Morgunblaðið - 23.04.1988, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1988
51
árið 1986, þegar höfundurinn gekk
frá handritinu. Þetta er aðgengileg
og læsileg bók, en auk þess kjörið
uppsláttarrit. Þessi eru nokkur af
fjölmörgum verkefnum miðstöðvar-
innar, auk þess sem við vinnum
markvisst að því að efla tengslin við
okkar bestu flytjendur hér, ekki síst
til að koma þeim á framfæri erlend-
is.“
BJ: „Ef íslensk tónlist er flutt ein-
hvers staðar erlendis, þá á tónverka-
miðstöðin næstum alltaf einhvem
hlut að máli. Það er kannski gaman
að geta nokkurra íslenskra verka,
sem hafa verið flutt undanfarið, eða
stendur til að flytja erlendis. Sló-
venska fílharmóníusveitin í Tékkó-
slóvakíu flutti nýlega Coralis eftir
Jón Leifs. Hræran hans Þorkels Sig-
urbjömssonar hefur hrærst um Kali-
fomíu undanfarið í flutningi þarlends
blásarakvintetts og verður flutt á
kammertónlistarhátíðinni í Vermont
í Bandaríkjunum í sumar. Miðstöðin
hefur útvegað efni á tónlistarhátí-
ðimar, sem hafa verið haldnar í
tengslum við Scandinavia Today,
síðast í Japan í haust. Út úr því kom
meðal annars að plötubúð í Tokýó
hefur beðið um nótur frá okkur til
að hafa á boðstólum.“
íslenskum tónskáldum hefuríjölg-
að mjög undanfarin ár og álitlegur
hópur í námi, bæði heima og heim-
an. Þorkell kann að segja frá því,
að líklega eigum við heimsmet í tón-
skáldum, miðað við höfðatölu. Það
var tekin saman skýrsla á vegum
UNESCO og samkvæmt henni eru
um 14-16 tónskáld á hveija milljón
íbúa, í löndum eins og- Þýskalandi,
þar sem best lætur. Samkvæmt því
ættu að vera fjögur tónskáld hér! En
í tónskáldafélaginu eru nú um 30
félagar og Hjálmar spáir um 50%
aukningu á næstu árum, miðað við
hvað eru margir á bólakafi í
tónsmíðanámi.
Ætti að vera ljóst, að tónverka-
miðstöðin verður tæpast uppiskroppa
með verkefni á næstunni, enda segir
Hjálmar að í þeim herbúðum ríki
bjartsýni og gleði þessi árin. Og
Bergljót bætir við, að hugmyndir
vanti þau seint, bara tíma og ekki
síst peninga. Og þá er ekki annað
eftir en að óska afmælisbaminu far-
sæls starfs eftir sem áður og að því
hlotnist sem mest af því, sem það
helst skortir.
Vinnuálagið er býsna mikið í
hljómsveitinni, tvennir eða þrennir
tónleikar á viku, sex klukkustunda
æfingar tvisvar sinnum f viku, auk
annarra styttri og aðeins einn frídag-
ur. Hljómsveitin ferðast mikið, förum
f haust til Austur-Þýskalands og til
Kóreu, að spila á ólympíuleikunum
þar. Innan hljómsveitarinnar starfa
kammersveitir, meðlimir eru hvattir
til þess, en jafnframt krafíst fullko-
minnar einbeitingar við hljómsveitar-
starfið. Sumir kenna svo með, eins
og hér. Launin eru ámóta og hér,
en endast dijúgbetur, því þama er
ódýrt að lifa.“
Þetta var innskot um líf tónlistar-
manna í Barcelónu, en vfkjum þá að
tónleikum Kammermúsíkklúbbsins á
morgun. Á síðustu tónleikum heyrð-
um við ein síðustu verk Mozarts og
Brahms, þar sem kannski vottaði
fyrir að það haustaði að f ævi þeirra.
Nú er annað uppi, því Beethoven
samdi tríóið líklega um 1792, var
fæddur 1770 og dó 1827, svo hann
var rétt rúmlega tvítugur, þegar
hann samdi þetta verk. Sumsé ungur
Beethoven á ferðinni, um það bil að
flytja til Vínar, þar sem hann sló í
gegn sem snilldar pfanóleikari, en
þó nokkuð grófgerður slíkur, miðað
við það sem gerðist og gekk.
Kvartett Brahms er saminn 1861,
árið sem Brahms varð 28 ára, en á
þessum árum samdi hann nokkur af
kunnustu kammerverkum sínum.
Schumann, vinur hans, dó nokkrum
árum áður og þá varð Brahms ekkj-
unni Clöru stoð og stytta, svo sumir
hafa álitið að á milli Brahms og Clöru
hafi verið eitthvað meira en vináttan
ein. En hvemig sem það nú var, þá
er ekki annað vitað, en að þau hafi
verið einlægir vinir, það sem eftir
var ævi þeirra beggja.
Þetta flaug á blað f tilefni tónleika
Kammermúsíkklúbbsins á morgun,
þegar við heyrum sjálfa tónlistina
og auðvitað er það hún, sem er upp-
hafið og endirinn og gerir öll orð
umfröm, þegar allt kemur til alls.
Framhaldsnám,
fyrir hveija?
eftir Fjölni
Ásbjörnsson
Milli 25 og 30% þeirra ung-
menna, sem árlega útskrifast úr
9. bekk grunnskóla ná ekki fram-
haldseinkunn. Auk þess er ávallt
töluverður hópur nemenda sem ekki
taka grunnskólapróf. Hvaða mögu-
leikar á frekara námi bíða þessa
hóps að afloknum grunnskóla?
I nágrannalöndum okkar hefur
það lengi verið yfirlýst stefna
stjómvalda, að öllum unglingum
sem þess óskuðu byðist framhalds-
nám þegar grunnskólanámi lyki og
þykja orðin sjálfsögð mannréttindi
að allir njóti þessara réttinda. í
Noregi hefur jafnvel gengið svo
langt að veita nemendum með sér-
þarfir forgang inn í framhaldsskóla,
þetta á við nemendur sem alls ekki
geta nýtt sér hefðbundið námstilboð
framhaldsskólanna. Lög um þetta
efni gengu í gildi í Noregi í byijun
árs 1987 og að fullu við upphaf
yfirstandandi skólaárs 1987-’88.
Sú stefna að framhaldsskólar séu
opnir öllum nemendum leiðir til
þess, að þessir skólar verða að laga
sig að nemendunum og bjóða upp
á nám við allra hæfí. Hér er því
um verulega stefnubreytingu að
ræða fi-á þvf að skilyrði til inngöngu
í framhaldsskóla var að hafa lokið
gmnnskólaprófí og allt námstilboð
framhaldsskólanna við það miðað.
Framhaldsskólaf rum varp
Eins og kunnugt er hefur engin
heildarlöggjöf um framhaldsskóla
verið til hér á landi, einungis lög
um einstakar skólastofnanir. Heild-
arstefnumörkun stjómvalda um
framhaldsnám hefur því skort.
Nokkrum sinnum hafa verið lögð
fram frumvörp til framhaldsskóla-
laga á Alþingi, en aldrei náð að
hljóta lokaafgreiðslu. Ástæður
þessa virðast fyrst og fremst hafa
verið deilur um kostnaðarhlutdeild
ríkis og sveitarfélaga í byggingu
og rekstri framhaldsskóla, en miklu
síður um stefnumörkun sem í þess-
um frumvörpum hefur falist.
í upphafí árs 1988 var lagt fram
á Alþingi af menntamálaráðherra
frumvarp til laga um framhalds-
skóla og er þetta frumvarp af mörg-
um talið líklegra til að hljóta lokaaf-
greiðslu en forverar þess. Lítum því
aðeins nánar á þetta frumvarp.
Hveijum er ætlað að njóta fram-
haldsnáms?
í 16. gr. frumvarpsins er fjallað
um inntökuskilyrði og segir þar:
„Allir sem lokið hafa grunnskóla-
námi eða hlotið jafngilda undir-
stöðumenntun eiga rétt á að hefja
nám í framhaldsskóla að fullnægð-
um kröfum um starfsþjálfun þar
sem hennar er krafist. Nemendum
er skylt að stunda fomám í einstök-
lim námsgreinum ' samkvæmt
ákvæðum í námskrá hafi þeir náð
tilskyldum lágmarksárangri.
Nemandi sem orðinn er 18 ára
gamall getur hafíð nám í fram-
haldsskóla án þess að fullnægja
inntökuskilyrðum samkvsémt þess-
ari grein nema að því er varðar
atarfsþjálfun. Heimilt er að setja
lágmarkskröfur til inntöku í til-
tekna námsáfanga. Inntaka nem-
enda í skóla er á ábyrgð skólameist-
ara.“
í reynd eru þetta þær tvær regl-
ur sem framhaldsskólar hafa fylgt
við inntöku nemenda til þessa, þ.e.
annað hvort hefur nemandi fram-
haldseinkunn á 9. bekkjar prófi eða
er orðinn 18 ára og er þá ekki kraf-
ist prófárangurs. Nú kynni einhver
að segja að úr því að við 18 ára
aldur sé ekki lengur krafist prófár-
angurs til inngöngu séu framhalds-
skólar í raun öllum opnir. Athugum
þetta aðeins nánar. Námstilboð
framhaldsskólanna hefur til þessa
verið af tvennum toga. í fyrsta lagi
nám sem býr nemanda undir enn
frekara nám og í öðru lagi nám sem
býr nemandann undir tiltekið starf.
Nám af fyrri toganum er nánast
. eingöngu bóklegt nám og þar af
leiðandi lítt fýsilegt fyrir þá sem
átt hafa í erfiðleikum með að ljúka
9. bekkjar prófum eða alls ekki tek-
ið slík próf. Nám sem býr nemand-
ann undir tiltekið starf, en dæmi
um slíkt nám er t.d. iðnnám, gerir
einnig töluverðar kröfur til nem-
enda á bóknámssviði, þó aðaláhersl-
an sé oftast á verklegum hluta
námsins. Nám þetta er þess vegna
einnig erfiður þröskuldur þeim sem
átt hafa í erfiðleikum með að Ijúka
9. bekkjar prófum.
Við nokkra framhaldsskóla hafa
verið settir á stofn sk. „núlláfang-
ar“ eða öðru nafni fornám. I „núll-
áföngum" eða fomámi gefst nem-
endum, sem ekki hafa náð tilskil-
inni viðmiðunareinkunn í sam-
ræmdum geinum 9. bekkjar, kostur
á að fá tilsögn í 9. bekkjar náms-
efni viðkomandi greina. Hér er því
um undirbúning að meira nám að
ræða. Hluti þeirra nemenda sem
byija í fomámi standast þar próf
og hefja síðan nám í framhaldsskól-
um. En fyrir töluverðan hluta nem-
enda reynist fomámið ofviða.
Vegna 18 ára reglunnar og þeirra
sem hefja nám að afloknu fomámi
em ávaílt heldur fleiri sem hefja
nám á fyrsta ári í framhaldsskólum
landsins en árlega ljúka 9. bekkjar
prófum með framhaldseinkunn.
Reynslan sýnir hins vegar að brott-
fall nemenda á fyrsta ári í fram-
haldsnámi er geigvænlega hátt.
Felst þá í þessu nýja fmmvarpi
til framhaldsskólalaga engin
stefnubreyting frá því sem verið
hefur varðandi mntöku nemenda? í
30. gr. frumvarpsins er fjallað um
fatlaða nemendur og segir þar:
„Á framhaldsskólastigi skal veita
fotluðum nemendum kennslu og
þjálfun við hæfi og sérstakan stuðn-
ing í námi. í því skyni skal látin í
té sérfræðileg aðstoð og nauðsyn-
legur aðbúnaður eftir því sem þörf
krefur að mati menntamálaráðu-
neytisins. Fatlaðir nemendur skulu
stunda nám við hlið annarra nem-
enda eftir því sem kostur er.“
Ekki var þetta mikið og engu er
líkara en greinin sé skrifuð í andan-
um „fæst orð bera minnsta ábyrgð".
Hér er ekki einu sinni skilgreint
hvað átt er við með orðinu fatlaður
í þessu sambandi. Er einungis átt
við líkamlega fötlun eða ber að
leggja víðari merkingu í hugtakið?
í athugasemdum sem fylgja frum-
varpinu er þó tekið mun skýrar til
orða og segir þar um 30. gr.:
„Með ákvæðum greinarinnar er
stefnt að því að tryggja fötluðum
og þroskaheftum ungmennum
námsmöguleika á framhaldsskóla-
stigi, hliðstætt því sem lög mæla
fyrir um á grunnskólastigi. Til-
högun starfseminnar getur orðið
með ýmsum hætti eftir aðstæðum.
Væntanlega þætti þó æskilegt að
hún færi fram innan vébanda fram-
haldsskólanna sjálfra eða í tengsl-
um við þá eftir því sem framast
yrði við komið, en undir umsjón og
með stuðningi sérhæfðra stofnana.
Vísir að starfsemi af þessu tagi er
þegar fyrir hendi, m.a. á vegum
Heymleysingjaskólans, sbr. og lög
nr. 70/1987, og þeirra aðila sem
annast kennslu blindra."
Vissulega er hér um viljayfírlýs-
ingu að ræða sem hugsanlega gæti
orðið grunnur að reglugerð um sér-
kennslu á framhaldsskólastigi, en
óneitanlega væri Alþingi meiri sómi
að því að kveða fastar að orði í
sjálfu lagafrumvarpinu til að
tryggður sé réttur allra, sem þess
óska, til að njóta kennslu eða þjálf-
unar á framhaldsskólastigi. I at-
hugasemdunum við 30. gr. kemur
fram að heymleysingjar og blindir
hafa notið kennslu á framhalds-
skólastigi undir handleiðslu og með
stuðningi Hejrmleysingjaskólans og
blindradeildar Álftamýrarskóla. I
athugasemdunum kemur hins veg-
ar ekki fram að á vegum Öskjuhlíð-
arskóla fór af stað tilraun haustið
1985 með kennslu seinfærra nem-
enda við Iðnskólann í Reykjavík.
Tilraunin hefur verið með vitund
og vilja menntamálaráðuneytisins
og hefur tengst norrænu verkefni
um sérkennslu á framhaldsskóla-
stigi. Til þessa hafa útskrifast 11
Sýnmgnmá
Endatafli
fer að ljúka
SÝNINGUM fer fækkandi á sjón-
leiknum Endat&fli sem Gránu-
fjelagið sýnir að Laugavegi 32,
bakhúsi.
Undanfamar vikur hefur
Gránufjelagið sýnt Endatafl eftir
Samuel Beckett við ágæta aðsókn
og góðar viðtökur. Leikarar í Enda-
tafli era fjórir, þau Rósa Guðný
Þórsdóttir, Barði Guðmundsson,
Hjálmar Hjálmarsson og Kári
Halldór Þórsson sem einnig er leik-
stjóri.
Úr sýningunni Endatafl.
„Það sem þarf að g-er-
ast er að framhalds-
skólinn lagi sig að þeim
nemendahópi sem ár-
lega æskir inngöngu í
framhaldsnám og bjóði
upp á nám við allra
hæfi.“
nemendur, án faglegra réttinda en
með ákveðna starfsþjálfun að baki,
og jafn stór hópur er við nám í-
Iðnskólanum nú sem stendur. Nem-
endurnir hafa komið úr sérdeildum
grannskóla og úr Öskjuhlíðarskóla
og eiga það allir sameiginlegt að
hafa ekki lokið 9. bekkjar prófum.
Árangur tilraunarinnar hefur verið
mjög jákvæður. Um framhald til-
raunarinnar er þó allt á huldu og
vandséð hvort framhaldsskólafram-
varpið, ef að lögum verður, tryggir
áframhald þessarar starfsemi.
Af framansögðu ætti að vera ljóst
að engar skyldur hvfla á framhalds-
skólum að taka við öðram nemend-
um en þeim sem lokið hafa grann-
skólaprófi. Við þetta er allt hefð-
bundið námstilboð framhaldsskól-
anna miðað. Reynslan sýnir að þeir
nemendur sem koma inn á 18 ára
reglunni og hafa ekki þá undirstöðu
sem 9. bekkur veitir lenda í ómæld-
um erfiðleikum í bóklegum grein-
um. Margir þéssara nemenda flosna
tiltölulega fljótt frá námi eins og
brottfall á fyrsta ári í framhalds-
skólum ber með sér.
Lokaorð
'Það sem þarf að gerast er að
framhaldsskólinn lagi sig að þeim
nemendahópi sem árlega æskir inn-
göngu í framhaldsnám og bjóði upp
á nám við allra hæfi. Til að fram-
haldsskólinn geti sinnt þessu hlut-
verki þarf að auka aðstoð við ein-
staka nemendur til að gera þeim
kleift að ljúka hefðbundnu fram-
haldsnámi. En ekki síður þarf að
gera ráð fyrir nýjum námstilboðum
fyrir þá unglinga sem ekki geta
nýtt sér hefðbundið framhaldsnám.
Nám af þessum toga hlyti að verða
að miklum hluta verklegt nám þar
sem færi fram ákveðin starfsþjálfun
í tengslum við iðngreinar eða aðrar
starfsgreinar og í nánu samstarfi
við atvinnulífið. Eins og áður sagði
er þegar til vísir að slíku námi við
Iðnskólann í Reykjavík og hefur
jafnvel verið skrifuð námskrá fyrir
námið sem nefnt hefur verið starfs-
nám.
Við íslendingar höfum verið svo
lánsamir að flestir unglingar hafa
átt þess kost að hefja þátttöku í
atvinnulífinu hafi framhaldsskólinn
lokað fyrir þeim dyram. En þrátt
fyyir að flestir eigi möguleika á að
fá vinnu má það ekki verða til þess
að stóram hópi unglinga sé meinað-
ur aðgangur að framhaldsnámi.
Unglingar með námsörðugleika
hljóta að eiga nákvæmlega sama
rétt til skólagöngu og aðrir.
Höfundur er sérkenn&ri við Öskju-
hlíðarskóla íReykjavík.
Fyrirlestur um
tölvukennslu
DR. ÞORLÁKUR Karlsson held-
ur fyrirlestur á vegum Rann-
sóknastofnunar uppeldismála
þriðjudaginn 26. apríl. Fyrirlest-
urinn nefnist „Að kenna á tölv-
ur: Rannsóknir á kennsluhátt-
um“.
í erindinu verður fjallað um rann-
sókn þar sem kom fram að lang
algengasta aðferð við tölvukennslu
hér á landi og erlendis stenst mjög
illa samanburð við tvær aðrar
kennsluaðferðir sem minna hafa
verið notaðar og eru lítt þekktar
hér á landi.
Fyrirlesturinn verður haldinn í
Kennaraskólahúsinu við Laufásveg
og hefst kl. 16.30. Öllum er heim-
ill aðgangur.