Morgunblaðið - 26.02.1988, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1988
Þórður Friðjónsson, forstjórí Þj óðhagsstofnunar:
Kjara- og gengismál
ráða verðlagsþróun
næstu misseri
Hækkamr vöru og þjonustu vóru meiri hjá hinu opinbera á
liðnu ári en meðalhækkun verðlags í landinu. Kjarasamningar
og gengisþróun ráða mestu um verðlag í landinu næstu misseri.
Skattkerfisbreytingin hafði að likindum ekki mikil verðlags-
áhrif. Virðisaukaskattur 1989 hefur væntanlega áhrif til lækkun-
ar verðlags. Viðskiptahallinn var um 7000 milljónir króna 1987
en gæti orðið meira en 10.000 m.kr. á þessu ári. Verðbólga, við-
skiptahalli og slæm afkoma útflutnings- og samkeppnisgreina
eru helztu vandamál íslenzks efnahagsbúskapar um þessar mund-
ir. Þetta eru kjamaatriði i viðtali við Þórð Friðjónsson, for-
stjóra Þjóðhagsstofnunar, sem fer hér á eftir.
Samanburður
vafasamur
Verðþróun í opinberri þjónustu
lýtur oft öðrum lögmálum en verð-
þróun á samkeppnismarkaði.
Hækkunarþörf getur safnast
saman hjá ríkisstofnunum yfír
nokkum tíma. Verðhækkanir
verða því gjaman í rykkjum og
þá á stundum allnokkrar á einu
bretti. Það er því erfítt að bera
saman hækkun á verði vöru og
þjónustu hjá opinberum stofnun-
um, ríkinu, og almenna verðlags-
þróun á tilteknu tímabili, eins og
þú spyrð um. Það er Þórður Frið-
jónsson, forstjóri Þjóðhagsstofti-
unar, sem þannig kemst að orði
í viðtali við blaðamann Morgun-
biaðsins, en spurt hafði verið um
verðþróun opinberrar þjónustu
1987 í samanburði við almenna
verðlagsþróun. Hann heldur
áfram:
Meirí verðhækkun
opinberrar þjónustu
Á tímabilinu frá desember 1986
til janúar 1988 mældist vísitala
framfærslukostnaðar, sem notUð
er sem mælikvarði á almenna
verðlagsþróun ílandinu, 29,1%. Á
sama tíma hækkuðu afnotagjöld
Ríkisútvarpsins um 109,2%, síma-
gjöld um 55,8% (með 20% hækk-
un í janúar sl.), leikskólagjöid um
42%, lyfjakostnaður um 40,8%,
fargjöld strætisvagna um 40,4%,
raftnagn og húshitun um 35,7%,
tóbak um 38%, áfengi um 32%.
Þessar tölur benda til þess að
verð á vöru og þjónustu hjá hinu
opinbera hafí að minnsta kosti
hækkað til jafns við vísitölu fram-
færslukostnaðar á umræddu
tímabili — og í sumum tilfellum
mun meira. Afnotagjöld RÚV
skera sig þó óneitanlega úr, en
aðrir tekjupóstar þeirrar stofnun-
ar munu hafa dregizt saman á
tímabilinu. Við samanburðinn
verður og að hafa í huga þann
fyrirvara sem ég vék að í upphafí.
í þessu sambandi er og rétt að
benda á að tiltölulega miklar
gjaldskrárhækkanir opinberra
fyrirtækja að undanfömu ættu
að öðru jöfnu að draga úr lánsflár-
þörf þeirra. Traust staða ríkis-
fyrirtækja getur þannig stuðlað
að því að draga úr þenslu, einkum
ef jafnframt er gætt aðhalds í
framkvæmdum og rekstri.
Erfítt er að spá í hækkanir á
opinberri þjónustu 1988. Ég hygg
þó að opinberar gjaldskrár muni
breytast tiltölulega lítið á þessu
ári, ef ekki koma til miklar breyt-
ingar á launakostnaði þeirra eða
í gengi islenzku krónunnar. Breyt-
ingar á þessum þáttum munu
auðvitað kalla á endurmat á ópin-
berum gjaldskrám.
Hlutur ríkisins í
almennu vöruverði
Áhrif opinberrar skattheimtu í
verði vöm og þjónustu? Já, í þessu
sambandi verðum við að hafa
nokkur atriði í huga. í fyrsta lagi
að óbeinir skattar (neyzluskattar
o.fl.), sem koma fram í verði vöm
og þjónustu, em miklu hærra
hlutfall af skatttekjum ríkisins hér
á landi en í flestum ef ekki öllum
nálægum löndum, sem við bemm
okkur helzt saman við. I annan
stað em beinir skattar (tekju-
skattar o.fl.) lægri hér en víðast
annars staðar. Þá er hlutfall heild-
arskatta (neyzluskatta og tekju-
skatta til samans) af landsfram-
leiðslu nokkm lægra hér en víðast
annars staðar og vemlega lægra
en á hinum Norðurlöndunum.
Það er þannig einkennandi fyr-
ir okkar skattakerfí að tekjur
ríkisins em teknar með óbeinum
sköttum fremur en beinum skött-
um, sem segir að sjálfsögðu til
sín í verði vöm og þjónustu.
Hlutur ríkisins í vömverði er
að sjálfsögðu hæstur þegar tóbak
og áfengi eiga í hlut. Þar er sölu-
verð til neýtenda á stundum
margfalt gmnnverð. Þar er hin
opinbera álagning talin í hundmð-
um prósenta. Á það má minna
að tekjur ríkisins af ÁTVR em
svipaðar og allur tekjuskattur ein-
staklinga og heimila (nettó). í
öðmm vörutegundum er verð-
hlutur ríkisins mjög mismunandi.
Þannig er hlutur ríkisins t.d. tæp-
lega 70% í benzínverði og 30-40%
af verði venjulegra fólksbifreiða —
en enginn í verði almennra fjár-
festingarvara atvinnuveganna.
Til fróðleiks má einnig vekja
athygli á því í sambandi við sam-
anburð við önnur lönd, að útgjöld
hins opinbera skiptast talsvert á
annan veg hér á landi en í helztu
nágranna- og viðskiptalöndum.
Meðal annars em tekjutilfærslur
frá ríkinu til einstaklinga og heim-
ila mun minni hér á landi en víðast
annars staðar. Þá em útgjöld til
vamarmála að sjálfsögðu önnur
og meiri hjá samanburðarríkjum
okkar. Loks virðist opinber stjóm-
sýsla dýrari hér á landi en víða
annárs staðar.
Lítil áhrif skatt-
kerfisbreytingarinnar
Fækkun undanþága í söluskatti
(matarskattar) og lækkun tolla
og vömgjalds?
Söluskatts- og tollabreyting-
amar um áramótin höfðu mikil
áhrif á verð einstakra vömteg-
unda, enda var um víðtækar kerf-
isbreytingar að ræða, sem höfðu
það að meginmarkmiði að einfalda
skattkerfið. Hinsvegar em bein
áhrif á meðalverðlag talin lítil
þegar til nokkurs tíma er litið.
óbein áhrif til dæmis á laun og
síðan verðlag er hinsvegar nánast
ómögulegt að meta.
Hagstofa íslands mat áhrif
skattkerfísbreytingarinnar þann-
ig, að áhrifín á byggingarvísitölu
yrðu 1,6% til lækkunar. Ennfrem-
ur að áhrifín á framfærsluvísi-
töluna myndu nánast jaftiast út.
Líkiega hafa áhrifín til hækk-
unar á framfærslu verið einhver,
Þórður Fríðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar.
Opinberar
verðhækkanir meiri
en almennar 1987
Verður
viðskiptahallinn 10
milljarðar 1988?
22%
virðisaukaskattur
þýðir 3% lækkun
almenns verðlags
þar sem í þessum útreikningum
var sennilega vanmetin hækkun
á búvöm en vinnsluvömr land-
búnaðar, svo sem mjólkurvömr
ýmsar, hækkuðu nokkuð.
Heildaráhrif af skattkerfís-
breytingunni á framfærsluvísitölu
vóm engu að síður lftil — þegar
litið er til nokkurra mánuða. Hins-
vegar komu hækkunaráhrifin
strax fram en tollalækkanir tóku
lengri tíma, nokkrar vikur eða
mánuði, em þó að líkindum að
stærstum hluta fram komnar.
Áhríf virðisaukaskatts?
Áhrif virðisaukaskatts 1989?
Við verðum að bíða frumvarps
um virðisaukaskatt áður en spáð
verður í áhrif hans. En rætt hefur
verið um að skattprósenta virðis-
aukaskatts verði 22% f stað 25%
í söluskatti nú.
Skattkerfisbreyting af þessu
tagi hefur að sjálfsögðu áhrif á
verð og verðhlutfoll. Lækkun
skattprósentunnar ætti að leiða
til einhverra verðlækkana. Áætlað
er að 22% virðisaukaskattur geti
leitt til allt að 3% lækkunar verð-
lags þegar allt er talið. Á móti
vegur hinsvegar nokkuð að 22%
virðisaukaskattur gefur minni
ríkissjóðstekjur en 25% söluskatt-
ur. Því þarf að hækka aðra skatta,
ef ná á sömu tekjum eftir sem
áður.
% 501 Verðbólga og viðskiptahalli’
40- l -—Verðbólga
30 \ y \
\ r \ ♦
20- \ / \ /\
\y \
10-

0- Viðskiptahalli

1984 1985 1986 1987 1988 * Verðbólga á mælikvarða vísitölu framfærslu- kostnaðar síðustu 12 mánuði. Viðskiptahalli í hlutfalli við landsframleiðslu.
Verðlagshorfur 1988?
Verðlagshorfur hér á landi til
loka þessa árs?
í því skyni að meta verðlags-
horfur á árinu skiptir mestu máli
að skoða tvö gmndvallaratriði:
1) Hvemig verður launaþróun-
in á árinu, þ.e. hver verður niður-
staða yfírstandandi kjaradeilna?
2) Hver verðurgengisþióunin?
Eða með öðmm orðum: hver
verða starfsokilyrði eða rekstrar-
staða atvinnuveganna?
Ef launabreytingar verða litlar
og fastgengisstefna ræður ferð-
inni áfram verða hækkunartilefni
fá og mánaðarlegar vísitöluhækk-
anir óvemlegar, a.m.k. ef tekst
eins og að er stefnt að koma í
veg fyrir eftirspumarþenslu með
aðhaldi að erlendum lántökum og
aðhaldi í peninga- og ríkisfjármál-
um.
Kjara- og gengismál ráða úr-
slitum um verðlagsþróunina á
þessu ári. í raun er lítið hægt að
spá í verðlagsþróun ársins fyrr
en þessi tvö meginmál skýrast;
fyrr en fyrir liggur, hvem veg
menn leysa þann vanda sem aðil-
ar vinnumarkaðarins em að glfma
við þessa stundina.
Þjóðhagsstofnun gerði mörg
dæmi um verðbólgu á árinu miðað
við mismunandi forsendur um
launa- og gengisbreytingar. Þessi
dæmi sýna verðbólgu á bilinu
10%-50% frá upphafí til loka árs,
allt eftir því hvaða forsendur em
geftiar um launa- og gengisþróun.
Hinsvegar em í raun engar
forsendur fyrir því á þessari
stundu að segja fyrir um fram-
vindu þessara höfuð áhrifavalda
verðlagsþróunar í landinu, al-
mennra lq'arasamninga og gengi
gjaldmiðilsins. í þessu efhi verð-
um við að bfða um sinn og sjá
hvem veg mál þróast. Þessi verð-
bólgudæmi em því alls ekki verð-
lagsspár, heldur framreikningur
miðaður við geftiar forsendur.
Þetta er því e.t.v. að svo stöddu
fyrst og fremst hugarleikfími,
þótt nokkum lærdóm megi draga
af dæmunum ef menn vilja.
Skattabreytingar
framundan?
Steftit er f viðamikla breytingu
úr söluskattskerfi yfir í virðis-
aukaskatt. Ýmsar endurbætur á
skattakerfínu hafa verið fram-
kvæmdar og em í skoðun. Þín
spuming lýtur hinsvegar væntan-
lega að því, hvort hugmjmdir um
skattahækkanir eða skattalækk-
anir kunni að vera í bakhönd ríkis-
valdsins vegna yfírstandandi
kjaradeilu.
Því er til að svara að engar
tillögur um þetta efni em á teikni-
borðinu hjá okkur, hvorki að því
er varðar tekju- né neyzluskatta.
Það er hinsvegar sljómmála-
mannanna að meta það, hvort
ríkisfjármálin geta með einhveij-
um hætti orðið þáttur í því að
leysa þau vandamál, sem við verð-
ur að glíma í eftiahagsmálunum,
þegar menn fara að sjá til lands
í kjaradeilunum.
Leggja verður þó á það áherzlu
að ríkisfjármálin verði ekki sá
þensluvaldur í eftiahagslífínu á
þessu ári sem á því síðasta. -Þó
kemur fremur til greina að auka
aðhaldið en slaka á þvi.
Verður viðskiptahallinn
10 milljarðar?
Viðskiptahallinn?
Hann er eitt af þremur aðal-
vandamálum þjóðarinnar, með og
ásamt verðbólgu og slökum
starfsskilyrðum samkeppnisat-
vinnuveganna.
Viðskiptahallinn var tæplega
7.000 milljónir kióna á liðnu ári
eða 3,5% af landsframleiðslu, en
getur að óbréyttu orðið um eða
yfír 10.000 m.kr. 1988, eða ná-
lægt 5% af landsframleiðslu.
Þetta er gífurlega mikill viðbótar-
halli, ekki sízt að teknu tilliti til
þess að ytri skilyrði þjóðarbúsins
eru góð á flesta mælikvarða.
Viðskiptahallinn felur í sér að
þjóðarútgjöld eru meiri en þjóðar-
tekjumar og því er hann í raun
ekkert annað en mælikvarði á það
hvað samfélagið ráðstafar eða
eyðir umfram það sem það aflar.
Þessa eyðslu umfram tekjur verð-
ur auðvitað að fjármagna með
erlendum lántökum. Viðskipta-
hallinn er því mjög alvarlegur í
þeirri stöðu sem þjóðarbúskapur-
inn er í.
Jafiivægisleysi í efnahags'mál-
um að undanfömu má ekki sízt
rekja til þess að þjóðarútgjöld
hafa aukizt hraðar en þjóðartekj-
ur. Á ámnum 1985 og 1986 var
aukning þjóðartekna meiri en
þjóðarútgjalda, en á síðasta ári
snérist þessi þróun við og útgjöld-
in tóku að aukast meira en tekj-
umar. Það var minnkandi við-
skiptahalli 1985 og afgangur á
viðskiptajöfnuði 1986. Jaftvframt
fór verðbólga minnkandi. Á
síðasta ári myndaðist hinsvegar
viðskiptahalli á ný og að öðm
óbreyttu verður hann enn meiri í
ár. Við þessar aðstæður er erfítt
að koma á jafnvægi og stöðug-
leika f þjóðarbúskapnum. Því er
gmndvallaratriði að halda aftur
af aukningu þjóðarútgjalda á
næstunni.
— sf.