Morgunblaðið - 13.05.1987, Qupperneq 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1987
MORGUNBLABIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1987
29
Utgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Mismunandi náms-
sókn eftir búsetu
Haustið 1985 vóru rúmlega
22.500 íslendingar við
framhaldsskóla- og háskóla-
nám, 12.000 karlar og 10.500
konur, samkvæmt nemenda-
skrám Hagstofu íslands. Það
vekur athygli að mikill munur
er á hlutfallslegri námssókn
eftir búsetu. Til dæmis stunda
aðeins 63,3% 16 ára unglinga
á Austurlandi og 64,6% á Vest-
fjörðum nám á sama tíma og
81,0% jafnaldra þeirra í
Reykjavík situr á skólabekk.
Þessi munur eykst eftir því sem
ofar dregur í aldursstiga nem-
enda. Aðeins rúmlega fjórð-
ungur tuttuga ára ungmenna
stundar enn nám á Vestfjörð-
um (26,5%) og Austurlandi
(25,3%) á sama tíma og tæp-
lega helmingur Reykvíkinga
(46,9%) sækir enn á náms-
brattann.
Aðstaða til hverskonar
náms, sem eykur þekkingu,
þroska og starfshæfni einstakl-
inga, er óaðskiljanlegur hluti
mannréttinda, samkvæmt við-
horfum líðandi stundar. Jafn-
rétti einstaklinga til náms er
forsenda jafnstöðu þeirra í
lífsbaráttunni, til starfs og
gæða lífsins. Auk þess kemur
fjárfesting í hverskonar
menntun þjóðfélagsþegnanna
heildinni til góða, þegar grannt
er gáð. Það gildir hið sama um
menningar- og efnahagsstöðu
þjóðar eins og einstaklinga:
hún helzt í hendur við menntun
hennar og þekkingu.
Það er sjálfsagt margt sem
torveldar fremur námssókn
ungs fólks í stijálbýli en á höf-
uðborgarsvæðinu. Nám, sem
þarf að sækja í annan lands-
hluta, fjarri foreldrahúsum, er
t.d. mun kostnaðarsamara.
Atvinnulíf í byggðarlögum
þar sem frumframleiðsla svo-
kölluð, sjósókn og landbúnað-
ur, er svo til allsráðandi, höfðar
fyrr til fólks — jafnvel fólks á
mjög ungum aldri — en þjón-
ustugreinar þéttbýlis. Náms-
sókn á Reykjanesi, utan
höfuðborgarsvæðis, er litlu
meiri hlutfallslega en á Aust-
urlandi.
Mjög fáir langskólageng-
inna stijálbýlismanna eiga
atvinnumöguleika í fagi sínu í
heimahögum.
Loks kann almennt viðhorf
til menntunarmöguleika, sem
áhrif hefur á val ungmenna,
að vera mismunandi eftir
byggðarlögum.
Það væri vissulega verðugt
verkefni að kanna það ofan í
kjölinn, hvað veldur þessum
mikla mun á námssókn ungs
fólks á svokallaðri landsbyggð
annarsvegar og höfuðborgar-
svæðinu hinsvegar. Það væri
fyrsta skrefíð að nauðsynleg-
um viðbrögðum við vanda, sem
ekki er hægt að horfa á aðgerð-
arlaus.
Erlend
samkeppni
í millilanda-
flugi
ýzka flugfélagið Luft-
hansa birti heilsíðu aug-
lýsingu í Morgunblaðinu í gær
um vikulegar flugferðir frá
Flugstöð Leifs Eiríkssonar á
Keflavíkurflugvelli til Dussel-
dorf og Munchen, frá vori fram
á haust. Það er óhjákvæmilegt
að þessi nýja samkeppni í milli-
landaflugi veki ýmsar spum-
ingar í hugum íslendinga.
Áhugi hins þýzka flugfélags
á farjiegaflugi milli Þýzkalands
og Islands byggist fyrst og
fremst á tvennu: auknum
áhuga Þjóðveija á íslandi sem
ferðamannalandi og vaxandi
ferðamannastraumi milli ís-
lands og Evrópuríkja á næst-
liðnum árum.
Markaðssetning Lufthansa
á íslandsferðum mun efalítið
auka ferðamannastraum til ís-
lands. „Hófleg" samkeppni að
utan mun og bæta þjónustu
íslenzku flugfélaganna, ef að
líkum lætur. Þetta eru hinar
jákvæðari hliðar málsins.
Á hinn bóginn byggist þessi
samkeppni á markaði, sem
íslenzku flugfélögin hafa verið
að vinna upp með þrotlausu
og kostnaðarsömu kynningar-
starfí um mjög langt árabil.
Markaðurinn er þar að auki
naumast af þeirri stærðar-
gráðu að hann beri starfsemi
margra flugfélaga. Markaðs-
aðild erlends flugfélags á
flugleiðum milli Islands og
Evrópu felur því í sér vissar
hættur fyrir íslenzku flugfélög-
in, ef hún tekur til sín umtals-
verð viðskipti. En vonandi
standast þau prófraunina.
Framundan er val milli
verðbólgu og jafnvægis,
stöðnunar eða framfara
Gunnar J. Friðríksson formaður VSÍ flytur ræðu sina á aðalfundin-
um á Hótel Sögu í gær.
Ræða Gunnars J.
Friðrikssonar,
formanns Vinnu-
veitendasambands
Islands, á 53. aðal-
fundi sambandsins
Agætu gestir, góðir félagar.
Þegar við nú höldum 53. aðal-
fimd Vinnuveitendasambands
íslands blasir við sjónum bjartari
mynd af ástandi efnahags- og
kjaramála en verið hefur fíölmörg
undangengin ár. Áræði og fram-
kvæmdaþróttur birtist hvarvetna.
Fyrirtæki og einstaklingar horfa
björtum augum til framtíðarinnar
og hyggja á enn frekari sókn til
meiri verðmætasköpunar og bættra
kjara.
En blikur eru á lofti og þenslu-
mörkin fara ekki leynt. Reynslan
sýnir að samstaða þjóðarinnar er
mest þegar sýnilegur vandi steðjar
að, en minnst þá vel árar. Ovissa
um stjóm landsmála eykur hér enn
á vandann. Þessari óvissu verður
að eyða hið allra fyrsta, svo traust
á efiiahagslífinu taki á ný við af
spákaupmennsku og verðbólgu-
væntingum, sem nú gera svo mjög
vart við sig.
Árið 1986 markar um margt
tímamót. Það var ár hinna miklu
umskipta og meiri árangur af mark-
vissu starfi en áður eru dæmi um.
Þjóðarframleiðsla jókst um 6,3% og
þjóðartekjur enn meira eða um 8,3%
og áætlað er að kaupmáttur al-
mennra launatekna hafi hækkað
um svipað hlutfall. Ráðstöfunar-
tekjur almennings eru þó taldar
hafa hækkað enn meira eða um
allt að 10 af hundraði. Samtímis
tókst að ná afgangi í skiptum okk-
ar við útlönd og voru það mikil og
nauðsynleg umskipti frá stöðugri
skuldasöfnun erlendis um margra
ára skeið. Það eftirminnilegasta er
þó ugglaust það, að verðbólga varð
minni en verið hefur í hálfan annan
áratug eða tæp 13% frá upphafi til
loka ársins.
Þessi niðurstaða á ársuppgjöri
þjóðarbúsins er ekki tilviljun. Hún
er árangur af samstarfí aðila al-
menna vinnumarkaðarins sem hófst
með kjarasamningunum í febrúar á
sl. ári. Þetta samstarf miðaði fyrst
og fremst að því að ná tökum á
verðbólgunni, og með þeim hætti
leggja grunn að auknum möguleik-
um atvinnufyrirtækja til að greiða
hærri laun, án þess að kostnaðar-
aukinn rynhi jafnharðan út f verð-
lagið. Um þetta markmið náðist
víðtæk samstaða og samkomulag
varð um ýmsar aðgerðir ríkisvalds-
ins, sem nauðsynlegar voru til að
tryggja og treysta þessa þróun. Þar
bar að sjálfsögðu hæst sú stefnu-
breyting, að aðlaga gengi krónunn-
ar ekki sjálfkrafa að kostnaðar-
hækkunum innanlands, heldur
stefna að festu í gengisskráningu
sem aftur væri grundvöllur kjara-
samninga á vinnumarkaði. Sam-
hliða lækkaði ríkið ýmsa tolla og
álögur svo markmiðum um kaup-
máttarþróun yrði náð.
Á grundvelli alls þessa gerðu
menn sér vonir um að verðbólga á
árinu 1986 yrði innan við 10 af
hundraði. Þótt árangurinn væri
góður rættust þessar óskir ekki að
fullu. Þar réð mestu sú þróun, að
bandaríkjadollar féll mjög í verði
gagnvart öðrum gjaldmiðlum en
það leiddi til þess að hnika varð til
markmiðum um fast gengi krón-
unnar. Meðalverð erlendra gjald-
miðla hækkaði því um 60% frá
upphafi til loka ársins. Áhrif þessa
hér innanlands urðu með tvennum
hætti.
Annars vegar varð hækkun á
innfluttum vamingi meiri en spáð
var vegna hækkunar gjaldmiðla
þeirra landa sem við kaupum mest
frá og olli þetta mestu um þá um-
framhækkun vísitölunnar, sem raun
varð á. En áhrif þessarar þróunar
birtust einnig telq'umegin og kom
hart niður á þeim greinum atvinnu-
lífsins, sem einkum selja afurðir
sínar í dollurum. Hækkandi verð á
afurðum kom þar þó meira á móti
en nokkum hafði órað fyrir. Af-
koma fiskvinnslu varð því í reynd
betri en vonir stóðu til og í heild
má fullyrða, að afkoma sjávarút-
vegsins hafi á liðnu ári verið til
muna betri en mörg undangengin
ár.
Afkoma annarra greina atvinnu-
lífsins reyndist einnig með besta
móti, þótt víða sé enn við erfiðleika
að etja. Má raunar fullyrða að lækk-
un verðbólgunnar hafi leyst atvinn-
ulífið úr læðingi og sú breyting á
rekstrarskilyrðum hafi ein og sér
orðið grundvöllur að mun betri
árangri í rekstri en ella hefði orðið.
Það sannast því enn, að rekstrar-
skilyrði atvinnulífsins ráða mestu
um þróun kaupmáttar í landinu.
Ég hefi nú í stærstu dráttum
rakið efnahags- og kjaraþróun árs-
ins 1986 og þá er að vonum að
staldrað sé við og spurt, hvað hafi
breyst svo mjög, að samstaða
næðist með aðilum á almenna
vinnumarkaðnum og ríkisvaldi um
samræmdar aðgerðir á sviðum
efnahags- og kjaramála. Ég hygg,
að svarið liggi í reynslu alls almenn-
ings frá haustdögum 1984, þegar
fyrst var rætt um slíka tilraun. Ég
fullyrði, að vilji fólksins í landinu
var þá sá, að tilraunin yrði gerð,
að kaupmáttur kæmi í stað krónu-
fjölda og að verðbólgan yrði hamin.
Þetta tókst ekki þá vegna þess ofur-
þunga, sem samtök opinberra
starfsmanna lögðu á gömlu leiðim-
ar, en þeir knúðu þá fram með
harðvítugum verkföllum launa-
hækkanir sem skiptu tugum pró-
senta. Þessar kauphækkanir fóru
svo langt fram úr því, sem verð-
mætasköpun atvinnulífsins leyfði,
að verðbólgan hlaut að eyða mis-
muninum og raunar gott betur, því
að verðbólgan skaðaði líka rekstrar-
skilyrði atvinnulífsins og möguleika
þess til að bæta rekstur og auka
framleiðni. Það var þessi dapra og
nærtæka reynsla sem gerði Það að
verkum að allir voru reiðubúnir til
að gera tilraun og reyna nýja leið.
Það er ánægjulegt að geta nú full-
yrt að sú leið, sem valin var, hafi
verið rétt.
Þegar hallaði að hausti bentu
ýmis teikn til þess, að þensla væri
að gera vart við sig í efnahagslífinu
og vinnuaflsskortur varð jafnvel
enn meira áberandi en fyrr. Verð-
bólguhraðinn hafði því ekki
minnkað sem skyldi og kosningar
til Alþingis voru taldar geta orðið
allt frá miðjum mars. Við þessar
aðstæður töldu forsvarsmenn VSÍ,
að annað tveggja væri nauðsynlegt
til að tryggja framhald febrúar-
samninganna og áframhaldandi
stöðugleika, að kosningum yrði flýtt
fram á haustið, eða að kjarasamn-
ingar yrðu gerðir fyrir áramót.
Kosningar og kjarasamningar virð-
ast eiga jafnvel saman og vatn og
eldur og þessi sannindi virðast mér
enn hafa birst í kjaradeilum opin-
berra starfsmanna á þessum vetri.
Óviss framtíð er alltaf undirrót
upplausnar í efnAhagsmálum og
því var það forystumönnum VSI
kappsmál að flýta kjarasamningum,
þegar ljóst var orðið að kosningar
yrðu fyrst að vori. Markmiðið var
einfalt, að tryggja stöðugleika á
árinu 1987 eftirþví, sem föngfram-
ast leyfðu.
Aðdragandi þeirra kjarasamn-
inga sem tókust við Alþýðusam-
bandið 6. desember sl. var þó í reynd
stuttur, því það var fyrst eftir miðj-
an nóvember að landssambönd ASÍ
mörkuðu stefnu fyrir komandi
lq'arasamninga. Sú stefnumörkun
birtist VSÍ sem krafa um sérstaka
hækkun lægstu iauna og áhersla á
lækkandi verðbólgu. Um þetta virt-
ist næsta víðtæk samstaða innan
ASÍ, ef frá er talið eitt landssam-
band, sem ekki tók þátt í viðræðum
heildarsamtakanna í nóvember.
Vinnuveitendasambandið lýsti
þegar vilja sínum til að reyna samn-
inga Á þessum grundvelli og var
allt kapp lagt á að tengja samning-
sniðurstöður hækkun launa 1.
desember, sem m.a. stafaði af verð-
lagshækkun umfram væntingar
manna. Þetta tókst og voru samn-
ingar undirritaðir 6. desember sl.
Með þessum samningi var stigið
stórt skref til að bæta hag þeirra
lægst launuðu, en sýnt þótti að
launAþróun síðustu ára hafi skilið
þá hópa eftir í óviðunandi stöðu.
Fór svo að lægstu laun hækkuðu
um 30% að raungildi eða í kr.
26.500 en öðrum almennum launa-
breytingum var mjög í hóf stillt.
Áætlað er, að meðaltalshækkun
launa frá 1. desember sl. hafi af
þessum sökum numið 4% umfram
þá 4,59% hækkun launa, sem allir
launþegar nutu.
Með þessari aðgerð var gamla
kauptaxtakerfíð lagt fyrir róða,
enda í reynd aðeins orðið grunnur
að hærri launagreiðslum í fyrirtækj-
unum. Á vissum sviðum skyldi þó
á tímabilinu fram til 1. september
gera fastlaunasamninga, sem ætlað
var að endurspegla eftir föngum
greitt kaup í hlutaðeigandi starfs-
greinum. Þegar hafa 4 samningar
verið gerðir á grundvelli þessa.
Þessi þróun hefur fyrst og fremst
verið til hagsbóta þeim, sem við
lökust kjör hafa búið og má nú
fullyrða að kaupmáttur tekna lág-
tekjufólks hafi ekki fyrr verið meiri.
Vinnuveitendur gengu til þessara
samninga fullvitandi um það, að
veruleg hætta væri á því, að of
mikil hækkun lægstu launa myndi
kalla á launaskrið þeirra, sem hærri
hefðu iaunin. Það var því þraut-
kannað, hvað fyrirtækin teldu mest
mögulegt að hækka lágmarkið án
þess að öll önnur laun hreyfðust
að sama skapi og vísast hefur þar
verið farið fram á ystu nöf. Á hinn
bóginn er jafnljóst, að skemmra
varð ekki gengið, ef von átti að
verða um sættir í þjóðfélaginu um
niðurstöðu samninga.
Það er hins vegar deginum ljós-
ara, að þetta átak til launajöfnunar
fær því aðeins staðist, að aðrir hóp-
ar á vinnumarkaði sætti sig við
sérstaka hækkun lágtekjufólks og
geri ekki kröfu um hliðstæðar
breytingar sér til handa. Fari svo
hefur ekkert miðað og þeir, sem
lakast standa verða verr settir en
áður, því að verðbólga hefur alltaf
leikið þá verst. Það eru raunar ekki
þeir einu sem tapa, því allir tapa á
aukinni verðbólgu, sem dregur
mátt úr fyrirtækjunum og tefur
fyrir verðmætasköpun. í þessu efni
sannast því enn, að sígandi lukka
sé best.
Ég vil í þessu sambandi víkja
nokkuð að villandi áróðri, sem mjög
hefur verið haldið á lofti síðustu
vikur og mánuði um vaxandi launa-
mun í þjóðfélaginu, ekki síst milli
karla og kvenna. Þessi umræða
hefur í engu tekið mið af þeirri
stökkbreytingu, sem síðustu tvennir
samningar hafa miðað að. Umræð-
an byggir á gömlum grunni og er
ekki í samræmi við það, sem raun-
verulega er að gerast í launamálum
á vinnumarkaði. Þeir samningar,
sem ég hefi hér lýst fela I sér stór-
kostlegri Iq'arabót til handa lág-
tekjufólki en dæmi eru um á jafn
skömmum tíma. Þeir munu einnig
verða til þess að jafna laun karla
og kvenna, en þó því aðeins að
þessi stefnumörkunin verði ekki
brotin niður af harðdrægum og
ábyrgðarlausum sérhagsmunahóp-
um eða öðrum þeim, sem ekki sjást
fyrir. Það væri hrapallegt ef vill-
andi áróður ýmissa stjómmálaafla
yrði til þess að eyðileggja þann
árangur sem nú er í augsýn.
í þeim samningum, sem gerðir
hafa verð á almennum vinnumark-
aði á þessu ári hefur í meginatriðum
tekist að halda þeirri línu, sem dreg-
in var með desembersamningunum.
Ýmsir hópar hafa þó ekki viljað
sætta sig við þessa stefnu og knúið
á um meira sér til handa. Hér stönd-
um við frammi fyrir vandamáli
verkalýðshreyfingarinnar, sem ekki
er í stakk búin til að tryggja, að
hennar eigin aðildarfélög fari í verki
eftir þeirri stefnumörkun, sem
heildin hefur markað. Þetta er ekk-
ert nýtt, því að verkalýðshreyfingin
hefur svo lengi, sem ég man í orði
kveðnu lagt megináherslu á hækk-
un lægstu launa. Hefði heilsteyptur
vilji allrar verkalýðshreyfingarinnar
staðið við þessa stefnumótun má
ætla að lengra hefði miðað. Það er
að minnsta kosti reynsla nágranna-
þjóðanna.
Ég get í þessu sambandi ekki
látið hjá líða að minnast fáum orð-
um á kjaramál opinberra starfs-
manna, en deilur þeirra og
ríkisvaldsins hafa verið með al-
mesta móti á þessu vori. Það er
athyglisvert við þessar deilur, að
þar hefur sérhyggja einstakra hópa
ráðið nær öllu og samanburður ver-
ið lykilorðið. Þessar deilur hafa því
ekki verið átök um skiptingu þjóðar-
tekna heldur krafa um aukinn hlut
opinberra starfsmanna af launa-
sneið þjóðarkökunnar, því að engin
rök haJfa verið færð fyrir því, að
verðmætasköpun þjóðfélagsins leyfí
þær launahækkanir, sem krafist
hefur verið. Kjaradeilur opinberra
starfsmanna hafa því í reynd verið
kröfur á hendur þjóðfélaginu um
hærri skatta til að greiða fyrir dýr-
ari opinbera þjónustu. Kröfur
annarra um breytingar á launum
til samræmis við launaþróun opin-
berra starfsmanna eru svar við
þessari þróun. Svarið er skýrt og
ákveðið það, að aðrir launþegahóp-
ar sætta sig ekki við að greiða
aukinn hlut af telq'um sínum til að
standa straum af launagreiðslum
starfsmanna ríkis og sveitarfélaga.
Þessi átök eru áhyggjuefni’ og
það sérstaklega, þar sem svo stutt
er síðan samtök opinberra starfs-
manna knúðu fram verðbólguhrinu
sem öllum er í fersku minni. Ég
hygg, að nauðsynlegt sé að íhuga
mjög breytingar á nýsamþykktum
lögum um samningsrétt opinberra
starfsmanna, sem knýji menn til
ábyrgari vinnubragða í stærri hóp-
um. Ég held líka að full þörf sé á
að endurmeta forsvar ríkisins í
þessum málum, því að varhugavert
kann að reynast að láta einn ráð-
herra sitja með þá feykilegu ábyrgð,
sem felst í launasamningum við
starfsmenn ríkisins, einkum vegna
þeirrar tilhneigingar að persónu-
gera deilur ríkisins og samtaka
starfsmanna.
í þessu sambandi mætti hugsa
sér, að í stað ráðherra hefði fíárveit-
inganefnd Alþingis hið formlega
forsvar, því að allt snýst þetta um
útgjöld úr ríkissjóði, sem ákveðin
eru á Alþingi. í annan stað virðist
mér fullkomlega tímabært að ríki
og sveitarfélög myndi samtök, sem
vinnuveitendur, með svipuðu sniði
og gerist í nágrannalöndunum og
komi sameinuð fram gagnvart
stéttarfélögum starfsmanna með
sama hætti og samtök á almennum
vinnumarkaði.
En ég hygg einnig, að full þörf
sé á endurskoðun á 50 ára gömlum
reglum um samskipti aðila vinnu-
markaðarins, því að þær þjóna á
engan hátt þörfum nútímasamfé-
lagsins. Við sjáum alltof oft, að
kjaradeilur eru í raun innbyrðis
barátta launþegahópa um launa-
hlutföll fremur en átök um hlut
fjármagns og launa. Þar tryggja
gildandi reglur hagsmuni þess
sterka, en þeir sem lakari stöðu
hafa sitja óbættir hjá garði. Við
verðum að horfa til þess, að sér-
hæfing í þjóðfélaginu hefur aukist
svo mjög, að fámennir hópar sér-
hæfðra starfsmanna geta með stoð
í lögum lamað svo viðamikla þætti
þjóðfélagsins, að þeir eiga í rejmd
alls kostar í deilum við vinnuveit-
endur sína. Nærtækt dæmi þessa
er boðað verkfall flugumferðar-
stjóra, sem mun lama allar flugsam-
göngur að og frá landinu. Áhrif
þess eru meiri en í nokkru öðru
landi, því flugið er raunverulega
einasti vegurinn til annarra landa.
Því veldur staða okkar sem eylands
langt frá öðrum þjóðum. Ég held
að allir réttsýnir menn hljóti að
taka undir með mér, þegar ég full-
yrði, að þessi skipan geti ekki verið
þjóðinni til hagsældar heldur þvert
á móti.
Góðir áheyrendur.
Ég hefi nú fjallað um þróun efna-
hags- og Iqaramála á liðnu starfs-
ári. Ég hef þó orðið að stikla á stóru
og ekki fjallað um mikilvæg fram-
faramál, sem að stórum hluta verða
rakin tii samninga okkar á síðasta
ári. Þar vísa ég til breytinga á fjár-
mögnun íbúðakaupa almennings,
sem á komandi árum mun tryggja
fólki hliðstæð kjör í þessu efni og
nálægar þjóðir búa við. Þetta er
þó háð því, að menn hafi þolgæði
til að bíða þess, að kerfið komist í
jafnvægi því að engin von er til
þess að unnt sé að veita lán til
kaupa á stórum hluta íbúðarhús-
næðis landsmanna á einu eða
tveimur árum. Það væri heldur ekki
til heilla, því slíkt myndi einasta
valda óstöðvandi verðþenslu á íbúð-
arhúsnæði. Þetta nýja kerfi kemst
í jafnvægi á 5—7 árum og þá mun
tæpast þurfa að huga að því meir.
Vandinn í dag er e.t.v. sá, að þetta
skyldi ekki gert fyrr en hjól tímans
snýst aðeins fram á við, svo að hér
mun enn um sinn reyna á biðlund
manna.
Ég hef heldur ekki minnst á
skattkerfisbreytingu þá, sem sam-
þykkt var á síðasta þingi og miðar
að einföldun reglna um tekju- og
eignaskatt og staðgreiðslu skatta.
Þar er miklu framfaramáli hrint í
framkvæmd og ég er þess fullviss,
að þessi breyting er til þess fallin
að stuðla að jafnvægi í efnahags-
málum okkar á komandi árum auk
þess að vera mikil réttarbót fyrir
launþega. Ég vara hins vegar mjög
við hugmyndum, sem fram hafa
komið og miða að því að gera regl-
ur um skattgreiðslur einstaklinga
flóknari en að er stefnt. Einfalt
skattkerfi er í senn besta trygging-
in fyrir réttum skattskilum og
forsenda þess, að fyrirtækin geti
annast innheimtur fyrir rikissjóð.
Um þessar mundir mun einnig
unnið að breytingum á reglum um
skattgreiðslur fyrirtækja og er búist
við að á næsta þingi komi fram til-
lögur þar að lútandi. Við þá
endurskoðun er mikilvægt að menn
horfist í augu við þá staðreynd, að
fyrirtækin greiða mikla skatta í
dag, en þorri þessara skattgreiðslna
er óháður afkomu fyrirtækjanna.
Þessu þarf að breyta á þann veg
að fyrirtækin greiði skatt af hagn-
aði sínum, en ekki af aðföngum og
öðrum rekstrarkostnaði. En jafn-
framt verða menn að viðurkenna,
að afkoma atvinnufyrirtælqanna er
grundvöllur velmegunar í landinu
og ekki má undir nokkrum kring-
umstæðum þrengja möguleika
fyrirtælq'anna til aukinna fjárfest-
inga í tækni, sjálfvirkni og hugviti.
Uppbygging fyrirtækjanna í þess-
um efiium eru forsendur aukins
hagvaxtar og bættrar afkomu. Við
megum ekki svelta mjólkurkýmar,
því að þá mun nytin falla og minna
verða til skipta.
Við höfum á liðnu starfsári notið
góðæris í flestum greinum, og það
hefur nýst fyrirtækjum og fólkinu
í landinu til bættrar afkomu. Á því
var full þörf. En við skulum vera
minnug þess, að veraldargengið er
fallvalt og skjótt geta skipast veður
í lofti. Það ríður á því að nýta hag-
stæð ytri skilyrði til að grynnka á
skuldum einstaklinga, fyrirtækja
og þjóðarbúsins í heild. Enn er af-
koma okkar að stærstum hluta
byggð á því, sem sjórinn gefur og
við getum tæpast vænst þess, að
aukinn hagvöxtur verði sóttur í
þann sjóð á komandi árum. Því ríður
á, að fyrirtækin auki framleiðni,
vélvæðist, bæti rekstur og hefji
sókn á fleiri svið. Með þeim hætti
einum getum við vænst þess, að
auka enn hagsæld hér á landi á
komandi árum. Um það markmið
þurfa allir að sameinast, en lykillinn
að árangri er að verðbólga hjaðni.
Markmiðið er, að hún verði svipuð
og í nálægum löndum, þ.e. 2—4%
á ári.
Ég nefndi í upphafí máls míns,
að ýmis teikn bentu nú til vaxandi
þenslu og aukinnar verðbólgu. Þar
ber hæst, að margt bendir nú til
vaxandi viðskiptahalla samfara
meiri aukningu kaupmáttar en að
var stefnt. Þjóðhagsstofnun hefur
metið það svo, að kaupmáttur at-
vinnutekna aukist um allt að 10 af
hundraði milli ára. Upplýsingar
Kjararannsóknamefndar um launa-
þróun á 4. ársfjórðungi liðins árs
og horfur um launaþróun á almenn-
um vinnumarkaði benda til allt að
11—12% aukningaru kaupmáttar á
almennum vinnumarkaði, en þar
af stafar helmingur af sérstökum
lágtekjuaðgerðum. Þá virðist mega
vænta allt að 15% aukningar kaup-
máttar launa opinberra starfs-
manna. Kaupmáttur allra atvinnu-
tekna kann því að aukast um allt
að 13%. Fari svo, að þessi mikla
aukning kaupmáttar launa komi öll
fram í aukinni neyslu er óhjákvæmi-
legt að viðskiptahallinn verði all
miklu meiri en nú er áætlað eða
allt að 3% af landsframleiðslu en
ekki 1—1,5% eins og nú er rætt um.
Þensla á vinnumarkaði og pen-
ingamarkaði er einnig áhyggjuefni
en halli á ríkissjóði yfirskyggir þó
önnur vandamál, því að fullyrða
má að verulegur halli á ríkissjóði
sé djjúgur orsakavaldur þeirrar
þenslu, sem nú skekur efnahagslíf-
ið. Þessi halli virðist mun meiri en
að var stefnt. Vissulega verður hluti
hans rakinn til tekjuafsals ríkissjóðs
í tengslum við kjarasamninga í fe-
brúar á sl. ári. Það er þó fráleitt
eina skýringin, því að hagskýrslur
sýna, að tekjur ríkissjóðs sem hlut-
fall af landsframleiðslu voru svipað-
ar á síðasta ári og verið hefur
undangengin ár.
I þessu efni er því nauðsynlegt
að söðla um. Halli í ríkisrekstrinum
getur komið til um skamma hríð
en hann má aldrei verða varanlegt
ástand, því hann er með öðru tákn
þess að eytt sé um efni fram. Við
vinnuveitendur höfum lagt mikla
áherslu á, að dregið verði úr erlend-
um lántökum og jafnan sagt, að
rekstrarútgjöld ríkissjóðs megi und-
ir engum kringumstæðum fjár-
magna með erlendum lánum.
Erlend eyðslulán valda þenslu í at-
vinnulífinu og misgengi milli at-
vinnugreina, þar sem útflutnings-
og samkeppnisgreinar hljóti að bera
skarðan hlut frá borði. Það er því
mikilvægt að ekki verði slakað á
þeirri stefnu að fiármagna um-
frameyðslu ríkisins með innlendu
fé, því síst er bætandi á þá þenslu,
sem nú gerir vart við sig. Við
göngum þess ekki dulin að gríðar-
legar lántökur ríkisins á innlendum
markaði munu leiða til hækkandi
vaxta, en teljum það þó illskárri
kost en aukningu erlendra lána.
Góðir fundarmenn.
Þær aðstæður, sem ég hefí nú
lýst veikja vissulega vonina um að
jafnvægi sé í nánd. Margt bendir
nú til þess að verðbólga fari vax-
andi á nýjan leik, ef ekki verður
að gert. Kostnaðarhækkanir innan-
lands ógna fastgengisstefnunni og
los í stjómarháttum eykur enn á
óvissu um framhaldið. Það veltur
því á miklu hvemig til tekst um
myndun nýrrar ríkisstjómar.
Það er þó mitt mat, að enn séu
öll færi á því, að ná jafnvægi og
að unnt eigi að vera að sigla hjá
verðbólguskerjunum. Til þess þarf
þó styrka stjóm og markvissar að-
haldsaðgerðir, sem miði að því að
draga úr hallarekstri ríkissjóðs og
auka innlendan sparaað. Aukinn
almennur spamaður einstaklinga,
fyrirtækja og opinberra aðila er
raunar forsenda þess að kaup-
máttaraukinn fái staðist.
Takist þetta er í senn lagður
grundvöllur að traustara fjármála-
kerfí, minni erlendum lántökum,
minnkandi verðbólgu og þá stefnir
í það, að atvinnulífið fái borið yfir
30% aukningu kaupmáttar á aðeins
þremur árum.
Við stöndum á tímamótum.
Framundan er val mflli verðbólgu
og jafnvægis, stöðnunar eða fram-
fara. Við þær aðstæður er brýnt,
að allir leggist á eitt og Vinnuveit-
endasambandið mun ekki skorast
undan ábyrgð í því efni. Við emm
reiðubúnir til viðræðna við samtök
launafólks um það, hvemig unnt
verður að tryggja stöðugleika á
næsta ári, vinnufrið og kaupmátt.
Þetta viljum við ræða við verkalýðs-
hreyfingu og stjómvöld, því öllum
má vera ljóst að launastefnan fyrir
næstu 18 mánuði verður ekki mörk-
uð nema í nánum tengslum við þá
efnahagsstefnu, sem næsta ríkis-
stjóm mun marka.