Morgunblaðið - 14.01.1988, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 1988
35
ar í umsvifum og háir raunvextir
myndu óhjákvæmilega leiða til
minnkandi eftirspurnar. Sama gilti
um skattahækkanir ríkisstjórnar-
innar og að fjárlögin væru afgreidd
hallalaus. Allt þetta leiddi til þess
að það myndi draga úr þennslunni.
Lykilatriðið væri að þörfin fyrir
breytingu á genginu réðist að mjög
miklu leyti af launabreytingum. „Sú
raungengisbreyting sem þarf fer
algjörlega eftir því hverjar launa-
og kostnaðarbreytingar verða og
hver verðbólgan verður," sagði Ól-
afur.
Að því tilskyldu að launabreyt-
ingar verði engar er möguleiki fyrir
saltfiskútflutninginn að standast
óbreytt raungengi, en ekki fyrir
frystinguna, að sögn talsmanna
VSI. Hins vegar þurfi Bandaríkja-
dalur ekki að hækka mikið til þess
að breyting verði þar á. Ólafur sagði
að það þyrfti miklu minni breytingu
á ytri skilyrðum til að breyta
ástandinu til hins betra í lítilli verð-
bólgu en mikilli. Hins vegar myndi
áfram stefna í mikinn viðskipta-
halla.
„Við erum að draga það fram
að eftir því sem tekst að halda verð-
bólgunni minni þeim mun minni
áhrif hafa þessar aðstæðúr á stöðu
heimila og fyrirtækja. Það eru þeir
valkostir sem við stöndum frammi
fyrir," sagði Þórarinn aðspurður um
hvað þessar efnahagshorfur þýddu
fyrir gerð kjarasamninga. „Við
metum það svo að það sé ekkert
sem getur komið í veg fyrir það
að eitthvað af þeirri 30% kaup-
máttaraukningu, sem hefur orðið,
gangi til baka. Spurningin er sú
hvað mikið þarf að ganga til baka
og hvernig það gerist, hvort það
gerist skipulagslaust í mikilli og
ugglaust vaxandi verðbólgu eða
hvort það gerist skipulega og menn
reyna fyrirfram að átta sig á áhrif-
unum. Reynslan frá verðbólguára-
tugnum kennir okkur að niður-
skurður kaupmáttar, sem er
framkvæmdur í skjóli verðbólgu,
hefur tilhneigingu til þess að koma
afar mismunadi niður og verst niður
á þeim sem lakast hafa kjörin og
verða auk þess mun meiri en þurft
hefði, ef brugðist hefði verið við.
Það er kjarni málsins,“ sagði Þórar-
inn.
„Heildarkaupmátturinn hlýtur og
verður að minnka," sagði Ólafur.
„Er ekki skynsamlegra að reyna
að gera það við sem allra minnsta
verðbólgu eða eigum við að láta
þetta ganga yfir, eins og því miður
oft hefur gerst, með því að verð-
bólgan æði upp og síðan sé gripið
inn í og kaupmátturinn keyrður
niður,“ sagði hann ennfremur.
byggt á tilgreindum verðlagsforsend-
um, en fari verðbólga vaxandi á árinu
mun útkoman verða enn lakari.
Launabreyting’ar
Sá vandi sem við er að glíma í
mundir er í hnotskum sá, að miðað
við núverandi raungengi eru horfur
á að viðskiptahalli verði um 9.000
m. kr., sem er rúmlega 4% af lands-
framleiðslu. í þessu felst einnig að
helstu útflutningsgreinar verði áfram
reknar með verulegum halla. Við
blasir, að raungeúgi þyrfti að lækka
um allt að 10% til að stöðva halla-
rekstur útflutningsgreina, en tölu-
vert meira, ef jöfnuður ætti að nást
í viðskiptum við útlönd á þessu ári.
Á hinn bóginn er ljóst að þeim mun
minni sem launa- og verðlagshækk-
anir verða, þeim mun hærra raun-
gegngi fá útflutningsgreinamar
staðist, því að skilyrði til framleiðn-
iaukningar eru mun betri í tiltölulega
stöðugu verðlagi en í mikilli verð-
bólgu.
Fyrir liggur að opinberir starfs-
menn og bankamenn hafa samið um
rúmlega 7% hækkun launa á þessu
ári, en samningar þeirra kveða einn-
ig á um, að þeir muni njóta allra
launahækkana annarra launþega
umfram samninga þeirra. Því liggur
beint við að kanna hvaða áhrif slík
launaþróun gæti haft í för með sér.
Einnig hafa heyrst hugmyndir um
upphafshækkun launa um tugi pró-
senta og að samningsniðurstaðan
verði bundin við breytingar fram-
færsluvísitölu.
Þessir kostir gætu báðir orðið að
raunverulegri samningsniðurstöðu,
þegar mið er tekið af reynslu undan-
farins áratugar, en áhrif á kaupmátt,
verðlag og atvinnustig fer eftir því
við hvaða forsendur gengisskráning-
in miðast.
Mismunandi áhrif þessara leiða
koma fram í töflunni hér á eftir og
er þar annars vegar miðað við óbreytt
raungengi í dæmum 1 og 2. í því
felst að gengið fellur sem nemur
mismun á breytingum innlends og
erlends verðlags. í síðari tilvikunum
er miðað við raungengi, eins og það
var að meðaltali á liðnu ári, en í því
felst um 10% gengisbreyting umfram
verðlagshækkanir. Augljóst er að
deila má um þessar gengisforsendur.
Þó er ljóst að útflutningsframleiðslan
fær ekki staðist núverandi raungengi
og gild rök benda til þess að raun-
gengið þyrfti að lækka s.s. áður
segir. í dæmunum er gert ráð fyrir
að skýringarþættir verðlagshækkana
séu breytingar launa, gengis og inn-
flutningsverðs og að innflutnings-
verðlag hækki um 3,5—4% á föstu
gengi, að launaskrið og framleiðni-
aukning taki hvort annað út (sem
verður því hæpnara, sem verðbólga
Fyrsta dæmið sýnir þann vanda,
sem við er að glíma, þótt laun hækki
ekkert á árinu. Útflutningsgreinar
yrðu áfram reknar með miklum halla
og viðskiptahalli yrði væntanlega um
9.000 m. kr. Leið 2 gerir ráð fyrir
nokkrum launa- og gengisbreyting-
um, en svipaðri niðurstöðu fyrir
útflutningsgreinar og viðskiptahalla.
Samkvæmt þessum reikningum
lækkaði kaupmáttur að meðaltali um
4—6% milli ára miðað við leið 1 og
2, en yrði þó 22—24% hærri en hann
var á 1. ársfjórðungi 1986 og
10—13% hærri en hann var að meðal-
tali það ár. Mismunurinn felst fyrst
og fremst í verðbólguhraðanum, því
þessum fbrsendum fylgir óhjákvæmi-
lega áframhaldandi hallarekstur
útflutningsgreina og um 9.000 m.
kr. viðskiptahalli. Þessi dæmi sýna
því glögglega þann vanda sem við
er að glíma.
Séu útreikningar á hinn bóginn
miðaðir við raungengi síðastliðins árs
yrði staða útflutningsframleiðslunn-
ar sýnu betri og viðskiptahalli mun
minni. Kaupmáttur yrði á hinn bóg-
inn töluvert lægri og gæti komist
niður á það stig sem hann var á
árinu 1986. Mismunandi foisendur
um launahækkanir breyta hér litlu.
Þessar leiðir minna um margt á þá
sársaukafullu aðlögun raungengis,
sem átti sér stað á síðasta samdrátt-
arskeiði, árin 1982 og 1983. í þeirri
óðaverðbólgu sem þá hafði ríkt um
árabil var kaupmáttur eflaust stór-
lega ofmetinn, því reynslan hefur
sýnt, að því meiri sem launabreyting-
amar verða, þeim mun fyrr hafa þær
áhrif á verðlag. Raunverulegur kaup-
máttur yrði því ugglaust minni í
þeim léiðum, sem hafa i för með sér
meiri verðbólgu.
Niðurstöður þessara hugleiðinga
fela það í sér að minni kaupmáttur
sé óhjákvæmileg afleiðing þeirrar
efnahagsþróunar, sem lýst er í þess-
ari álitsgerð. Hvort það gerist í skjóli
mikillar verðbólgu eða með skipu-
lögðum og skynsamlegum hætti
ræðst af afstöðu stjómvalda og
þeirra, sem semja um kaup og kjör.
Verði niðurstaðan sú, að verðbólgan
ráði framvindu efnahags- og kjara-
mála mun það i senn rýra kosti
launþega og fyrirtækja umfram það,
sem óhjákvæmilegt er.
stjóm efnahagsmála um þessar er meiri).
Framvindan á árinu 1988, fimm kostir af mörgum
Launahækkun alls Leið 1 0% Leið 2 7% Leið 3 7% Leið4 20% Leið5 50%
Gengislækkun alls 0% 6% 30% 44% 83%
Hækkun framf.vísitölu 5% 12% 22% 35% 71%
Raungengi Óbreytt frá ársb. Óbreytt frá fyrra ári
Eiður Guðnason:
Athuga þarf þá hugmynd
að gera Ríkisútvarpið
að sjálfseignarstofnun
LÁNSFJÁRLÖG voru samþykkt af neðri deild í gær. Þar sem deildin
hafði gert breytingar á frumvarpinu við aðra umræðu þurfti það að
fará til efri deildar á ný. Þeim fundi var frestað rúmkega 22.00 í
gærkvöldi þar sem ekki náðist í fjármálaráðherra að en nærveru hans
hafði verið æskt af stjórnarandstæðingum. Umræðu verður fram hald-
ið í dag kl. 10.00. Stjómarandstæðingar fluttu nokkrar breytingartillög-
ur við frumvarpið í efri deild m.a. um aukin framlög til Ríkisútvarpsins.
Tillaga þess efnis var felld við þriðju umræðu í neðri deild en Olafur
Þ. Þórðarson (F/Vf) greiddi henni atkvæði einn stjórnarliða. í umræð-
um í efri deild lýsti Eiður Guðnason því yfir að hann teldi nauðsynlegt
að gera grundvallarbreytingar á rekstri stofnunarinnar. Meðal annars
bæri að íhuga þá hugmynd gaumgæfilega að gera Ríkisútvarpið að
sjálfseignarstofnun.
Halldór Blöndal, formaður fjár-
hags- og ' viðskiptanefndar efri
deildar, mælti fyrir frumvarpinu
þegar efri deild tók það til umræðu
á ný. Halldór sagði meirihluta nefnd-
arinnar hafa athugað þær breytingar
sem gerðar hefðu verið á frumvarpinu
í neðri deild og mæla með samþykki
þess svo breyttu. Áð gefnu tilefni
vildi þó meirihluti nefndarinnar taka
þáð fram varðandi erlendar lántöku-
heimildir Byggðasjóðs, að ætlast
væri til að stjóm Byggðastofnunar
horfði til allra þátta atvinnulífsins
þegar lánsfjárþörf byggðarlaga væri
metin.
í nefndaráliti meirihluta fjárhags-
og viðskiptanefndar neðri deildar
segði að ætlast væri til að Byggða-
stofnun styddi sérstaklega við útgerð
í þeim byggðarlögum þar sem hún
hefði dregist saman. Halldór sagði
að þarna væri um óeðlilega þrengingu
að ræða og nauðsynlegt að víkka
orðalagið.
Svavar Gestsson (Abl/Rvk) sagði
minnihlutann hafa lagt til í nefndinni
að frumvarpinu yrði vísað til ríkis-
stjómarinnar á ný þar sem efnahags-
forsendur þess væru brostnar.
Svavar kynnti síðan breýtingartil-
lögu varðandi framlög til Ríkisút-
varpsins sem gerði ráð fyrir að tekjur
Framkvæmdasjóðs Ríkisútvarpsins
af aðflutningsgjöldum af hljóðvarps-
og sjónvarpstækjum ásamt fylgihlut-
um skuli eigi nema hærri fjárhæð en
99.000 þús. kr. á árinu 1988. Svavar
vitnaði í ræður sem Eiður Guðnason,
formaður þingflokks Alþýðuflokks-
ins, hefði flutt um framlög til Ríkisút-
varpsins á fyrri þingum og harmaði
að hann hefði ekki séð til þess að
nú væri betur að málum staðið.
Eiður Guðnason (A/VI) sagði það
vera skoðun sína að betur mætti gera
varðandi framlög til Ríkisútvarpsins.
Málefni þessarar stofnunar heyrðu
þó ekki undir hans flokk en ef svo
hefði verið hefði aðstaða hans til að
beita þrýstingi verið önnur. Hann
hefði á tilfinningunni að í Sjálfstæðis-
flokknum og forystu hans væru
ráðandi menn sem vildu hlut Ríkisút-
varpsins ekki stóran og kannski sem
minnstan.
Varðandi sína eigin afstöðu þá
hefði hann tekið það fram, í atkvæða-
greiðslu um þetta frumvarp, að
útvarpslögin væru nú í endurskoðun
og hann treysti því að sú endurskoð-
un leiddi til þess að stofnuninni yrði
tryggður bærilegur rekstrargrun-
dvöllur.
Eiður sagðist hafa hneigst æ meira
til þeirrar skoðunar að gera þyrfti
róttækar breytingar á starfsemi
Ríkisútvarpsins í ljósi breyttra að-
stæðna. Til dæmis mætti athuga
gaumgæfílega þá hugmynd að gera
stofnunina að sjálfseignarstofnun
með meira fjárhagslegt svigrúm og
meiri Qárhagslega ábyrgð.
Hann vonaði því að endurskoðun
útvarpslaganna myndi ekki einungis
leiða til þess að augljósir agnúar yrðu
sniðnir af lögunum heldur miklu
meiri og víðtækari breytingar gerðar.
Halldór Blöndal sagði að nú væri
svo komið að ýmsir stuðningsmenn
ríkisstjórnarinnar væru með smáklóri
að reyna að skjótast undan verkum
Eiður Guðnason
meirihlutans. Formaður Alþýðu-
flokksins hefði til dæmis lagt fram
þetta frumvarp til lánsfjárlaga þar
sem m.a. hefði verið gert ráð fyrir
að Heijólfur í Vestmannaeyjum gæti
tekið lán vegna nýrrar feiju. í neðri
deild hefði svo fyrrverandi formaður
Alþýðuflokksins, ásamt framsóknar-
manni, komið og flutt breytingartil-
lögu við þetta ákvæði og síðan
breytingartillögu við eigin breyting-
artillögu. Það sama hefði gerst rétt
í þessu, þegar formaður þingflokks
Alþýðuflokksins hefði látið að liggja,
að skýringúna á framlögum til
Ríkisútvarpsins, í frumvarpinu, sem
formaður Alþýðuflokksins hefði lagt
fram, væri að finna í því að ein-
hveijum sjálfstæðismönnum væri illa1
við frumvarpið. Eiður ætti sæti í fjár-
hags- og viðskiptanefnd og hefði þar
engum mótmælum hreyft vegna fjár-
framlaga til Ríkisútvarpsins.
Halldór sagði þetta vera lágkúru-
legan hugsanagang sem við og við
kæmi fram hjá stjómarliðum. Það
hefði verið meiri myndarbragur á þvl
ef Eiður Guðnason hefði látið sverfa
til stáls í fjárhags- og viðskiptanefnd
og reynt að rétta hlut Ríkisútvarpsins
þar, ef hann teldi að slíkt þyrfti að
gera.
Breytingar á áburðarverksmiðjunni til umræðu í efri deild:
Ekki tímabært að sam-'
þykkja lánsheimild
Áburðarverksmiðjan í Gufunesi kom til umræðu í efri deild Alþingis
i gær. Þrír þingmenn stjórnarandstöðunnar lögðu fram þá breytingart-
illögu við frumvarp til lánsfjárlaga að fjármálaráðherra yrði heimilt
að taka allt að 30 m.kr. lán vegna nauðsynlegra breytinga á áburðar-
verksmiðjunni. Eiður Guðnason (A/Vl) sagði tillöguna vera ótímabæra.
Rikisstjórnin væri með málið til athugunar og ákvörðunar og athugun-
ar að vænta. Halldór Blöndal (S/Ne) taldi bestu kostina vera að hætta
rekstri verksmiðjunnar eða flytja
Svavar Gestsson (Abl/Rvk)
mælti fyrir breytingartillögunni.
Hann sagði augljóst að sérstaklega
varlega þyrfti að fara að varðandi
verksmiðjuna í ljósi skýrslu þeirrar
Verkaskipt-
ing aftur til
nefndar
ANNARI umræðu um frumvarp
um verkaskiptingu ríkis og sveit-
arfélaga var frestað og því vísað
til nefndar á ný í gær. Alexander
Stefánsson, formaður félags-
málanefndar neðri deildar, lagði
til að þessi háttur yrði hafður á
þar sem Ijóst væri að ekki tækist
að afgreiða frumvarpið fyrir
þinghlé.
ina á hentugri stað.
sem nýverið hefði v.erið kynnt. Óhjá-
kvæmilegt væri að tryggja að ríkis-
stjómin myndi hafa heimildir til þess
að kosta til þess sem þyrfti til að
gera á þessu. úrbætur.
Eiður Guðnason (A/Vl) sagði
þama vissulega vera um alvarlegt
mál að ræða og hefði svo verið síðan
þessi verksmiðja var byggð. Málið
krefðist nú skjótra úrbóta og taldi
hann alla þingmenn vera sammála
um það atriði. Eiður sagði einnig að
raunar mætti telja það ámælisvert
hversu nálægt verksmiðjunni hefði
verið byggt af Reykjavíkurborg.
Málið allt væri nú til athugunar
hjá ríkisstjóminni og ákvörðunar og
aðgerða að vænta. Félagsmálaráð-
herra hefði á þriðjudag kynnt tvo
valkosti í þessum efnum. í fýrsta lagi
væri hægt að loka verksmiðjunni af
öryggisástæðum og í öðru lagi gera
henni skylt að fara þegar í stað að
tillögum starfshóps vinnueftirlitsins
um úrbætur.
Málið yrði rætt á fundi ríkisstjóm-
arinnar á fimmtudag en engu að síður
hefðu nokkrir þingmenn tekið þá
ákvörðun að leggja fram tillögu um
lánsheimild vegna þess. Eiður sagðist
ekki telja það tímabært að sam-
þykkja þá tillögu þar sem sú leið sem
starfshópurinn legði til að yrði farin
hefði ekki verið reynd áður og leggja
þyrfti út í mikinn hönnunarkostnað
og athuganir áður en ljóst væri hvort
hún væri fær.
Spurningin væri með hvaða hætti
öryggi væri best tryggt og jafnvel
gæti komið til þess að gera þyrfti
kostnaðarsamari breytingar en til-
laga þessi gerði ráð fyrir. Hann legði
því til að flutningsmenn drægju hana
til baka en þingmenn sameinuðust
síðan um að afgreiða fmmvarp um
lánsheimild þegar að því kæmi.
Halldór Blöndal (S/Né) sagði það
vera sitt sjónarmið að ríkisstjómin
ætti að taka á málefnum áburðar-
verksmiðjunnar. Það væri alls ekki
einbúið að hans mati að halda ætti
rekstri verksmiðjunnar áfram á þeim
stað sem hún væri nú. Spumingin
væri hvort rekstrinum ætti að hætta
alfarið eða flytja verksmiðjuna á
hættuminni stað. Þriðji kosturinn
væri svo að tjasla aðeins upp á verk-
smiðjuna frá þvi sem nú væri.