Morgunblaðið - 07.08.1988, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1988 .23
——77————:-T~ r~r<—1 a . ,
Starrastaðir í Lýtingsstaðahreppi i Skagafirði.
Jómfrú Þórunn sótti það fast að komast á hestbak.
inn og gæðingana. Amar sagði að
Rauður sinn væri latur og leiðinleg-
ur og svo lifandis óþekkur þegar
hann væri einn í hringnum. Faðir
hans sagði að þetta mundi allt lag-
ast, hann yrði orðinn framúrskar-
andi reiðmaður strax eftir ferm-
ingu.
Yfír uppvaskinu og kaffísopanum
á eftir röbbuðum við um búskapinn
og Eyjólfur sagði mér að hann hefði
skorið mikið fé niður, hefði verið
með 150 kindur í fyrra, en aðeins
28 núna, svona rétt fyrir heimilið.
Eftir að kvótakerfíð var sett á hefði
það komið betur út fyrir þau að
vera eingöngu með kýmar. Ég
spurði hann hvort þessi niðurskurð-
ur allur væri út af beitinni, en hann
kvað svo ekki vera. „Það er kjötið
sem er alltof dýrt, fólk hefur hrein-
lega ekki efni á að kaupa það. Það
á að lækka kjötið og stöðva þessar
niðurgreiðslur. Ég fæ ekki nema
3.500 krónur fyrir 15 ktlóa lamb,
en á hvað kaupir þú lærið út í búð?“
Ja, síðasta lærið sem ég keypti
hafði víst kostað 1.700 krónur, og
ekki laust við að manni sámi ok
rið. „Þetta kvótakerfi geric það
að verkum, heldur Eyjólfur áfram,
að menn framleiða ekki eins mikið
og þeir gætu og vildu, og verður
kannski til þess að margir hætta
búskap. Það er einkennileg land-
búnaðarstefna sem rekin er í þessu
landi.“
Þurrkurinn hefur látið standa á
sér í Skagafírðinum síðustu dagana
og ekki laust við að bændur séu
orðnir óþreyjufullir. En María segir
að það hafi nú engin alvarleg áhrif
á sálina því skagfírskir bændur séu
mátulega kærulausir. „Ef þeir fara
á þorrablót þá eru þeir ekkert að
flýta sér heim til að komast í fjósið
á réttum tíma. Þeir fara bara beint
af þorrablótinu í fjósið".
Já þeir þurfa nefnilega að syngja
líka skagfirsku bændumir. í sveit-
inni eru tveir kórar fyrir utan
kirkjukórinn, Karlakórinn Heimir
og Rökkurkórinn. Og þau hjónin
voru nýkomin úr söngferðalagi frá
ísrael með karlakómum og höfðu
frá mörgu að segja þaðan.
Kvöldið hefur lagst yfir sveitina
og sinfónían (loftinu kallar á menn
út til að hlusta. Við María ákveðum
að rölta niður í gróðurhús og Erla
slæst í for með okkur. En úti á
hlaði bíður nýkominn’ heimilismað-
ur. Það er fressið Nebbi, einn sá
fallegasti köttur sem ég hef séð,
enda lifir hann bara á mjólk og
mús að sögn Maríu, og fara af
honum margar hetjusögur fyrir
veiðsnilli. Hann labbar virðulega á
undan okkur niður stíginn eins og
honum hafi verið falið það verkefni
að kynna helstu nýjungar í gróður-
húsarækt.
Fíkjus Benjamín
Maríuerlan flögrar inni í gróður-
húsinu hjá nöfnum sínum, hér kann
hún við sig inni í suðrænum hita
og angan blómanna. María er með
pottablóm, um 30 tegundir, og svo
afskorin blóm. Athygii vekur gulur
kaktus sem sker sig svo frekjulega
úr, en uppáhaldsblóm Maríu er
Fíkjus Benjamín sem hún segir að
verili stórt og fallegt tré með tíman-
um.
Gróðurhúsavinna er afar seinleg,
það tekur langan tíma að vökva,
og svo þarf að sá, prikla og um-
potta, og María segir að stundum
geti þetta verið ansi mikil púlvinna
þegar hún þarf að rogast með gróð-
urkassana sem eru níðþungir. En
þá hleypur Eyjólfur undir bagga
með henni og „þvælist með þessa
fjárans kassa fram og til baka“.
María fær plöntumar á haustin
frá Hollandi, og þá eru laukarnir
settir í plastkassa, mold sett á botn-
inn, laukunum raðað þétt og sand-
lag sett ofan á, síðan er þetta vökv-
að og kössunum staflað inn í kalt
og dimmt jarðhús þar sem þeir eru
geymdir. Það tekur þá síðan þtjár
vikur að blómstra eftir að þeir koma
inn í gróðurhúsið.
Hún selur blómin til Blönduóss,
Sauðárkróks, Siglufjarðar og Akur-
eyrar. Vikulega sendir hún afskorin
blóm til Varmahlíðar og svo koma
viðskiptavinimir að Starrastöðum
til að versla. „Það er svo gaman
að kaupa sér blóm þegar maður er
búinn að gera allt fínt hjá sér fyrir
helgina, það er svo sparilegt," segir
María og brosir.
En vinnudeginum er ekki lokið
hjá bændum þótt nóttin hafí heils-
að. Hófaskellir hróp og köll hejrast
utan af túninu og þegar við gáum
að, sjáum við hvar Éyjólfur er kom-
inn á hestbak og rekur á undan sér
kálfahóp sem stolist hefur í túnin.
Þetta er eins og atriði út kúreka-
mynd og við fylgjumst öll spennt
með.
„Þeir eiga að vera hér fyrir ofan
í fjallinu, segir María, en stelast í
túnin út af beitinni, svo eru þeir
farnir að sækja í kýmar.“ Það er
ekki að spyrja að, alltaf sama nátt-
úran í þessu.
Polli er öskureiður út í kálfana
og djöflast í kringum þá, því honum
sárleiðist svona vesen á kvöldin.
Hann hefur alla tíð verið kvöldsvæf-
ur „ og því fær hann bara bauga
undir augun og hrukku milli augn-
anna þegar hann þarf að vaka
svona.“
Fjósasögur
Vinnumaðurinn Erla stendur í
fjósinu í morgunsárinu og er að
hefja mjaltir. Komin í slopp og búin
að taka hárið frá andlitinu, fasið
minnir á hjúkrunarfræðing.
„Margir halda að kýr séu heim-
skar því þeir vita ekki betur, segir
hún um leið og hún setur mjaltavél-
ina á fremstu kúnna. Þegar það
rignir úti þá bíða þær mígblautar
við hliðið og horfa á mann ásökun-
araugum."
„Já, Erla getur víst sagt ykkur
ýmislegt um sálarlíf kúnna,“ segir
Eyjólfur, „og sennilega er margt til
í því sem hún segir, því sumar em
skjmsamar, aðrar grunnhyggnar.“
„Þessi héma til dæmis, segir
Erla og klappar þeirri fremstu, heit-
ir Héla og mjólkar mikið. Hún er
stór og mikil, svona húsmóðurleg
og brjóstgóð. Rifa er aftur á móti
stressaðasta kúin, en verður gæfari
með hveijum degi, sjáðu þegar ég
klappa henni, hún þykist ekki vilja
það, hristir hausinn en lyftir halan-
um og kemur upp um sig.“
Ein kýrin er að drepast úr for-
vitni og teygir til okkar hausinn.
„Já, þetta er hún Sunna og kemur
að sunnan. Sennilega fínnur hún
einhveija sunnlenska lykt héma í
fjósinu núna. Hún hefur alltaf verið
dálítið stór með sig. En héma sérðu
fallegustu kúna, hana Rauðbrá.
Hún er alveg fullkomin, með fallega
byggingu (og stúlkan strýkur allri
kúnni), með falleg augu (kýrin
mænir í aðdáun á stúlkuna), og svo
er hún sífellt að þvo sér, sést aldrei
skítablettur á henni. Finndu ilmandi
lyktina af feldinum, svona lykta þær
allar.“ Og hún grefur andlitið í feld-
inn og lyktar, og kýrin þefar jafn
innilega af henni.
Hyma, blíðlynd kú sem á að bera
í haust og mjólkar því ekkert enn,
getur aldrei verið kyrr á básnum
og er nú búin að snúa sér alveg
við til að geta hlustað á samræðum-
ar. Eyjólfur er orðinn langþrejdtur
á óþekktinni í henni: Snúðu þér við
þama! Og tautar svo: Andskotans
frekja er þetta alltaf.
Og svo er það hún Dúlla sem er
minnst og frekust, Frekja sem stal
alltaf mjókinni frá hinum kálfunum
þegar hún var lítil, Lína sem er
vitrust af þeim öllum, og sjálf ma-
donnan Fenja, mikil mjólkurkýr sem
Erla segir að sé alltaf svo pipar-
júnkuleg.
„Þetta eru allt saman mæðgur,
systur og frænkur sem eru héma
í fjósinu," segir hún að lokum.
Mér fínnst ég vera stödd í fjöl-
skylduboði og hneigi mig ofan í
gólf af kurteisi þegar ég kveð frúm-
ar.
Allan heimsins tíma
Þótt ekkert verði heyjað þennan
daginn þá er meira en nóg að gera.
Vinnumaðurinn er nú kominn út í
gróðurhús og selur þar séra Ólafí
Hallgrímssyni á Mælifelli nokkur
pottablóm, en jómfrú Þórunn sækir
það fast að komast á hestbak.
Stóðið allt er uppi í fjalli en heima
við bæinn eru sex hestar og er jóm-
frúin sett á bak elsta hestinum og
teymd um túnið af pabba sínum.
Þá heyrast miklir skruðningar inn-
an úr fjárhúsi þar sem tvö naut eru
geymd og hefur þá annað þeirra
sloppið yfír garðann sem er þó hátt
jrfir þeim. Eyjólfur og Arnar hlaupa
inn, en nautið er kolbijálað og bölv-
andi og ætlar í Amar sem á fótum
sínum flör að laurta og getur stokk-
ið upp í hlöðuopið. En boli vogar
sér ekki í bóndann, sem hafði náð
sér í prik og þurfti ekki annað en
að lyfta hendinni, þá lét boli undan
síga.
Við emm steinhissa á því hvern-
ig nautið slapp yfír garðann, en
Eyjólfur segir að þetta böðlist yfír
allt, illskan sé svo mikil í þeim. „Ég
slátra þeim í haust.“
Eitthvað annað en madömumar
í flósinu.
Eftir hádegið þarf bóndinn að
stinga út, þ.e. hreinsa undan kálf-
unum og nýtur aðstoðar sveitunga
síns Magnúsar Guðmundssonar.
Garðyrkjubóndinn hefur líka í
mörgu að snúast. Blómin heimta
sína umönnun engur síður en ung-
bamið, og bústörfín taka sinn tíma.
Aðkomufólkið fær stórsteik í há-
deginu og tertur f kaffínu og er að
springa af öllum velgjörðunum.
María er mikil búkona og ekkert
smáræði sem hún gerir á haustin.
Sýður niður rababarasultu, kræki-
beija og blábeijasultu, tómatasultu
og rifsbeijahlaup. Tekur slátur,
hanterar Iqotskrokka, býr til bjúgu
og sýður nautatungur sem hún
reykir sjálf, saltar niður kjöt og býr
til kæfur og rúllupylsur og margt
fleira. Maður minnist ekki einu sinni
á baksturinn.
Þau hjónin hafa í hyggju að
byggja annað gróðurhús, en fyrst
ætla þau þó að byggja kálfahús og
gera endurbætur á íbúðarhúsinu.
Nóg að gera hjá þessum samhentu
hjónum en þau virðast þó hafa allan
heimsins tíma. Tíma fyrir bömin
sfn, umhverfi sitt og áhugamálin.
„Það besta við að vera bóndi, segja
þau, er snertingin við náttúruna.“
Firring og hraði tækninnar hefur
ekki náð völdum hér þótt þau noti
sér óspart allar nýjungar. Orð Þór-
unnar litlu voru full af visku þegar
hún sagði: Mamma mín er stundum
á dráttarvélinni þegar pabbi er að
heyja.
Þegar við fórum með gulan kakt-
us f farangrinum var fuglinn farinn
frá hliðinu, en í túninu þar skammt
frá hafði lóuhópur komist í veislu.
Maðkarqir höfðu komið upp eftir
rigninguna, sem maður tók eigin-
lega aldrei eftir.
Viðtal: Kristín Maija