Morgunblaðið - 15.04.1987, Page 49

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. APRÍL 1987 49
kenna, að það er meira vit í litla-
fingri á Birni á Löngumýri, en í
samanlögðu heilabúi bændaforyst-
unnar.
Kauprán
Það var svo á haustdögum, sem
ríkisstjóm og Stéttarsamband tóku
alveg af sér grímuna gagnvart
bændastéttinni. Fyrst var það afsal
12,4% af verðlagsgrundvelli sauð-
fjárafurða sem þýðir um 197.000
af launalið verðlagsgrundvallarbús-
ins. Þetta heitir á máli samninga-
manna „frestun" til næsta hausts,
en hver trúir því að tvöföld hækkun
nái þá fram að ganga nema með
vinveittri ríkisstjórn og skeleggari
bændaforystu en nú er. Og hver
gaf stjórn Stéttarsambandsins.
heimild til þessarar ósvinnu? Er
hrokinn og valdníðslan orðin svo
alger, eða réði takmarkalaus þjóns-
lund við ríkisvaldið? Vita þessir
menn ekki að bændur eru tekju-
lægsta stétt landsins og bilið
breikkar jafnt og þétt?
Víst er, að forsætisráðherra var
fljótur að klappa góðu drengjunum
sínum í 6 manna nefndinni á kollinn
og hrósa þeim fyrir „hófsemi" og
„raunsæi". Bændaþingmenn stjóm-
arflokkanna hafa þagað þunnu
hljóði yfír þessu kaupráni enda
heldur litlir bógar. Kemur mér jafn-
an í hug þegar menn eins og Eggert
Haukdal og Egill Jónsson era að
mæra núverandi landbúnaðarstefnu
þingvísan eftir Eirík Einarsson frá
Hæli:
Man ég svona brækur bezt
blásnar í ijáfri hanga.
Nú hafa þær á þingi sézt
þótzt vera menn og ganga.
Eyðibýlastef nan
Bændum er síðan í fersku minni
„septemberáhlaupið" í haust þegar
sá boðskapur helltist yfír þá úr flöl-
miðlum, að fækka þyrfti á fóðram
í landinu um 40.000 íjár og draga
saman í mjólk um 3 milljónir lítra.
Framleiðnisjóð, sem haldið var
að mundi styrkja byggð, en ekki
eyða, ætti síðan að nota í skítverk-
in með því að kaupa eða leigja
fullvirðisrétt, sem aftur skerti verð-
mæti jarða sem fyrir slíkri
hremmingu yrði eða gerði þær jafn-
vel verðlausar með öllu, væra þar
engar landsnytjar sem peninga-
menn þéttbýlisins ágimtust. Til að
slá ryki í augu bænda og almenn-
ing^s, var fundið upp snoturt nafn,
„búháttabreyting" og markmiðið
sagt að gera bændum á litlu búun-
um auðveldara að breyta úr
hefðbundnum búskap — eða hætta
alveg.
„Þetta er skynsamlegt sjónarmið
og hlýtur að vera öllum er vilja
styrkja stöðu landbúnaðarins, fagn-
aðarefni," segir í forystugrein
Morgunblaðsins 28. sept. sl. Síðan
hélt „fjórmenningaklíkan" svokall-
aða ftmdaherferð um sveitir lands-
ins til að boða fagnaðarerindið.
Bændur kunnu þó hvorki að
meta boðskapinn, sem þeir skýrðu
eyðibýlastefnu, eða prédikarana,
höfðu í flimtingum að bolabíturinn
úr fjármálaráðuneytinu þekkti ekki
kind frá kú og framkvæmdastjóri
Stéttarsambandsins sem frægastur
hefur orðið á að éta upp heilt hótel
og 20 milljónum betur á einu ári,
væri varla fær um að annast ráð-
gjöf í búskap eða búháttabreyting-
um. Lögðu fjórmenningamir ekki í
að funda nema í hinum „betri" hér-
uðum og snera til síns heima erindi
ófegnir.
En vissulega vora þeir heppnir
hvað reisn og karlmennsku bænda
í viðskiptum við yfírgangsmenn
hefur hrakað síðan á dögum Jóns
biskups Gerrekssonar og sveina
hans.
Sömuleiðis var formaður Fram-
leiðnisjóðs hrakinn í umræðum á
búnaðarsambandsfundi í A-Hún. og
fékk inni í ríkisútvarpinu til að
barma sér yfír vanþakklæti og
skilningsleysi bænda. Líkti hann
stéttinni við fárveikan sjúkling sem
ekki vildi læknishjálp. Læknisráðið
virðist þá „aflimun" til að auka
svigrúm Jóhannesar á Torfalæk og
hans líka, sem virðist þó nóg fyrir,
þar sem formaðurinn er einn stærsti
mjólkurframleiðandi í Húnaþingi,
með fullvirðisrétt á við heilar sveit-
ir á Vestfjörðum og ekki meira
krenktur af Framleiðsluráðsbréfum
en svo, að í haust bætti hann við
sig kúm, frá bónda sem var að
bregða búi.
Engu er líkara en frammámenn
bænda séu á valdi vímugjafa,
svífandi fjarri öllum raunveraleika,
þegar þeir era að tala um nýbú-
greinamar og halda því fram að sá
helmingur bænda sem samkvæmt
eyðibýlastefnunni á að hrekja úr
mjólkur- og dilkakjötsframleiðslu
muni geta haft framfæri sitt af
þeim innan örfárra ára.
Þó fískirækt, loðdýrabú, ferða-
þjónusta og skógrækt séu góðra
gjalda verðar eigar þessar greinar
sér ekki möguleika nema sums
staðar og uppbygging þeirra tekur
langan tíma, þannig að hafa aðlög-
unartíma til 1990 er fásinna. Til
aldamóta væri nær lagi. En þar sem
3/4 hlutar þjóðarinnar era, sam-
kvæmt skoðanakönnunum, fylgj-
andi byggðastefnu í þeirri mynd
sem hún hefur verið skilgreind og
framfylgt þar til síga fór á ógæfu-
hliðina undir núverandi ríkisstjóm,
er ekkert til sparað að telja þjóð-
inni trú um að bændur eigi ótal
kosta völ þó mest sé þar um svipað
„efni“ að ræða og í „Nýju fötum
keisarans".
Af hlunnindum
Hér er við hæfi að staldra ögn
við og víkja að hlunnindum, en það
er sá stóri póstur í afkomu margra
bænda sem varast hefur verið eins
og heitan eldinn að láta koma inn
í kvótareikning. Það ættu þau þó
skilyrðislaust að gera, en er vand-
kvæðum bundið fyrr en ítarleg
búrekstrarkönnun hefur verið gerð.
Veralegur hópur bænda við bestu
laxveiðiámar er með 1—2 vísitölubú
til viðbótar hlunnindatekjum sem
einar duga langleiðina til fram-
færslu, eiga eina eða fleiri íbúðir í
Reykjavík og lifa eins og furstar
og barónar á öldum áður.
Samkvæmt blaðafregnum munu
veiðiréttareigendur sem að lang-
stærstum hluta era bændur, hafa
fengið a.m.k. 260 milljónir í sinn
hlut vegna leigutekna af lax- og
silungsveiði á síðasta sumri, og er
þá hvorki gisting, fæði, leiðsögn,
veiðivarsla né aðrar mögulegar
sporslur meðtaldar. Þama tekur
stór hópur bænda að mestu í
„góð“-héraðum ansi margar ær-
gildisafurðir á „þurra“.
Margskonar önnur hlunnindi eiga
að koma inn í kvótadæmið, svo sem
not af jarðhita, dúntekja, reki,
hrognkelsi o.fl. o.fl.
Það er líka ómælt hagræði og
spamaður hjá þeim bændum sem
geta farið allra sinna ferða á vegum
með bundnu slitlagi eða sótt vinnu
um skamman veg í kaupstað eða
þéttbýliskjama og bætt sér þannig
oft á tíðum tekjumissi vegna fram-
leiðslusamdráttar.
Vissulega geta sumar hlunninda-
nytjar kostað ómælda vinnu og
erfíði og verið áraskipti hvort þær
bjóðast. Af eigin reynslu get ég
nefnt ijúpnaveiðar sem geta verið
meira en lítið torsóttar ef einhver
árangur á að nást, við þær kringum-
stæður sem vestfirskt landslag og
veðurfar skapar. Mér er minnis-
stætt frá síðasta ijúpnatíma, þegar
verið var að klifrast í snarbröttum,
svelluðum hamrahlíðum, þar sem
naumast var stætt á mannbroddum
eða syndandi áfram í lausamjöll
kjarrskógarins.
Vinnumenn okkar suður í
Bændahöll era líka önnum kafnir,
milli þess sem þeir era að hýra-
draga okkur eða svipta framleiðslu-
rétti, við að skemmta þjóðinni með
allskonar nýbúgreinahugmyndum,
svo sem hreindýramosa og gras-
atínslu, sölvatekju, ánamaðkarækt
og minjagripaframleiðslu. Þó herma
fregnir, að síðasttöldu hugmyndina
hafi Strandamenn hent á lofti, enda
er þar gnótt rekaviðar til útskurðar.
Er þess því að vænta, að á kom-
andi sumri geti ferðafólk, sem leið
á um Strandir, keypt sér styttu af
Steingrími í þremur verðflokkum
eftir því hvað góður viður er í hon-
um. Samkvæmt vinnuteikningu
sem ég hef séð, er forsætisráðherra
hannaður í hríðarúlpu og á leið
suður, með broddstaf í hægri hendi
og lamb fátæka bóndans undir
þeirri vinstri.
Lamb fátæka bóndans
En áfram með raunasöguna.
í byijun nóvember, þegar §ár-
bændur fengu bréf Framleiðsluráðs
um fullvirðisrétt sinn fyrir yfír-
standandi ár, tók þó fyrst steininn
úr. Búmarkið sem forystumenn
bænda höfðu svarið og sáit við lagt
að væri ósnertanleg eign viðkom-
Bændahöllin við Hagatorg á efri
mynd og Skjaldfönn á neðri
mynd.
andi lögbýla, var nú skert með einu
pennastriki og því meir sem búið
var smærra, samkvæmt þeirri
stefnu þursins, að frá þeim sem lítið
hafa skal tekið verða. Reglugerð
þursins, sem lögfróðir menn telja
raunar stjómarskrárbrot og farið
verður með fyrir dómstóla, tók að-
eins mið af innlögðu kjötmagni
1984 eða 1986, þess ársins sem það
var meira.
Þannig era þeir bændur sem
drógu úr framleiðslu af þegnskap
og stéttvisi upp úr 1980 samkvæmt
beiðni bændafoiystunnar, nú húð-
flettir og sviptir veralegum hluta
síns búmarks, en hinir sem óðu
áfram á bæxlunum, Qölguðu fé og
juku framleiðslu, verðlaunaðir að
sama skapi.
Þessu til sönnunar er hér eitt
innansveitardæmi, en vafalaust
fínnast þau svipuð, landið um kring.
Féáfóðrum Búmarks-
1980 1985 skerðing '86
Bóndi A 702 803 8%
Bóndi B 358 354 16X
Bóndi C 201 211 26%
Ekki skal lagt mat á hvort held-
ur var af úthugsaðri þrælmennsku
hjá þursinum, eða skussaskap I út-
reikningum þjá Framleiðsluráði, að
sláturtíð var lokið þegar flárbændur
fengu vitneskju um, að miðað við
svo skertan fullvirðisrétt voru þeir
margir með allt of margt fé á fóðr-
um í vetur, til þess að venjulegar
afurðir, hvað þá fækkun ásetts fjé.r
að hausti, rúmist innan hans.
Þetta hefur því einfaldlega í för
með sér geysilega heimaslátran og
hundrað toppa af „svörtu" kjöti sem
koma Jiarf í verð framhjá sölukerf-
inu. I bréfí Framleiðsluráðs var
bændum sem gera vildu athuga-
semdir við útreikning síns fullvirðis-
réttar gefinn frestur til 10. des. að
sækja um leiðréttingu suður.
Um 1.000 athugasemdir og leið-
réttingabeiðnir munu hafa borist,
en fyrirhyggjan syðra var ekki
meiri en svo, að aðeins 1.000 ær-
gildi eða 1 á umsókn var þar til
skipta.
Mun því flestum umsóknum hafa
verið vísað heim til búnaðarsam-
banda eða búmarksnefnda þeirra, í
von um að þau 3% af svæðis-
búmarkinu, sem þeim var eftir látið,
gæti hjálpað.
Hér í Norður-ísafjarðarsýslu era
frambýlingar sem fengu á siðustu
2 áram grænt ljós og bústofns-
kaupalán hjá kerfinu. Sveitungi
minn sem þannig er ástatt um og
býr með fé eingöngu, fékk Fram-
leiðsluráðsbréf upp á 1,2 ærgildi í
fullvirðisrétt næsta haust og þar
sem 1 ærgildi er 16,8 kg af kjöti,
era honum tryggt fullt verð fyrir
20 kg eða innan við 1% af eðlilegri
framleiðslu. Það er því ljóst að þau
3% sem til úthlutunar eru hér í
sýslu, duga ekki einu sinni til að
bjarga þeim sem Framleiðsluráð
skilur þannig eftir á köldum klaka,
hvað þá þeim öðram sem leiðrétt-
ingu æskja, hvað sjálfsagt réttlætis-
mál sem þær annars era.
Bíturinn í Bænda-
höllinni
Það segir sig sjálft, að m&rgt
getur haft áhrif á framleiðslumagn
viðmiðunaráranna hjá fjárbændum.
Nokkrir drógu heldur úr framleiðsl-
unni og meðferðinni á þeim hef ég
lýst hér áður.
Aðrir vora að færa sig milli bú-
greina eða þurftu að ganga á
stofninn fyrir 1984 til að standa
undir vöxtum og afborgunum af
nýbyggingum. Ennfremur kom
líflambasala til á viðmiðunaráran-
um.
Mig langar til að nefna hér býsna
hlálegt dæmi, sem þætti þó vart í
frásögur færandi í íslenskri sveit
undir venjulegum kringumstæðum.
Hér á bæjunum Skjaldfönn og Ár-
múla afmarkast beitilönd jarðanna
af tveimur, að mestu fjárheldum
jökulám, síðan Drangajökli bak við
og Djúpinu framundan.
Lambfé ekki sleppt fyrr en 2—3
vikum eftir burð, svo vanhöld verða
lítil snemmsumars og hin afmörk-
uðu lönd auðveld yfírferðar og
fljótleituð á haustin.
Lambavanheimtur venjulegast
1—1,2%. En bæði viðmiðunarárin
’84 og ’85 voru haustheimtur með
eindæmum slæmar eða um 6% vönt-
un af fjalli. Líka sögu var að segja
frá Armúla, nema þar vantaði 9%
haustið 1985.
Engin viðhlítandi skýring fannst
á þessu nema að tófa hlyti að hafa
verið í fénu, þó venjubundin grenja-
leit hefði farið fram á svæðinu
bæði vorin. í nóvember 1985, er
ég var á ijúpu, rakst ég svo af til-
viljun á nýtt grenisstæði í lqarri
hulinni stórgrýtisurð og sýndu
verksummerki að þar hafði dýrbítur
haldið heimili a.m.k. 2 undanfarin
sumur. En allt er þegar þrennt er,
og í vor um svipað leyti og lambfé
var sleppt var þetta nýja grenið
unnið af refaskyttu sveitarinnar og
var rebbi að koma heim með hluta
af nýdrepnu lambi, er hann var
skotinn, enda brá nú svo við að hér
vora í haust eðlilegar heimtur og
kollheimtur lamba á Armúla. Þegar
svo kom á daginn að fullvirðisréttur
minn miðaðist við kjötinnlegg ár-
anna '84 og ’85 þegar 18—20 dilka
vantaði á eðlilegar heimtur, rann
sá nöturlegi sannleikur upp fyrir
mér að dýrbíturinn var genginn
aftur á bakvið skrifborð suður í
Bændahöll og mundi þar halda
áfram að valda okkur búsiflum um
ókomin ár.
Höfundur er bóadi i Skjsddfötm.