Morgunblaðið - 09.11.1986, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ/ SUNNUDAGUR 9! NÓVEMBER' 1986'
<? T
inu. Félagið stendur ekki sjálft fyrir
kynfræðslu fyrir almenning.
En hvar fer kynfræðsla helst
fram?
„Fræðslan fer fram á mörgum
stöðum" sagði Sigtryggur Jónsson
sálfræðingur, formaður Kynfræði-
félagsins. „Hún fer fram á heimil-
um, í skólum og á heilsugæslustöðv-
um í tengslum við ungbamaeftirlit
og mæðraskoðun. Kynfræðsludeild-
in í Heilsuvemdarstöðinni er eina
sérhæfða stofnunin sem sér um
kynfræðslu hér á landi. Kynfræðsla
fer einnig fram þegar óskað er eft-
ir fóstureyðingu. Hún fer fram á
sjúkrahúsum ef um er að ræða al-
varlega sjúkdóma sem hafa áhrif á
kynlíf viðkomandi sjúklings.
En þessi fræðsla er meira og
minna tilviljanakennd. Hún er undir
hverjum og einum starfsmanni
komin og því hvort fólk sækist
sjálft eftir að fá slíka fræðslu. Það
má því segja að fyrst og fremst
skortir á að samhæfa fræðsluna og
gera hana aðgengilega fyrir fólk.
Fram að þessu hefur verið skortur
á bókum um þetta efni, en það
hefur skánað að undanfömu.
Starfsfólk sjúkrahúsa verður að
vera í stakk búið til að veita þeim
sem hafa lent í slysum eða fengið
alvarlega sjúkdóma þá fræðslu sem
þeir þurfa á að halda. Til þess að
geta séð um fræðslu og stjómað
umræðu um vandamálið þurfa þeir
sjálfír að vera komnir yfír sína eig-
in erfíðleika og fordóma. Fólk sem
hefur lent í slysi eða fengið alvar-
legan sjúkdóm er að beijast við
sjálft sig og hugsar mikið um hvaða
breytingar sjúkdómurinn eða slysið
hafí í för með sér varðandi kynlíf
og samskipti við hitt kynið. Það er
afskaplega slæmt ef það getur ekki
talað við einhvem sem hefur vit á
þessum hiutum um sín vandamál".
Mikið feimnismál
Sigtryggur sagði að það sama
gilti um kennara á vissan hátt.
„Samt vil ég meina að allir geti
stundað þá kynfræðslu sem þarf
að eiga sér stað í skólum. Þar erum
við náttúrulega svolítið bundin af
því að í þessu þjóðfélagi okkar er
allt gert svo dularfullt í sambandi
við kynlíf. Það er búið að gera þetta
að svo miklu feimnismáli að það
getur verið erfítt að stunda slíka
fræðslu. Sérstaklega ef viðkomandi
kennari á sjálfur í einhveijum vanda
með sitt eigið kynlíf.
Undirbúning fyrir kynfræðslu
eiga kennarar að fá í sínu námi í
Kennaraháskóla íslands. Undirbún-
ingur hefur aukist á undanfömum
ámm en hins vegar hefur fyöldi
kennara sem á að sjá um þessa
fræðslu ekki fengið slíka undirbún-
ingskennslu. Helst þyrfti að bæta
þeim það upp með námskeiðum og
eitt slíkt var haldið á vegum Kenn-
araháskólans í sumar.
Kynfræðsla hefur aukist á und-
anfömum árum. En samt er rétt
að geta þess að það er mjög mikið
undir einstökum starfsmönnnum
komið á hinum ýmsu stöðum hvem-
ig þessu er háttað. Skólaramisókna-
deild menntamálaráðuneytisins á
að sjá til þess að kennslugögn séu
fyrir hendi fyrir skólana. En nám-
skráin er hins vegar svo opin og
óljós að hægt er að uppfylla þær
kröfur sem hún gerir án þess að
kynfræðsla fari fram í raun og
vem“.
-Hvar stöndum við í þessum
málum miðað við aðrar þjóðir?
„Ég þori ekkert að segja um
það. En þetta er miklu meira feimn-
ismál hér á landi en gengur og
gerist hjá nágrönnum okkar. Það
hefur áhrif á samskipti kynjanna,
til dæmis á það hvort þau þori að
tala um getnaðarvamir. Einnig hef-
ur það áhrif á umræðu um fóstu-
reyðingar, ótímabæra þungun og
svo framvegis. Ég held þó að þetta
sé smám saman að breytast. Um-
ræðan er opnari nú en fyrir 20 -
30 ámm og ef við opnum umræð-
una betur munum við draga úr
þessum fordómum og dulúð sem
nú ríkir“.
Kynfræðsludeildin
Á Heilsuvemdarstöð Reykjavíkur
hefur verið starfrækt Kynfræðslu-
deild um nokkurt skeið. María
Guðmundsdóttir hjúkmnarfræðing-
ur starfar þar og skiptir með sér
verkum með tveimur öðmm hjúk-
runarfræðingum. Jafnframt vinna
á deildinni ritari, kvensjúkdóma-
læknir og ljósmóðir. Kynfræðslu-
deildin er opin frá 16.00 til 18.00
á mánudögum.
María sagði að fram að þessu
hafí deildin verið mjög vel sótt, en
í vor og í sumar var mjög áberandi
hvað aðsóknin minnkaði. „Ég veit
ekki af hveiju þetta stafar, hvort
fólk fer eitthvað annað, noti engar
getnaðarvamar, eða hvort hræðslan
við AIDS hefur valdið því að krakk-
ar em hættir að sofa saman. Ef til
vill er þetta minni kynningu á deiid-
inni í skólum að kenna. Mest er
áberandi hvað þeim sem koma hing-
að í fyrsta sinn hefur fækkað".
-í hveiju er starfsemi kyn-
fræðsludeildar helst fólgin?
„Aðalástæðan fyrir því að ungar
stúlkur koma hingað er til þess að
fá pilluna. Og það er rétt að geta
þess að hingað koma aðallega stelp-
ur. Það koma mjög fáir strákar og
þá eru þeir oftast í fylgd með stelp-
um. Ábyrgðin varðandi getnaðar-
vamir hvílir á kvenfólkinu og það
virðist koma strax fram“ sagði
María.
Árið 1984 komu 495 einstakling-
ar á deildina í 831 heimsókn. Þar
af vom 479 stúlkur og 16 piltar.
Aldurinn á þvú ári var frá 13 til
40 ára. Flestir vora á aldrinum 16
til 18 ára. Árið 1985 komu 420
einstaklingar í 709 heimsóknum.
Stúlkur vom 411 talsins og 9 pilt-
ar. Hér er um því um greinilega
fækkun að ræða milli ára.
Fræðsla um kynlíf og útveg-
un getnaðarvarna
„Kjmfræðsludeildin var sett á
stofn árið 1975 og er markmið
hennar fyrst og fremst að koma í
veg fyrir ótímabærar þunganir með
fræðslu og getnaðarvömum. í öðm
lagi er markmiðið að stuðla að ham-
ingju og vellíðan þeirra sem þangað
leita. Meðferðardeild var stofnuð
1977 en var lögð niður 1983. Hing-
að koma þó alltaf einhveijir sem
vilja fá ráð við sínum vandamálum,
en þá vísum við þeim eitthvað ann-
að. Ástæðan fyrir því að þessi
starfsemi var lögð niður var sú að
fólk mætti illa í viðtalstíma sem það
hafði pantað. Það vantaði ekki að
fólk leitaði til þessarar deildar, en
þetta gekk ekki með þessu móti“.
María sagði að oft væri fólk búið
að ákveða sig hvaða getnaðarvöm
það vildi þegar það kæmi. „Það er
því hlutverk okkar að veita fræðslu
um viðkomandi getnaðarvöm. Við
höfum lagt mesta áherslu á að fólk
noti smokkinn, en við ræðum um
allar getnaðarvamir og ef stúlkur
em í föstu sambandi og vilja gjam-
am fá pilluna þá fá þær hana,
jafnvel þó ungar séu. Þama þarf
auðvitað að vega og meta, hvort
sé betra að ung stúlka noti pilluna
eða verði ófrísk. Allar stúlkur sem
fá pilluna hér fara í skoðun hjá
kvensjúkdómalækni, hæð og þjmgd
em mæld og jafnframt blóðþiýst-
ingurinn. Við mælum með slíkri
skoðun einu sinni á ári. Ég tel að
eftirlitið hjá okkur sé gott að þessu
lejrti".
Samband unglinga og for-
eldra
-Em foreldramir með í ráðum?
„Ef stúlkur em yngri en 16 ára
ræðum við alltaf um samband
þeirra við foreldra. Oft er það þann-
ig að móðirin hefur sent dóttur sína
á kynfræðsludeildina og stundum
kemur móðirin með. Það era alltaf
einhveijar sem ekki hafa talað við
foreldra og er það gjaman vegna
sambandsieysis milli foreldra og
bama. Þær þora ekki að tala um
þetta og fínnst oft betra að tala við
utanaðkomandi. Við rejmum að út-
skýra fyrir unglingunum að foreldr-
ar em kannski ekki eins slæmir og
þeir líta út fyrir að vera og hvetjum
þá til að tala við þá.“
-Telur þú að það væri til bóta
ef deildin væri oftar opin?
„Já ég held að þá myndi aðsókn-
in aukast. Hér mætti gera svo miklu
meira í sambandi við fræðslu um
kjmlíf og allar þær brejdingar sem
em að gerast hjá unglingnum. Það
er hægt að gera svona deild mjög
skemmtilega til dæmis með því að
tengja hana almennri heilsugæslu
fyrir unglinga. Þegar ég starfaði
sem skólahjúkrunarfræðingur leit-
uðu unglingamar mikið til mín. Það
hefur kannski verið vegna þess að
þeir vissu að ég vann líka á kjm-
fræðsludeildinni. En það má segja
að kjmfræðsla sé mjög misjöfn eft-
ir skólum og mætti ömgglega vera
meiri. Ég spyr alla sem koma á
kjmfræðsludeildina hvort þeir hafí
fengið einhveija kjmfræðslu í skól-
unum. Þeir svara jrfírleitt neitandi,
eða telja að hún hafi verið mjög
lítil. Kennarar geta alveg sloppið
við að veita nokkra kjmfræðslu".
Kynfræðslu þarf að und-
irbúa
-Finnst þér kjmfræðsla vera að
aukast?
„Það er ýmislegt að gerast en
það má gera miklu meira. Það er
ekki nóg að hugsa og tala heldur
þarf líka að framkvæma. Kennara-
háskólinn gekkst fyrir námskeiði í
sumar fyrir kennara sem hafa með
kynfræðslu að gera. Við vomm
flögur sem sáum um námskeiðið
en aðeins tíu skráðu sig á námskeið-
ið og sex mættu. Það er ekki nóg
að halda námskeið, það verða ein-
hver að koma á það. Kannski telur
fólks sigekki þurfa að koma á svona
námskeið, eða hefur ekki áhuga.
Þeir sem sjá um kynfræðslu verða
að hafa í huga að ekki er hægt að
byija á fræðslunni án þess að und-
irbúa sig. Nauðsjmlegt er að kjmna
sér mjög vel allt efni og hvemig
fræðslan á að fara fram. Einnig
þarf viðkomandi að gera upp við
sig sínar eigin skoðanir og átta sig
á eigin fordómum áður en hann
ætlar að kenna öðmm“.
Efla þarf siðfræðilega þátt-
inn
-Hveiju er helst ábótavant?
„Mér fínnst að efla þurfí sið-
fræðilega þáttinn í kjmfræðslunni.
Einnig þarf að endurtaka kyn-
fræðslu með reglulegu millibili.
Ástæðan fyrir því er sú að ungling-
ar em mjög misjafnlega undir það
búnir að taka við kjmfræðslu.
Ég hef orðið vör við það í starfi
mínu á kynfræðsludeildinni að ung-
ar stúlkur em oft á tíðum hræddar
og feimnar við sinn eigin líkama.
Ég fínn líka að oft hafa þær engan
sérstakan áhuga á kjmlífi. Þær
stunda það meira til þess að þókn-
ast strákunum. Þetta er mikil sjmd.
Og hér er ég einmitt komin að þeim
þætti sem mér fínnst skorta á í
kynfræðslu. Það þarf að leggja
áherslu á það við stúlkumar að þær
fari eftir sinni eigin sannfæringu
og að þær megi segja nei. Þær em
oft hræddar um að strákamir jrfír-
gefí þær, en það er þá spuming
hvort hann sé nokkuð þess virði að
halda í hann.
Kjami málsins er sá að kyn-
fræðslan er yfírleitt aðeins líffraéði-
leg. Sumir kennarar hafa þó sinnt
siðfræðilega þættinum til dæmis
með því að gefa nemendum tæki-
færi til þess að setja nafnlausar
spumingar í spumingakassa. Þetta
hefur rejmst vel og það mætti gera
meira af þessu“.
Texti: Ásdís Haraldsdóttir
Eins og undanfarin ár
býður Ferðamiðstöðin
ógleymanlega ferð til
Amsterdam um áramótin
/arið er frá Keflavík 30. desember og dvalið
tjórar nætur á hinu frábæra Pulitzer hóteli.
Heimferð er 3ja janúar.
/Tramótafagnaðurinn er haldinn á hinum þekkta
LIDO næturklúbbi. Þar er boðið upp á kalt
veisluborð, með eftirréttum og góðunt drykkjum.
Á gamlárskvöldi eru allir drykkir án endurgjalds að
kampavíni undanskildu.
íjölbreytt skemmtiatriði eru llutt af heimsþekktum
dans og skemmtikröftum. Gestir dansa síðan til
morguns.
7\ nýársdag er boðið upp á „brunch“ sem er
gimileg og gómsæt hlaðborð, sambland af morgun
og hádegisverði.
A^essi einstaka áramótaferð
til Amsterdam kostar aðeins:
Verð pr. m. í tvíbýli/m.v. gengi 6.1 1.86
FERÐA.. C&hteal
MIÐSTOÐIN lccmí
AÐALSTRÆTI 9 - REYKJAVlK -S. 28133
BJARNI D SIA