Morgunblaðið - 07.08.1988, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1988
fHtvgmiÞIftfrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst IngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 69110Ó. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. ó mónuði innanlands. f lausasölu 70 kr. eintakið.
Þingvellir -
fólkvangur
ess er nú minnst að sextíu
ár eru liðin frá því að lög
vóru sett um friðun Þingvalla
og ákvörðun tekin um þjóð-
garð á svæðinu. Akvarðanir
um hið friðaða svæði hafa ver-
ið mótaðar af Þingvallanefnd
hverju sinni og einkum tengzt
stórhátíðum: Alþingishátíð
1930, lýðveldishátíð 1944 og
hátíð í tilefni ellefu alda
byggðar í landinu 1974.
„Hinn fomi þingstaður og
næsta nágrenni hans, þing-
helgin, er sögufrægasti helgi-
dómur þjóðarinnar," eins og
segir í fréttaskýringu í Morg-
unblaðinu síðastliðinn föstu-
dag. Helgi staðarins hvílir á
þeirri sögulegu staðreynd, að
Alþingi, eitt elzta löggjafar-
þing sögunnar, var háð á Þing-
velli við Öxará frá stofnun
þess, 930, allttil ársins 1798.
Alþingi var framan af alls-
heijarþing, með óskorað lög-
gjafar- og dómsvald um allt
Island, síðar lögþing, sem
deildi löggjafarvaldi með kon-
ungi, loks einskonar dómþing
(dómstóll), þó löggjafarvaldi
þess lyki ekki endanlega fyrr
en um 1700. Alþingi var flutt
til Reykjavíkur 1799 en lagt
niður með konungsúrskurði
árið 1800. Alþingi var síðan
endurreist sem ráðgjafarþing
1845 og sem löggjafarþing
1874.
I vor er leið gaf fráfarandi
Þingvallanefnd út stefnumörk-
un um framtíð Þingvallasvæð-
isins. Þar er fram sett fyrsta
heildarskipulag þjóðgarðsins.
Ný Þingvallanefnd hefur og
fjölþætt verkefni á höndum,
ekki sízt með tilliti til þess, hve
byggð hefur aukizt í næsta
nágrenni staðarins, sem og
þess, að eftir rúman áratug,
árið 2000, verður haldin stór-
hátíð á Þingvöllum til að minn-
ast þúsund ára afmælis
kristnitöku íslendinga.
Meðal verkefna nefndarinn-
ar verður að leggja iínur um
ný mörk þjóðgarðsins sem og
um skipulag hans og nýtingu,
ekki sízt í almenningsþágu.
Meginverkefni nefndarinnar
verður þó, eins og Ólafur G.
Einarsson, formaður hennar
komst að orði, „að vemda nátt-
úru og sögulegar minjar á
Þingvöllum — og búa hinum
foma þingstað þá umgjörð sem
honum ber sem helgistaður
þjóðarinnar".
í því efni er að mörgu að
hyggja. í fyrsta lagi verður að
vemda, svo sem kostur er, ein-
stæða náttúru, sögulegar
minjar og menningarsögu
Þingvalla. I annan stað þarf
að mæla upp öll sýnileg mann-
virki og færa þau inn á kort,
gera úttekt á ástandi þeirra
og tillögur um úrbætur til
vemdar þeim. Þessum þætti
tengjast og nauðsynlegar fom-
minjarannsóknir, en ljóst er
nú, að á svæðinu eru fleiri
minjar en ætlað var. í þriðja
lagi þarf að gera grasafræði-
lega úttekt á þjóðgarðinum,
sem að hluta til er hafín, og
fylgja eftir umfangsmiklum
rannsóknum á lífríki Þing-
vallavatns, sem Pétur M. Jóns-
son hefur haft umsjón með.
Síðast en ekki sízt þarf að búa
í haginn fyrir mikil og náin
tengsl almennings og Þing-
valla, bæði með fjölþættri
fræðslu um sögu og nátturu
staðarins, og með því að auð-
velda fólki umgengni við hinn
foma þing- og helgistað þjóð-
arinnar.
Undir það skal tekið að setja
ber vemdarsjónarmið í önd-
vegi, þegar Þingvellir eiga í
hlut, það er vemdun náttúru
svæðisins og sögulegra minja.
Hitt má þó ekki gleymast að
helgistaðurinn Þingvellir er —
og á að vera — fólkvangur,
friðlýst svæði til almennings-
afnota, sem knýtir íslendinga
sögu þjóðarinnar og náttúru
landsins tryggðaböndum. Hver
og einn verður hinsvegar að
umgangast náttúru landsins
og sögulegar minjar þjóðarinn-
ar með varúð, virðingu og
væntumþykju.
Með það i huga er ástæða
til að fagna ummælum Ólafs
G. Einarssonar, formanns
Þingvallanefndar, í viðtali við
Morgunblaðið síðastliðinn
fostudag, en þar segir:
„Ólafur lagði áherzlu á að
ekki væru uppi áætlanir um
að torvelda öllum almenningi
að njóta þessa helgistaðar. Það
væri hinsvegar einnig skylda
nefndarinnar að aðhafast ekk-
ert það sem valdið gæti spjöll-
um í þinghelginni. Eðlileg
vemdun Þingvalla væri höfuð-
atriði."
Ifréttum Morgunblaðsins síðast-
liðinn miðvikudag segir frá ráð-
stefnu hægri kvenna á norrænu
kvennaþingi í Ósló. Þar er jafn-
framt greint frá því að sjálfstæð-
iskonur, sem sóttu kvennaþingið,
hafi setið ráðstefnu norrænna
hægri kvenna.
Hugtökin „hægri" og „vinstri" eru oftar
en ekki villandi þegar skilgreind eru stjóm-
mál á líðandi stund. Þannig er meira en
vafasamt að skipa Sjálfstæðisflokknum,
„sem er hreinræktað, íslenzkt fyrirbæri“
á sviði stjómmálanna, á bekk með hægri
flokkum í Skandinavíu — og enn síður
með ýmsum hægri flokkum í fjarlægari
ríkjum.
I þessu Reykjavíkurbréfí verður lítillega
vikið að séreinkennum sjálfstæðisstefn-
unnar, sem heiti sínu samkvæmt varðaði
veginn frá fullveldi 1918 til lýðveldis 1944.
Fordómalaust raunsæi
Birgir Kjaran, hagfræðingur og alþing-
ismaður, hefur ritað meira um Sjálfstæðis-
flokkinn og sjálfstæðisstefnuna en flestir
aðrir þingmenn hans, fyrr og síðar. í er-
indi, sem hann flutti um sjálfstæðisstefn-
una árið 1959, segir orðrétt:
„Sjálfstæðisflokkurinn er hreinræktað
íslenzkt fyrirbæri, sprottinn úr íslenzkum
jarðvegi, skapaður af íslenzkri hugsun, til
orðinn vegna íslenzkrar nauðsynjar og
mótaður af íslenzkum staðháttum. Hug-
myndaheimur sjálfstæðisstefnunnar verð-
ur því ekki rakinn til annarra landa og
þjóða á sama hátt og gera má til dæmis
við hugmyndir og skoðanir kommúnista
og jafnvel samvinnumanna. Því ber þó
ekki að neita, að um fjölmörg grundvallar-
sjónarmið í mannfélagsmálum hafa þeir,
er sniðu Sjálfstæðisflokknum stakk, orðið
fyrir áhrifum af hugsuðum annarra þjóða,
en þeir hafa hins vegar vendilega gætt
þess að bijóta aldrei lögmál íslenzks þjóð-
arskaplyndis; að aðhæfa hið erlenda þjóð-
legum erfðum, en sveigja ekki það íslenzka
til þess að taka á sig erlent svipmót.
Sjálfstæðisflokkurinn verður því með
engu móti dreginn í dilk með einhveijum
tilteknum, erlendum stjórnmálaflokkum,
hvorki svonefndum fijálslyndum né íhalds-
flokkum. Þetta á og sennilega m.a. rætur
sínar til þess að rekja, með hvaða hætti
var stofnað til Sjálfstæðisflokksins, og
þeirra eðliseinkenna hans að vera lífrænn
flokkur, sem tekið hefur náttúrulegum
breytingum í samræmi við sjálfa þjóð-
félagsþróunina. Djörfung til þess að að-
hæfa sig breytingum félagsþróunarinnar
hefur forðað Sjálfstæðisflokknum frá því
ömurlega hlutskipti annarra stjómmála-
stefna að staðna í blindri trú og stirðnuð-
um kennisetningaflækjum og daga uppi
sem úrræðalaust nátttröll í átökum við
verkefni nýrra framleiðslu- og þjóðfélags-
hátta. Hæfni sjálfstæðisstefnunnar til að
að mæta viðfangsefnum nýrra tíma með
fordómalausu raunsæi og þannig að halda
sér í lífrænum tengslum við hveija nýja
kynslóð þjóðarinnar, sem sprettur úr grasi,
hefur reynzt henni slíkt Iðunnar-epli, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur sérstöðu um
stærð og innri byggingu á meðal borgara-
legra flokka á Vesturlöndum.
Þess var getið, að sérkenni og séreðli
Sjálfstæðisflokksins og stefnu hans mætti
að nokkru rekja til uppruna hans, því eins
og kunnugt er, var Sjálfstæðisflokkurinn
stofnaður 1929 við samruna íhaldsflokks-
ins og Fijálslynda flokksins. Að svo miklu
leyti sem um áhrif erlendra hugsuða er
að ræða á hugmyndakerfí sjálfstæðisstefn-
unnar, má segja, að þau séu öðrum þræði
í ætt við heimspekinga allt frá Aristoteles
til Edmunks Burk og Georgs Hegels, sem
varðveita vilja félagsleg verðmæti, og að
hinu leytinu sprottin af þeim rótum, er
frelsisskoðanir J. St. Mill, A. Smith og
Richardo skutu."
Mannúðarstefna
Ólafs Thors
Svipað verður upp á teningnum þegar
horft er til sjálfstæðisstefnunnar og Sjálf-
stæðisflokksins af sjónarhóli Ólafs Thors,
sem leiddi flokkinn farsællega um langt
árabil. í bók Matthíasar Johannessens,
„Ólafur Thors, Ævi og störf“, segir m.a.:
„Orðið „félagslegur" heflir verið litið
homauga af ýmsum sjálfstæðismönnum,
sem telja, að það sé nátengt ríkisafskiptum
og lýsi því stefnu andstæðri markmiðum
einkarekstrarmanna. Sj álfstæðisflokkur-
inn hefur lagt áherzlu á, að einstaklingar
og félög eigi atvinnufyrirtækin, en ekki
hið opinbera. Þó hefur flokkurinn ávallt
sinnt „félagslegum" efnum og lagt áherzlu
á þau án þess að það sé tengt þjóðnýtingu
eða ríkisafskiptum eftir forskrift sósíalista,
heldur mannúðarstefnu og borgaralegri
fljálshyggju, ef svo mætti segja, t.a.m. er
óhikað lögð áherzla á „félagslegt öryggi",
þ.e. félagshyggju, í landsfundarsamþykkt-
um og stefnuskrám flokksins . . .“
Síðar í sama kafla segir:
„Ólafur Thors var stoltur af trygginga-
löggjöf, sem sett var í stjómartíð hans,
ekki sízt á nýsköpunarárunum, enda þótt
hann vildi gæta hófs og tryggja slíkri starf-
semi tekjur án þess að sliga þegnana með
sköttum. Hann segir með stolti í fyrr-
nefndri ræðu á tíu ára aftnæli lýðveldisins:
„Jafnframt þessu (atvinnuuppbyggingu
og endurreisn eftir 1944) hafa Islendingar
sýnt vilja sinn og getu til að tryggja hag
fátækra, sjúkra og aldraðra, er þeir settu
sér tryggingalöggjöf, sem mun vera full-
komlega sambærileg við löggjöf þeirra
þjóða, sem lengst eru komnar í þessum
efnum . . .“
Þá segir enn í þessum kafla:
„Margir kalla Ólaf Thors „konservatív-
an“ í stjómmálum. Slíkar einkunnir em
þó harla varasamar, ekki sízt á íslandi,
þar sem pólitískar línur eru ekki eins
skarpar og víða annar staðar — auk þess
sem margt skipast á mannsævi. Ólafur
hefði aldrei getað verið í íhaldsflokki á
Norðurlöndum. En hann var þó íhaldssam-
ur að því leyti, að hann vildi varðveita
það, sem hann taldi verðmætt . . . Ólafur
vildi varðveita, endumýja og endurreisa.
Nýsköpun var leiðsögustefíð í pólitískri
baráttu þessa yflrlýsta íhaldsmanns. Golo
Mann hefur lýst því í ritgerð um föður
sinn, Thomas Mann, hvemig frjáls verzl-
un, mannréttindi og einstaklingshyggja
vom áður fyrr talin til byltingarstefna.
En það sé ástæða til að varðveita öll þessi
markmið gamalla „byltinga". Hann telur,
að æskan geti éndumýjað slíkan „kon-
servatívisma". Ólafur var sömu skoðunar:
að konservatívismi sé mannúðarstefna.
Pólitísk stefnumið Ólafs Thors blasa við
svart á hvítu í landsfundarsamþykktum
Sjálfstæðisflokksins þann þriðjung aldar,
sem hann stjómaði flokknum. Þar em í
fyrirrúmi fijálsræði í atvinnumálum, rækt-
un einstaklingsins, samstarf stéttanna og
efling atvinnulífsins, öryggi íslands og
efling sjálfstæðis, áherzla lögð á mennt
og þjóðlega menningu, félagslegt öryggi
einstaklinga, samfara baráttu við einræði,
og þá ekki sízt kommúnisma, varðveizla
borgaralegs lýðræðis, tungu og menning-
ararfs þjóðarinnar, nýting auðlinda og
síðast, en ekki sízt, „að kristileg áhrif
aukist með þjóðinni", eins og komist er
að orði í samþykkt landsfundarins 1951.
En þetta síðastnefnda atriði var ekki sízt
í anda Ólafs Thors. Hann segir á einum
stað um athöfnina á Lögbergi 17. júni
1944:
„í hjarta hvers einasta manns logaði
heilagur eldur. Þeir vom áreiðanlega
margir, sem þá fundu návist Guðs vors
lands, þökkuðu honum af hrærðu hjarta
og hétu trúmennsku í starfí meðan ævin
entist.“
Stétt með stétt,
þjóðleg umbótastefna
Hér að framan hefur verið vitnað til
erindis Birgis Kjarans, alþingismanns, um
sjálfstæðisstefnuna, sem og til Ólafs sögu
Thors eftir Matthías Johannessen. Af þeim
tilvitnunum má glöggt sjá, að Sjálfstæðis-
flokkurinn var byggður upp, bæði að mál-
efnum og fylgi, með allt öðmm hætti en
hægri flokkar í Skandinavíu. Kjaminn í
upphaflegri stefnu (1929) var að „undirbúa
það að ísland taki að ftillu öll sín mál í

eigin hendur . . .“ og „að vinna í innan-
landsmálum að víðsýnni og þjóðlegri um-
bótastefnu á gmndvelli einstaklingsfrelsis
og atvinnufrelsis með hagsmuni allra
stétta fyrir augum".
Flokkurinn hefur alla tíð lagt áherzlu á
kjörorð sitt, „stétt með stétt", sem og al-
menningsvelferð, atvinnu- og afkomu-
öryggi. Annað mál er að talsmenn hans
hafa haldið því fram að atvinnufrelsi —
samkeppnisskipulag — skili mun meiri
framleiðsluverðmætum — meiri þjóðartelq'-
um á hvem vinnandi mann — en hagkerfí
marxismans; sé af þeim sökum betur í
stakk búið til að standa kostnaðarlega
undir velferðarþjóðfélagi. Flokkurinn sæk-
ir og fylgi sitt jöfnun höndum til launa-
fólks og vinnuveitenda, hefur raunar
lengst af haft meira launþegafylgi en Al-
þýðuflokkur og Alþýðubandalag til sam-
ans.
Hægri flokkar í Skandinavíu byggðu á
öðmm og þrengri viðhorfum. Þeir hafa
að vísu breytzt mikið síðustu áratugi. Þeir
hafa um sitthvað nálgast þau velferðar-
sjónarmið, sem Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur alla tíð haldið trúnaði við, eins og bezt
sést af hlutdeild hans í tryggingalöggjöf
og af starfsemi Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborgar undir meirihlutastjóm
sjálfstæðismanna. Ekkert íslenzkt sveitar-
félag hefur gengið lengra en Reykjavíkur-
borg, undir stjórn sjálfstæðismanna, til að
tryggja öryggi þeirra er minna hafa mátt
sín, sjúkra og aldraðra, þó að þar megi
efalítið enn betur gera.
í þessu sambandi má og minna á þá
staðreynd, að það var fyrir forystu Ragn-
hildar Helgadóttur, þá heilbrigðisráðherra,
sem lög vóru sett um lengingu fæðingar-
orlofs, sem verður sex mánuðir frá og með
árslokum 1989.
Að þessu leyti má segja að hægri flokk-
ar á Norðurlöndum hafí haft og hafí enn
nokkuð að sækja til Sjálfstæðisflokksins.
Hinsvegar skortir enn nokkuð á að hægt
sé að setja samasemmerki milli sjálfstæðis-
stefnunnar og þeirra. Sjálfstæðisflokkur-
inn er íslenzkt en ekki „norrænt" fyrir-
brigði. Hann hefur ekki átt sérstaka sam-
leið með þröngum og fylgislitlum hægri
flokkum á Norðurlöndum, þótt hagur
þeirra sé að vænkast. Þeir hafa aldrei
verið stærstu launþegaflokkar landa sinna.
En þessir flokkar hafa dregið lærdóma af
reynslu Sjálfstæðisflokksins — og hafa
viðurkennt það. Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur aftur á móti ekkert til þeirra sótt. Af
þeim sökum er óþarfí að taka upp hægri
manna tal þeirra.
Enda er það ekki gert. Þorsteinn Páls-
son, forsætisráðherra og formaður Sjálf-
stæðisflokksins, segir í viðtali við Morgun-
blaðið í gær, aðspurður um samlíkingu
Sjálfstæðisflokksins við hægri flokka á
Norðurlöndum: „Sjálfstæðisflokkurinn á
fyrst og fremst íslenskar rætur. Erlendar
skírskotanir til pólitískra hugtaka eiga því
ógjama við hann. Þess vegna höfum við
ekki notað þetta „hægra“hugtak.
Sjálfstæðisflokkurinn er og hefur alltaf
verið séríslenzk borgaraleg breiðfylking.
Það er mjög óvíða sem fijálslyndir flokkar
erlendir hafa náð þeirri stöðu..."
Konur í stjórnmálum
Átta hundruð íslenzkar konur sóttu
norræna kvennaþingið í Ósló, sem státar
af tíu þúsund þátttakendum. Hátt í þijátíu
byggingar á háskólasvæði borgarinnar
vóru undirlagðar, enda um hundrað dag-
skráratriði að velja dag hvem sem þingið
stóð. Ekki er vafí á því að þetta fjölmenna
kvennaþing, sem haldið er að frumkvæði
Norðurlandaráðs, á eftir að setja svip á
jafnréttisbaráttu komandi ára.
Það eitt út af fyrir sig, hve íslenzkar
konur fara fjölmennar á þingið, undirstrik-
ar þann styrk, sem einkennir baráttu þeirra
fyrir jafnstöðu í samfélaginu. Þessi bar-
átta er háð á öllum vígstöðvum, ekki sízt
á vinnumarkaði, en einnig innan stjóm-
málaflokka. Hlutur kvennai sveitarstjóm-
um og á þingi hefur farið vaxandi hin
síðari árin. Enn skortir þó töluvert á að
jafnræði sé á þeim vettvangi.
8^&trTBy'
___MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1988___35
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 6. ágúst

„Sjálfstæðis-
f lokkurinn er
hreinræktað
íslenzkt fyrir-
bæri, sprottinn úr
í slenzkum jarð-
vegi, skapaður af
íslenzkri hugsun,
til orðinn vegna
íslenzkrar nauð-
synjar og mótað-
ur af íslenzkum
staðháttum. Hug-
myndaheimur
sjálfstæðisstefn-
unnar verður því
ekki rakinn til
annarra landa og
þjóða á sama hátt
og gera má til
dæmis við hug-
myndir og skoð-
anir kommúnista
og jafnvel sam-
vinnumanna.“
Þessi jafnstöðubarátta er háð innan
Sjálfstæðisflokksins sem annarra stjóm-
málaflokka. Sá flokkur getur engu að síður
státað af því að hafa brotið ísinn fyrir
konur á mörgum sviðum stjómmála.
Fyrsta konan, sem kjörin var á þing, Ingi-
björg H. Bjamason, stóð að stofnun Ihalds-
flokksins og síðar Sjálfstæðisflokksins.
Guðrún Lárusdóttir var ekki síður merkur
brautryðjandi. Hún var þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins eins og margar þær konur
sem brutu ísinn fyrir stjómmálastarf
kvenna. Ingibjörg og Guðrún sátu ekki á
þingi vegna þess að þær vóru konur, held-
ur vegna mannkosta sinna og hæfíleika.
Þessir eiginleikar em ekki sízt gott vega-
nesti í stjómmálum, en minna er um þá
talað nú en áður.
Frambjóðendur Sjálfstæðisflokksins til
Alþingis hafa um skeið verið valdir í próf-
kjömm. Þar vega atkvæði kvenna og karla
jafnt. Engu að síður skipa konur aðeins
tvö sæti af átján í þingflokki sjálfstæðis-
manna. Prófkjör, sem áttu fyllsta rétt á
sér þá upp vóm tekin, hafa hin síðari árin
farið úr skorðum að því leyti, að þau hafa
hvorki tryggt jafnstöðu milli kvenna og
karla né starfsstétta á framboðslistum
flokksins, sem sækir fylgi sitt til allra
starfshópa þjóðfélagsins. Af þeim sökum
gætir vaxandi áhuga á því að kanna aðrar
leiðir til vals á frambjóðendum innan
flokksins, að minnsta kosti endmm ogeins,
bæði til að rétta af stöðu mála að þessu
.leyti og styrkja framboðin.
Sjálfstæðiskonur hafa boðað aðgerðir
til að styrkja sinn hlut í framboðum flokks-
ins við næstu þingkosningar. Hlutur þeirra
mætti og gjaman vera mun meiri. Mergur-
inn málsins er þó sá að styrkja þær stoð-
ir, sem sjálfstæðisstefnan hefur hvílt á frá
upphafí. Þær stoðir felast í menningar-
legu, stjómarfarslegu og efnahagslegu
fullveldi þjóðarinnar og „víðsýnni og þjóð-
legri umbótastefnu — á gmndvelli ein-
staklingsfrelsis og atvinnufrelsis með
hagsmuni allra stétta fyrir augum".
I þessari upphaflegu stefnu var sleginn
sá tónn sem náði eyrum og hjarta þjóðar-
innar. Margt hefur að vísu breytzt síðan
þessar stoðir vóm reistar, hérlendis sem
erlendis, en það „íslenzka þjóðarskap-
lyndi", sem Birgir Kjaran talaði um, er
samt við sig.
Hinsvegar ber að forðast það „hlut-
skipti annarra stjómmálastefna að staðna
í blindri trú og stirðnuðum kennisetninga-
flækjum . . .“ Með þessum orðum vill
Morgunblaðið minna á uppmna og sögu-
legt hlutverk Sjálfstæðisflokksins. Stund-
um vill það gleymast. Og þá ekki síður
sú gamla og góða sjálfstæðisstefna, sem
Morgunblaðið telur sig málsvara fyrir.