Morgunblaðið - 15.04.1987, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. APRIL 1987
31
Mismunandi skógrækt til „nytja“.
Skdgrækt, tii hvers: Markmið/ tilgangur Kröfur Umfang/ staðsetmng Fjárþörf* m. kr.: Fjármagn hverra
Árlega 35 ára ttmabil
1. Markviss trjárækt Fegrun næsta umhverfis Fegrun og skýling Dreift um landið Einstaklingar og sveitarfélög
2. Skógar- búskapur Búskapar- breytingar Atvinna og einhverjar tekjur Valdir teigar 10-15 (80-140 ha) 350-500 Landeigendur og fíkið
3. Umhverfis skógar Markviss fegrun í stærri stíl Aðgangur og nálægð við þéttbýli Allstór svæði 22 (100 ha) 770 Ríki, sveitarfélög og einstaklingar
4. Arðskógar Fjárhagslegur arður Standist samanburð um arðgjöf Stór svæði Suður- og Austurland 70-130 (6-1200 ha) 2500- 4500 Atvinnurekstur - fjármála- stofnanir
*M.v. kostnað í viðarskógum 120 þús. krTlia og 220 þús. kr./iia í yndis- og umhvcrfisskógum
blandist hugur um það að kostnað-
ur við skógarbúskap hlýtur að verða
allnokkur. Það þarf að btjóta land,
bera á plöntur, girða svæði, koma
upp samgönguleiðum, vélvæða
starfsemina o.fl. o.fl. Við megum
alls ekki gleyma því að skógrækt í
löndum nálægt okkur er rekin sem
stóriðja og skógurinn er hluti af
vistkerfinu. Tilkostnaður er og
verður því um langa framtíð minni
þar en hér á landi. Því held ég að
hugmyndir manna um það að nytja-
skógrækt í reitum allt niður í 25
ha. geti aldrei orðið arðvænleg í
hörðu, fjárhagslegu tilliti.
I stefnumörkun og ályktunum
um skógrækt setja menn markið
misjafnlega hátt eins og þið heyrið
og stundum liggur mér við að segja
full djarfmannlega.
Felst arður í skógrækt?
Athugun varð gerð á vegum svo-
kallaðrar framtíðarnefndar um
arðsemi skógræktar í stórum stíl.
Þar er m.a. komið inn á fjárhags-
lega arðsemi annars vegar og svo
þjóðhagslega hins vegar. En hér
þarf að draga skýr mörk á milli.
Með leyfi höfunda hef ég fengið
aðgang að gögnum og ætla að
draga fram nokkur valin atriði úr
umQöllun þeirra. Það sem þar segir
lýtur beinlínis að hugmyndum um
stórfellda skógrækt í ábataskyni.
í útreikningum er gert ráð fyrir
tvítegunda nytjaskógi, grenis og
aspar. Miðað er við að hvor skógur
fyrir sig verði byggður upp með 300
ha. gróðursetningu árlega, aspar-
skógurinn í 35 ár og greniskógurinn
í 100 ár. Að þeim tíma liðnum yrðu
um 105 ferkm. undir asparskógi
og um 300 ferkm. undir greni-
skógi. Á grundvelli upplýsinga um
vaxtarhraða hvorrar tegundar er
álitið að hæfilegur tími fyrir skógar-
högg aspar sé eftir 35 ár og grenis
að 80—100 árum liðnum. Nokkrar
afurðir falla þó til áður vegna grisj-
unar. Arðsemisreikningar miðast
við um 200 ára tímabil. Það jafn-
gildir 6 asparlotum og 2 grenilotum.
Skógrækt sem þessi mun ávallt
kalla á töluvert fjármagn meðan
verið er að koma upp skóginum.
Álit höfunda er að árlega þurfi að
leggja fram 60—80 milljónir króna
fyrstu 35 árin. Á ári hveiju jafngild-
ir þetta um 0,5% af allri fjárfestingu
landsmanna. Einstaklingum hefur
svo sem ekki hrosið hugur við að
festa svo mikið fé í hótelum, fisk-
eldi eða annarri starfsemi væri það
líklegt til að skila ávöxtun. Fjár-
hæðin sem bundin yrði í skóginum
fram til þess tíma að skógarhögg
hæfist er aftur á móti dálagleg eða
um 2,5 milljarðar króna. Fáum við
fjárhagslega ávöxtun á þessu fé
sem við fellum okkur við? Það er
stóra spurningin.
Niðurstöður athugarinnar benda
til þess að ávöxtunin gæti verið um
2,5—3,0% á ári þegar litið er yfir
200 ára tímabil, með allri þeirri
óvissu _ sem um svo langt tímabil
ríkir. Ávöxtunin er ekki svo slæm
en hún gæti veri hærri.
Við mat á arðsemi fjárfestingar
má ekki aðeins líta á það hvort
ávöxtun er jákvæð. Við verðum
fyrir alla muni að bera saman þá
ávöxtunarkosti sem standa til boða.
í nýjum atvinnugreinum eins og
fiskeldi og loðdýrarækt liggja nú
þegar umtalsverðir fjármunir. I
fiskeldi hafa landsmenn fjárfest um
6—700 milljónir króna og i loðdýra-
rækt fyrir töluvert háar fjárhæðir.
í fiskeldinu er gerð mjög há krafa
um arðgjöf eða á bilinu 20—25%.
Svo há arðkrafa er m.a. skýrð með
mikilli áhættu í eldinu. í opinberri
starfsemi eins og vegagerð er miðað
við arðgjöf er nemi 6%, þó svo að
allir vegir séu ekki lagðir eftir þeirri
formúlu.
Aðalatriðið er það að okkur er
gjarnt að taka þann kostinn sem
færir okkur skjótfenginn arð þó svo
hann þurfi ekki að vera sá mesti
þegar til lengri tíma er litið. Þetta
er skiljanlegt ef við höfum það í
huga að þjóðin er meira fyrir það
að taka áhættu um skjótfenginn
gróða, og hann mikinn, heldur en
að koma upp höfuðstól sem skilar
jöfnum og traustum tekjum. Þetta
á ekki sérstaklega við um skógrækt.
Ég gat um það áður að nýrri
atvinnustarfsemi fylgir alltaf nokk-
ur áhætta. Því minni því betra. Að
fá uppskeru af skógrækt eftir 35
ár er bísna löng bið. Eitt er áhætta
í ríki náttúrunnar eins og sjúk-
dómar og skorkvikindi, að
ógleymdu kuldakasti eins og var
1963. Atriði sem þessi geta á auga-
bragði eyðilagt margra ára starf
en gegn áföllum sem þessum fæst
engin trygging. Annað er svo það
að náttúruauðæfi eru háð því að
þau hafi markaðsgildi. Annars eru
þau ekki auður í þeim skilningi sem
við ræðum málið hér. Hvernig nátt-
úruauður hrynur höfum við einkar
gott dæmi um.
Á sjöunda og áttunda áratugnum
voru hörð átök um náttúruverð- _
mæti alls ekki svo ósvipuð skógin-
um. Sjónarmið olíuútflutningsríkja
var það að þeirra þjóðarauður fæl-
ist í óunnmni olíu í jörðu. Eins og
öllum góðum búhöldum sæmir þá
sækjast þeir eftir því að viðhalda
höfuðstólnum og ávaxta hann sem
best. Olíuríkin gengu svo langt að
í krafti einokunar var olíuverð
margfaldað og tekjur stórauknar.
Efnahagur vestrænna ríkja raskað-
ist mjög mikið sem menn eru enn
þann dag í dag að súpa seyðið af.
Það sem er einkar eftirtektarvert
var það að iðnríkin aðlöguðu sig
fremur fljótt að breyttum aðstæð-
um. Nýir orkugjafar voru beislaðir
og aðrir efldir. Áuk þess dró iðnað-
ur úr orkufrekju sinni. Það er síðan
' önnur saga, að efnahagsafleiðing-
arnar urðu m.a. þær að vextir á
fjármagnsmörkuðum hækkuðu sem
olli ýmsum olíuútflutningsríkjum,
svo ekki sé talað um fátækari ríki,
ómældum erfiðleikum.
Skógrækt og framsýni
Hvar stend ég þá í þessari um-
ræðu? Ég held ég skýri það best
með því að segja að mér sé alls
ekki ljst hve djúpt menn hafa hugs-
að um efnislegar nytjar af skógin-
um. Það er nefnilega stór munur á
því að hafa arðgefandi nytjar eða
einhveijar nytjar. Á hitt fellst ég
manna fyrstur að mæling á pen-
ingalegum arði ein sér dugar ekki
til þess að hjálpa okkur við að
ákveða hvort út í skógrækt eigi að
leggja. En ég legg áherslu á það,
að sé fjárhagslegur arður lítill sam-
anborið við það sem okkur stendur
annars staðar til boða þá þurfum
við að hugsa um skógrækt út frá
öðrum sjónarmiðum og gildum.
Ef einhvers staðar þarf að hafa
framsýni er það í ráðstöfun eða
uppbyggingu á náttúrugæðum.
Þess vegna er það að sjónarsvið sem
markast af hálfri, heilli eða tveim
öldum krefst allt annarrar hugsunar
heldur en gerist að jafnaði. Það
teljast framsýnir landsfeður sem
skynja framtíðina í fjórðungi aldar.
Meiri hluti allrar þjóðfélagsumræðu
og stefnumótunar spannar ekki
einu sinni svo langttímabil. Algeng-
ara er að hugsa í fjögurra ára
tímaskeiðum, eins árs eða þaðan
af styttri. í umfjöllun um skógrækt
þurfa menn að rífa sig upp úr þessu
fari. Það er svo margt sem gefur
mér tilefni til að segja það, annað
en sjálfur vaxtartími tijánna. Sam-
félagsgerðin er stöðugt að breytast,
vinnutími er 40 stundir á viku núna
en hann gæti þess vegna verið kom-
inn niður í 20 stundir eftir 50 ár
og e.t.v. fyrr. Tíminn í tilveru ein-
staklingsins fær þannig allt annan
tilgang. Þvi held ég í rauninni að
allir verðmiðar á vinnu, vélum,
plægðum viði eða óplægðum svo
eitthvað sé nefnt hafi takmarkaða
þýðingu fyrir umijöllun um skóg-
rækt og eigi ekki að beita til þess
að ákveða hvort hefja skuli hér
skógrækt eða ekki. Það eru ræktun-
arskilyrði og trú manna á það efni
sem í tijánum vex auk ráðstöfunar
lands sem allt málið veltur á.
Aðrir þættir mæla eindregið með
því að skógrækt og skógræktar-
starf verði eflt í landinu. Þar á ég
við huglæga þætti eins og fegrun
lands, bætta aðstöðu til útivistar
og e.t.v. skyldu okkar að bæta fyr-
ir fyrri not af landinu. Ég held
jafnframt að sumarhúsabyggð,
hvort sem hún verður í núverandi
EFNT verður til borgarafundar
á Akranesi um málefni hita-
veitu Akraness og Borgarfjarð-
ar iniðvikudaginn 15 april nk.
og hefst hann kl. 20.30 i Hótel
Akranesi.
Það er að tilhlutan bæjarstjórn-
ar Akraness sem þessi fundur er
haldinn en slík fyrirheit voru gef-
in fyrr á þessu ári. Málefni
formi eða ekki, muni aukast. Ef við
líkjumst frændum okkar í nálægum
löndum þá hefur ásókn í athvarf í
náttúrulegu umhverfi vaxið í réttu
hlutfalli við aukna velmegun og
aukinn frítíma. Allt mun þetta fela
í sér nytjar, þjóðhagslegar nytjar,
sem ég geri ekki tilraun til að meta
í prósentum eins og fjárhagslega
arðsemi. En ég held að hún sé há.
Hér stendur hnífurinn e.t.v. í
kúnni því skógrækt með fjárhags-
legan arð að markmiði og skógrækt
til þess að bæta landið er tvennt
ólíkt. Finnist ásættanlegur meðal-
vegur þannig að lönd séu valin,
skipulögð og ræktuð skógi með
þarfir íbúanna í huga og einnig
hitt að í fyllingu tímans megi fella
skóg með peningalegan hag í huga
þá er ég sáttur við hugtakið „efnis-
legar nytjar“ en það hefur valdið
mér nokkrum heilabrotum. Ég legg
ótvírætt meira upp úr fyrra atriðinu
heldur en því síðara.
Að hvers konar skóg-
rækt ber að stefna?
Fyrir þann sem ekkert veit um
skógrækt annað en það sem hún
amma mín sagði mér, eins og skáld-
ið sagði, þá las ég til undirbúnings
máli mínu erindi eftir Vilhjálm
Lúðvksson sem flutt var á skóg-
ræktarþingi fyrir ári síðan. Þar dró
hann fram á mynd samhengi hlut-
anna: markmið skógræktar, tijá-
tegundir, samstarfsaðila og
ræktunaraðferðir. Með svipuðum
hætti hef ég sett inn atriði eins og
markmið og kröfur til skógræktar-
innar, fjármuni sem leggja skal í
starfsins og fjármögnun og um-
fang.
Tilgangurinn með skógræktinni
hlýtur að ráða mjög miklu um það
hvernig hana á að skipuleggja og
fjármagna, hvaða kröfu á að gera
til starfsemi og hvað umfangsmikil
hún á að vera, samanber eftirfar-
andi yfirlitsmynd.
Lokaorð
Þá er komið að því að draga
saman og álykta út frá orðum
mínum.
hitaveitunnar hafa mjög verið í
brennidepli að undanförnu og ný-
lega hafa verið lagðar fram tillög-
ur til lausnar vanda hennar. Hafa
menn misjafnar skoðanir á þeim
lausnum sem þar eru fram settar.
Á fundinum verða til umræðu
bæði íjárhagsleg og tæknileg mál
hitaveitunnar og mun Ingólfur
Hrólfsson hitaveitustjóri útskýra
Umræða um skógrækt sem hluta
af almennri landvernd stendur á
krossgötum um þessar mundir. Við
teljum okkur hafa í höndunum fjör-
egg þótt smátt sé. Samfélagsað-
stæður eru nú aðrar en oft áður
og þekkingu og fæmi teljum við
okkur ekki skorta. Landeigendur
hafa að vísu fram á síðustu ár talið
hag sínum betur borgið með því að
nýta lendur sínar til hefðbundins
búskapar og einungis valdar skákir
hafa verið ætlaðar til sumarbústaða
og afþreyingar fyrir þá sem á möl-
inni búa. Ég held að mál sem krefst
slíkrar framsýni og skógrækt gerir
þurfi gagnrýna skoðun og umfjöllun
í víðasta samhengi. Ég hef efa-
semdir um að í landinu skuli hefja
skógrækt sem byggist á rökum um
arðvænlega atvinnustarfsemi í
venjubundnum skilningi þess orðs.
Fjárhagsleg verðmæti eru eitt og
þjóðhagsleg annað. Ég er þeirrar
skoðunar að fjárhagslegur ávinn-
ingur af skógrækt sé reistur á mjög
umdeilanlegum forsendum. Ég deili
ekki um lífrænar aðstæður til skóg-
ræktar, til þess skortir mig þekk-
ingu. Og um notkun á landinu held
ég að verði samkeppni. Því er nú
einu sinni þannig varið að mörg þau
lönd sem best eru til skógræktar
fallin eru jafnframt ákjósanlegustu
búskaparsvæðin. Því má ekki
gleyma í framtíðarsýn sem skóg-
rækt er, að þó svo matvælafram-
leiðsla sé ekki arðvænleg starfsemi
nú á tímum þarf það ekki að vera
um aldur og ævi. Örlítil sveifla í
hita getur, t.d. valdið því að land
verði enn eftirsóttara en það er nú
til kvikfjárræktar. Þá er ekki úr
vegi að hafa í huga að tilfinning
manna er einnig með þeim jarðar-
búum sem hvorki hafa til hnífs né
skeiðar.
Ég virði allar tilraunir til þess
að meta fjárhagslega arðsemi skóg-
ræktar sem atvinnugreinar en ég
tel mig einnig skynja önnur rök
fyrir eflingu skógræktar í landinu.
Markaðsverð afurða og tilkostnaður
við framleiðslu skógar eru við-
kvæmir og vandmeðfarnir þættir í
þessu dæmi. Báðir standa þessir
þættir mjög nærri okkur og kunna
að hafa allt annað innihald þegar
aspir eða grenitré standa fullvaxin.
Ég dreg einlæglega í efa að skóg-
rækt hér á landi eigi að hefja á
röksemdum arðsemi í hefðbundnum
skilningi þess orðs. Hitt dreg ég
ekki í efa að áheyrendum þykir hér
farið með úrtölur. Það er öðrum
þræði rétt en hinum ekki, því ég
er stuðningsmaður gróður- og land-
verndar. Skógrækt þar á meðal
hefur fjölmargan annan ávinning
en þann sem mældur verður í bein-
um fjármunum. Til skógræktar tel
ég fyllilega réttlætanlegt að hvetja
og hana á að efla með rökum um-
hverfismótunar og fegrunar. Færi
blóm, tré og skógur okkur gleði og
lífsfyllingu er sterkum stoðum skot-
ið undir málið. Við megum ekki
gleyma því að skógrækt hvernig
sem til hennar er stofnað er fyrst
og síðast fyrir landsmenn sjálfa,
ekki aðra. Mín lokaorð eru þau að
skógrækt eins og allt starf til þess
að vernda og viðhalda gróðri jarðar
er ein hending í óðnum til lífsins.
Höfundur er hagsýslustjóri. Grein
þessi er erindi sem höfundur flutti
á Skógræktarþingi 21. mars sl.
stöðu fyrirtækisins fyrir fundar-
mönnum. Þingmenn Vesturlands-
kjördæmis og bæjarfulltrúum á
Akranesi hefur sérstaklega verið
boðið til fundarins. Þetta er i ann-
að skiptið á stuttum tima sem
boðað er til borgarafundar á Akra-
nesi, sá fyrri fjallaði um fjár-
hagsáætlun Akraneskaupstaðar.
- JG
Akranes:
Borgarafundur um hitaveitumál