Morgunblaðið - 26.02.1988, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1988
11
Hugmyndafræði og
franska stjórnarbyltingin
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
J.L.Talmon: The Origins of Tot-
alitarian Democracy. Penguin
Books 1986.
Bené Sédillot: Le Coflt de la Ré-
volution Frangaise. Paris: Perrin
1987.
Alexis de Tocqueville er flestum
kunnur fyrir „Democracy in Amer-
ika“, sem kom út fyrst 1835. Hann
vann að rannsóknum á sögu
frönsku stjómarbyltingarinnar
síðustu árin sem hann lifði, en hafði
aðeins lokið fyrsta bindinu, sem
kom út 1856, en hann lést þremur
ámm síðar.
Þetta inngangsrit að frönsku
byltingunni, „L’Ancien régime et la
revolution", er talið með merkari
ritum um orsakir og eðli byltingar-
innar. í þessu fyrsta bindi rekur
de Tocquevillé margvíslegar ástæð-
ur, sem ollu því að innri tengsl sam-
félagshópanna eða stéttanna rofn-
uðu. Tengsl landeigenda og bænda
taka að rofna með búsetu þeirra
fyrmefndu í borgunum og sam-
þjöppun valdsins. Það mætti ætla
að kjör ánauðarbænda miðalda hafi
verið skárri en sjálfseignarbænda
18. aldar, en þeim fjölgaði mjög á
18. öld. Patemalisminn var ekki
lengur einkenni stjómunar, sam-
bandið var rofið.
De Tocqueville álítur að þó að
franska byltingin hafi stefnt að
pólitískum markmiðúm, hafí hún
jaftiframt borið ýmis einkenni trú-
arlegrar byltingar. Hann taldi að
stjómarbyltingar hafí löngum verið
bundnar þeim ríkjum þar sem þær
brutust út, en að franska byltingin
hafi verið alþjóðleg og því átt hljóm-
gmnn um alla Evrópu vegna þess
að stefna hennar var mótuð af hug-
myndafræði, sem varð þeim sem
ginnkeyptastir voru fyrir kenning-
um hennar, upplifun af trúarlegum
toga, veraldleg trúarbrögð um ríki
frelsis, jafnréttis og bræðralags.
Það var fyrst og fremst hugmynda-
fræði sem varð kveikja þessarar
byltingar.
Margir hafa rakið hugmynda-
fræði byltingarinnar, en meðal
kunnustu og nýlegra rita um efnið
em rit J.L.Talmons. Þetta rit er það
fyrsta þeirra þriggja og fjallar um
uppmna hugmyndafræðanna á
FVakklandi og hvemig hugmyndim-
ar um lýðræðið stefndu til tveggja
átta. Annars vegar hugmyndir um
lýðræði í skilningi Burkes, sam-
komulag innan samfélaganna milli
andstæðra hagsmuna og stétta, þar
sem einkageiri og ríkisgeiri leitast
Virðing Alþingis
eftirÓlafÖm
Arnarson
Undirritaður er einn þeirra 133
lækna, sem höfðu ákveðna skoðun
á því hvemig afgreiða eigi fmm-
varp um bmggun áfengs öls, sem
legið hefur fyrir Alþingi. Við töld-
um jafnframt, að geftiu tilefni,
eðlilegt og sjálfsagt að skoðun
okkar kæmi fram á þann veg, sem
gert var og flestum er kunnugt.
Síðan höfum við orðið fyrir miklu
aðkasti bjórandstæðinga. Mest öll
sú umraeða hefur verið á þann
veg, að það sem þar hefur komið
fram er ekki svara vert. í sjón-
varpsfréttum 24. febrúar sl. var
greint frá umræðum á Alþingi um
bjórfmmvarp það sem nú liggur
fyrir. Þar vom umræður á þann
veg að ekki er laust við að nokkr-
ar áhyggjur vakni af lýðræðinu í
þessu landi, ef einstaklingar mega
ekki hafa skoðanir á ákveðnum
málum né heldur láta þær opin-
berlega í ljósi án þess að eiga á
hættu kveðjur eins og þær, sem
komu fram á þingi í þessum um-
ræðum.
Sverrir Hermannsson, fyrrver-
andi menntamálaráðherra og ný-
skipaður bankastjóri Landsbank-
ans, viðhafði í þessum umræðum
orð, sem ég get ekki Iátið hjá líða,
sem óbreyttur sjálfstæðismaður,
að gera athugasemd við. Hann
ræddi þar um samflokksmann
sinn, 2. þingmann Reyknesinga-
Ólafur Órn Arnarson
og formann þingflokks Sjálfstæð-
isflokksins, á þann hátt, sem eng-
an veginn sæmir. Ég vil skora á
Sverri Hermannsson að biðjast
opinberlega afsökunar á þessum
ummælum um þingmann sem við
sjálfstæðismenn höfum treyst til
mikilvægra starfa. Virðing Al-
þingis og sæmd flokks okkar ligg-
ur við.
Reylq'avík, 25. febrúar 1988.
Höfundur er yfirlæknir Landa-
kotsspítala.
Höfum fengið í sölu:
• Glæsilega 3ja - 4ra herbergja íbúð á 2 hæð í
Stóragerði. íbúðinni fylgir sérherbergi í kjallara.
• Glæsilegt raðhús ca. 230 fm á 2 hæðum á góðum
stað í Kópavogi.
Báðar eignimar em ný standsettar og lausar strax.
LÖGMANNASTOFAN SF.
Gísli Gíslason hdl. Gunnar Jóh. Birgisson hdl.
Sigurður A. Þóroddsson hdl.
Skipholti 50b, 105 Reykjavík
S. 688622-689944
við að halda jafnvægi. Ríkisvaldið
er ekki allsráðandi og allsmótandi.
Hins vegar er alræðis-lýðræði,
sem gerir ráð fyrir einum réttum
pólitískum sannleika, öll mennsk
viðleitni er af pólitískum toga og
samfélagið stefnir til ákveðinnar
samfélagslegrar þróunar, sem full-
komnast í samvirku samfélagi þar
sem andstæðumar upphefjast.
Annars vegar er stöðug togstreita,
hins vegar ein leið og vídd.
Fulltrúar þessara tveggja þátta
koma fram og móta átökin í frönsku
stjómarbyltingunni og síðan hafa
þessar stefnur mótað stjómmála-
kenningar 19. og 20. aldar. Talmon
rekur kenningar helstu hugmynda-
fræðinganna á síðari hluta 18. ald-
ar og framkvæmd þeirra hugmynda
á byltingarárunum. Báðar þessar
steftiur gera ráð fyrir þróun, fram-
fömm og bættu ásigkomulagi
manna og að maðurinn móti örlög
sín, að því leyti eru þær báðar and-
stæðar inntakinu í kristnum dómi,
um erfðasynd, endurlausn og náð.
Það fór svo, að hinar hátimbmðu
ætlanir hugmyndafræðinganna um
frelsið, jafnréttið og bræðralagið
og framtíðarríkið reyndust mýrar-
ljós og sú reynsla stuðlaði að skarp-
ari skilum milli tveggja stefna,
hægri og vinstri. Stöðlun til einnar
áttar eða valfrelsi og réttur hvers
einstaklings til eigin lífsforms.
Afleiðingar frönsku stjómarbylt-
ingarinnar er stjómmálabarátta 19.
og 20. aldar, sem er mótuð af hug-
myndafræðum og þá einkum af
hugmyndafræðum marxismans og
socio-darwinismans á síðari hluta
19. aldar og enn frekar þegar kem-
ur fram á 20. öld.
Talmon ijallar um upptökin og
rekur kenningamar. Mottó ritsins
er tekið úr „Dé la Démocratie en
Amérique", en Tocqueville virðist
hafa séð fyrir hvert stefndi og telur
að upp muni renna tímar slíkrar
kúgunar og ríkisstöðlunar sem verði
einsdæmi í allri veraldarsögunni.
Tocqueville álítur að alþjóðahugtök-
in „depotisme et de tyrannie" nái
ekki að tjá þá algjöru kúgun, sem
upp muni koma. Þessi sýn Tocque-
villes má nú vera öllum augljós í
fjölmörgum ríkjum vorra daga.
René Sédillot er kunnur blaða-
maður og hefur sett saman ritsmíð-
ar um efnahagssögu og sögu. Bók
hans, „Le Coflt de la Révolution
Francaise", fjallar um þær fómir
sem færðar vora í frönsku stjómar-
FaUöxin i Frakklandi.
byltingunni í mannslífum, eyðilegg-
ingu listaverka og menningarverð-
mæta. Niðurstaða hans er sú, að
með þessari byltingu hafí pólitísk
morð hafíst til vegs meðal þeirra
pólitíkusa og lýðskramara sem náðu
að móta og staðla pólitíska meðvit-
und lýðsins. Óheilindi lýðskramar-
ans féllu í góðan jarðveg meðal hins
breiða fjölda. Tilgangur byltingar-
mannanna var, segir Sédillot; algjör
eyðilegging alls sem minnti á fyrri
stjómarhætti og form. Nýr dagur
var uppranninn og framtíðin brosti
við. Morðæðið jókst eftir því sem á
leið, ný aftökutækni var tekin upp
með fallöxinni og aftökumar urðu
meira en lítil afþreying fyrir alþýðu
Parísarborgar. Þegar Bastillan var
tekin, vora ailir fangamir leystir
úr haldi, þeir vora sjö talsins, fímm
falsarar og tveir hálf riglaðir ein-
staklingar. Fimm áram síðar vora
um 400.000 fangar í ríkisfangels-
unum. Höfundur telur að umskipti
hafí órðið í hemaði snemma á bylt-
ingaráranum, fjöldaútboð til vamar
föðurlandinu skapaði Qölmennustu
heri sem 18. öldin hafði nokkra
sinni barið augum. Blóðbaðið á
vígvöllunum var nýjung í hemaði
18. aldar.
Höfundur tíundar eyðileggingu
listaverka, sem minntu á fyrri tíma
og tengdu þjóðina við söguna. Nú
var öll sagan í rauninni ómark,
villuráf. Ný saga var hafm, nútíma-
maðurinn þurfti ekki á sögu að
halda. Sagan höfðaði ekki til hinnar
nýju byltingarkynslóðar. Hug-
myndafræðingamir lögðu mjög
mikla áherslu á nýtt og staðlað
skólakerfi og með því átti að ijúfa
öll menningartengsl við fortíðina
og undirbúa æsku Frakklands und-
ir þátttöku í þvi lýðræðislega nú-
tímalega samfélagi sem skyldi vera
í stöðugri þróun. Höfundur lýsir því
ömurlega andrúnislofti tortryggni,
svika og lyga, sem eitraðu sam-
félagið á þessum áram. Það var sem
öll neikvæðustu einkenni manna
næðu sér veralega niðri, græðgi og
öfund, rógburður og slepjuleg til-
fínningavæmni, sem var nefnd
glansnöfnum, svo sem félags-
hyggja, jafnrétti, bræðralag o.s.frv.
o.s.frv. Og bak við þennan orða-
glans var einkum gróf græðgin.
Eins og áður segir var menntun
þjóðarinnar stefnumark hugmynda-
fræðinganna. „Á eftir brauðinu
kemur bókin." Útkoman varð sú
að það vora færri Frakkar sem
gátu klórað nafnið sitt 1815 en
1789 (30% á móti 37%). Þetta var
slæm útkoma, sé haft í huga að
Napóleón staðlaði franskt skóla-
kerfí og að á hans dögum jókst
læsi talsvert í Frakklandi.
Sédillot á margt sameiginlegt
með lýsingu Taines á byltingarár-
unum, og niðurstaða hans er, að
það sem menn telja að unnist hafí
í mannréttindum og fijálsljmdi,
minnkandi stéttamun og aftiámi
ýmissa kvaða, hefði eins unnist
þótt byltingin hefði aldrei orðið í
Frakklandi. Aðrar þjóðir komu á
skaplegu stjómarfari án þeirra
fóma sem Frakkar færðu á bylt-
ingaárunum og á stjómaráram arf-
taka byltingarinnar, Napóleóns I.
Skoðanir sem hér birtast stang-
ast á við ríkjandi skoðun um nauð-
sjm frönsku stjómarbyltingarinnar
og að byltingin hafi verið söguleg
nauðsjm. Ef það er söguleg nauðsyn
að fóma tveimur milljónum manns-
lífa, samkvæmt tölum Sédillots, var
þá söguleg nauðsjm að fóma sextíu
milljónum í kínversku menningar-
byltingunni og hvað um milljóna-
tugina sem fómað var til þess að
ráðstjómarríki verkamanna og
bænda mætti fullkomnast? Joseph
Marie Comte de Maistre talar um
aftöku Lúðvíks XVI. sem „crime
national" í hugrenningum sínum
um stjómarform í „Les siriées de
Saint-Petersbourg", sem kom út
1821. í þeirri bók flallar hann með-
al annars um hættuna sem allri sið-
menningu stafar af því „þegar pöp-
ullinn skríður upp“. Það er mikið
um slíka atburði á 20. öld og for-
sendur þeirra má rekja til margra
þeirra hugrrijmdafræða sem komu
upp í og með frönsku stjómarbylt-
ingunni, en á næsta ári era 200
ári liðin frá þeim atburðum.
AUGLÝ9NG
UMINNLAUSNARVERÐ
VERÐTRYGGÐRA
SPARISKlRTEINA RÍKISSJÓÐS
FLOKKUR INNLAUSNARTÍMABIL INNLAUSNARVERÐ* ÁKR. 100,00
1982-1. fl. 01.03.88-01.03.89 kr. 750,16
1983-1. fl. 01.03.88-01.03.89 kr. 435,82
1984-2. fl. 10.03.88-10.09.88 kr. 280,24
‘Innlausnárverð er höfuðstóll, vextir, vaxtavextir og verðbót.
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs fer fram í afgreiðslu
Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1, og liggja þarjafnframtframmi
nánari upplýsingar um skírteinin.
Reykjavík, febrúar 1988
SEÐLABANKIÍSLANDS