Morgunblaðið - 14.05.1987, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. MAÍ 1987
33
stí
Lumið
hölluðust flestir að þeirri skoðun,
að tryggð yrði ábyrgð stórvelda á
hlutleysi íslands. Skúli Thoroddsen
vildi til dæmis 1908 „. . . sem fyrst
fá friðartryggingu hins íslenska
ríkis viðurkennda að alþjóðalög-
um“.
Þó vafðist fyrir sumum. að landið
var vamarlaust. Tæpti ísafold á
„dálitlu, vopnuðu löggæsluliði", svo
að þjóðin þyrfti ekki að vera upp-
næm fyrir hveijum Jörundi hunda-
dagakonungi sem væri, og hefði
blaðið líklega talið núverandi lög-
reglu duga hvað það snerti. Dr.
Valtýr Guðmundsson gekk lengra,
er hann sagði, að „... til að fá
þjóðaviðurkenningu fyrir hlutleysi
útheimtist samkvæmt alþjóðarétti,
að hervamir og herbúnaður væri
svo mikill fyrir hendi, að hægt
væri að sýna það með hervöm og
herverkum. Það munu engin dæmi
þes§ í sögunni, að nokkur vopnlaus
þjóð eða vopnlaust land fengist frið-
lýst.“
í ófriðarlokin 1918, þegar Danir
höfðu slakað til og samið við íslend-
inga, var ekki um annað að ræða
en ævarandi, vopnlaust hlutleysi,
enda þótt mönnum væri ljós reynsla
styijaldaráranna í þeim efnum. Ein-
ar Amórsson viðurkenndi, að vildi
einhver bijóta hlutleysi okkar,
mundi enginn samningur hindra
það. Minnt var á örlög Belgíu,
Grikklands og fleiri hlutlausra
landa, og blaðið Einar Þveræingur
sagði: „Mei, ófriðarþjóðimar spyija
ekkert um hlutleysi. Ef þær þurfa
að nota landið eða þjóðina til ein-
hvers í sínar ófriðar þarfir, þá
spyija þær ekkert um, hvort það
er hlutlaust eða ekki.“
Miklar breytingar urðu þau 22
ár, sem ísland var friðlýst og ævar-
andi hlutlaust. Tækni og sam-
göngum fleygði fram, svo að
einangrun landsins hvarf endanlega
úr sögunni og það færðist í þjóð-
braut. Til marks um þetta vom
óskir Þjóðveija um að byggja flug-
völl fyrir Lufthansa á Islandi,
hópflug ítala undir stjóm Balbos,
flug Lindberghs og fleiri kappa,
heimsóknir kafbáta og annarra her-
skipa og margt fleira. Hlutleysið,
sem mörgum leiðtogum þjóðarinnar
þótti fallvalt áður fyrr, varð það nú
í ríkara mæli. Síðari styijöldin
skskurði
nemi frá Lexington í Kentucky,
en hann vinnur hlutastarf í einu
af veitingahúsum LJS. Ralph hefur
átt heima frá því hann var fimm
ára við hliðina á LJS-veitingastað
í Kentucky og hefur að sögn alla
tíð verið sólginn í fiskréttina, sem
þar fást. Á sextánda ári fékk hann
sumarvinnu á staðnum, og hefur
unnið þar síðan í sumarleyfum og
með skóla. Hann leggur nú stund
á nám í markaðsfræðum og lýkur
prófí í þessum mánuði. Hann ætlar
að gerast starfsmaður Long John
Silver’s og segist hafa áhuga á að
eignast sitt eigið veitingahús innan
keðjunnar.
Urslitakeppnin fór fram í marz
síðastliðnum í aðalstöðvum Long
John Silver’s í Lextington. Þar
sigraði Ralph Joyce Glasgow, sem
er framkvæmdastjóri veitingahúss
í Houston, en hún hefur áralanga
reynslu í fiskskurði. Með Ralph
Bums í ferðinni hingað voru Theo-
dore J. Papit, aðstoðarforstjóri og
braust út 1939 og Bretar hemámu
ísland 10. maí 1940.
Þegar samningurinn við Banda-
ríkin um vamir landsins var gerður
í júlí 1941, urðu alþingismenn sem
aðrir landsmenn að sætta sig við
hinar breyttu aðstæður. Hermann
Jónasson sagði: „. .. það erum ekki
við, sem höfum breyst, heldur ver-
öldin kringum okkur, og við verðum
að haga okkur samkvæmt því.“
Steingrímur Steinþórsson sagðist
ekki sjá, að „þessi svonefnda hlut-
leysisvemd ... sé pokkurs virði eins
og nú er komið“. Ásgeir Ásgeirsson
sagði: „Þetta hlutleysi, sem hér er
af sumum kallað fjöregg þjóðarinn-
ar og hymingarsteinn sjálfstæðis
frá því 1918, er allt komið undir
því, að það séu til voldug stórveldi,
sem kunna að meta það. Hlutleysi
er enginn hlutur, sem hangir í lausu
lofti og ekki þarf annað en veifa
til þess að fjandsamleg öfl víki. Ég
treysti engum þingmanni til að skil-
greina það hlutleysi, sem árásaröfl
nútímans mundu sætta sig við.“
Vitrustu menn þjóðarinnar hafa
jafnan rejmt að leggja mat á land-
fræðilega stöðu, hemaðarlega
þýðingu landsins og þá kosti, sem
um var að velja við aðstæður
milliríkjamála. Þeir hafa valið besta
kostinn hveiju sinni, og þjóðin hefur
á ófriðaröld haldið frelsi sínu, forð-
ast eyðileggingu stríðsins, herþjón-
ustu eða aðra þrælkun og tryggt
sér síbatnandi lífskjör. Þetta er
mikill og góður árangur.
Menn velja sér ekki utanríkis-
og vamarstefnu eins og þeir velja
sér hatt eða hálsbindi. Þessi mál
mótast af ytri aðstæðum og aðgerð-
um annarra ríkja, sem við ráðum
ekki við.
Það skilja flestir, að núverandi
landfræðileg aðstaða og hemaðar-
leg þýðing landsins fyrir grannríki
og stórveldi gerir það óhugsandi,
að Island sé hlutlaust. Slík stefna
væri siðlaust hættuspil með öryggi
nágranna okkar og okkar sjálfra.
Við verðum að taka staðreyndir
eins og þær eru. Innan marka þeirra
er þó svigrúm, og þar ber okkur
að tryggja íslenskt fullveldi og sjálf-
stætt þjóðlíf, íslenska tungu og
menningu.
Orðið „friðlýsing" var helst notað
í umræðum um stöðu íslands
snemma á öldinni, en þá duldist
engum, að það þýddi hlutleysi. Ekk-
ert er við því að segja, að orðið sé
nú aftur notað í þessu samhengi,
svo framarlega sem þjóðin gerir sér
ljóst, að það boðar enga nýja hug-
mynd eða stefnu, heldur aðeins
hlutleysisstefnuna, sem hefur verið
rædd og reynd undir réttu nafni,
en hefur brugðist og verið hafnað.
Höfuadur er sendiherra í Stokk
hólmi.
Morgunblaðið/Sverrir
„Þetta er í áttina Eyjólfur minn,“
segði Ralph liklega við gæða-
stjóra Granda hf., kynni hann
íslenzku.
yfírmaður rekstrardeildar Long
John Silver’s og William P. Con-
nery, æðsti yfírmaður austursvæð-
is samsteypunnar, sem nær yfir
tæp 900 veitingahús í 21 ríki. í
Granda hf. tók Ralph formlega við
verðlaunum sínum, bikar, en auk
þess fékk hann íslandsferðina og
500 dollara frá Coldwater.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Portúgal:
Kosningabaráttan hafin,
rétt einu sinni enn og
Sósiaidemókrötum spáð sigri
KOSNINGABARÁTTAN í Portúgal er hafin, rétt eina ferðina
enn. Sósialdemókrataflokknum er að svo stöddu spáð um 36-43
prósent fylgi. Til þess að ná meirihluta verður flokkurinn(PSD)
að fá 44 prósent. Um það er valt að spá svo löngu fyrir kosning-
arnar, hvort þetta tekst. Stjórnmálaskýrendur segja að það sé
ekki útilokað, vegna þess mikla álits sem Cavaco Silva, forsætis-
ráðherra nýtur sjálfur.En vitanlega fer það svo eftir framvindu
mála í kosningabaráttunni. ÖUum spám ber saman um að Eanista-
flokkurinn svokallaði, Lýðræðislegi endurnýjunarflokkur-
inn(PRD) muni missa mikið fylgi og þeir sem taka hvað dýpst í
árinni segja, að hann gæti sem nær alveg þurrkast út af þingi.
í síðustu þingkosningum fór mikið atkvæðamagn frá Sósialista-
flokknum yfir á Lýðræðislega endurnýjunarflokkinn, en menn
álíta að þau atkvæði skili sér til Sósialistaflokksins, PS, vegna
almennrar óánægju með allan málatilbúnað PRD manna á þingi.
Þeir hafa þótt klaufskir og kauðskir í athöfnum, sagt að þá
skorti yfirsýn og sé ekki þeirra sterka hlið að sjá kjarna máls
hvers. Að auki er flokkurinn náttúrlega fyrst og fremst búinn
til utan um einn mann, Ramalho Eanes og það hefur verið Iátið
sitja á hakanum að móta sannfærandi, hvað þá vitlega stefnu.
En víst er það kaldhæðnislegt
fyrir Lýðræðislega endumýj-
unarflokkinn, ef vantrauststillag-
an sem fulltrúar hans báru fram
á þinginu, verður banabiti flokks-
ins. Eða svona allt að því.
Eins og komið hefur fram í
fréttum náði tillagan fram að
ganga. Stjóm Anibals Cavaco
Silva var þar með fallin og Ramal-
ho Eanes, forsvarsmaður Lýðræð-
islega endumýjunarflokksins og
Vitor Constancio, formaður Sós-
ialistaflokksins, virtust ganga út
frá því sem gefnu, að Mario Soar-
es forseti myndi nú fela öðmm
hvomm að mynda ríkisstjórn. Og
til þess hafði leikurinn væntan-
lega verið gerður.
Að vísu var ekki sjálfgefið, að
Mario Soares veldi þann kostinn.
Bersýnilega hafa liðsmenn Sósial-
ista og Endumýjunarsinna þó
gert því skóna. Samt'kom strax
fram hjá mörgum pólitískum and-
stæðingum Cavaco Silva, að
vantrauststillagan hefði verið
fmmhlaup. Forsætisráðherrann
hefur notið meira trausts almenn-
ings og virðingar en nokkur
forsætisráðherra frá því Fransc-
isco heitinn Sa Cameiro stýrði
ríkisstjóm. Cavaco Silva er vilja-
fastur og greindur. Sagður
úrræðagóður og snjall samninga-
maður, þótt ýmsir segi hann full
einstrengingslegan.í honum sáu
margir sterka manninn, sem Port-
úgalir hafa svo greinilega þörf
fyrir.
Það hefur líka komið í ljós þann
tíma síðan minnihlutastjóm
Cavaco Silva tók við landsforystu,
að veralegur árangur hefur náðzt
í efnahagsmálum. Umtalsverður
bati hefur orðið í viðskiptum við
útlönd, nokkuð hefur dregið úr
atvinnuleysi og þarfar og aðkall-
andi umbætur hafa verið gerðar
á heilbrigðis- og menntakerfí
Portúgals, sem hafði að sumu leyti
dagað uppi einhvers staðar á leið-
inni frá byltingunni 1974.
Þótt stjóm Cavaco Silva hafí
þurft að gera óvinsælar ráðstaf-
anir, mátti af flestu ráða, að
Portúgalar þóttust sjá að hillti
undir skárri tíma og létu það því
gott heita. Persónulegar vinsældir
Cavaco Silva fóm saman við trú
manna á þessum aðgerðum.
Anibal Cavaco Silva- baráttu-
glaður og kveðst sigurviss.
Það verður að teljast furðulegt
að fulltrúar stjómarandstöðunnar
skyldu ekki reikna með þessum
möguleika; að Soares leysti upp
þingið og boðaði til kosninga.
Stjómmálaskýringar benda á að
svo margar augljósar ástæður
hafí legið fyrir því, að hér hafi
stjómarandstöðuforkólfarnir
hlaupið á sig og muni það gera
þeim enn erfiðara um vik í kosn-
ingabaráttunni. Mario Soares
hefur án efa átt erfítt með að
sætta sig við þá tilhugsun að erki-
andstæðingur hans um margra
ára skeið, Ramalho Eanes, fyrver-
andi forseti, kynni að verða
ráðandi í ríkisstjórn . í öðra lagi
er ekki ástæða til þess að draga
í efa, að Soares álíti Cavaco Silva
snjallan stjómmálamann, sem
verðskuldaði fyllilega að bera verk
sín til kjósenda. í þriðja lagi er
óvíst að Soares hafi talið viturlegt
að eftirmaður hans í forníanns-
sæti Sósialistaflokksins, Const-
ancio, glímdi við að leiða stjóm,
fyrr en hann hefði öðlast meiri
reynslu. í fjórða lagi segja frétta-
skýrendur að Soares sé þegar
farinn að hugsa til forsetakosn-
inganna 1991 og vilji tryggja sér
stuðning Sósialdemókrata. Ekki
ætti það þó að ráða úrslitum. En
áreiðanlega hefur líka vegið þungt
í huga Mario Soares, þegar hann
var að gera upp hug sinn, hvort
ætti að ijúfa þing eða reyna nýja
stjómarmyndun, að í slíkri stjóm
hefði kommúnistaflokkur Alvaro
Cunhal haft lykilstöðu. Verið get-
ur að Eanes fyrverandi forseti
fari fyrir bijóstið á Mario Soares,
svona persónulega. En það er
varla nokkuð miðað við þá andúð
sem Soares hefur á kommúnist-
um.
Stjómarandstæðingar hamra
á því að ákvörðun Soares væri
tilkomin af því að hann væri
laumuíhaldskurfur og hefði líkast
til alltaf verið það
Anibal Cavaco Silva var
skemmt vegna þessa og sagði, að
málflutningur stjómarandstöð-
unnar sýndi á hvaða stigi hún
væri. Keppzt væri við að gagn-
rýna forsetann fyrir ákvörðun sem
samrýmdist í hvívetna lýðræðis-
Ramalho Eanes - búizt er við
fylgishruni flokks hans
Mario Soares - laumuíhaldsk-
urfur að sögn stjórnarandstöð-
unnar.
leikreglum, af þvf að hún, þ.e.
stjómarandstaðan hefði ekki fyrir
neinum málum að beijast. Og
þaðan af síður hefði stjómarand-
staðan neina burði til að halda
uppi gagnrýni á störf ríkisstjóm-
arinnar. Að vísu varð þetta til að
stjómarandstaðan dró úr atlögun-
um gegn forsetanum og hóf
kosningabaráttu. En Cavaco Silva
var þá búinn að ná forskoti og
kannski tekst honum að halda því.