Morgunblaðið - 08.07.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ1986
„Veðurspámanni" og „Móður jörð“.
Ásmundur hafði reist sitt sér-
kennilega og stílfagra hús á mótum
Freyjugötu og Mímisvegar á árun-
um 1933—’35 og lítið afhafst í
myndlistinni á meðan, en hins veg-
ar höfðu ótal hugmyndir að
myndverkum sótt að. Hann heldur
til Kaupmannahafnar árið 1935,
dvelur þar veturlangt og fer ham-
förum í myndsköpuninni. Má
sterklega álykta þetta eitt frjóasta
tímabil listar Ásmundar því að þá
verða til uppköst að mörgum af
þekktustu verkum hans, sem mörg
hver prýða borgarlandið og hafa
orðið samgróin því.
Það var mikill stórhugur í mönn-
um á kreppuárunum, svo sem oft
er vitnað til. Veglegar byggingar
voru reistar í Kaupmannahöfn og
Reykjavík og sumar ríkulega mynd-
skreyttar. Má hér nefna mynd-
skreytinguna i sundhöllinni í
Friðriksbergi í Kaupmannaöfn, sem
Vilhelm Lundström myndskreytti
með óviðjafnanlegum freskum og á
sér enga hliðstæðu nema e.t.v. á
allra síðustu árum, en hér er ólíku
saman að jafna í ljósi breyttra þjóð-
félagsaðstæðna. Að sjálfsögðu
urðum við hér fyrir sterkum áhrif-
um af stórhug Dana í byggingar-
málum, enda ennþá undir danskri
krúnu, og einnig má gera ráð fyrir,
að Ásmundur hafi hrifist hér með.
Hann sér að alstaðar var verið að
myndskreyta opinberar byggingar
í Kaupmannahöfn og hefur viljað
eiga þátt í að vekja samlanda sína
til vitundar um fegrunargildi högg-
mynda, er heim kæmi, og verið
uppfullur af metnaðarfullum hug-
sjónum.
En þetta gekk engan veginn
þegjandi og hljóðalaust, svo sem
menn vita, og andróðurinn var lengi
vel þungur, því að menn gerðu sér
hér ákveðnar hugmyndir um högg-
myndalist almennt, ranghugmynd-
ir, svo sem greinilega hefur komið
í ljós.
Á sýningunni í Ásmundarsafni
eru 18 höggmyndir svo og frumriss
að hinum ýmsu verkum og er sam-
safninu ætlað að gefa yfirlit yfir
list Ásmundar í eigu Reykjavíkur-
borgar — þar við bætast svo að
sjálfsögðu allar höggmyndimar í
garðinum.
En það verður að segjast eins
og er, að uppköstin að myndunum
njóta sín alls ekki nægilega vel í
húsakynnum, sem voru ætluð sem
vinnustofur, geymslur og íverustað-
ur listamannsins og þjónuðu vafalít-
ið vel því hlutverki sínu. Það er
líkast sem að vanti frumkraftinn,
sem fygldi persónunni Ásmundi
Sveinssyni í lífi og starfi — hér
þarf að koma til áhrifaríkari um-
gerð, svo sem við sáum t.d. á
höggmyndasýningunni í Seðla-
bankahúsinu nú nýlega. Það er
líkast sem að húsakynni lista-
mannsins hafi verið sótthreinsuð
af lífrænum kenndum, því þar er
svo fátt af þeim Ásmundi, er maður
þekkti, hinum forna og ramma seið,
er stafaði frá honum.
En vafalítið er safnið forvitnilegt
fyrir útlendinga er kynnast list hans
í fyrsta skipti og ef til vill skiptir
það meginmáli, því að það eru aðal-
lega þeir, sem sækja safnið heim.
IVyndlist
Bragi Ásgeirsson
í tilefni af 200 ára afmæli
Reykjavíkur hefur verið sett upp
sýning í Asmundarsafni, sem
hefur verið gefið nafnið
„Reykjavík og list Ásmundar
Sveinssonar".
Það er vel til fallið að efna til
slíkrar sýningar á þessum tíma-
mótum, því að það er víst óhætt
að fullyrða, að enginn íslenskur
myndhöggvari eigi jafnmörg
verk á borgarsvæðinu en einmitt
Ásmundur Sveinsson.
Það fór og vel á því, að Ásmund-
ur skyldi njóta þess að verða sá
myndhöggvari, er helst var leitað
til við innkaup á listaverkum í borg-
arlandinu um áratuga skeið. Sjálfur
varð hann fyrstur manna til að
skreyta garð sinn eigin listaverkum,
sem vakti mikla athygli borgarbúa,
þegar það átti sér stað. Margur
gerði sér ferð fram hjá garði hans
á Freyjugötu 41 gagngert til að sjá
verkin, enda varð garðurinn smám
saman ævintýri líkastur. Strætis-
vagn ók um Freyjugötu á leið sinni
úr Austurbæ niður í kvosina (Njáls-
gata-/-Gunnarsbraut) og minnist
ég þess, að við krakkamir tókum
stundum þann vagn niður í bæ,
þótt það væri lengri leið og krókótt-
ari en t.d. beint niður Laugaveginn,
beinlínis til að sjá listaverkin. Var
þá um að gera að ná sér í sæti
hægra megin í vagninum og allra
helst við glugga.
Af þessu mál vel ráða, hvílík
nýjung og tilbreytni var að þessari
framkvæmd Ásmundar í borginni
og hve mikla athygli tiltækið vakti
þótt ekki kynnu allir að meta sjálf-
ar höggmyndimar — en nýlunda
var þetta og það skipti öllu máli í
hinu litla og þrönga samfélagi
þeirra ára.
Þessi framkvæmd Ásmundar
hefur vafalítið verið í senn rökrétt
og eðlileg og í fullu samræmi við
skólun hans hjá Carl Milles í Stokk-
hólmi. Hjá þessum meistara
umhverfíshöggmynda hafði hann
lagt stund á höggmyndalist auk
skreytilistar, og'það lá beinast við
að virkja afrakstur þekkingaröflun-
arinnar, svo sem framast var unnt.
Svo má líka gera ráð fyrir, að
er Ásmundur fór að stækka fmm-
myndir sínar upp í eðlilega líkams-
stærð og þaðan af meira, þá hafði
hann skort geymslurými og hvað
var þá hentugra en sjálfur garður-
inn?
Ásmundi gekk það einnig til að
koma verkum sínum á framfæri og
undirstrika þá sannfæringu sína,
að listaverk ættu að grípa inn í
daglega lífið. Vera staðsett sem
víðast á auðum svæðum í borgar-
landinu, en ekki lokuð inni í söfnum.
Þetta var allt í fyllsta samræmi
við tíðarandann í listinni á þeim
árum menn vildu helst bijóta safn-
veggina niður til að listaverkin yrðu
aðgengileg öllum. En þó var hér
sá fyrirvari á, að allir gátu gengið
inn í söfnin, sem vildu, en þau voru
mörg frekar dauflegar vistarverur
á þeim árum, en mannlífið hins
vegar öllu meira í tengslum við
náttúruna en í dag. Skiljanlegt, að
fáir höfðu áhuga á að sælq'a þau
heim nema kannski endrum og eins
af menningarlegri skyldurækni
fremur en áleitinni forvitni. En í
dag er þessu öðruvísi farið, borgim-
ar eru margar orðnar að vistfræði-
legum óskapnaði, náttúru- og
mannfjandsamlegum. Söfnin hafa
hins vegar breyst og hafa tekið við
hlutverki lífrænnar náttúru, enda
eykst aðsókn að þeim með ári
hveiju og sumarmánuðina þarf fólk
jafnvel að standa í biðröðum tímum
saman til að komast inn í hin helstu
þeirra.
Það hefur og einnig færst gífur-
lega í vöxt hin síðari ár að skreyta
umhverfið listaverkum, leitast við
að fá þau til að vinna gegn þessari
yfirþyrmandi náttúrufjandsamlegu
þróun á tækniöld.
Ásmundur Sveinsson telst mikil-
vægur brautryðjandi þess hér á
landi að koma listinni út til fólks-
ins, gefa því hlutdeild í sköpunar-
gleðinni og virkja þar með lífrænar
kenndir þess. Fyrir utan náttúruna
sjálfa er- ekkert eins vel fallið til
þess og skapandi list að rumsaka
við fólki, fá það til að líta í kringum
um sig og taka eftir því óvænta í
umhverfinu og fara að hugleiða
innri rök tilverunnar, sjá mannlífið
í nýju ljósi. Einmitt þetta verður
stöðugt mikilvægara á örtölvuöld,
er upplýsingamiðlunin verður full-
komnari með degi hveijum og
ófijóum andlegum vélmennum
fjölgar að sama skapi.
Og einmitt þessi þróun, sem
hvorki Ásmundur né aðrir gátu með
öllu séð fyrir, gerir frumkvæði hans
svo mikilsvert fyrir okkur hér í
borg. Verk hans, og á seinni árum
fjölda annarra, prýða nú opin svæði
og almenningsgarða og trúlega
vildu fáir vera án þeirra í dag.
Allt þetta hófst er Ásmundur
staðsetti mynd sína „Þvottakonu"
fyrir framan hús sitt á Freyjugötu
41, árið 1939 og bætti við árið eft-
ir verkunum þrem „Pilti og stúlku,
i...
Myndir úr garði Ásmundarsafns.
Reykjavík og list
Ásmundar Sveinssonar