Morgunblaðið - 11.10.1987, Qupperneq 62

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1987
4
EITT AR LIÐIÐ FRA LEIÐTOGAFUNDINUM I REYKJAVIK
Brautin rudd
íáttaðþýð-
ingarmiklu
samkomulagi
sín frumkvæðið. Ótrúlega langur
blaðamannafundur Gorbachevs í
Háskólabíói, sem sýndur var í beinni
útsendingu ríkissjónvarpsins, líður
mönnum seint úr minni og hið sama
gildir um furðulega samkundu, sem
efnt var til á Keflavíkurflugvelli er
Reagan forseti ávarpaði vamarliðs-
menn og sömuleiðis þótti ástæða
til að varpa milliliðalaust inn á hvert
heimili í landinu.
Blendin viðbrögð
Óhætt er að fullyrða að viðræður
leiðtoganna í Reykjavík vöktu tak-
markaða hrifningu meðal stjóm-
valda í mörgum aðildarríkjum
Atlantshafsbandalagsins. Mönnum
þótti framhjá sér gengið og þær
raddir heyrðust að Bandaríkjamenn
hygðust ganga á bak skuldbinding-
um sínum um að ábyrgjast vamir
Vestur-Evrópu á átakatímum. Þótt
brýna nauðsyn hefði borið til að
setja upp Evrópuflaugamar til að
þrýsta á Sovétmenn um að setjast
að samningaborðinu þótti mörgum
skorta pólitískt samráð. Fyrr í vik-
unni birti tímaritið Newsweek
stórmerka grein eftir Henry Kiss-
inger fyrrum utanríkisráðherra
Bandaríkjanna þar sem hann segir
alvarlegan trúnaðarbrest hafa
skapast milli Bandaríkjanna og
bandamanna þeirra í Vestur-Evr-
ópu. Kissinger talar um leiðtoga-
fundinn sem „áfallið í Reykjavík"
óg telur Bandarílqastjóm hafa gef-
ið Sovétmönnum tækifæri til að
beita Evrópuríkin þrýstingi.
Vígbúnaðarsérfræðingum þóttu
tillögur Bandaríkjamanna ekki
nógu vel ígrundaðar og sköpuðust
þegar líflegar umræður um her-
1 fræðilegar afleiðingar þess að
uppræta Evrópuflaugamar. Raunar
er þeim umræðum hvergi nærri lok-
ið. Mörgum þótti vegið að grund-
vallarvamarstefnu Atlantshafs-
bandalagsins, sem hvílir á
kenningunni um sveigjanleg við-
brögð á átakatímum. Yrðu flaug-
amar flarlægðar yrði vikið frá
einum lið fælingarstefnunnar og
hugmyndir um stigmögnun átaka
fyrir borð bomar. Kjamorkuvarnir
Bandaríkjamanna í Vestur-Evrópu
yrðu fjarlægðar og eftir stæðu lang-
drægar kjamorkuflaugar, sem
samkvæmt vamarstefnu Atlants-
hafsbandalagsins em lokaliður
kenningarinnar um sveigjanleg við-
brögð á átakatímum. Henry Kiss-
inger sagði á árum áður, þegar
rætt var um uppsetningu banda-
rísku flauganna í Evrópu, að
langdrægu flaugamar í Banda-
ríkjunum kæmu bandamönnum í
Evrópu að litlu gagni, þar sem eng-
inn fremdi sjálfsmorð fyrir annan.
Meðaldrægu flaugamar hafa ekki
síður sálrænt og pólitískt gildi en
hemaðarlegt.
Yfirburðir Sovétmanna
Þá var á það bent að Sovétmenn
hefðu komið upp fjölda skamm-
drægra kjamorkuflauga, sem draga
500 til 1.000 kílómetra, og myndu
þær tryggja þeim ógnvænlega yfir-
burði ekki síst í ljósi þess að herafli
Atlantshafsbandalagsins réði ekki
yfir þess háttar vígtólum fyrir utan
72 úreltar flaugar af gerðinni
Pershing 1A sem staðsettar eru í
Vestur-Þýskalandi. Að auki nytu
Sovétmenn gífurlegra yfirburða á
sviði hefðbundins vígbúnaðar og
efnavopna, sem yrði ógnvænlegri
en ella yrði kjamorkuvömum í
Vestur-Evrópu kastað á glæ. Loks
nefndu sumir herfræðingar að Sov-
étmenn kynnu einfaldlega að meta
vígstöðuna, sem skapast myndi, á
þann veg að það væri raunhæfur
möguleiki að hefja sókn til vesturs.
Vestur-Þjóðverjar bentu á að bloss-
uðu átök upp í Evrópu yrðu þeir
bardagar háðir á þýsku landsvæði.
Töldu þeir því nauðsynlegt að jafn-
framt yrði samið um fækkun
skammdrægra kjamorkuflauga og
svonefndra vígvallarvopna, sem
draga innan við 500 kflómetra. Al-
mennt má því segja að menn hafí
óttast að uppræting Evrópuflaug-
anna myndi raska vígbúnaðarjafn-
væginu og reynast alvarleg ógnun
við öryggi Evrópu. Vert er að geta
þess að enn er deilt um mörg þeirra
atriða sem hér hafa verið nefnd
þótt risaveldin hafi gert með sér
bráðabirgðasamkomulag um með-
al- og skammdrægar flaugar og
tekist hafi að leysa ákveðin ágrein-
ingsefni. Grein Henrys Kissinger,
sem minnst var á hér að framan,
er glöggt dæmi um þetta.
I febrúar á þessu ári afréð Mik-
hail Gorbachev að binda samkomu-
lag um Evrópuflaugamar ekki
lengur því skilyrði að jafnframt
yrði samið um takmarkanir á sviði
geimvarna. Þar með féllust Sovét-
menn endanlega á tillögu Banda-
ríkjastjómar frá árinu 1981 um
„núlllausnina" svonefndu. Banda-
ríkjamenn og aðildarríki Atlants-
hafsbandalagsins fögnuðu þessum
sinnaskiptum og sögðu að unnt
yrði að heíja viðræður á grundvelli
Reykjavíkurfundarins en jafnframt
yrði að he§a viðræður um fækkun
skammdrægra kjamorkuflauga.
Gorbachev féllst á þessa tillögu í
aprílmánuði er hann var staddur í
Tékkóslóvakíu. Lagði hann til að
skammdrægar flaugar yrðu uppr-
ættar með öllu en krafðist þess
jafnframt að slíkt samkomulag tæki
einnig til Pershing lA-flauga í eigu
Vestur-Þjóðveij a.
Kjamorkuáætlananefnd Atlants-
hafsbandalagsins kom saman til
fundar í Stavanger í Noregi í maí-
mánuði. Fundinn sátu vamarmála-
ráðherrar þeirra 14 ríkja sem eiga
fulltrúa í nefndinni. Fundarmenn
urðu ásáttir um að krefjast bæri
þess að Sovétmenn eyddu öllum
meðaldrægum flaugum sínum bæði
í Evrópu og Asíuhluta Sovétríkj-
anna. Sovétstjómin mótmælti þessu
í fyrstu og sagði niðurstöðu ráð-
herranna ekki í samræmi við
viðræður leiðtoganna á fundinum í
Reykjavík.' Fáeinum dögum síðar
féllst Gorbachev hins vegar á þessa
kröfu þó svo hann sakaði Bandríkja-
stjóm um að vilja tryggja sér
yfirburði á sviði kjamorkuvopna í
Asíu.
Ráðherrafundur
í Reykjavík
Afstaða vamarmálaráðherranna
var síðan ítrekuð er utanríkisráð-
herrar NATO-ríkja funduðu í
Reykjavík í júnímánuði. Voru Sov-
étmenn jafnframt hvattir til að
fallast á að samkomulag tæki einn-
ig til meðaldrægra kjamorkuflauga
í Asíu þar eð ljóst væri að eftirlit
með ákvæðum samkomulags yrði á
allan hátt auðveldara ef flaugamar
yrðu upprættar með öllu. Sama
afstaða var látin í ljós varðandi
skammdrægar flaugar. Carrington
lávarður framkvæmdastjóri Atl-
antshafsbandalagsins sagðist á
blaðamannafundi í Háskólabíói telja
sérlega mikilvægt að í lokaályktun
ráðherrafundarins hefði verið horfið
frá upprunalegu tillögunni um
„núlllausnina", sem tók eingöngu
til kjamorkuflauga í Evrópu. Vert
er að benda á að í lokaályktuninni
var ekki minnst á kjarnorkuflaugar
Vestur-Þjóðveija. Afstaða Atlants-
hafsbandalagsins hefur ævinlega
verið sú að þær tilheyri þriðja ríki
og séu því ekki á samningaborðinu
í viðræðum risaveldanna frekar en
kjamorkuvopn Breta og Frakka.
Deilur höfðu verið uppi innan sam-
steypustjómar Helmuts Kohl
kanslara en eftir mikið japl, jaml
og fuður höfðu stjómarflokkamir
náð samkomulagi um að þeim skyldi
haldið utan afvopnunarviðræðn-
Viðræður um meðal- og
skammdrægar eldílaugar
í janúar til þess að bæðí Sovétrík-
in og Bandaríkin útrými meðal-
drægum flaugum í Evrópu á
fímm til átta ára tímabili að því
tilskildu að Bretar og Frakkar
auki ekki við kjamorkuherafla
sinn. í febrúar leggja Banda-
ríkjamenn til að öllum meðal-
drægum flaugum risaveldanna
verði komið fyrir kattamef fyrir
lok þessa áratugar, en hafna því
að kjamorkuvopn Breta og
Frakka verði með á þeim for-
sendum að það sé ekki Banda-
ríkjanna að semja um þau.
Eduard Shevardnadze, hinn
nýi utanríkisráðherra Gorbac-
hevs, heimsækir Washington og
fellur frá kröfu Sovétmanna um
vopn Bretlands og Frakklands.
í sömu heimsókn færir hann
Bandaríkjaforseta leynilega upp-
ástungu um skyndilegan leið-
togafund.
Á Reykjavíkurfundinum í
október verða Reagan og
Gorbachev ásáttir um hugmyndir
til grundvallar samningi um
upprætingu meðaldrægra flauga
í Evrópu, en hvort ríkið um sig
megi halda eftir 100 kjamaodd-
um í Bandaríkjunum og Asíu-
hluta Sovétríkjanna. Gorbachev
krefst þess á hinn bóginn að í
slíkum samningi sé kveðið á um
geimvopn og fundurinn rennur
út í sandinn.
Skammdræg kjarnorkueldflaug af gerðinni Pershing-IA. Helmut Kohl, kanslari Vestur-Þýska-
lands, hjó óvænt á hnútinn er hann tilkynnti í ágústmánuði að flaugar þessar í Vestur-Þýskalandi
yrðu teknar niður er stórveldin hefðu uppfyllt ákvæði samkomulags um upprætingu meðal- og
skammdrægra kjarnorkueldflauga.
4-