Morgunblaðið - 08.07.1986, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ1986
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 1986
27
IH^r^tntlrUikíU^
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Jafnvægi í
byggð landsins
að eru að verða miklar
breytingar í þjóðfélag-
fríu. Það verður hraðari þróun á
næstunni varðandi fólksflutn-
inga; fólki fækkar á yztu
annesjum og í innstu dölum og
augljóst er að það mun flytjast
inn á þéttbýlisstaðina. Það er
okkar meginverkefni á næstu
árum hér að skapa til þess skil-
yrði að þetta svæði nái því að
verða öflugur þéttbýliskjami. Að
við missum ekki fólk á Suðvest-
urlandið." Það er Gunnar
Ragnars, nýkjörinn forseti bæj-
arstjómar Akureyrar, sem
þannig kemst að orði í viðtali
við Morgunbiaðið um sl. helgi.
Valur Amþórsson, kaupfé-
lagsstjóri á Akureyri, vakti
athygli á því í erindi á aðalfundi
SIS, , að þegar samvinnurekstur
nam land á Islandi bjuggu 85%
þjóðarinnar í strjálbýli en 15% í
þéttbýli. Þessar tölur hafi nú
snúizt við. 85 af hveijum hundr-
að Islendingum búi nú í þéttbýli,
aðeins 15 í stijálbýli.
Sú þróun, sem Gunnar Ragn-
ars, oddviti sjálfstæðismanna í
bæjarstjóm Akureyrar, sér fyrir,
er sem sagt framhald mann-
fjöldaþróunar í landinu, sem
lengi hefur staðið og breytist
vart næstu ár. Þrátt fyrir fólks-
fækkun í sveitum veldur tækni-
væðing landbúnaðarins því,
ásamt breyttum neyzluvenjum,
að búvömframleiðsla, sauðfjár-
og mjólkurafurðir, er vemlega
umfram innlenda eftirspum.
Verðbólga, sem hér geisaði allan
áttunda áratuginn og fram á
þann níunda, hækkaði tilkostnað
íslenzkrar búvömframleiðslu
langt umfram söluverð erlendis,
þann veg, að útflutningur bú-
vöm varð nær útilokaður nema
með háum útflutningsbótum. Þá
gripu menn til þess þrautaráðs,
sem umdeilt er, að setja á eins
konar framleiðsluskömmtun, er
kom illa við marga bændur, ekki
sízt þá sem ráðizt höfðu í kostn-
aðarsamar fjárfestingar.
Gunnar Ragnars segir það
meginverkefni sveitarstjóma á
Norðurlandi á næstu ámm að
skapa skilyrði til eðlilegs þétt-
býlisvaxtar í landshlutanum,
þann veg að líkleg tilfærsla
fólks, úr sveitum í þéttbýli, verði
innan landshlutans, og hann
„missi ekki fólk á Suðvestur-
landið". Gunnar telur höfuðverk-
efni nýrrar bæjarstjómar á
Akureyri að stuðla að fjölþætt-
um atvinnumöguleikum, ekki
sízt að „efla gmnnatvinnuveg-
ina, vegna þess að allt annað
byggist á þeim“. Meginmálið sé
að byggja upp aðlaðandi um-
hverfí, atvinnu og þjónustu, sem
geri byggðarlögin fýsileg til
framtíðarbúsetu.
Ástæða er til að taka undir
þau sjónarmið, sem forseti bæj-
arstjómar Akureyrar setur fram.
Æskilegt er að fólksflutningar,
úr stijálbýli í þéttbýli, sem stað-
ið hafa áratugum saman, séu
fyrst og fremst innan landshluta.
Það er mjög mikilvægt að halda
landinu öllu í byggð. Fiskimiðin
umlykja landið allt. Sama má
segja um gróðurlendið umhverfís
hálendið. Þrátt fyrir öra fram-
vindu og nýjungar í atvinnulífí,
hérlendis sem erlendis, verða
gmnnatvinnuvegir okkar, land-
búnaður og sjávarútvegur, lengi
enn homsteinar þjóðarbúskapar-
ins.
Breyttir atvinnu- og þjóðlífs-
hættir valda því að byggð í
landinu hefur breytzt umtalsvert
á tuttugustu öldinni. Hér hefur,
að þessu leyti, orðið hliðstæð
þróun og víðast annars staðar í
veröldinni. Keppikeflið hefur
verið að þróa atvinnulíf okkar
að sem mestri arðsemi og auka
svo þjóðartekjur, bæði með vax-
andi verðmætasköpun og bættri
viskiptastöðu út á við, að hér
næðust hliðstæð lífskjör og bezt
þekkjast annars staðar. Fjár-
munir em að vísu ekki einhlítir
þegar velferð fólks á í hlut, en
hitt má ekki gleymast, að öll
félagsleg þjónusta, menntakerfí,
heilbrigðisþjónusta, almanna-
tryggingar o.s.frv., sem og
lífskjör hverskonar, hvíla kostn-
aðarlega á atvinnulífínu og
verðmætasköpun þess.
Það er eðlilegt að sveitar-
stjómir og landshlutasamtök
setji sér það mark að styrkja og
efla atvinnulíf í heimahögum,
bæði með því að hlú að gmnnat-
vinnuvegum og skjóta nýjum
stoðum undir atvinnulífíð. Þann-
ig telur forseti bæjarstjómar
Akureyrar að næsta stóriðjufyr-
irtæki, sem reist verður á íslandi,
eigi að staðsetja nyrðra, við
Eyjafjörð.
Akureyri er um flest fyrir-
myndarbær. Þar helzt í hendur
gamalgróið menningarlíf og fjöl-
þætt atvinnustarfsemi, sem
hefur mikla breidd, þ.e. byggir
nokkuð jafnt á landbúnaði, sjáv-
arútvegi, iðnaði, verzlun og
margs konar annarri þjónustu-
starfsemi. Akureyri er um margt
dæmi um, hvem veg svokölluð
„landsbyggð“ getur haldið hlut
sínum, þó íbúafjöldi hafí staðið
þar í stað nokkur undanfarin ár.
Ef „landsbyggðin" á að halda
hlut sínum í mannfjöldaþróun
næstu ára og áratuga verður að
efla sveitarfélögin, sameina þau
og stækka, og gera þau betur í
stakk búin til að þjóna hlutverki
sínu.
Konur í þróunarlöndunum
þurfa meira á aðstoð Sam-
— segir Maureen Reagan, dóttir Bandaríkjaforseta
„ÉG HAFÐI heitið sjálfri mér að heimsækja ísland
frá því að við hófum undirbúning að kvennaráðstefn-
unni í Nairobi í fyrra. Nú loksins gafst mér tækifæri
til þess,“ sagði Maureen E. Reagan, dóttir Ronalds
Reagan, Bandaríkjaforseta, um ástæðuna til stuttrar
heimsóknar hennar til landsins.
Maureen, elsta dóttir forset-
ans og fyrri konu hans,
Jane Wyman, kom hingað á föstu-
dag og dvaldist hér í boði banda-
rískra stjómvalda, en hún hélt
áleiðis aftur til Bandaríkjanna í
morgun. Ekki var iðjuleysinu fyrir
að fara hjá forsetadótturinni þessa
ijóra daga, en hún tók m.a. þátt
í hringborðsumræðum um stöðu
kvenna í heiminum á sunnudaginn,
ásamt um 20 konum sem framar-
lega standa í jafnréttisbaráttunni
hérlendis. Einnig var hún heiðurs-
gestur í þjóðhátíðarboði banda-
ríska sendiherrans á laugardag,
en veisluhöldum hafði verið frestað
hljómgrunn hjá Sameinuðu þjóðun-
um.
„Enginn vill segja mér af hveiju
þessi hugmynd mín er ekki góð; ég
fæ alltaf sama svarið: að það kosti
of mikið. Ég trúi því ekki og mér
hefur verið sagt að þessi nefnd
hafi hist á hveiju ári fram til 1970.
Sameinuðu þjóðirnar hafa eytt 20
milljónum dala í þijár alþjóðaráð-
stefnur sl. 12 ár og þessi nefnd á
að sjá um að ályktunum þessara
funda sé fylgt eftir. Sameinuðu
þjóðirnar virðast ekki reiðubúnar
til að standa straum af kostnaðinum
við það, en ég tel það mjög æski-
legt að þessi málefni séu rædd á
hveiju ári,“ sagði Maureen.
„Það er skylda Sameinuðu þjóð-
anna að fylgja eftir þeim ályktunum
sem komu fram í Nairobi, því að
það er ljóst að konur á Vesturlönd-
unum munu gera nákvæmlega það
sem þær ætla sér. í þróunarlöndun-
um horfir hins vegar málið öðru
vísi við: þar þurfa konur á Samein-
uðu þjóðunum að halda til að ná
fram rétti sínum."
Hún sagði að Sameinuðu þjóðirn-
ar veittu ekkert íjármagn nema
gert væri ráð fyrir því í sérstakri
sex ára áætlun og einnig í ákveð-
inni fjárhagsáætlun sem nær til
alira nefndanna.
„Við höfðum ekki hugmynd um
þessar áætlanir og enginn sagði
okkur hvað við ættum að gera til
að tekið yrði tillit til málefna okkar
í þessum áætlunum. Við höfum
komist að því að ekki verður gert
ráð fyrir okkur í fjárhagsáætluninni
1988, en sú áætlun kemur ekki til
framkvæmda fyrr en árið 1989.
Af þessum sökum kemur ekkert til
með að breytast fyrr en rúmum fjór-
um árum eftir að Nairobi-sam-
þykktimar voru gerðar, þótt við
höldum okkar tímaáætlun."
Yið gerum okkur alveg grein
fyrir því að þetta er kerfis-
þjoðfélag og það eina sem við erum
að biðja um, er að fá að vera hluti
af þessu skipulagi. Við erum ekki
að fara fram á sérstaka fyrir-
greiðslu, en ef gert er ráð fyrir
öllum þessum alþjóðaráðstefnum
um málefni æskunnar eða aldraðra
í þessum fjárhagsáætlunum, af
hverju er þá ekki tekið sama tillit
til alþjóðlegu kvennaráðstefnunn-
ar?“
„Þess vegna þarf nefndin að
mínu mati að hittast á hveiju ári,
til að hún geti leitt þessi mál til
lykta og verið framkvæmdasöm,
eins og aðrar hefðbundnar nefndir
á vegum Sameinuðu þjóðanna. Einu
svörin sem við fáum er að þetta
kosti allt of mikið, en við höfum
reiknað það út að fundurinn, sem
við ætlum að halda í janúar á næsta
ári, komi til með að kosta um
300.000 dali. Ég reikna ekki með
því að örlög Sameinuðu þjóðanna
velti á slíkri fjárhæð, en þetta skipt-
ir okkur öllu máli.“
Fulltrúar 32 landa eiga sæti í
kvennanefndinni og skiptast
sætin eftir heimshlutum. Maureen
sagði að það væri undir hverri þjóð
komið, hve hart þær ynnu að því
að koma sínum fulltrúa að þegar
kosið væri og hefðu íslendingar því
sömu tækifæri til að komast í
nefndina eins og aðrar þjóðir. Einn-
ig væri algengt að þær þjóðir sem
ekki ættu fulltrúa í nefndinni, sætu
samt fundina og tækju þátt í öllum
umræðum, en hefðu ekki atkvæðis-
rétt.
Maureen sagði að ekki hefði enn
verið ákveðið hvenær næsta alþjóða
kvennaráðstefnan færi fram, en
sagði að talið væri iíklegt að hún
yrði haldin árið 2000.
Forsetadóttirin fylgir föður
sínum að máli í flestum efnum, en
um einn dag í tilefni af komu
Maureen. Henni gafst ekki kostur
á að skoða mikið af landinu, en
fór þó í skoðunarferð til Þingvalla
á sunnudaginn.
Maureen E. Reagan er þekkt-
ust fyrir framlag sitt til
málefna kvenna, bæði í sínu heima-
landi og einnig á alþjóðavettvangi.
Hún var formaður sendinefndar
Bandaríkjanna á kvennaráðstefn-
unni í Nairobi í Kenýa í fyrrasumar
og kynntist hún þar ísiensku sendi-
nefndinni. Kviknaði þá áhugi
hennar á að heimsækja ísland.
„Á undirbúningsfundi undir
kvennaráðstefnuna bárum við fram
tillögu um hvemig bæri að forðast
umræður um viðkvæm deilumál í
stjómmálum á þinginu, þar sem það
hefði verið ein helsta ástæða þess
að kvennaráðstefnumar í Kaup-
mannahöfn og Mexíkó skiluðu ekki
tilætluðum árangri. Þegar kom að
því að greiða atkvæði um tillögu
okkar, sátu flestir fulltrúamir hjá
og náði hún því ekki fram að ganga.
íslensku fulltrúamir vom þeir einu
sem stóðu með okkur og þá hét ég
sjálfri mér að heimsækja landið,"
sagði hún í samtali við Morgun-
blaðið í gær.
Maureen var nýlega skipuð
fulltrúi Bandaríkjanna í al-
þjóðanefnd Sameinuðu þjóðanna,
sem Qallar um stöðu konunnar í
heiminum, en nefndin hittist annað
hvert ár. Maureen hefur barist fyr-
ir því að nefndin hittist hvert ár,
en tillagan hefur ekki fengið góðan
Maureen Reagan í hófi sem hald-
ið var sl. laugardag í tilefni af
komu hennar til landsins.
Morgunblaðið/Bjami Eiríksson
það var að miklu leyti vegna af-
skipta hans af stjómmálum sem
áhugi hennar á stjómmálum vakn-
aði.
Afskipti mín af stjórnmálum
y hófust eiginlega með for-
setaframboði Richards Nixon árið
1960, en ég vann fyrir hann í kosn-
ingabaráttunni. Konur höfðu sig
ekki mikið í frammi í stjórnmálum
þar til á sjötta áratugnum og
kvennahreyfingar voru ekki stofn-
aðar fyrr en í byijun sjöunda
áratugarins. í forystu flestra þess-
ara hreyfinga vom aðallega konur
úr Demókrataflokknum, en við vor-
um nokkrar úr Repúblikanaflokkn-
um sem höfðum reynslu í
stjómmálum og gerðumst félagar í
jafnréttishreyfíngum, til að báðir
flokkamir ættu sína fulltrúa þar.
Það er bara áróður hjá demókrötum
að segja að þeir séu þeir einu sem
eitthvert tillit taka til kvenna. Ef
við lítum á hlutfall kvenna og karla
i þingsölum allra 50 ríkjanna, þá
stjóma demókratar um tveimur
þriðja af öllum sætunum. Samt eiga
aðeins 100 fleiri konur úr þeirra
röðum sæti á þingi, en frá Repúblik-
anaflokknum.“
Maureen sagði að ein ástæða
þess að ekki væm fleiri kon-
ur á þingi en raun ber vitni, væri
sú að hægt væri að bjóða sig fram
í svo margar opinberar stöður í
Bandaríkjunum. Því kysu konur
fremur störf þar sem þeirra áhuga-
mál væru í veði, t.d. í bæjarstjómir
og skólanefndir. Víst eru margar
konur sem em hæfar í þing-
mennsku eða önnur enn ábyrgða-
meiri störf, en þær hafa kannski
meiri áhuga á skólamálum.
Hvort kona yrði kosin forseti, eða
varaforseti í nánustu framtíð, vildi
Maureen ekki spá um, en taldi að
nú væri rétti tíminn fyrir þær að
bjóða sig fram.
„Framboð Geraldine Ferraro var
sögulegt, en það breytti litlu. Ég
hef alltaf haldið því fram að áður
en þessi öld yrði á enda, yrði kona
komin í forsetastólinn, en það fer
þó eftir ýmsu. Það em þúsundir
karla sem gegna ábyrgðarstöðum,
en samt em ekki nema örfáir sem
hafa alla þá eiginleika sem almenn-
ingur leitar eftir í forsetaefni. Til
samanburðar em aðeins hundmð
kvenna sem gegna slíkum stöðum
og því mjög fáar sem teljast hæfar
sem forsetar. Áður en kona verður
kosin forseti, þurfum við í fyrsta
lagi að koma fleiri konum í ábyrgð-
arstöður og í öðm lagi að fá þær
til að bjóða sig fram. Kosningar
fara næst fram árið 1988 og það
er kjörinn tími fyrir konur að fara
í framboð. Nú em gengin í gildi
sérstök lög sem gera hveijum sem
vill, kleift að bjóða sig fram, því
fyrir hveija 5.000 dali sem koma í
kosingasjóð frambjóðandans í fimm
ríkjum, bætir ríkissjóðurinn við
sömu upphæð. Ef konur færa sér
þetta ekki í nyt, þá verð ég bara
að fara að leita mér að nýjum flokki
kvenna."
Maureen bauð sig fram til
Öldungadeildar Bandaríkja-
þings árið 1982, en náði ekki kjöri.
Þegar hún var spurð hvers vegna
hún byði sig ekki sjálf fram til for-
seta í næstu kosningum, svaraði
hún því til að hún hefði enga löng-
un til að fara útí aðra kosningabar-
áttu.
Hún vildi ekki spá því hver yrði
næsti forseti Bandaríkjanna, en
taldi George Bush, varaforseta,
hafa alla þá eiginleika sem til þarf
til að ná kjöri.
„Hann hefur gegnt mörgum
embættum, s.s. verið varaforseti,
verið yfírmaður leyniþjónustu
Bandaríkjanna (CIA), formaður
landsnefndar Repúblikanaflokks-
ins, fulltrúi Bandaríkjanna hjá
Sameinuðu þjóðunum, svo það er
varla hægt að finna hæfari mann.
Hins vegar fer það mikið eftir al-
mennu ástandi í landinu þegar
kosningar fara fram, hver nær
kjöri. Efnahagsástandið, utanríkis-
mál og slíkt hefur mikið að segja
um hvað gerist.“
Að margra dómi verður erfitt
fyrir næsta forseta að feta í fótspor
Ronalds Reagan, því að sjaldan
hefur nokkur maður notið eins mik-
ilta vinsælda meðal Bandaríkja-
manna og hann. Maureen var ekki
frá því að nokkurt sannleikskom
væri í þeirri staðhæfingu.
Konur í þróunarlöndunum þurfa
á Sameinuðu þjóðunum að halda
til að ná fram rétti sínum og því
ber þeim skylda að fylgja eftir
þeim samþykktum sem gerðar
voru í Nairobi,“ sagði forseta-
dóttirin.
„Það er bara til einn Ronald
Reagan. Hver og einn frambjóðandi
í næstu kosningum á eftir að hafa
sína eiginleika sem enginn annar
er búinn og einhver verður að taka
við stjórninni. En það er satt að
það verður ekki öfundsvert starf
fyrir þann, hver sem það nú verð-
ur, að taka við af Ronald Reagan."
Samband Maureen og forsetans
er afar náið og sagði hún að
þau eyddu eins miklum tíma saman
og mögulegt væri. Á sama tíma og
kvennaráðstefnan í Nairobi hófst í
fyrra, kom í ljós að forsetinn þyrfti
að gangast undir uppskurð, þar sem
æxli var fjarlægt úr iðrum hans.
Maureen sagði að það hefði verið
erfiður tími og hún hafi átt í mik-
illi baráttu við sjálfa sig um hvort
hún ætti að hætta þátttöku sinni
vi ráðstefnunni og snúa heim.
„Susan, aðstoðarstúlka mín,
færði mér tíðindin þegar ég sat
fund á fyrsta degi ráðstefnunnar.
Ég brást undarlega við og bað hana
um að vera ekki að trufla mig á
meðan ég væri í miðjum samninga-
fundi. Tíu mínútum síðar rann upp
fyrir mér hve alvarlegt Jietta var
og fékk það mikið á mig. Ég hringdi
í skurðlækninn nokkrum tímum
áður en uppskurðurinn hófst og
vakti hann af værum blundi, enda
komin mið nótt í Washington. Svo
hringdi ég í föður minn eftir að
hann var kominn á ról og sagði
honum að mér hefði þótt miður að
hafa ekki verið hjá honum þegar
hann var svona veikur. Hann sagði
bara „Góða, hafðu ekki áhyggjur
af því; þú varst að sinna þínum
skyldustörfum og hefðir gert lítið
gagn hér á meðan.“ Ég sagði hon-
um að ég hefði verið svo fullviss
að hann myndi svara mér svona,
að ég ákvað að fara hvergi."
s Eiginmaður Maureen er Dennis
Revell, kaupsýslumaður í Sacra-
mento í Kalifomíu, en Maureen býr
sjálf í Los Angeles. Þau eru bam-
laus, en Maureen sagðist samt eiga
tvö „I)öm,“ sem væm hundamir
hennar. Annar þeirra væri 16 ára
og lamaður og hinn væri fjögurra
mánaða hvolpur, sem þrátt fyrir
ungan aldur, hefði nýverið gengist
undir hjartaskurðaðgerð. Þeir væm
hennar líf og yndi, en hún ferðaðist
mikið og sæi þá því ekki eins oft
og hún óskaði.
Þeim fáu frístundum sem henni
gefast, sagðist Maureen veija
í saumaskap og lestur, eða annað
sem hægt væri að stunda um borð
í flugvél. Hún hefur einnig gefið
sig mikið að sjálfboðavinnu í þágu
gigtveikra og sykursjúkra og hefur
staðið fyrir mörgum fjáröflunar-
herferðum í því skyni.
„Móðir mín átti vinkonu sem lést
úr gigtveiki og tók hún þá að vinna
mikið fyrir samtök til hjálpar gigt-
veikum. Yfirleitt er ekki talið að
fólk deyi af þessum sjúkdómi, en
það er engu að síður satt. Eitt sinn
var móðir mín að stjórna heljarmik-
illi söfnun þar sem tekið var á
móti framlögum gegnum síma í 20
klukkustundir samfleytt og bað hún
mig að koma við til að hjálpa. Eft-
ir það fékk ég áhuga á málefnum
gigtveikra og hef reynt að hjálpa
til eins og ég get í yfir 20 ár.“
Þótt Maureen hafi einungis dval-
ist á Islandi í fáeina daga, sagðist
hún vera mjög hrifin af landinu.
Sagðist hún vissulega hafa kosið
að eyða meiri tíma hér, en vildi
gjaman koma hingað aftur.
Texti/Helga G. Johnson