Morgunblaðið - 12.04.1987, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. APRÍL 1987
pliorumi Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innaniands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Glundroði
í landstjórninni
Hvernig sem menn reikna og
spá í úrslit kosninganna,
eftir tvær vikur, á grundvelli
skoðanakannana komast þeir
ekki að annarri niðurstöðu en að
það verði glundroði í landstjórn-
inni. Taki Sjálfstæðisflokkurinn
þátt í stjórn að kosningum lokn-
um bendir allt til þess nú, að
hann þurfi að eiga samstarf við
tvo flokka til að mynda starf-
hæfan meirihluta. Taki Sjálf-
stæðisflokkurinn ekki þátt í
stjórn að kosningum loknum
bendir allt til þess nú, að fjórir
flokkar þurfi að ná samkomulagi
til að mynda starfhæfan meiri-
hluta.
Þetta eru lítt glæsilegir kostir.
Reynslan hér og annars staðar
sýnir, að því fleiri flokkar, sem
eiga aðild að ríkisstjórn, þeim
mun máttiausari er stjórnin. Is-
lensk stjórnmálasaga kennir
okkur það einnig, að þeim mun
fleiri flokkar, sem eiga menn í
ríkisstjórn, því skammlífari er
stjórnin.
Hvað sem líður viðhorfi manna
til einstakra stjórnmálaflokka,
samkvæmt könnunum og dreif-
ingu atkvæða, er hitt staðreynd,
að ríkisstjórn þeirra tveggja
flokka, Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks, sem enn sit-
ur, nýtur stuðnings meirihluta
landsmanna. Af þeirri niðurstöðu
má draga þá einföldu ályktun,
að allur þorri manna kann að
meta þann árangur, sem stjómin
hefur náð og áttar sig á því, að
stjórn skipuð mönnum úr tveimur
flokkum getur skilað viðurkennd-
um árangri.
Alls bjóða átta flokkar fram
lista í komandi kosningum auk
sérframboðs Stefáns Valgeirs-
sonar í Norðurlandskjördæmi
eystra. Af þessum átta flokkum
eru þrír, sem eru næsta óþekkt
stærð: Borgaraflokkurinn,
Bandalag jafnaðarmanna og
Flokkur mannsins. Borgaraflokk-
urinn hefur þá sérstöðu meðal
þessara þriggja flokka, að hann
lýtur forystu manns, sem hefur
setið í ríkisstjórn, Alberts Guð-
mundssonar, sem varð hinn
bóginn að segja af sér ráðnerra-
embætti af alkunnum ástæðum,
auk þess sem Borgaraflokkurinn
nýtur meira fylgis í skoðanakönn-
unum en hinir tveir flokkarnir.
Fylgi Kvennalistans sýnist stöð-
ugt, en hann hefur átt þingmenn
í eitt kjörtímabil og ekki tekið
þátt í ríkisstjórn. Þá hefur sú
ákvörðun verið tekin, að þær
konur, sem sátu fyrir listann á
þingi síðasta kjörtímabil, eru ann-
að hvort ekki í framboði nú eða
eiga aðeins að sitja hálft næsta
kjörtímabil. Til að mynduð verði
fjögurra flokka stjórn án Sjálf-
stæðisflokksins verður einhver
þessara flokka eða tveir þeirra
að mynda hana með Framsóknar-
flokki, Alþýðuflokki eða Alþýðu-
bandalagi, öllum saman eða
tveimur þessara flokka.
Stjórnmálasagan kennir okk-
ur, að Sjálfstæðisflokkurinn sé
kjölfestan í íslenskum stjórn-
málum. Sú sögulega staðreynd á
biýnna erindi til okkar riú, þegar
ákvörðun er tekin um það, hvern-
ig farið skuli með valdið í kjör-
klefanum, en oftast áður. Það er
einfaldlega á valdi okkar, kjós-
enda, hvort við veðjum á eitt
öflugt stjórnmálaafl eða göngum
á vit óvissunnar og hins óþekkta.
Eftir að Sjálfstæðisflokkurinn
gekk einhuga og samhentur til
þátttöku í þeirri ríkisstjóm, sem
nú er að kveðja, hefur á ótrúlega
skömmum tíma tekist að snúa
vörn í sókn á flestum sviðum
þjóðlífsins. Það mun jafnvel taka
enn skemmri tíma að eyðileggja
þann mikla ávinning, ef glund-
roði tekur við í landstjóminni að
kosningum loknum.
Hótun í
Reykjavík
Forysta Sjálfstæðisflokksins í
borgarstjórn Reykjavíkur
sýnir best, hvað vinnst með því
að kjósa samhentan hóp fólks úr
einum fiokki til að fara með stjórn
opinberra mála. A ámnum 1978
til 1982 fengu Reykvíkingar og
landsmenn allir að kynnast því,
hvaða afleiðingar það hefur að
sundurleitur hópur manna úr
mörgum flokkum tekur til við að
stjórna stóm sveitarfélagi með
hrossakaupum.
Albert Guðmundsson er einn
þeirra, sem sjálfstæðismenn hafa
kjörið til að sitja í borgarstjórn
Reykjavíkur. Hann gaf að vísu
ekki kost á sér í síðustu borgar-
stjórnarkosningum fyrir réttu
ári, þegar sjálfstæðismenn fengu
prýðilega kosningu í borginni.
Nú bregður svo við, að Albert
Guðmundsson segist ætla að
beita sér fyrir sundrangu í
Reykjavík. Hann segir flokk sinn,
Borgaraflokkinn, ætla að bjóða
fram með vinstri flokkunum gegn
Sjálfstæðisflokknum í næstu
borgarstjórnarkosningum.
Reykvíkingar geta svarað
þessari hótun um glundroða í
borgarstjórn strax eftir tvær vik-
ur með því að hafna Borgara-
flokknum í kosningunum þá.
Þessi nýi flokkur býður ekki fram
til sundrungar í borgarstjórn
Reykjavíkur eftir þrjú ár ef hon-
um eru settar skorður í kosning-
unum núna.
Fyrir rúmum mánuði mátti
ætla að kosningabaráttan
vegna alþingiskosning-
anna, sem fram fara 25.
apríi nk., mundi verða
með hefðbundnum hætti.
Ríkisstjórnin hafði skapað
sér sterka málefnastöðu.
Stjórnarandstaðan átti í erfiðleikum með
að ná fótfestu í kosningabaráttunni eftir
mikinn uppgang Alþýðuflokksins á sl. ári
og þá sérstaklega undir lok ársins. Þetta
hefur gjörbreytzt á örfáum vikum.
Gagnstætt því, sem við blasti fyrri hluta
marzmánaðar, er andrúmsloft allt nú mjög
spennt. Sjálfstæðisflokkurinn hefur klofn-
að og ef eitthvað er að marka skoðana-
kannanir er það alvarlegasti klofningur í
sögu flokksins. Fengin reynsla sýnir, að
þegar slíkui- klofningur kemur upp í stjórn-
málaflokki, verða átökin óvenju hatrömm
og marka mjög kosningabaráttuna. A
þessu stigi málsins er ómögulegt að segja
nokkuð um það, hvort þessi klofningur í
Sjálfstæðisflokknum verður til langframa.
Borgaraflokkurinn er byggður upp í kring-
um einn mann. Slík stjórnmálasamtök
hafa aldrei orðið varanleg, hvorki hér
heima né erlendis. Þeir pólitísku hagsmun-
ir, sem knýja menn til samstarfs á ný,
geta verið mjög ríkir.
Klofningur Sjálfstæðisflokksins einn út
af fyrir sig dugði til þess að gjörbreyta
kosningabaráttunni. Um leið og hann kom
upp vom málefni ekki lengur til umræðu
og þar með breyttist vígstaða stjórnar-
flokkanna mjög. Aðrir stjórnmálaflokkar
en Sjálfstæðisflokkur og Borgaraflokkur
hafa einnig átt erfitt með að halda at-
hygli fólks. Alþýðuflokkurinn var orðinn
höfuðandstæðingur Sjálfstæðisflokks, en
verður að sætta sig við að vera það ekki
lengur. Borgaraflokkurinn hefur tekið við
því hlutverki. Sundurlyndi, sjálfstæðis-
manna hefði því alla vega leitt kosninga-
baráttuna út í allt annan farveg.
Nú hafa ákærur í Hafskipsmálum orðið
til þess að auka enn á spennuna. Þær
koma auðvitað eins og sprengja inn í kosn-
ingabaráttuna, hvort sem mönnum líkar
betur eða ver. Astæðan er sú, að málefni
Hafskips og Utvegsbankans tengjast með
margvíslegum hætti flestum stjórnmála-
flokkum landsins. Leiðtogi Borgaraflokks-
ins er einn umdeildasti maður Hafskips-
málsins. Ymsir framámenn í Sjálfstæðis-
flokknum frá fyrri tíð koma við sögu,
bæði hjá Hafskip og í Útvegsbankanum.
Einn af þingmönnum Alþýðubandalagsins
hefur dregið sig í hlé frá stjórnmálaafskipt-
um vegna þessa máls. Það er því alveg
sama, hvernig á þetta mál er litið, ákæmr
í því nú hljóta að auka gífurlega þá spennu,
sem fyrir er.
Afleiðingin er sú, að fólk hefur það
mjög á tilfinningunni, að almennt upp-
Iausnarástand ríki í landinu. Það er
auðvitað mjög óheppilegt, að slíkt and-
rúmsloft skapist, þegar alþingiskosningar
em í nánd. Einmitt í slíkum kosningum
skiptir máli, að kjósendur fái tækifæri til
að taka ákvarðanir sínar í ró og næði. Til
þess gefast fá tækifæri nú, þegar fólk
skiptist í hópa með eða á móti afstöðu
forystumanna Sjálfstæðisflokksins til Al-
berts Guðmundssonar og raunar einnig
að því er varðar málefni Hafskips. Flokka-
drættir em meiri en oft áður og það er
ekki af því góða.
Ríkissaksóknari segir, að vinnu við
Hafskipsmálið hafi einfaldlega verið lokið
á þessum tíma og þess vegna hafi ákæmr
verið birtar. Auðvitað gerir enginn þá
kröfu til ríkissaksóknara að hann hagi
störfum sínum eftir því, hvemig stjórn-
málaástandið þróast í landinu, en það
breytir ekki því, að ákvarðanir hans hafa
áhrif á þau skilyrði sem em til staðar,
þegar kjósendur ganga að kjörborðinu.
Raunar er ekki gott að átta sig á
pólitískum áhrifum þess, að kæmmar
koma fram nú, svo skömmu fyrir kosning-
ar. Tenging málsins við Sjálfstæðisflokk-
inn er t.d. til muna minni nú en hún var
þegar Albert Guðmundsson var í efsta
sæti á framboðslista Sjálfstæðisflokksins
í Reykjavík. Þegar þetta er skrifað er ekki
hægt að merkja það, að ákæmmar hafi
áhrif til framdráttar einhvetjurn stjórn-
málaflokki eða séu líklegar til að draga
úr fylgi annars flokks eða flokka.
Hvar fer kosn-
ingabaráttan fram?
Kosningabarátta, sem fram fer við þess-
ar aðstæður, hefur auðvitað tekið á sig
aðra mynd, en áður tíðkaðist. Einn af
stjórnmálaforingjum þjóðarinnar varpaði
þeirri spurningu fram í samtali við höfund
Reykjavíkurbréfs fyrir nokkmm dögum,
hvar kosningabaráttan færi fram. Niður-
staða þess samtals var sú, að hún færi
fyrst og fremst fram í sjónvarpi og að
nokkru leyti í útvarpi, í auglýsingadálkum
blaðanna og á götum úti og á vinnustöð-
um. Þetta er mikil breyting frá fyrri
tímum, þegar kosningabaráttan fór fram
á fundum flokkanna og í dagblöðunum.
Þessi breyting er eðlileg og í takt við
tímann. Alls staðar, þar sem sjónvarp hef-
ur komið til sögunnar, hefur kosningabar-
átta færzt yfir í sjónvarp að vemlegu
leyti. Þessi þróun hefur kannski ekki orðið
eins hröð hér vegna þess að við höfum
lengst af búið við eina sjónvarpsstöð. En
um leið og önnur stöð kom til sögunnar
breyttist þetta. Þess vegna er ekki ólíklegt
að kosningarnar nú verði fyrstu raun-
vemlegu sjónvarpskosningarnar, sem
háðar hafa verið á íslandi. Að þessu leyti
erum við líklega tæpum 30 ámm á eftir
Bandaríkjamönnum, en þar fór kosninga-
baráttan í fyrsta sinn í alvöru fram í
sjónvarpi þegar Kennedy og Nixon tókust
á 1960 og efndu til hinna frægu kapp-
ræðna í sjónvarpi.
Fijálst útvarp hefur einnig orðið til þess
að kosningabaráttan hefur færzt að tölu-
verðu leyti inn í útvarp í hvers kyns
fréttasamtölum og viðtalstímum við fram-
bjóðendur í útvarpsstöðvunum. Kosninga-
efni í dagblöðum hefur færzt úr ritstjórnar-
dállíum blaðanna yfir í auglýsingadálka,
þar sem stjómmálaflokkarnir geta ráðið
uppsetningu. Að þessu leyti fylgja flokk-
arnir í kjölfar frambjóðenda í prófkjömm,
sem í vaxandi mæli hafa notfært sér aug-
lýsingar í blöðum.
Þessi breyting er kærkomin fyrir dag-
blöðin. Sú var tíðin að þau voru nánast
ólesandi fyrir kosningar vegna mikils kosn-
ingaefnis. Þetta hefur breytzt mikið og
er mjög til bóta. Sennilega eiga dagblöðin
þó eftir að finna sér eðlilegan farveg í
kosningum, eftir þá breytingu, sem verður
í þessum kosningum.
Frambjóðendur sækja æ meir á vinnu-
staði og á þann vettvang, þar sem þeir
hafa tækifæri til að hitta fólk. Þessi breyt-
ing er einnig af hinu góða. Hún er heilbrigð
og jákvæð. í gamla daga nægði þeim að
mæta á fundum. Nú er til þess ætlast að
þeir séu á þönum frá morgni til miðnættis
við að tala við fólk. Þannig á það Iíka að
vera. Eftir þessu sækjast þeir!
Skoðanakannanir
og áhrif þeirra
Nú em a.m.k. fjórir aðilar, sem fram-
kvæma skoðanakannanir hér á landi fyrir
kosningar. Félagsvísindastofnun háskól-
ans framkvæmir slíka könnun fyrir
Morgunblaðið, DV framkvæmir eigin
kannanir og Skáís fyrir Helgarpóstinn og
Stöð 2. Hagvangur framkvæmir einnig
slíkar kannanir.
Menn greinir á um áreiðanleik þessara
kannana, en yfirleitt er fólk þó sammála
um, að þær gefi hugmynd um, hvernig
straumarnir liggja. En hafa þær áhrif á
kosningaúrslit? Líklega fer það mjög eftir
því, hversu snjallir stjórnmálaflokkarnir
em í því að notfæra sér kannanir, sjálfum
sér til framdráttar. Skólabókardæmi um
þetta var árangursrík notkun Alþýðu-
bandalagsins á skoðanakönnun, sem
Hagvangur framkvæmdi fyrir Morgun-
blaðið fyrir kosningarnar 1983, en sú
könnun benti til þess, að Sjálfstæðisflokk-
urinn væri í mikilli sókn en Alþýðubanda-
Iagið í vöm. Alþýðubandalagsmenn sögðu
v:ð kjósendur sína eitthvað á þessa leið:
1 sjáið þessa Hagvangskönnun. Ætlið
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. APRÍL 1987
37
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 11. apríl
þið að láta íhaldið fara svona með okkur!
Þessi áróður reyndist mjög áhrifarikur og
bjargaði Alþýðubandalaginu fyrir horn í
þeim kosningum.
Kannanir nú benda til ótrúlega mikils
fylgis Borgaraflokksins. Nú er spurningin,
hvort þeim flokki tekst að nota þær til
þess að segja við kjósendur: Fylgið okkur,
því að okkar er framtíðin! Eða hvort Sjálf-
stæðisflokknum tekst að nota niðurstöður
þessara kannana sér til framdráttar með
því að segja við kjósendur: Þið sjáið hvað
er að gerast, ætlið þið að stefna í voða
því góðæri og því öryggi, sem við búum
við? Ætlið þið að taka áhættuna af því,
að Sjálfstæðisflokkurinn veikist svo mjög,
að það verði engin kjölfesta til í þjóðfélag-
inu?
Hingað til hafa skoðanakannanir fyrst
og fremst verið framkvæmdar fyrir fjöl-
miðla. Að því hlýtur hins vegar að koma,
að stjórnmálaflokkarnir taki þær í þjón-
ustu sína til þess að átta sig á því, hvemig
landið liggur meðal kjósenda, á hvaða
málefní beri að leggja áherzlu til þess að
ná eyrum kjósenda og athygli og hvaða
baráttuaðferðir séu vænlegastar til árang-
urs. Það er varla við öðru að búast en að
skoðanakannanir verði notaðar með þeim
hætti af stjórnmálaflokkum í náinni
framtíð.
Ohagstæð þróun
Framvinda mála hefur verið ótrúlega
óhagstæð stjórnarflokkunum undanfarnar
vikur. Þeir voru komnir í vígstöðu til þess
að ná góðum árangri í kosningum, en það
hefur breytzt á skömmum tíma. Sjálfstæð-
isflokkur og Framsóknarflokkur hafa hvor
með sínum hætti verið höfuðflokkar þjóð-
arinnar áratugum saman og skipzt á að
veita ríkisstjórnum forystu lengst af. Það
yrðu því mikil tímamót ef kosningar færu
á þann veg, að Sjálfstæðisflokkurinn kæmi
frá þeim jafn veikur og skoðanakannanir
gefa til kynna og Framsóknarflokkurinn
jafn lítill og kannanir benda til. Allt er
þetta auðvitað umhugsunarefni fyrir flokk-
ana og forystulið þeirra, sem hlýtur að líta
í eigin barm og íhuga, hvort flokkarnir
hafi misst tengslin við fólkið í landinu.
En það er ekki síður mikið og alvarlegt
umhugsunarefni fyrir kjósendur hvert
stefnir. Þrátt fyrir allt höfum við íslending-
ar búið við umtalsvert öryggi og festu í
stjórnarháttum okkar. í öðmm löndum
hafa nýjar stjórnmálahreyfingar skotizt
upp á stjörnuhimininn, svo sem Glistmp í
Danmörku á sínum tíma. Fyrir nokkmm
áratugum hlaut smákaupmaður einn gífur-
legt fylgi í þingkosningum í Frakklandi. í
nánast öllum slíkum tilvikum er um stund-
arfyrirbæri að ræða, sem valda hins vegar
umtalsverðum erfiðleikum í stjómarfari.
Reynslan af Glistrup var ekki góð í Dan-
mörku. Ekki heldur af Poujade í Frakk-
landi.
A hinn bóginn er ljóst að svona hreyfing-
ar spretta ekki upp af sjálfu sér. Þær verða
farvegur fyrir óánægju, sem er til staðar.
Það fylgi, sem Borgaraflokkur Alberts
Guðmundssonar hefur fengið í skoðana-
könnunum, er vísbending um að hér er til
staðar óánægja, sem ekki hefur fengið
útrás í gegnum hið hefðbundna flokka-
kerfi. Það er áhyggjuefni fyrir flokkana,
ekki sízt Sjálfstæðisflokkinn, sem alla tíð
hefur talið það skipta höfuðmáli að endur-
spegla vonir og þarfir þjóðarinnar innan
sinna vébanda. Ef það hefur af einhveijum
ástæðum ekki tekizt nú hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn mikið verk að vinna, hvernig
svo sem þessar kosningar fara.
„ AIls staðar þar
sem sjónvarp hef-
ur komið til
sögnnnar hefur
kosningabarátta
færzt yfir í sjón-
varp að verulegn
leyti. Þessi þróun
hefur kannski
ekki orðið eins
hröð hér vegna
þess að við höfum
lengst af búið við
eina sjónvarps-
stöð. En um leið
og önnur stöð
kom til sögunnar
breyttist þetta.
Þess vegna er
ekki ólíklegt, að
kosningarnar nú
verði fyrstu raun-
verulegu sjón-
varpskosningarn-
ar, sem háðar
hafa verið á Is-
landi.“