Morgunblaðið - 10.04.1987, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. APRÍL 1987
Kvótinn - eða ný
fiskveiðistefna
eftirSkúla
Alexandersson
Fiskimiðin umhverfis ísland eru
sú auðlind sem gerir landið byggi-
legt og tryggir að hér sé hægt að
lifa menningarlífi.
íslendingar hafa litið á þessa
náttúruauðlind sem sameign allrar
þjóðarinnar.
Sigurinn og ávinningurinn í land-
helgisbaráttunni var sigur allra
íslendinga og með þeim sigri
tryggði öll þjóðin sér rétt og mögu-
leika til að búa í landinu í nútíð og
framtíð og að nýta fiskimiðin á
hefðbundinn hátt sameiginlega án
nokkurs einkaréttar.
Við sem töldum strax haustið
1983 að sú fiskveiðisteefna sem þá
var upptekin og enn er ríkjandi félli
ekki að íslenskum aðstæðum og
væri í mesta lagi hugsanlega not-
hæf til eins árs erum nú að verða
þesa áþreifanlega varir að við höfð-
um á réttu að standa og þeim
fjölgar nú óðum sem eru á þeirri
skoðun að það sé betra því fyrr sem
þessi fiskveiðistefna verði afiögð.
Flest hefur sannast sem á var
bent í sambandi við ókosti kvóta-
kerfisins.
Þar má benda á sem dæmi:
1. Flutningur á aflamarki milli
staða hefur skapað margháttuð
vandræði og byggðaröskun.
2. Það hefur átt sér stað óeðlileg
uppbygging smábáta sem eru
„mældir“ undir 10 lestum.
3. Þeir sem hafa haft takmarkað-
an kvóta hafa í sumum tilfellum
reynt að fiska hann á sem stystum
tíma — stundað beina kraftasókn
með tilheyrandi afleiðingum í sam-
oandi við fiskgæði.
4. Útflutningur á ferskfiski hefur
aukist og þó sérstaklega á gáma-
fiski.
5. Margar litlar fiskverkunar-
stöðvar hafa hafið rekstur — eldri
og stærrí fiskverkunarstöðvar hafa
misst viðskipti, þ.e. hráefni bæði til
þessara smástöðva og í ferskfiskút-
flutninginn.
Svona má lengi telja og í tengsl-
um við þessi 5 atriði mætti benda
á áhrif og þróun sem er mjög nei-
kvæð fyrir eðlilega atvinnuþróun
'og byggðaþróun í landinu. Um það
er fjallað vítt og breitt um landið
en ég minni aðeins á þessa þætti
hér.
Aðalmarkmið kvótakerfisins var
það að takmarka og hafa stjórn á
sókn í ákveðna fiskistofna og þó
fyrst og fremst að takmarka þorsk-
veiðina, aðrar tegundir s.s. ýsa,
karfi og ufsi hafa verið notaðar til
að punta upp á kerfíð — hafa meiri
breidd í því gagnvart þeim sem
kerfið hefur bitnað á.
Hafrannsóknastofnun hefur á
haustmánuðum sett fram tillögu um
æskilega veiði komandi árs. Sjávar-
útvegsráðuneytið hefur svo eftir
skoðun á tillögum Hafrannsókna-
stofnunar tilkynnt um leyfilega
veiði á grundvelli laga um stjórn
fiskveiða. Árin 1984 og 1985 leyfði
sjávarútvegsráðuneyti nokkru meiri
veiði en Hafrannsóknastofnun taldi
æskilega gagnvart uppbyggingu
þorskstofnsins hér á íslandsmiðum.
Fyrirhuguðum heildarafla ársins
var skipt niður á skip samkvæmt
kvótareglum, sem byggðust aðal-
lega á aflareynslu þriggja síðustu
ára fyrir kvóta.
Það kom svo í ljós í lok hvers
árs að afli varð meiri en vísinda-
menn höfðu talið æskilegt og líka
mun meiri en yfirlýst leyfilegt afla-
magn frá hendi sjávarútvegsráðu-
neytis.
Það liggur ljóst fyrir hvað gerst
hefur við það að afli hefur orðið
þetta meiri en stofnanir ætluðust til.
a) Kvótakerfið hefur ekki virkað
til að takmarka sókn í þorskstofn-
inn.
b) Afla umfram úthlutun sjávar-
útvegsráðuneytis í upphafi árs
hefur ekki verið eingöngu úthlutað
eftir reynslureglunni heldur einnig
eftir ýmsum frávikum frá henni.
T.d. með skiptimarkaði á vegum
sjávarútvegsráðuneytis — þorsk
fyrir humar, þorsk fyrir síld, o.s.frv.
Einnig með hinu svokallaða „sókn-
armarki" sem þjónar varla öðni en
því að ómerkja grundvallaratriði
kvótakerfisins með því að taka til
sín 20% afla umfram aflamarkið
sem byggist á þriggja ára reynsl-
unni.
Að komið sé á einkaréttarkerfi
og gefnar upp reglur um það á
hverju slíkt kerfi byggist er sjálf-
sagt stundum nauðsynlegt en slíkt
kerfi er hrunið um leið og reglurnar
eru teygðar og togaðar — ekki síst
þegar það tog er í allt aðra átt en
stefna átti með einkaréttinum, eins
og á sér stað með tilfærslu frá afla-
markinu með því að skipta um þorsk
og síld og með aflaauka og afla-
færslu með sóknarmarki o.s.frv.
Fiskveiðistefnan, kvótastefnan,
hefur því verið röng miðað við það
aðalmarkmið sem stefnt var að.
Þorskaflinn varð 20% meiri árið
1985 og 1986 en gert var ráð fyr-
ir. Ef ástand stofnsins hefði verið
eins og Hafrannsóknastofnun og
sjávarútvegsráðuneyti gerðu ráð
fýrir og byggðu tillögur sínar á
hefði illa farið. Það er ekki kvóta-
kerfinu að þakka að ekki fór illa
frekar en það að það er ekki kvóta-
kerfinu að þakka að afkoma
útgerðar batnaði á árinu 1986.
Hvorttveggja er að þakka ytri að-
stæðum. Batnandi líffræðilegar
aðstæður í hafinu hafa stuðlað að
auknum vexti og viðgangi þorsksins
og lækkandi olíuverð á heimsmark-
aði stórbætti afkomu útgerðar á
síðasta ári.
Annað aðalmarkmið fiskveiði-
stefnu núverandi ríkisstjórnar var
að lækka útgerðarkostnað. Hvernig
hefur farið um sjóferð þá. Ekki
hefí ég enn hitt neinn þann sem
er með togaraútgerð, er heldur því
fram að útgerðarkostnaður hafi í
neinu breyst. Bátaútgerð hefur
breyst á þann veg að úthald sumra
báta hefur minnkað — veiðarfæra-
kostnaður þar af leiðandi minnkað
en þar hefur á móti kömið fastur
kostnaður við mannahald í lengri
stoppum hjá bátunum.
En þar með er ekki öll sagan
sögð. Verðgildi þeirra skipa sem
fisk sækja í sjó á íslandi í dag eru
allt önnur en þau voru. Stór hluti
útgerðarkostnaðar er fjármagns-
kostnaður og afskriftir.
Fyrir nokkru var selt skip úr
Garði, Gautur GK, til Grundarfjarð-
ar. Kaupverðið var 165 milljónir
króna. Tryggingamatsverð þessa
skips var 86 milljónir króna og trú-
lega er auðvelt að fá svipað skip
keypt út í Englandi fyrir um 50
milljónir króna. Nýsmíði í Póllandi
af sömu stærð og Gautur myndi
kosta 80—85 milljónir. Kvótaskatt-
urinn sem lagst hefur á þetta skip
er 80—115 milljónir króna eftir því
við hvað er miðað.
Hvað er hér að gerast? Er útgerð-
arkostnaður að lækka vegna fisk-
veiða- og sjávarútvegsstefnu
ríkisstjórnarinnar eins og haldið
hefur verið fram?
Að afloknum kosningum í vor
mun án efa hefjast umræða um
nýja fiskveiðistefnu. Kvótastefna
núverandi ríkisstjórnar hefur mis-
tekist — ekki nálgast þau markmið
sem henni var ætlað að stefna að
og ranghverft ýmsum grundvallar-
aðferðum fiskveiða í sambandi við
afla, rekstur og fjárhag.
Slík umræða er reyndar á fullu
í þjóðfélaginu milli manna og innan
stofnana og samtaka sjávarútvegs-
ins. Einhver vorkunnsemi gagnvart
ríkisstjórninni er þess valdandi að
lítið er um það að kveðið sé upp
úr um fordæmingu á kvótastefn-
unni og að rætt sé um nýjar leiðir
— nýja fiskveiðistefnu. Allt frá því
haustið 1983 þegar núverandi fisk-
veiðistefna var lögfest hefi ég haldið
því fram að þeim markmiðum sem
stefnt var að yrði ekki náð með
afla- og sóknarmarki á botnfiskafl-
ann.
Aðalmarkmiðin voru:
1. Takmarka sókn — byggja upp
fiskistofna.
2. Bæta gæði afla.
3. Minnka útgerðarkostnað.
4. Takmarka stærð fiskiskipa-
flotans.
Ekki hefur tekist að takmarka á
réttan hátt sókn í þorskstofninn.
Sóknin hefur orðið mun meiri en
stefnt hefur verið að og þrátt fyrir
hagstæð skilyrði í sjónum hefur
ekki tekist að byggja upp veiði- og
hrygningarstofn svo sem æskilegt
og hagkvæmt er talið.
Engar marktækar breytingar
hafa orðið á gæðum afla né á út-
gerðarkostnaði vegna áhrifa frá
ríkjandi fiskveiðistefnu. Fiskiskipa-
stóllinn er orðinn gamall og úreltur.
Niðurstaðan er sem sagt þessi:
Skúli Alexandersson
Sú fiskveiðistefna sem
við búum við nú veikir
grunn þess þjóðfélags
sem við byggjum með
því að breyta afstöðu
fólks hvers til annars
með því að hagur eins
verði ekki lengur hagur
annars eða allra.
Kvótastefnan nálgast ekki þau
markmið sem að framan eru talin
en allir eru sammála um það að
þessum markmiðum þarf — verður
að stefna að.
Hvað á þá að gera? Hver eiga
að vera aðalatriði fiskveiðistefnu?
Grundvöllur framtíðar fiskveiði-
stefnu verði hámarksgæði afla og
framleiðsluvöru. Slík stefna felur í
sér ýmsa aðra þætti svo sem verð-
mætisaukningu, minnkandi sókn,
minni útgerðarkostnað, markaðsör-
yggi, betri samkeppnisstöðu
gagnvart erlendum ferskfiskmörk-
uðum, hækkað fiskverð fyrir
útgerð, hagkvæmara hráefnisverð
fyrir fiskvinnslustöðvar. Mann-
eskjulegra umhverfi og afstöðu til
sjávarútvegs og fiskvinnslu.
Hvað þarf að gera til að þetta
gerist?
1. Takmarka úthald og sókn
netaveiðiskipa. Það gengur ekki að
komið se að landi með besta þorsk-
inn — 4—7 kílóa fisk og þaðan af
stærri, meira og minna gallaðan og
úr þessum fiski fáist ekki að stórum
hluta nema 2., 3. og 4. fiokks mark-
aðsvara. Hrogn, gellur, kinnafiskur
og lifur er verðlaust úr afla sem
kemur gallaður að landi, þessar
verðmætu afurðir nýtast aðeins úr
nýjum og góðum fiski.
Úthald og sókn netaskipa skal
takmarka á þann hátt að þeim skuli
gert að hafa ekki net í sjó um helg-
ar og að heildarnetafjöldi í sjó verði
takmarkaður. Slíkt hefur þegar
verið gert á Snæfellsnesi og Vest-
fjörðum og gefist mjög vel nema
að því leyti að það fellur ekki sam-
an við núverandi fiskveiðistjórn.
Einnig þarf að koma því á að aflinn
verði slægður um borð í netaveiði-
skipum.
Með þessum aðgerðum myndi
sókn þessara skipa í þorskinn
minnka mikið en jafnframt myndi
verðmæti afla aukast trúlega nokk-
uð umfram aflaskerðingu og
útgerðarkostnaður minnka.
Sunnan Látrabjargs suður um
Kaldbak skal möskvastærð á
þorskanetum ekki vera minni en
71/4“ til að tryggja það að ekki sé
verið að tína úr smáfiskinn með of
smáum möskva. Norðanlands og á
sérstökum ýsusvæðum verði leyfður
smærri netamöskvi.
Á öðrum veiðiskap verði bátaflot-
anum settar strangar reglur um
sókn og meðferð afla með hliðsjón
af netaveiðiákvæðum.
2. Úthald og sókn togaranna
verði skipulögð á þennan máta:
Stórlega verði aukið eftirlit með
sókn togara í smáfisk og stærðar-
mörk á undirmálsfiski hækkuð. Á
sama hátt og það gengur ekki að
skerða verðmæti þorskaflans fyrir
Suður- og Vesturlandi með því að
skemma fiskinn í netunum er það
jafn fráleitt að halda áfram krafta-
sókn í smáþorskinn eins og gert
hefur verið í alltof ríkum mæli und-
anfarin ár. Slík veiði er vitaskuld
mjög óhagkvæm bæði fyrir veiðar
og vinnslu.
Fjóra síðustu mánuði nýliðins árs
september—desember var meðal-
þyngd á þorskafla togaranna um
og innan við 2 kg. I nóvember var
yfir 50% aflans undir 2 kg að meðal-
þyngd og í október um 40%. Sú
mánaðarbið sem bætir 25% þyngd
við þorskinn — úr 2 kg í 2i/2 kg
margborgar sig. Hvað þá ef skrefið
væri stigið svolítið stærra — þorsk-
inum gefið tækifæri til að vaxa í
3ja kg þunga eða meira.
Fyrir útgerð yrði verðmæti þess
afla mun meira og fyrir fiskvinnslu
myndi vinnast margt með hraðari
vinnslu, betri nýtingu og mikið betri
framleiðsluvöru.
Auk þess að hefta sókn í smáfisk-
inn (það þarf að passa bátaflotann
líka) þurfa togaramir að hlíta eftir-
farandi reglum þegar þeir eru á
þorski.
a) Dagmerkja afla.
b) Veiðiferð fari ekki yfir 7 sólar-
hringa.
c) Afli í veiðiferð fari ekki yfir
150 að jafnaði og verði allur fiskur
ísaður í kassa.
Þessi atriði öll myndu auka gæði
afla og í flestum tilfellum koma í
veg fyrir að komið yrði með afla
sem ekki kallaðist fyrsta flokks að
landi. Framkvæmdin myndi mjög
draga úr sóknargetu hvers skips
en ekki minnka aflaverðmæti þess,
jafnvel frekar auka það þegar upp
væri staðið.
Með 350 þús. til 400 þús. tonna
þorskafla og sjálfsagðri nýtingu
karfa og ufsa myndi sá fiskiskipa-
floti sem við eigum nú ekki gera
meira en virða það magn með þeirri
gæðastjórn og gæðakröfum sem ég
hefi nefnt.
Allur einkaréttur á miðum, allur
kvótaréttur yrði þá óþarfur. Ef afli
yrði meiri fyrrihluta árs en Haf-
rannsóknastofnun taldi æskilegt
yrði dregið úr sókn með lengri lönd-
unarfríum eða stoppi á ákveðnum
tímum. Páskastopp, sjómannadags-
stopp, áramótastopp og stopp um
verslunarmannahelgi yrðu jafn
sjálfsögð og nú.
Afli myndi berast að með jafnari
hætti en nú — þar sem útilokað
væri að beita neinni kraftasókn —
aflatoppar myndu ekki verða
vandamál á borð við það sem hefur
gerst.
Tal og fullyrðingar um mismun-
un milli landshluta væri úr sögunni
— hver um sig byggi að sínu og
nýtti sína möguleika — án þess að
þurfa að kaupa sér rétt eða hafa
til þess vafasaman einkarétt.
Endurnýjun fiskiskipaflotans
verður að tengjast nýrri fiskveiði-
stefnu. Við stöndum nú í svipuðum
sporum og eftir stjórnartíma Sjálf-
stæðis- og Alþýðuflokks á svoköll-
uðu viðreisnartímabili — fiskiskipa-
stóllinn er gamall og úr sér genginn.
Þó er nú aðeins svigrúm ef tíminn
verður notaður strax.
Á næstu árum verður að vera til
ráðstöfunar lánsfé til nýsmíði skipa,
sem ráðstafað yrði með skipulegum
hætti til endurnýjunar og upp-
byggingar. Nú eru skipasmíða-
stöðvar í landinu víðast verkefnalitl-
ar. Við nýrri ríkisstjórn blasir
tvíþætt verkefni í þessu efni, að
skapa skipasmíðastöðvum okkar
verkefni og hefja endurnýjun fiski-
skipastólsins.
Sú fiskveiðistefna sem við búum
nú við veikir grunn þess þjóðfélags
sem við byggjum með því að breyta
afstöðu fólks hvers til annars með
því að hagur eins verði ekki lengur
hagur annars eða allra. Þetta er
að gerast, ekki aðeins innan hvers
byggðarlags heldur líka milli
byggðarlaga og landshluta.
Frá þessum vinnubrögðum og
stefnu þarf að hverfa. Ný framsæk-
in fiskveiðistefna þarf að taka við
af núverandi miðstýringu ráðuneyt-
is í Reykjavík, fiskveiðistefna sem
tekur tillit til félagslegrar stöðu
landsbyggðarinnar og atvinnufyrir-
tækja. Aðalatriði þeirrar stefnu
verði skynsamleg sókn í fiskistofna
sem stuðli að betri nýtingu og aukn-
um verðmætum úr afla.
Höfundur er alþingismaður og
skipar 1. sæti framboðslista Al-
þýðubandalagsins á Vesturlandi.
Vinarbæjamót á
Akranesi í sumar
Akranesi.
I SUMAR verður haldið norrænt
vinabæjamót á Akranesi og
munu af því tilefni yfir 100 er-
lendir gestir verða þátttakendur.
Vinabæir Akraness á Norður-
löndum eru eftirtaldir: Tönner í
Danmörku, Narjies í Finnlandi,
Vastervik í Svíþjóð og Langesund
í Noregi. Auk þess er Qaqortoq á
Grænlandi með í hópnum en telst
þó ekki formlegur aðili í þessum
vinabæjatengslum.
Vinabæjamótið verður haldið
daganna 24.-28. júní. Mikill áhugi
er fyrir þessu móti hjá erlendu vina-
bæjunum og nú þegar er komin
biðlisti yfir þátttakendur.
Vinabæjamótin eru haldin þriðja
hvert ár til skiptis í löndunum og
hefur mótið tvívegis verið haldið á
Akranesi, fyrst 1957 ogsíðan 1972.
Bæði skiptin þótti þau takast mjög
vel enda mikiil fjöldi gesta. Ætlun-
in er að allir gestir búi á einkaheim-
ilum og er unnið að því að útvega
gestgjafa.
Dagskrá þessa vinabæjamóts
verður fjölbreytt og verður reynt
að vanda til hennar eins og frekast
er kostur. Meðal þess sem gert verð-
ur er að kynnast bæjarlífinu á
Akranesi, skoða fyrirtæki og stofn-
anir og laugardaginn 27. júni mun
bæjarstjórn Akraness bjóða gestum
til kvöidverðar. Búast má við að
það verði fjölmennasta veisla, sem
fram hefur farið á Akranesi, því
auk hinna erlendu gesta munu gest-
gjafar þeirra og aðrir, sem tengjast
þessu vinabæjamóti, verða boðnir.
Til að rúma allan þann fjölda, sem
boðin er dugar ekki minna húsnæði
en íþróttahúsið á Akranesi. Mótinu
lýkur síðan daginn eftir að lokinni
guðsþjónustu. Sérstök nefnd skipuð
fulltrúum bæjarstjómar og norræna
félagsins á Akranesi vinnur að und-
irbúningi mótsins. — JG