Morgunblaðið - 15.03.1987, Síða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. MARZ 1987
Útgefandi ndafrifeí Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið
Flokkur
án forsendu?
lþýðubandalagsmenn
brugðust ókvæða við, þegar
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, vakti máls
á því, að Alþýðubandalagið væri
„flokkur án hlutverks". Jafn-
framt lýsti flokksformaðurinn
því yfir, að sjálfstæðismenn gætu
ekki litið á Alþýðubandalagið
sem höfuðandstæðing sinn í
þeirri kosningabaráttu, sem nú
er háð. Síðan þessi orð voru
mælt hafa forystumenn Alþýðu-
bandalagsins varla látið í sér
heyra á opinberum vettvangi án
þess að ljúka máli sínu á þeim
orðum, að víst hefði flokkur
þeirra hlutverk, hvað svo sem
Þorsteinn Pálsson segði.
Þegar að er gáð er margt, sem
mælir með þeirri niðurstöðu, að
Alþýðubandalagið sé í raun
flokkur án forsendu í íslenskum
samtíma. Jafnframt er ljóst, að
Alþýðubandalagið óttast eigin
fortíð og uppruna með slíkum
hætti, að það þorir ekki einu sinni
að hlú að eigin rótum. Hvort
heldur litið er til stefnu Alþýðu-
bandalagsins í innanlands- eða
utanríkismálum hefur málstaður
þess beðið skipbrot. Þegar stjóm-
málaflokkar em á hröðum flótta
frá eigin fortíð er ekki við því
að búast að þeir veki mikið
traust.
Athyglisvert er að sjá hvaða
ráð forystumenn Alþýðubanda-
lagsins telja best til að svara
Þorsteini Pálssyni. Á forsíðu
Þjóðviljans vom þessi orð höfð
eftir Svavari Gestssyni, flokks-
formanni: „Það er engin þjóðar-
sátt í gildi og það hefur engin
þjóðarsátt verið gerð. Allt tal um
slíkt er blekking. Þó gerðir hafí
verið kjarasamningar nú eins og
hundrað sinnum áður, þá er ljóst
að verkalýðshreyfíngin hefur átt
undir högg að sækja og að
vígstaða hennar til sóknar verður
aldrei sterk nema Alþýðubanda-
lagið verði ennþá sterkara, hvort
sem það er í stjóm eða stjómar-
andstöðu." Og á miðstjómar-
fundi Alþýðubandalagsins taldi
Ólafur R. Grímsson, formaður
framkvæmdastjómar flokksins,
það vænlegast til að styrkja
flokkinn að skamma frambjóð-
anda þess í Reykjavík, Ásmund
Stefánsson, forseta Alþýðusam-
bandsins, fyrir þjónkun við
ríkisstjómina.
Þessar tilraunir forystumanna
Alþýðubandalagsins til að skella
skuldinni á verkalýðshreyfing-
una, þegar rætt er um tilvistar-
vanda flokks þeirra, sýna betur
en flest annað orsök þessa vanda.
Hvorki Svavar Gestsson né Ólaf
R. Grímsson skiptir nokkm, þótt
framganga aðila vinnumarkað-
arins á síðustu missemm hafí
borið vemlegan árangur fyrir
umbjóðendur verkalýðsforingja,
launþega. Þeir virðast lifa í þeirri
trú, að stéttastríð og hörð átök
á vinnumarkaðnum með verk-
föllum og öllum þeim vandræð-
um, sem þeim fylgja, séu
nausynleg til að Alþýðubanda-
lagið geti gert sig gildandi á
stjómmálavettvangi.
Á undanfömum ámm er það
þessi neikvæða afstaða, þessi
einkennilega viðleitni til að vera
á móti öðmm, sem helst setur
svip sinn á stjómmálastarf Al-
þýðubandalagsins. Þegar því er
almennt fagnað, að það hefur
tekist þjóðarsátt um kaup og
kjör, fínnst formanni Alþýðu-
bandalagsins mestu skipta að
lýsa andstöðu sinni við þá stað-
reynd. Þeir menn, sem hafa beitt
sér fyrir friðsamlegri lausn á
kjaradeilum, em skammaðir á
miðstjómarfundum Alþýðu-
bandalagsins.
Þegar dregur að kjördegi, er
ekki úr vegi fyrir kjósendur að
velta því fyrir sér, hvort ekki
yrði bjartara yfír íslensku stjóm-
málalífí og raunar þjóðlífínu öllu,
ef minna bæri á hinni neikvæðu
rödd og afstöðu Alþýðubanda-
lagsins.
17þúsund
nemendur
Takist ekki samningar í
kjaradeilu Hins íslenska
kennarafélags í dag hefst verk-
fall kennara á miðnætti. Það mun
raska starfí um 40 skóla á fram-
haldsskólastiginu, þar sem
nemendur em um 17 þúsund.
Auk þess verður einhver röskun
á starfsemi grannskóla.
Öllum er ljóst, að fyrr en síðar
nást samningar á milli ríkisins
og kennara. Þessi launadeila á
eftir að leysast eins og aðrar. Á
hinn bóginn getur það valdið
vemlegu og í sumum tilvikum
beinlínis óbætanlegu tjóni fyrir
nemendur, ef skólastarf raskast
vegna verkfallsaðgerða kennara.
í skólastarfí er öll röskun á
skipulegum og markvissum
vinnubrögðum af hinu illa, hve-
nær sem er skólaársins. En miður
mars er þó sérstaklega viðkvæm-
ur tími fyrir þá, sem hafa einsett
sér að Ijúka námsáfanga eða
taka mikilvægt próf nú í vor.
Samningamenn ríkisins hafa
látið í ljós bjartsýni um árangur
í viðræðunum við kennara. Vem-
leg hreyfíng hefur verið á
málum. Væri ekki ástæða fyrir
kennara að íhuga frestun verk-
falls, ef ekki reynist unnt að
semja í dag?
Landsfúndi Sjálfstæðis-
flokksins lauk um síðustu
helgi. Helzta einkenni
þessa fundar var sú mikla
samstaða og eindrægni,
sem þar ríkti. Sjálfsagt
hafa Sjálfstæðismenn
haft sterka þörf fýrir að
halda landsfund af þessu tagi. Á undan-
fömum ámm hafa þeir hvað eftir annað
haldið mikla átakafundi, sem vakið hafa
þjóðarathygli. Á landsfundi 1979 bar það
til tíðinda, að í fyrsta sinn í sögu Sjálfstæð-
isflokksins kom fram mótframboð gegn
formanni, þegar Albert Guðmundsson
bauð sig fram gegn Geir Hallgrímssyni. Á
landsfundi 1981 var mikið uppgjör vegna
stjómarmyndunar Gunnars heitins Thor-
oddsens. Á landsfundi 1983 var annars
konar uppgjör, þegar hörð kosning fór
fram um eftirmann Geirs Hallgrímssonar.
Þótt þessir þrír landsfundir væm þann-
ig vettvangur mikilla átaka í Sjálfstæðis-
flokknum höfðu þeir ákaflega jákvæð áhrif
fyrir flokkinn: frá þeim streymdi ótrúlegur
kraftur út í þjóðlífið. Þrátt fyrir átökin
varð þjóðinni ljósar en nokkm sinni fyrr
hvílíkur reginkraftur býr í Sjálfstæðis-
flokknum. Þama gerðu menn upp ágrein-
ingsmál sín af krafti og reisn. Það var
talað út og Sjálfstæðisflokkurinn var
sterkari eftir en áður. Á margan hátt end-
urspegluðu þessir átakafundir þjóðlífið
sjálft og hagsmunaátökin á vettvangi þjóð-
félagsins alls. Þannig kom afar skýrt fram,
að Sjálfstæðisflokkurinn er eins konar
samnefnari fyrir íslenzkt þjóðfélag.
Með þeirri miklu samstöðu sem tókst
um menn og málefni á landsfundinum, sem
lauk um síðustu helgi, hafa Sjálfstæðis-
menn vafalaust skapað sér sterka vígstöðu
fyrir kosningamar, þ.e. ef ekkert það ger-
ist fram að þeim, sem bendir til þess, að
samstaðan hafi einungis verið á yfirborð-
inu! En um leið hafa þeir fómað nokkm.
Frá þessum landsfundi streymdi ekki sá
kraftur út í þjóðlífið, sem við höfum upplif-
að áður.
Nú þarf engum að detta í hug, að sam-
staða um öll mál sé eins mikil í Sjálfstæðis-
flokknum og þessi landsfundur gaf til
kynna. Það er einfaldlega óhugsandi. Enda
er augljóst, að skoðanamunur um byggða-
mál og vægi atkvæði t.d. er djúpstæður
og mikill, þótt hann hafí ekki komið fram,
nema að takmörkuðu leyti á fundinum.
Landsfundarfulltrúar hafa bersýnilega
komizt að þeirri niðurstöðu, að nú væri
ekki rétti tíminn til að gera þau mál upp.
En sú spuming vaknar óneitanlega, hvort
það sé raunvemlega af hinu góða að sópa
vandamálunum svo rækilega undir teppið,
að þau séu ekki viðmð að nokkm ráði.
Landsfundir Sjálfstæðisflokksins em ein-
hver mesti umræðuvettvangur þjóðarinn-
ar, að undanskildu Alþingi að sjálfsögðu.
Þar á að ræða um málin og þar eiga hin
ýmsu þjóðfélagsöfl að takast á um hags-
muni sína. Einungis með þeim hætti getur
Sjálfstæðisflokkurinn verið vettvangur
þeirrar miklu málamiðlunar í samfélagi
okkar, sem hann er og hlýtur að vera.
Frá þessum sjónarhóli séð er það mark-
mið forystusveitar Sjálfstæðisflokksins að
tryggja órofa samstöðu á þessum lands-
fundi, sem haldinn er svo skömmu fyrir
kosningar, nokkurt íhugunarefni.
Flugvélakostur
Flugleiða
Aðalfundur Flugleiða er á næsta leiti.
Ljóst er, að afkoma félagsins hefur verið
góð á sl. ári. Bersýnilega þykir fólki nú
orðið eftirsóknarvert að eiga hlutabréf í
Flugleiðum og þess hefur gætt undanfam-
ar vikur, að kaupendur hafa verið til staðar
um leið og hlutabréf hafa verið til sölu.
Þannig hafa mikil umskipti orðið í málefn-
um Flugleiða á nokkmm ámm. Tekizt
hefur að rétta reksturinn býsna vel við og
er það ánægjuefni, enda eigum við íslend-
ingar mikið undir velgengni þessa fyrir-
tækis.
Þegar til lengri tíma er litið hljóta fram-
tíðarhorfur í málefnum Flugleiða hins
vegar að vera nokkurt umhugsunarefni.
Ástæðan er fyrst og fremst sú, að félagið
hefur ekki haft bolmagn til þess að end-
umýja flugvélakost sinn að nokkm marki
árani saman. Nú er svo komið, að Flugleið-
ir byggja starfsemi sína á gömlum flugvél-
um, sem með hverju ári, sem líður, verða
minna aðlaðandi fyrir farþega á sama tíma
og keppinautar Flugleiða bjóða farþegum
nýjar og fullkomnar flugvélar. Flugvéla-
kostur Flugleiða er að verða úreltur, hvort
sem litið er til innanlandsflugs eða milli-
landaflugs. Með því er ekki sagt, að
flugvélamar, sem slíkar, standi ekki fyrir
sínu, heldur einfaldlega það, að þær upp-
fylla ekki þær kröfur, sem farþegar gera
til slíkra véla í dag.
En hafa Flugleiðir við núverandi að-
stæður bolmagn til að endumýja flugvéla-
kost sinn að nokkm marki? Tæplega. Þótt
mikill hagnaður hafí verið af rekstri Flug-
leiða á sl. ári miðað við íslenzkar aðstæður
dugar hann skammt til þess að byggja upp
endumýjunarsjóð fyrir félagið. Ef Flug-
leiðum tekst hins vegar ekki að endumýja
flugvélaflota sinn, er ekki aðeins Atlants-
hafsflugið í hættu, heldur einnig flugið
milli íslands og annarra landa. Höfundur
Reykjavíkurbréfs hefur heimildir fyrir því,
að forráðamenn erlendra flugfélaga fylgist
grannt með framvindu mála hjá Flugleið-
um og bíði færis að komast inn á markað
hér á þeirri stundu, sem þeir telja sig sjá
þess merki, að Flugleiðum fatist flugið.
Auðvitað er hugsanlegt að Flugleiðir
geti bætt stöðu sína til flugvélakaupa vem-
lega með miklu hlutaijárútboði og alls
ekki óhugsandi að það mundi ganga býsna
vel. En em þeir valdahópar, sem ráða fé-
laginu með flóknum samningum sín í
milli, tilbúnir til þess að taka áhættuna
af því, að þeir missi yfirráð sín yfír félag-
inu með því að stórauka hlutaféð og bjóða
það út?
Þetta er ekki mál núverandi hluthafa
og stjómenda Flugleiða einna. Þetta er
mál þjóðarinnar allrar vegna þess, að þetta
er eitt af mikilvægustu samgöngufyrir-
tækjum landsmanna. Það skiptir máli fyrir
þjóðina alla, hvort þessu fyrirtæki tekst
að endumýja tækjakost sinn með þeim
hætti, að félagið geti tryggt stöðu sína í
framtíðinni, eða hvort forráðamenn þess
gefast einfaldlega upp við það risavaxna
verkefni og flugvélaflotinn úreldist á
nokkmm næstu ámm með þeim hætti að
farþegar leiti annað.
Landsmenn eiga nokkum rétt á því að
heyra viðhorf forráðamanna Flugleiða til
þessa mikla hagsmunamáls þjóðarinnar á
aðalfundi félagins, sem verður nú eftir
nokkra daga. Það verður áreiðanlega eftir
því tekið, hvort þeir gefí upplýsingar, sem
bendi til þess, að endumýjun á tækjakosti
félagsins sé raunhæfur möguleiki á næstu
misseram.
Er stóriðjudraumurinn
búinn?
Þegar í upphafí þess kjörtímabils, sem
nú er að ljúka, vom gerðar víðtækar ráð-
stafanir til þess að he§a á ný iðnvæðingu
í landinu með byggingu stórfyrirtækja í
tengslum við stóriðnað. Nú sýnist ljóst,
að þetta mikla starf muni engum árangri
skila fyrir þær kosningar, sem í hönd fara.
Raunar er spuming, hvort stóriðjudraum-
urinn er ekki einfaldlega búinn og helzta
verkefni okkar næstu árin verði að tryggja,
að álverið í Straumsvík verði yfírleitt starf-
rækt. Allar fréttir, sem berast frá höfuð-
stöðvum Svissneska álfélagsins, benda til
þess, að erfiðleikar þess fyrirtækis séu
miklir. Þess vegna getur allt gerzt í sam-
bandi við rekstur einstakra dótturfyrir-
tækja eins og ísals.
Framleiðslugeta í flestum greinum stór-
iðnaðar virðist vera töluvert umfram
eftirspum. Forstjóri eins stærsta stálfyrir-
tækis Bandaríkjanna sagði höfundi
Reykjavíkurbréfs fyrir nokkmm mánuð-
um, að framleiðslugeta á áli væri svo langt
umfram eftirspum, ef miðað væri við
heimsbyggðina alla, að fyrirtæki í áliðnaði
mundu ekki hafa áhuga á að byggja nýjar
álbræðslur á næstu ámm. Hins vegar
væri hægt að hagnast á fullvinnslu áls.
Þessa stundina er mikill vaxtarbroddur
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. MARZ 1987
33
REYKJAVÍKLJRBRÉF
Laugardagur 14. marz
Ó1.K.M.
í sjávarútveginum, en það er kannski ein-
mitt þegar svo stendur á, sem ástæða er
til að líta fram á veginn. Stóriðjunni var
ætlað að draga úr einhæfni íslenzks at-
vinnulífs. Það hefur hún gert að vissu
marki, en ekki í þeim mæli, sem við gerð-
um okkur vonir um. Utflutningur á
framleiðsluvömm iðnaðarins hefur skilað
nokkm en ræður engum úrslitum.
Sennilega er mest ástæða til að binda
vonir við fískeldi og loðdýrarækt, sem
nýjar atvinnugreinar, sem geti stuðlað að
fjölbreytni íslenzks atvinnulífs. Þó vekur
það óneitanlega ugg hvað miklar sveiflur
hafa verið í loðdýrarækt hér á landi. Að
því er fiskeldið varðar er ljóst, að nokkrar
þjóðir við Norður-Atlantshaf em í mikilli
samkeppni um að byggja upp fiskeldi. Vel
má vera, að það verði ekki jafn arðbær
atvinnuvegur og útlit var fyrir í fyrstu,
þegar upp verður staðið.
0
Oarðbær rekstur
Á hitt er svo að líta, að við getum auk-
ið hagkvæmni í rekstri þjóðarbús okkar,
ekki einungis með því að byggja upp nýjar
atvinnugreinar, heldur einnig með því að
átta okkur á, hvenær eldri atvinnugreinar
hafa gengið sér til húðar. Þegar mest
gekk á sl. haust i sambandi við sölu á
saltsíld til Sovétríkjanna, sagði gamal-
reyndur útgerðarmaður, sem hefur ára-
tugareynslu í útgerð og fískvinnslu: Það
er bezt að hætta þessu. Utgerðarmaðurinn
átti við það, að úr því að við gætum ekki
selt saltsíld á samkeppnisfæm verði og
yrðum að þröngva Sovétmönnum til þess
ár eftir ár að kaupa af okkur saltsíld á
yfírverði og skuldbinda okkur um leið til
þess að kaupa af þeim olíu væri bezt að
hætta vinnslu saltsíldar. Hann bætti því
við, að verðmætin sem fást fyrir saltsíldina
væm ekki svo mikil, að það skipti sköpum
fyrir þjóðarbúið.
Á þessu máli em auðvitað tvær hliðar.
í fyrsta lagi er það skoðun síldarsaltenda,
að gæði þeirrar saltsíldar sem við framleið-
um séu mun meiri en keppinauta okkar.
Þess vegna sé ekki um yfirverð að ræða,
heldur einfaldlega hærra verð fyrir betri
vöm. í annan stað er augljóst, að þótt
saltsíldin skipti ekki miklu fyrir þjóðarbúið
í heild, hefur hún þýðingu fyrir ákveðin
fyrirtæki og byggðarlög og fólkið, sem þar
býr.
I þessu sambandi er ástæða til að minna
á, að meðan Steingrímur Hermannsson
var í Moskvu var frá því skýrt, að Sovét-
menn mundu kaupa meira af ullarvöram
frá okkur gegn því, að við keyptum meira
af olíu frá þeim. Spyija má, hvaða vit er
í því að leggja áherzlu á að halda gang-
andi þeim greinum ullariðnaðar, sem geta
ekki lifað nema með svo óeðlilegum við-
skiptaháttum sem tíðkast austur þar. Með
sama hætti má varpa fram þeirri spum-
ingu, hvort það sé farsælt til lengdar fyrir
fólkið, sem nú byggir afkomu sína að hluta
til á verkun saltsíldar, að treysta á það,
að ár hvert takist að ná samningum við
Sovétmenn.
Það má setja fram eftirfarandi stað-
hæfíngu með nokkram rökum: Við leggj-
um ótrúlega orku í að ríghalda í markaði
fyrir útflutningsgreinar sem í raun em
sjúkar vegna þess að þær geta ekki staðið
á eigin fótum, heldur verður að beita
margvíslegum þrýstingi til þess að fínna
markað fyrir þær ár eftir ár. Orka stjóm-
málamanna og annarra ráðamanna fer í
þetta þegar hún væri augljóslega betur
notuð til þess að hlúa að og byggja upp
nýja vaxtarbrodda í atvinnulífí okkar, sem
eiga sér meiri framtíð.
Sjálfsagt fínnst einhveijum, að hér sé
kæmleysislega talað, t.d. um saltsfldar-
vinnslu, sem á sér sögufræga fortíð. En
er það í raun og vem? Hvaða vit er í því,
að þjóðin bíði með öndina í hálsinum ár
eftir ár eftir því, hvort herrunum í Moskvu
þóknast að tala við okkur um kaup á
saltsfld?
Það er svo spuming út af fyrir sig af
hveiju við látum svo mikið með viðskipti
við Sovétríkin yfírleitt. Þau skipta ekki
orðið miklu máli í okkar þjóðarbúskap.
Mikilvægi þeirra í útflutningi okkar er í
engu samhengi við þá miklu athygli, sem
þessi viðskipti fá hér. Staðreyndin er sú,
að aðrir markaðir em orðnir margfalt
mikilvægari fyrir okkur íslendinga og við
eigum að einbeita okkur að þeim, en eyða
ekki svo miklum tíma og kröftum í Rúss-
landsmarkaðinn, sem skiptir minna og
minna máli fyrir okkur.
r*
„Það er svo
spurning út af
fyrir sig, af
hverju við látum
svo mikið með
viðskipti við Sov-
étríkin yfirleitt.
Þau skipta ekki
orðið miklu máii í
okkar þjóðarbú-
skap. Mikilvægi
þeirra í útf lutn-
ingi okkar er í
engu samhengi
við þá miklu at-
hygli, sem þessi
viðskipti fá hér.“