Morgunblaðið - 17.09.1988, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1988
Rósa Þorgilsdóttir
á Sökku — Minning
Fædd 23. ágúst 1895
Dáin 10. september 1988
Tengdamóðír mín, Rósa Þorgils-
dóttir, fyrrum húsfreyja á Sökku í
Svarfaðardal, er látin. Hún kvaddi
þennan heim á Fjórðungssjúkrahús-
inu á Akureyri laugardaginn 10.
september sl.
Um Rósu hefði mátt segja með
orðum Guðmundur skólaskálds:
„Hún geymdi þennan undrayl,
sem omar þeim er finna til.“
Sjálfur naut ég svo mikils af
hennar miklu, gefandi hjartahlýju,
að ég get ekki orða bundist nú,
þegar hún er kvödd hinstu jarðn-
eskri kveðju. Því eru þessar fátæk-
legu línur settar á blað. Þær eiga
að vera einlæg þökk fyrir allt sem
ég naut frá henni svo ungur maður
sem fullorðinn.
Rósa var fædd á Sökku 23. ágúst
1895, dóttir Þorgilsar Þorgilssonar
Ámesings, bónda þar, og konu hans
Elínar Amadóttur. Var Rósa næst-
yngst fjögurra bama þeirra hjóna,
en átti jafnframt fjögur hálfsystkin
eldri af fyrri hjónaböndum foreldra
sinna. Systkinahópurinn á Sökku
var því stór og þau nutu öll góðs
atlætis. Heimili þeirra Elínar og
Þorgilsar var mikið menningar-
heimili. Þau áttu bæði sterka stofna
að baki, báru þess og óræk merki
í allri sinni gerð. Þau vom piýðilega
greind, höfðu mikinn áhuga á fram-
fömm og áttu þann metnað sameig-
inlegan fyrir hönd heimilisins, að
það væri í senn leiðandi og veit-
andi. Hið unga fólk fékk sterka
hvatningu til að leggja sig fram,
afla sér menningar og þroska og
reynast lífínu vel. Þorgils hafði af
eigin rammleik hafíst úr mikilli fá-
tækt og til þeirra efna að geta kost-
að skólagöngu sína, fyrst á Möðm-
völlum og síðan á Hólum í Hjalta-
dal. Hann hafði því trausta mennt-
un bæði í bóklegum greinum og
verklegum, sýndi enda hvort
tveggja vel f lffí sínu. Hann hafði
gott bú, þótti dugmikill bóndi, en
var ekki síður maður bókmennta
og lærdóms. Hann átti ótrúlega
gott bókasafn miðað við hans tíma.
Hann var og sífellt að fræða aðra,'
ekki síst yngra fólkið í sveitinni,
sem margt hændist að honum og
hreifst af áhuga hans. Elfn á Sökku
var skömngur til geðs og gerðar,
þótti fyrirmyndar húsmóðir, og
heimili hennar var ekki sfst orðlagt
fyrir þrifnað og snyrtimennsku svo
úti sem inni.
í slíku umhverfi ólst Rósa upp.
Hún fékk góða fræðslu heima,
bæði frá þeim kennumm sem þang-
að vom ráðnir og ekki síður frá
föður sfnum og eldri systkinum.
Næmur hugur þráði og meiri
fræðslu. Því fór Rósa til framhalds-
náms bæði á unglingaskóla, sem
Snorri Sigfússon hélt á Völlum og
í kvöldskóla á Akureyri. Loks var
hún einn vetur í Kvennaskólanum
hér í Reykjavík.
Um tfma var Rósa starfandi á
heimili þeirra frú Aðalbjargar Sig-
urðardóttur og sr. Haralds Níels-
sonar, en það var þá í Vinaminni
hér í Gijótaþorpi. Þar varð Rósa
fyrir sterkum áhrifum, ekki síst á
hinu trúarlega sviði. Héldu þær
Aðalbjörg mikilli tryggð og vináttu
meðan báðar lifðu.
En 29. apríl 1924 gengu þau í
hjónaband Rósa og eftirlifandi eig-
inmaður hennar, Gunnlaugur Gísla-
son. Hann er frá Hofi, öðm merkis-
heimili í dalnum fagra, hafði hlotið
svipað atlæti í uppvextinum og lok-
ið búfræðiprófi frá Hólum í Hjalta-
dal. Þau hófu strax búskap á Sökku
og bjuggu þar miklu myndarbúi f
hálf öld. Þá vom sonur og tengda-
dóttir þegar komin við þeirra hlið
og hafa síðan haldið uppi reisn
Sökkuheimilisins með miklum
sóma.
Þeim Rósu og Gunnlaugi varð
fjögurra bama auðið. Elst er Jóna,
gift sr. Stefáni Snævarr, fyrrum
prófasti Eyfirðinga og sóknarpresti
Svarfdælinga í 43 ár. Dagbjört er
eiginkona mín. Halldóra vinnur á
skrifstofu KEA. Þorgils er bóndi á
Sökku, kvæntur Olgu Steingríms-
dóttur. Svo ólu þau hjón upp bróður-
son Rósu og systurson Gunnlaugs,
Halldór Arason bifvélavirkja á Ak-
ureyri. Eiginkona hans er Hulda
Þórarinsdóttir. Auk þess var mikið
um, að annarra böm væm hjá þeim
hjónum lengri eða skemmri tíma.
Gunnlaugur var óvenju glöggur
maður og gætinn, en jafnframt
mikill framkvæmdamaður og stór-
bætti jörð sína. Hann var og kallað-
ur til forystu á flestum sviðum fé-
lagsmála fyrir sveit sína, var þar
m.a. oddviti um langa hríð. Rósa
varð fyrir slysi er skóp erfíða fötlun
á fæti þegar f upphafí búskapar
þeirra. Hún var aldrei mikið út á
við, ef frá era talin störf fyrir kven-
félag sveitarinnar. En hún stóð,
þrátt fyrir sína erfíðu fötlun, sterk
í starfí húsfreyju fjölmenns heimil-
is, þar sem margar kynslóðir deildu
kjöram. Heimilið á Sökku var þekkt
fyrir gestrisni, er var í sénn borin
uppi af höfðinglegri rausn og þeim
hlýhug, sem náði með yl sinn að
hjartarótum hvers einstaklings, er
þangað kom.
Ég gleymi aldrei fyrstu komu
minni að Sökku. Það var vorið 1953
og ég þar þá öllum ókunnugur. Þar
var þá torfbæi, tvö langhús og
framhús úr timbri, jámklætt. Þama
var afar falleg þrískipt baðstofa
klædd lökkuðum krossviði. í panel-
klæddu torfeldhúsinu, sem naut
birtu stórs þakglugga, vom öll raf-
magnsáhöld, sem skapa nútíma
þægindi. Baðstofan og stofumar í
framhúsinu geymdu f senn foma
gripi og nýja. Þama var tréskurð-
ur, bókasafn, silfursmíðar og hann-
yrðir margra kynslóða. Á vetram
vom stundum tveir vefstólar f
gangi. Allt var þetta þannig um
gengið, að sérstakur blær hreinleika
og smekkvfsi gladdi augað. Þetta
var eins og lifandi byggðasafn, enda
var oft komið þangað með útlend-
inga til að sýna þeim rammíslenskt
menningarheimili. En fegursta
prýðin, sem komumönnum mætti,
var þó einlægur hlýhugur húsráð-
enda beggja, rausn þeirra og ör-
læti. Þess utan nutu menn ekki sfst
menningarlegrar umræðu um mál-
efíii líðandi stundar.
Rósa var, er ég kom þama fyrst,
nýkomin af sjúkrahúsi eftir aðgerð
á fætinum fatlaða. Hún gat því
ekki gengið að störfum, en sinnti
gestinum ókunna því betur með
samræðum, sem brátt tóku þá
stefnu, að ég vissi, að ég myndi
vart fyrir hitta hjartahreinni mann-
eslq'u eða fúsari til að gefa öðmm
það sem í hennar valdi stóð. Nán-
ari kynni, er skópust við það, að
ég varð tengdasonur hennar, undir-
strikuðu þetta allt með þeim hætti,
að ég hiýt að vera mjög þakklátur
fyrir. Kynni við fólk eins og þau
Rósu og Gunnlaug á Sökku hlýtur
að gera menn bjartsýnni á lffíð og
tilverana.
Aðfaranótt 1. febrúar 1956
brann gamli bærinn á Sökku. Hin
efnislegu menningarverðmæti, sem
hér hefur lýst verið, fóm þar nán-
ast öll forgörðum. Það kom sér vel
þá fyrir Rósu að eiga sterka kímni-
gáfu. Henni var og óspart beitt.
Gunnlaugur kom fáum dögum síðar
til Reylqavíkur til að undirbúa smíði
hins glæsilega húss, sem nú prýðir
bæjarhólinn á Sökku. Ýmsir bjugg-
ust þá við að sjá þar niðurbeýgðan
mann eftir slfkan missi. En hann
þakkaði fyrst og fremst það, að
mannbjörg varð og sagði síðan
hnarreistur. „Hitt vom allt hjáguð-
ir. Var okkur ekki kennt, að við
ættum að forðast að binda hug
okkar við þá?“ Það var þvf greini-
legt, að „ekki átti að gráta Bjöm
t
Eiginkona mín,
JÓHANNA GUÐMUNDSDÓTTIR,
Hraunbæ 84,
lést 16. september á öldrunardeild Landspítalans, Hátúni 10b.
Kjartan Pótursson.
t
Móðir okkar og tengdamóðir,
GUDRÚN GEIRSDÓTTIR,
lést í Hrafnistu fimmtudaginn 15. september.
Guðrún G. Johnson, Ólafur Ó. Johnson
Walter Gunnlaugsson, Anna Lfsa Asgeirsdóttlr.
t
Eiginmaður minn og faðir okkar,
BALDUR ÞÓRARINSSON,
Sæbóli, Blönduósi,
lést þann 14. september.
Guðrún Erlendsdóttir
og börn.
t
Móöir min, tengdamóöir og amma,
MARGRÉT JÓNSDÓTTIR
fyrrverandi skipsþerna,
Möðrufelli 13,
sem lést í Landakotsspftala 11. september, verður jarðsungin frá
Langholtskirkju mánudaginn 19. september kl. 13.30.
Blóm og kransar afþakkaðir.
Þeim sem vildu minnast hennar, er bent á Krabbameinsfélag (slands.
Nanna Jónsdóttir, Hafstelnn Sigurðsson,
og börn.
t
Eiginkona mín, móðir okkar, tengdamóðir og amma,
KRISTJANA SVEINSDÓTTIR,
Hjallabraut 23,
Hafnarflrðl,
verður jarðsungin frá Fríkirkjunni í Hafnarfirði mánudaginn 19.
september kl. 15.00. Þeim, sem vildu minnast hinnar látnu, er
bent á Krabbameinsfélagið.
Jóh. Rúnar Guðbergsson,
Guðbergur Rúnarsson,
Rósamunda Rúnarsdóttir,
Sveinn Rúnarsson,
Örn Rúnarsson,
Kristfn Rúnarsdóttfr,
Marfa Rúnarsdóttir,
Anna K. Þorsteinsdóttlr,
Slgurður Sigurðsson,
Sólveig Óladóttir,
Valborg Kristjánsdóttir,
Hafllðl Karlsson
og barnabörn.
t t Þökkum öllum er sýndu okkur samúð og vinarhug við andlát og
HAFSTEINN SIGURÐSSON útför föður okkar, tengdafööur, afa og langafa,
húsasmfðameistari, GUÐMUNDAR KRISTJÁNSSONAR
Réttarhelðl 23, fré Skoruvfk.
Hveragerðl, Sérstakar þakkir til starfsfólks Dvalarheimilisins Hraunbúðum og
andaðist hinn 29. ágúst. Sjúkrahúss Vestmannaeyja.
Útförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hins látna. Sigurbjörn Guðmundsson, Málfrföur Ögmundsdóttir,
Systkinin fré Litlu-Giljé. börn, tengdabörn og barnabörn.
bónda, heldur safna liði“. Og heimil-
isfólkið á Sökku var flutt inn í hið
nýja hús um göngur þetta sama
ár. En þar að baki lá þá lfka svo
margfalt vinnuálag, að ég hygg,
að þess hafí allir heimilismenn bor-
ið merki síðan. Hins vegar var aldr-
ei kvartað, heldur treyst á, að Guðs
góða hönd yrði með í verki. Þeim
hefur ætíð tekist, Sökkuhjónum, að
sýna í framkvæmd það, sem sr.
Einar heitinn Sturlaugsson kvað
svo vel um:
„Það er lífsins gæfugaldur
gull að vinna úr raun og tárum.“
Hinu má svo ekki gleyma, þegar
á þessa hluti er minnst, hve sveit-
ungamir og vinir víða um land
reyndust vel, meðan á uppbygging-
arstarfínu stóð. Það hefur verið
sístætt þakkarefni þeirra hjóna.
Atvikin em mörg, sem rifjast upp
að leiðarlokum. Rósa sagði oft, að
hún myndi aldrei biðja Guða að
taka alla erfíðleika frá bömunum
sínum. „Um hitt bið ég hann af
öllu hjarta," sagði hún, „að hann.
hjálpi þeim ævinlega að komast f
gegnum þá“. — Eitt sinn var ég
að fara til messu frá matborði Rósu.
Ég var að flýta mér, en hafði sett
einhvem blett á fötin mín. Hann
vildi hún hreinsa, en ég var óþolin-
móður og sagði, að þetta sæist ekki.
„Jæja,“ sagði hún, „er það þetta,
sem þið prédikið? Bletturinn skaðar
ekki, ef hann sést ekki." Ég hef
vart fengið sterkari áminningu, er
enda og verð fyrir hana þakklátur.
Síðustu árin hefur glíman við
ellina orðið æ erfíðari þeim hjónum
báðum. En þau hafa getað verið
heima á Sökku lengst af og notið
þar fágætrar umhyggju, sem ég vil
þakka hér fyrir hönd okkar, sem
aðeins gátum fylgst með úr fjar-
lægð.
Þegar Rósa var sjötug, fómm við
nokkur saman í ferðalag austur á
land. Að morgni afmælisdagsins var
staðnæmst á Jökuldalnum til að lit-
ast um. Gunnlaugur kvað þá til
konu sinnar:
„Þó að sjötug sértu í dag
og sól til vesture halli,
hlýjar enn þitt hjartalag
hærugráum kalli.“
Vísan ber vitni um hvort tveggja,
gagnkvæman kærleikshug þrosk-
aðra hjóna, og það sem ég vildi tjá
hér í upphafi með orðum skóla-
skáldsins:
„Hún geymdi þennan undrayl,
sem omar þeim, er finna tíl.“
Við emm svo mörg, sem höfum
notið hins göfuga hjartalags, —
bömin og tengdabömin, en ekki
síður bamabömin og langömmu-
bömin. Ég þakka hér fyrir mig og
mína. Ég nefíii þar ekki síst Ólaf
son minn, sem er á ferðalagi í fjar-
lægri álfu. Kona mín felur hugsan-
ir sínar í ljóði Else Lasker-Schiiler,
sem þannig hljóðar í þýðingu Hann-
esar Péturssonar:
Jí borði mínu logar kertaljós
liðlanga nótt tíl þakka móður minni —
henni móður minni...
Hjarta mitt undir herðablaði mér logar
liðlanga nótt...
til þakka móður minni...“
Við það vil ég einungis bæta
þeim hefðbundnu kveðjuorðum,
sem mér hafa oftast um munn far-
ið við dánarbeð og em sótt til Valdi-
mars Briem:
Kransar, krossar
og kistuskreytingar.
Seodum um allt land.
GLÆSIBLÓMIÐ
GLÆSIBÆ,
Álflieimum 74. sími 84200