins og ráðherra að taka tillit til þess við úthlutun úr báðum deildum hans og þrengja Sverrir Hermannsson, menntamálaráðherra. skilgreiningar á aðstoðarhæfi og rýmka þegar Alþingi veitir meiru fé til sjóðsins. 7. Fyrsta árs nemar. í núgildandi lögum er heimildar- ákvæði fyrir stjóm Lánasjóðsins til að veita þeim sem eru að hefja láns- hæft nám, víxillán, til bráðabirgða, sem síðan breytist í skuldabréfalán, ef námsmaður uppfyllir kröfur um námsárangur. Nú er lagt til að þeir sem hefja lánshæft nám eigi rétt á sérstöku skuldabréfaláni, til tveggja ára, sem er bundið lán- skjaravísitölu og ber hæstu lög- leyfðu vexti samkvæmt ákvörðun Seðlabankans á hveijum tíma. Ef námsmaður stenzt kröfur um náms- árangur á 1. misseri, innan 12 mánaða frá útgáfu bréfsins, getur hann breytt því í venjulegt námslán. Standist námsmaður ekki kröfur um námsárangur, greiðist bréfíð upp á næstu 12 mánuðum. Náms- menn hafa lengi barist fyrir því að fyrsta árs nemar og aðrir þeir sem eru að heíja lánshæft nám skuli eiga rétt á námsláni. Nú þykir óhætt með hliðsjón af tillögum um hertar endurgreiðslur og vaxtatöku af námslánum að leggja framan- greint fyrirkomulag til. Reynslan sýnir og að fremur lítill hluti þeirra, sem fengið hafa bráðabirgðalán standast ekki námskröfur. Hér er um að tefla mikilvægt réttindamál að mínum dómi, og erfítt að sætta sig við að skammsýni ráði að ekki kemst til framkvæmda. 8. Upplýsingaskylda. Þá er lagt til að í ný lög verði sett ákvæði sem skylda Lánasjóðinn til þess að tilkynna lánþegum við hveija úthlutun láns, hver heildar- námsskuld þeirra er og hver muni verða árleg greiðslubyrði vegna þess. Þetta er gert til þess að náms- menn fylgist vel með skuldastöðu sinni og leggi mat á lánsþörf sína með hliðsjón af því. 9. Um vexti af námslánum. Lagt er til að námslán beri 3,5% ársvexti auk verðtryggingar sam- kvæmt lánskjaravísitölu eins og verið hefur. Lánið er vaxtalaust á námstíma en upphafstími vaxta miðast við námslok. Vextir á tíma- bilinu frá námslokum til upphafs- tíma endurgreiðslu leggjast við höfuðstól. Höfuðstóll námsláns við upphaf endurgreiðslutímans verður því heildarlán til námsmanns, vísi- tölubundið frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir að einstakir hlutar láns eru greiddir út, eins og verið hefur, að viðbættum 3,5% ársvöxt- um i þijú ár. Um vaxtatöku af námslánum gilda að sjálfsögðu öll almenn rök um töku vaxta í lánsviðskiptum. Vegna vaxtaleysis námslánanna má gera því skóna að ástæða fyrir gífurlegri ásókn í námslán hafi verið óeðlilegur mismunur kjara þeirra og annarra lána í þjóðfélag- inu. En eins og kunnugt er hafa orðið miklar breytingar á fjár- magnsmarkaði á allra síðustu árum og hafa raunvextir útlána í mörgum tilfellum hækkað mikið. Kjör náms- lána eru því færð í samræmisátt. Þá er Lánasjóðnum það afar nauð- synlegt að hann verði sem fyrst fjárhagslega sjálfstæður og standi án framlaga undir útlánum og verði jafnframt síður háður þeim sveiflum sem efnahagskerfí okkar íslendinga hefur mátt búa við. Sjóðurinn notar lánsfé, sem ber háa vexti og er þar að auki í mörgum tilfellum gengis- tryggt. Þetta fé hefur verið lánað vaxtalaust og hafa vaxtagjöld því verið Lánasjóðnum töluverður baggi og skert möguleika sjóðsins til að byggja upp höfuðstól sinn. Vaxtatekjur á borð við þær sem lagðar eru til í þessu frumvarpi munu létta vaxtabyrði sjóðsins. Vegna þess hve hagur þjóðfé- lagsins af háu menntunarstigi er mikill, er talið rétt að námslán beri lægri vexti en markaðsvexti, þannig að þau séu ætíð með hagstæðustu lánum. Benda má á að vaxtaleysi lánanna á námstíma kemur þeim sérstaklega til góða sem fara í langt nám. 10. Um endurgreiðslu námslána. Lagt er til að tveimur árum eftir námslok falli öll veitt námslán sjálf- krafa í gjalddaga og eru þá mögu- leikar lánþega tveir: að greiða lánið upp eða að gefa út skuldabréf fyrir heildamámsskuldinni eins og hún stendur þá og meo yfírlýsingu tveggja manna um að þeir taki að sér sjálfskuldarábyrgð á greiðslu lánsins. Þannig er farið fram á tvo ábyrgðarmenn til handa Lánasjóði þegar endanlega er gengið frá skuldabréfí á þennan hátt. Endurgreiðslur skuldabréfa skulu heQast þremur árum eftir námslok og er það óbreytt sam- kvæmt gildandi lögum. Lagt er til að endurgreiðslutími námslána verði styttur úr 40 árum í 30 ár. Fallið verði frá tekjuteng- ingu afborgana, en þær í þess stað miðaðar við höfuðstól hámsskuldar- innar. Auk þess er lagt til að lánin endurgreiðist öll að fullu. Stjóm sjóðsins hefði þó víðtækar undan- þáguheimildir til að veita greiðslu- frest á afborgunum eða fella niður lán eða hluta þess þegar sérstaklega stendur á hjá lánþega. Eins og fram kemur í skýrslu sem ég hefi látið Steingrím Ára Arason, hagfræðing, vinna telur hann að 85,2% af útlán- um Lánasjóðsins endurgreiðist skv. gildandi lögum. Er það líklegast meira en 10% lægra endurgreiðslu- hiutfall en gert var ráð fyrir, er núgildandi lög vom samþykkt. Endurgreiðsla námslánsins verði á svonefndum annuitetsgmndvelli, sem þýðir að hver afborgun, allan endurgreiðslutímann, er jafnhá að raungildi. Um verði að ræða lág- marksafborgun, sem stuðlar að því að lægri fjárhæðir endurgreiðast á styttri tíma en 30 ámm. Hvað endurgreiðslutímann varðar er lagt til að hann verði styttur um 10 ár frá því sem nú er. Lán til 30 ára hlýtur að teljast gott lán að því leyti og spuming hvort mikið lengra lán þjóni nokkuð hagsmunúm lántak- enda, þar eð ævidegi flestra yrði þá tekið að halla og starfsþrek og vinnutekjur væntanlega famar að dragast saman. Telja verður að flestir ljúki námi sínu á aldursbilinu 25-35 ára. Þannig ljúka þeir endur- greiðslu 30 ára láns á aldrinum 58-68 ára. Kosturinn við það að nota annuitetsregluna er sá, að allar afborganir verða jafnháar að raun- gildi, í stað stiglækkandi greiðslna eins og tíðkast um almenn skulda- bréf, auk þess sem útreikningur er

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.