Morgunblaðið - 12.04.1987, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. APRÍL 1987
29
Shultz: Vlðrœður f húsbfl.
Reuter/UPI
Stufflebeam llðþjálfl: Handtek-
inn.
II everybody
could get in
the Marines,
Nýja sendlráðlð f Moskvu: Starfsemln ekkl flutt þangað.
Reuter
M
Auglýst eftlr nýlið-
um: Alltshnekklr.
it wouldn't be
the Marines.
John Walker: Ekki allt honum
að kenna.
Bandarfskir landgöngullðar f Belrút: Röð áfalla.
kvenfólk og stunduðu svartamark-
aðsbrask.
Fv, sendiráðsmaður segir að land-
gönguliðar hafi selt Rússum hljóm-
flutningstæki og annan vestrænan
munaðarvarning" á uppsprengdu
verði og skipt rúblum, sem þeim var
borgað með, í dollara með hagstæð-
um kjörum í sendiráðinu. Sumir
öryggisverðir sneru heim með
10,000 dollara hagnað af slíkum
viðskiptum.
„Landgönguliðarnir hérna eru
eins og kóngar í ríki sínu og geta
gert það sem þeim sýnist," sagði
annar fv. sendiráðsmaður. Banda-
rískum hermálafulltrúa brá þegar
hann komst að því að menn einnar
varðsveitarinnar reyktu hass að
staðaldri 1985-1986.
„Sasha frændi“
Ungfrú Seina kynnti Lonetree fyrir
„Sasha frænda", sem heitir réttu
nafni Alexei G. Yefimov og starfar
í KGB. Hann fékk Lonetree til að
hleypa KGB- mönnum „ótal sinnum“
inn í sendiráðið að næturlagi frá
janúar til marz 1986 leyfa þeim
skoða það markverðasta.
Lonetree rölti með fulltrúum KGB
um bygginguna í einn til fjóra tíma
í hvert skipti. Bracy var á verði og
sá um að taka viðvörunarkerfið úr
sambandi þegar Rússamir komu því
af stað með athugunum sínum í
„helgustu véum“ sendiráðsins, svo
sem skrifstofu varnarmálafulltrú-
ans, fjarskiptaherberginu og leyni-
þjónustuherbergjum. Þeir gáfu sér
líka tóm til að skoða „bréf og skjöl,
tæki og annan búnað, verkfæri og
áhöld“.
Utanríkisráðuneytið í Washington
gerir ráð fyrir því að hlerunartækj-
um hafi verið komið fyrir í hverjum
krók og kima sendiráðsins, m.a. í
sérstökum dulmálsherbergjum, ör-
yggisgeymslu CIA og einangruðum
fundarklefa í einu herberginu, sem
var hannaður með það fyrir augum
að þar yrði engin leið að koma fyrir
hlerunartækjum og óhætt að tala í
trúnaði. Lonetree og Bracy segja að
það hafi tekið Rússana tæpa tvo
tíma að opna bæði einangrunarklef-
ann og öryggisgeymsluna og „oft
innan við hálftíma" að opna venju-
lega öryggisskápa.
Auk þess sem allir símar sendi-
ráðsins munu vera hleraðir mun
ekki hægt að koma skriflegum boð-
um þaðan, jafnvel ekki í diplómata-
pósti. Bannað hefur verið að nota
rafmagnsritvélar, tölvur til ri-
tvinnslu og jafnvel ljósritunarvélar
vegna hljóðnema. Fréttir herma að
það muni kosta 100 millj. dollara
að setja upp nýjan dulmálsbúnað og
„afhlerunartæki" og gera aðrar
nauðsynlegar öryggisráðstafanir,
sem óvíst er hvort dugi.
Talið er næsta víst að KGB hafi
komizt í skjöl og dulmálslykla CIA
og grunur leikur á að njósnir öryggi-
svarðanna hafi bytjað fyrr en ætlað
var, eða sumarið 1985. Rússar hafi
því getað lesið svo til öll dulmáls-
skeyti til og frá sendiráðinu allar
götur síðan og komizt yfir miklu
fleiri leyndarmál en viðurkennt hafi
verið.
Sumarið 1985 varð CIA fyrir
miklum áföllum í Moskvu og ekki
tókst að skýra þau. Skuldinni var
skellt á njósnarann John A. Walker,
fv. undirforingja í sjóhemum. Að-
stoðarmaður hans, Jerry A. Whit-
worth, afhenti Rússum ýmsa
dulmálslykla, sem sjóherinn notaði
og gerðu Rússum kleift að ráða
mikið magn leyniskeyta.
KGB tókst að bera kennsl á
„moldvörpur" í ríkiskerfinu og yfir-
stjórn hersins með hjálp dulmáls-
lykla. Að minnsta kosti fjórir
sovézkir borgarar hafa verið líflátnir
á síðustu tveimur árum fyrir að
vinna fyrir Bandaríkin á laun. Talið
var að þeir væru fómarlömb Edward
Lee Hunts, óánægðs CIA-manns,
sem strauk til Moskvu 1985. Hann
er m.a. sakaður um að hafa komið
upp um einn mikilvægasta erindreka
CIA, hermálasérfræðinginn Adolf
G. Tolkachev, sem var líflátinn í
september í fyrra.
Nú segja bandarískir embættis-
menn að Lonetree og Bracy hafi
„veitt KGB aðgang að nöfnum allra
útsendara Bandaríkjamanna" í Sov-
étríkjunum og „margt af því, sem
Howard hafi verið kennt um“, kunni
að vera þeirra sök. Þeir hafa sann-
færzt um að frá og með miðju ári
1985 hafi Rússar lesið öll helztu
leyniskeyti, sem hafa verið send frá
sendiráðinu, og ganga út frá að
tækin, sem þeir nota til þess, séu
enn í gangi.„Þeir lömuðu svo að
segja alla njósnastarfsemi okkar í
Moskvu," segja þeir.
„Georg“
Lonetree var fluttur til sendiráðs-
ins í Vín þegar starfstíma hans í
Moskvu lauk í marz 1986. „Sasha
frændi" kynnti hann fyrir nýjum
samstarfsmanni, „Georg“, sem
kvaðst vera hershöfðingi í KGB og
heitir réttu nafni Yuri V. Lysov.
Lonetree veitti Georg mikilvægar
upplýsingar um sendiráðið f Vín, en
fékk sig fullsaddan á þrýstingi Rússa
og játaði fyrir yfírmanni CIA í Vín
í desember sl. að hafa staðið í ástar-
sambandi við Víolettu Seina. Svo
virðist að hann hafi reynt að leika
tveimur skjöldum til að afhjúpa Ge-
org og hann fékk að hitta sovézka
erindreka tvisvar sinnum eftir hand-
tökuna.
Grunur féll á Bracy korporál þeg-
ar komið var að honum í bólinu hjá
Galinu á heimili ónefnds bandarísks
sendifulltrúa í fyrrasumar. Hann var
sviptur liðþjálfatign, sem hann hafði
haft, 21.ágúst, en ekki látinn hætta
gæzlustörfum fyrr en 18. septem-
ber, og var ekki grunaður um
njósnir, jafnvel ekki eftir handtöku
Lonetrees í desember 1986.
Einhverra hluta vegna dróst í
fjóra mánuði að yfirheyra Bracy,
sem var sendur til herstöðvar í Kali-
fomíu þegar starfstíma hans í
Moskvu lauk. Þar var hann loks
handtekinn 23.marz sl. og ákærurn-
ar gegn honum og Lonetree byggjast
á nákvæmri játningu hans. Seinna
dró hann hana til baka, en honum
var ekki trúað. Þeir eru nú báðir í
haldi í aðalstöðvum Landgönguliðs-
ins i Quantico í Virginíu, verða
líklega leiddir fyrir herrétt og eiga
því dauðarefsingu yfir höfði sér.
Lonetree segist hafa þegið 3,500
dollara af Rússum og notaði 1,000
dollara til að kaupa kjól á Violetttu.
Bracy mun hafa fengið frá honum
aðra 1,000 dollara. Oll kurl eru þó
ekki komin til grafar, því að sam-
kvæmt öðrum heimildum greiddi
KGB þeim félögum „tugi þúsunda
dala.“
„Sasha frændi" og félagar hans
í KGB kunnu að færa sér í nyt að
Lonetree og Bracy leiddist í Moskvu
og að þeir voru einmana, líkt og
félagar þeirra. KGB virðist ekki hafa
haft í hótunum við þá og aðeins
beitt „sálfræðilegum aðferðum."
Þeir voru auðveld bráð og aðferðirn-
ar eru gamalkunnar. Rússar notuðu
líka að Lonetree er af Indíánaættum
— sonur þekkts höfðingja í Minne-
sota,
Sjálfur sagði Lonetree — „Stakt
tré“: „Ég býst við að framferði mitt
hafi að sumu leyti stafað af hatri
og fordómum vegna þess að hvíti
maðurinn lék Indíána grátt.“ Auk
þess fannst honum njósnastarfið og
spennan, sem fylgdi því, „vekja
áhuga sinn.“
Áföll
Landgöngulið Bandaríkjanna
hreykir sér í ríkari mæli af skyldu-
rækni og aga en aðrar greinar
heraflans. Sendiráðsverðir þess hafa
verið kallaðir „einkennisklæddir
stjórnarerindrekar“ og verið tákn
um einbeitni og hugprýði Banda-
ríkjamanna. Nú er ljóst að ungir og
einhleypir varðmenn úr Landgöngu-
liðinu geta verið veikir hlekkir í
öryggisneti Bandaríkjanna, þrátt
fyrir kjörorð þess, „semper fidelis"
— ávallt trúr.
Njósnimar í Moskvu-sendiráðinu
eru Landgönguliðinu álitshnekkir,
sem er þeim mun meiri vegna þess
að þær eru síðasta áfallið af allmörg-
um á síðari árum. Tilraun land-
gönguliða til að bjarga bandarísku
gíslunum í Teheran 1980 fór út um
þúfur og varð þeim til hálfgerðrar
háðungar. Andvaraleysi átti þátt í
því að 240 landgönguliðar bana af
völdum bílsprengju í búðum þeirra
í Beirút 1982. I vetur hefur Land-
gönguliðinu verið mikill ami af máli
Olivers North ofursta, sem vann til
heiðursmerkjs þegar hann barðist
með því i Víetnam. Raunar vom
Robert McFarlane og Donald Regan,
sem tengdust íranmálinu, einnig í
Landgönguliðinu, svo og Shultz ut-
anríkisráðherra, sem nú rennur
blóðið til skyldunnar.
Hneykslið í Moskvu virðist sýna
að ungir landgönguliðar séu ekki
heppilegustu mennimir til að gegna
starfi sendiráðsvarða, að þjálfun
þeirra sé ábótavant og þá skorti
reynslu og þroska. Nú hafa allir
varðmennirnir verið kvaddir heim,
öryggis vegna og til að hjálpa til við
rannsóknina. Við starfi þeirra taka
félagar þeirra í öðmm sendiráðum
og aðalstöðvum Landgönguliðsins.
Ótrúlegt þykir að enginn hafi vit-
að um ástamál Lonetrees og Bracys
og kannað er hvort fleiri landgöngu-
liðar hafa verið viðriðnir málið.
Gmnur leikur á að félagar þeirra
hafi vitað hvað var á seyði, látið það
afskiptalaust og e.t.v sjálfir lent í
svipuðu. Yfirmaður Lonetrees og
Bracys í Moskvu, Robert S.
Stufflebeam, 24 ára liðþjálfi, hefur
verið handtekinn. Hann er gmnaður
um að hafa þagað um samband land-
gönguliða við útlendinga, sjálfur átt
vingott við sovézkar konur og gefíð
rangan vitnisburð. Fjórði land-
gönguliðinn, sem hefur verið hand-
tekinn, John Joseph Weirick, hefur
ekki verið ákærður og mál hans virð-
ist ekki tengjast málum hinna.
Vikuritið „Newsweek" hermir að
Lonetree elski enn Violettu Seina,
sem hleypti málinu af stað, og lög-
fræðingar hans segi hann „sann-
færðan um að KGB hafi haft hana
að leiksoppi eftir að hún varð ást-
fangin af honum.“ En henni virðist
ganga allt í haginn.
Ungfrú Seina hvarf sjónum þegar
hún hætti í bandaríska sendiráðinu
í fyrrahaust. Síðan sást til hennar í
írska sendiráðinu, þar sem hún vann
um skeið, en hún hætti þar fyrir
skömmu. Sovézkur embættismaður
segir að hún sé enn tengd deild í
utanríkisráðuneytinu, sem annast
þjónustu við fulltrúa erlendra ríkja.
Tveir fv. rússneskir samstarfsmenn
hennar rákust á hana nýlega í skrif-
stofu þessarar deildar í Kropotkin-
stræti. „Hún virtist glöð og ánægð,“
sagði annar þeirra. Bandaríkjamenn
eru ekki eins ánægðir og óvíst er
hvaða áhrif svikin í sendiráðinu
muni hafa á samninga austurs og
vesturs.
GH