Morgunblaðið - 18.05.1986, Blaðsíða 6

Morgunblaðið - 18.05.1986, Blaðsíða 6
6 C MORGUNBLADID, SUNNUDAGUR18. MAÍ1986 U i Tundurskeyta- og flugskeytabátar eru þungamiðja sænska flotans. Þeir eru búnir nýjum sænskum flugskeytum „robot-13“, sem Svíar telja jafnvel betri en Exocet- og Harpoon-skeytin. Hert á sænskum kafbátavömum Bátar af þessari stærð eru ekki beinlínis hentugir til kafbátaleitar en hafa þó verið notaðir til hennar vegna skorts á öðrum skipum. Svíar treysta nú meira en áður á þyrlur í leit að kafbátum. eftir Björn Bjarnason I umræðum um sænsk öryggis- mál undanfarin ár hefur athyglin einkum beinst að ferðum ókunnra kafbáta við strendur landsins. Frægast er atvikið við Karlskrona haustið 1981, þegar sovéskur kafbátur af Whiskey- gerð strandaði skammt frá stærstu flotastöð Svía. Sænska ríkisstjórnin komst að þeirri niðurstöðu, að ekki hefði getað verið um mistök að ræða. Til- gangur Sovétmanna hafi þjónað hernaðarlegum markmiðum. Svíar mótmæltu ferð bátsins harðlega og sérstaklega því, að um borð i honum hefðu verið einn eða fleiri kjarnaoddar. Sovétmenn báðust ekki afsökun- ar á athæfi sínu, heldur svöruðu fullum hálsi. Eftir að bátnum var leyft að fara létu Sovétmenn engin orð falla um það, að þeir myndu halda sig utan sænskrar lögsögu framvegis. Borgaraflokkamir voru við stjóm haustið 1981 en þeir töpuðu þing- meirihluta í kosn- ingum ári síðar og í þann mund, sem skipt var um stjóm og Olof Palme varð forsætisráðherra, haustið 1982, var verið að leita að kafbátum í skerjagarðinum utan við Stokkhólm. Sænska flotanum tókst ekki að neyða kafbátana upp á yfírborð sjávar, þótt glímt væri við þá í um það bil tvær vikur. Kaf- bátanefnd sænska ríkisins rannsak- aði atvikið í skeijagarðinum við Stokkhólm og komst að þeirri niður- stöðu, að þar hefðu hvorki meira né minna en sex sovéskir kafbátar komið við sögu, þrír dvergkafbátar og þrír dísel-knúnir kafbátar, sem voru móðurskip þeirra. Að mati sérfræðinga var hér um spetsnaz aðgerð að ræða. Spetsnaz eru sér- sveitir innan sovéska hersins, sem þjálfaðar eru til þess að vinna skemmdarverk og ráðast með leynd að mikilvægum stöðvum, stofnun- um og einstaklingum. Carl Bildt, þingmaður, sem sat í kafbátanefndinni, hefur sagt, að nefndinni hafí verið ljóst, að líta beri á ferðir kafbáta í sænskri lögsögu sem lið í hemðaðaraðgerð- um. Þær séu þáttur í undirbúningi Sovétmanna undir hemað gegn Svíum og njóti samþykkis sovésku ríkisstjómarinnar og utanríkisráðu- neytisins. Hann hefur einnig látið þá skoðun í ljós, að markmið Sovét- manna sé að geta komið leynisveit- um á land í því skyni að draga úr mótstöðu Svía með skemmdarverk- um og launmorðum. í greinargerð sænsku vamar- málanefndarinnar, sem gefín var út á síðasta ári, segir, að ekki hafí reynst unnt síðan 1982 að greina þjóðemi þeirra kafbáta, sem gerst hafa brotlegir með því að fara inn í sænska lögsögu. Nefndin minnir á, að Norðmenn hafí einnig orðið fyrir ásókn erlendra kafbáta. Telur hún, að almennt verði að líta á ferðir kafbátanna í ljósi samskipta austurs og vesturs og með hliðsjón af hemaðarstöðunni á norðurslóð- um. Auk þess beri að meta þær með tilliti til vígbúnaðarkapp- hlaupsins og þeirrar áherslu, sem lögð sé á þróun tækni til neðansjáv- arhemaðar. Erf iðleikar flotans Fyrir skömmu gafst mér tæki- færi til að ræða við starfsmenn í sænsku flotastöðinni í Bleka, skammt fyrir sunnan Stokkhólm, en þar í nágrenninu var sovésku kafbátanna einmitt leitað hvað ák- afast haustið 1982. Það var greini- legt af þeim samtölum, að sænski flotinn var alls ekki vel undir það búinn fyrir fjórum til fímm árum að glíma við kafbáta. Má meðal annars rekja það til þeirra ákvarð- ana, sem teknar voru í byijun átt- unda áratugarins og byggðar vom á því, að draga mætti úr árvekni í öryggis- og vamarmálum vegna slökunar og bættrar sambúðar í Mið-Evrópu. Svíar eiga sjálfír 12 kafbáta. Þeir telja, að um 100 erlendir kaf- bátar séu daglega í Eystrasalti. Um það bil 30 séu frá NATO-ríkjum en um 70 frá Varsjárbandaiagsríkj- um. Aðstæður til kafbátaleitar em mjög erfíðar í Eystrasalti. Sá, sem ætlar að halda uppi eftirliti á þess- um slóðum, þarf því bæði að ráða yfír góðum tækjum og vel þjálfuð- um mönnum. Má segja, að sænska flotann hafí skort hvort tveggja, þegar ferðir sovéskra kafbáta við Sviþjóð komust á hvers manns varir. Sænsku flotaforingjamir, sem ég hitti, sögðu, að mikið hefði áunnist á undanfömum tveimur ámm og flotinn væri sífellt að auka getu sína í gagnkafbátahemaði. Nýir flug- skeyta-bátar em að bætast við flot- ann. Búnaður til kafbátaleitar hefur verið endumýjaður og aukinn meðal annars með þyrlum. Þjálfun manna beinist nú meira að þessu verkefni en áður. Hins vegar er talið, að það taki 6 ár að þjálfa menn til að geta af fullkomnu öryggi hlustað eftir ferðum kafbáta. Þótt hlustunar- tækni sé háþróuð nýtist hún ekki til fulls nema þeir, sem nota tækin, séu vel þjálfaðir. Þeir, sem hlusta, verða að geta greint á milli hinna margvíslegu hljóða í sjónum og á fjölförnum siglingaleiðum eins og víða undan ströndum Svíþjóðar reynir mjög á hæfni manna til að greina á milli skipa. Flotaforingjamir sögðu, að fyrir utan þjálfun væri það helsta hlut- verk yfirstjómar flotans að skapa virðingu fýrir störfum hans bæði innan lands og utan. Þannig yrði að halda á málum, að andstæðing- urinn þyrði ekki að láta til sín taka í nágrenni Svíþjóðar. Kafbátaleit byggist á gífurlegri þolinmæði. Til þess að unnt sé að sinna henni þurfa menn að vinna dögum saman og oft án hvílda um langan tíma. Hér setur sænska vinnulöggjöfín strik í reikninginn fyrir sænska flotann, þótt menn vilji vinna sleitulaust að ákveðnum verkefnum mæla lög svo fyrir, að þeir verði að taka sér hvíld frá störfum eftir ákveðinn tíma. Lög af þessu tagi samrýmast ekki þeim verkefnum, sem unnið er að á vegum sænska flotans, þegar óboðna kafbáta ber að garði. Telja yfírmenn í sjóhemum vinnulöggjöf- ina aivarlega hindmn fyrir því, að þeir geti sinnt þeim skyldum, sem á þá em lagðar. Fái flotinn þau tæki, sem hann þarf á að halda, nýtast þau ekki nema vinnulöggjöf- inni verði breytt. Höfðað til almennings Yfírstjóm hers og flota gefur út bækling, sem dreift er til almenn- ings, þar sem því er lýst, hvemig þekkja eigi kafbáta á siglingu við yfírborð sjávar og hveijum eigi að skýra frá því, ef þeir sjáist. í upp- hafí þessa bæklings segir, að litlar líkur séu á því, að menn sjái til kafbáta á ferð eða unnt sé að fylgj- ast með þeim í ratsjá. Á hinn bóginn verði að hafa í huga, að víða sé erfítt að finna kafbáta neðansjávar með hlustunartækjum vegna að- stæðna í undirdjúpunum. Leita verði allra leiða til að hafa upp á kafbátum og þess vegna er því beint til almennings, að hafa augun hjá sér og segja frá því, sem tortryggi- legt þykir. Fólki er bent á, að ríkisstjóm Svíþjóðar hafi hert á þeim reglum, sem gilda um ráðstafanir gegn óboðnum kafbátum. Á þessum ára- tug hafí ferðum kafbáta við Svíþjóð ekki aðeins fjölgað, heldur hafí athafnasvæði þeirra færst nær sænsku ströndinni. Þeir nálgist nú hafnir og aðra staði, sem eru mikil- vægir í hemaðarlegu og borgara- legu tilliti. Lesanda bæklingsins er bent á, að það séu sérfræðingar flotans en ekki sá, sem kemur auga á kafbát, er taki ákvörðun um það, hvort frá- sögn borgara leiði til kafbátaleitar. Frá því dvergkafbátar hafí verið teknir í notkun gegn Svíum, þá geti menn rekist á þá á stöðum, sem til þessa hafí verið taldir utan at- hafnasvæðis kafbáta, til dæmis inni á gmnnum meginlandsvíkum. Dvergkafbátar geti skriðið á beltum eftir hafsbotni og kafarar kunni að sjá sporin eftir þá, mikilvægt sé að fá vitneskju um slíkt. Mér segir svo hugur, að gripu íslensk stjómvöld til svipaðra úr- ræða og hin sænsku og snem sér til almennings með tilmælum um eftirlit með dularfullum ferðum út- lendinga og dreifðu tug ef ekki hundmð þúsunda af leiðbein- ingabæklingum í því skyni, yrði það talið til marks um ósæmilega hern- aðarhyggju ef ekki ofstæki af mörgum og ekki síst þeim, sem láta eins og Svíar átti sig ekki á þvi að öryggi þeirra og hlutleysi verður ekki tryggt nema með árvekni,

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.