Morgunblaðið - 18.03.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MARZ 1989
Sálarrannsóknafélag íslands 70 ára:
Eftir sannleikanum er ver-
ið að sækjast og engu öðru
„Efitir sannleikanum er verið að sækjast og engu öðru,“ sagði
Einar Hjörleifsson Kvaran, fyrsti forseti Sálarrannsóknafélags
Islands, og helsti frumkvöðull spíritismans hér á landi. Aður
en félagið var stofiiað fyrir rúmum 70 árum hafði Einar ásamt
séra Haraldi Níelssyni prófessor verið ötull við að kynna al-
menningi hugmyndir spíritista og sálarrannsóknamanna um
nokkurra ára skeið. Strax í upphafi hófust miklar deilur og
blaðaskrif og urðu þeir félagar fyrir miklum árásum vegna
skoðana sinna. En áhrif þeirra hafia verið nokkur sem sést
best á þvi að fjórtán árum efitir að talið er að spíritisminn
hafi numið land á íslandi gengu á fjórða hundrað manns í
Sálarrannsóknafélag íslands þegar það var stofiiað í desember
árið 1918.
Upphaf spíritismans má rekja
til dularfullra atburða sem urðu
hjá Fox-fjölskyldunni í Hydesville
í Bandaríkjunum í mars árið
1848. Fljótlega barst hann til
Englands og síðan víða um heim.
Talið er að hann hafi borist hing-
að til lands árið 1904 þegar Ein-
ari H. Kvaran rithöfundi, sem þá
var ritstjóri Norðurlands á Akur-
eyri, barst bók F.H. Meyers um
persónuleika mannsins og fram-
haldslíf hans eftir líkamsdauð-
ann. Hann hóf þegar að gera til-
raunir og fljótlega upphófust
blaðaskrif um málið. í apríl árið
1905 segir í grein i blaðinu
„Reykjavík“:
Hvað er þessi andatrú?
„Andatrúarmenn eru nú famir
að leika iistir sínar hér S bænum
og særa fram sálir dáinna manna
til viðtals við sig. Forsprakkamir
eru frú ein hér í bænum og Einar
Hjörleifsson ritstjóri. Ganga mikl-
ar sögur um bæinn af kynngi
þeirra, en misjafnlega er yfír
henni látið . . .
. . . Hvað er þessi andatrú?
Það er fyrir einföldum eða hjart-
veikum sálum sú hjátrú, að þeir
geti sært framliðna menn til tals
við sig. En fyrir allmörgum er
hún ekki annað en svik og prett-
ir, trúðskrípi og loddaraskapur,
ýmist til að narra fé út úr mönn-
um, ýmist til að hafa áhrif á það
með því að láta þá trúa hinu og
þessu, þar á meðal því, að loddar-
amir eða trúðamir, sem þennan
fáránlega skrípaskap fremja, viti
jafnlangt nefí sínu.“
Nokkrum dögum síðar skrifar
Einar H. Kvaran í „Fjallkonuna":
„Ég geri ráð fyrir, að lesendur
Fjallkonunnar muni búast við
því, að blaðið flytji einhver um-
mæli út af öllu andatrúarskraf-
inu, sem gengur hér í bænum,
ekki síst nú, þegar búið er að
minnast á mig allháðuglega í
sambandi við það mál í málgagni
stjómarinnar.
Ég hef um nokkur ár, að svo
miklu leyti, sem mér hefur unnizt
tími til frá öðrum störfum, kynnt
mér allmargar bækur um spírit-
isma og theosofí (andatrú og
guðspeki). Þeim mönnum, sem
aðhyllast þær lífsskoðanir — og
þeir skipta milljónum í Norðurálf-
unni og Vesturheimi — kemur
saman um það, að unnt sé fyrir
mennina að komast í samband
við verur, sem ekki hafa jarðn-
eskan líkama, og þá fyrst og
fremst í samband við framliðna
menn . . .
. . . Þegar ég hafði lesið bók
Meyers, fór mig að langa til að
gera tilraunir til þess að verða
sjálfur sjónarvottur að einhveij-
um þeim fyrirbrigðum, sem hér
er um að tefla. Ég gerði nokkrar
tilraunir á Akureyri, en þær mi-
stókust með öllu.
Nokkru eftir að ég kom hingað
suður reyndi ég að nýju. Ég fékk
nokkurar frúr, nokkurar ungar
stúlkur og nokkura háskóla-
gengna karlmenn til þess að
hjálpa til við tilraunirnar, og
menn hafa skipzt á um það eftir
atvikum og ástæðum.
Ég ætla ekki að fara að lýsa
því neitt, er hefur borið fyrir okk-
ur, sem höfum verið við þetta að
fást. En hitt get ég tekið fram,
að árangurinn hefur þegar orðið
meiri en nokkurt okkar hefur víst
gert sér í hugarlund í byrjuninni.
Það er ekki í fordildar- eða
metnaðarskyni, að ég hef minnzt
svo mikið á sjálfan mig í sam-
bandi við þetta mál. En úr því
að farið er að svívirða þessar til-
raunir, vildi ég láta þess afdrátt-
arlaust getið, að þær eru mér að
kenna. Allir, sem við þær hafa
fengizt, hafa gert það fyrir mín
orð.
En ég fæ ekki heldur með
nokkuru móti séð, að hér sé neitt
til að skammast sín fyrir. Þó að
ritstjóri „Reykjavíkur" viti ekki
um merkilegustu uppgötvanimar,
sem gerðar hafa verið á síðustu
öld, er ég ekki skyldugur til þess,
að vera jafn-fáfróður. Þó að sann-
leiksþrá hans sé fullnægt með
„málgagni sannsöglinnar", hef ég
rétt til að leita sannleikans víðar.
Og þegar ég geri það á mínu
heimili, eða á heimilum vina
minna, fínnst mér ekki ósann-
gjamt að ég fái — enda á ég
meira að segja lagaheimting á
—, að fá að gera það allsendis
óáreittur."
Mál sem ekki er unnt að
ganga þegjandi framhjá
Um þetta leyti hófst samvinna
þeirra Einars og Haraldar Níeis-
sonar prófessors. Þeir börðust
lengi við efasemdimar. Einar rit-
aði mikið um málið og fór var-
fæmislegum höndum um það.
Hann sagði fátt í byijun annað
en að hér væri um mál að ræða
sem ekki væri unnt að ganga
þegjandi framhjá. Smám saman
óx sannfæring þeirra, en áfram
héldu blaðaskrifín á möti þeim,
Málið var meðal annars notað
gegn Einari í stjómmálabaráttu
hans. Bjöm Jónsson samheiji
Einars í stjómmálabaráttunni var
ritstjóri ísafoldar. Hann opnaði
snemma blaðið fyrir umræðum
um það, enda sjálfur fylgjandi
spíritsma.
Eftir margvíslegar tilraunir og
mikinn lestur voru þeir Einar og
Haraldur orðnir fyllilega sann-
færðir. Þeir fræddu almenning
um spíritisma og sálarrannsóknir
og voru rit eftir þá þýdd á erlend-
ar tungur. Merkir erlendir sálar-
rannsóknamenn kynntust þessum
ritum og uppörvuðu þá.
Auk Bjöms Jónssonar gengu
fljótlega í lið með þeim Þórður
Sveinsson geðlæknir, Páll Einars-
son sem síðar varð hæstaréttar-
dómari, Indriði Einarsson rithöf-
undur, Gíslína kona Einars og
fleiri.
Stofnað var félag til að standa
fyrir tilraunum með hinn unga
Einar Hjörleifsson Kvaran
Haraldur Níelsson
Núverandi stjórn Sálarransóknarfélags íslands; Guðmundur Ein-
arsson meðstjórnandi, Kolbrún Hafsteinsdóttir ritari, Guðjón
Baldvinsson varaforseti, Geir R. Tómasson forseti. Á myndina
vantar Hrafiihildi Ásgeirsdóttur gjaldkera.
miðil Indriða Indriðason sem
nefnt var Tilraunafélagið. En
þegar hann féll frá á besta aldri
lagðist það niður. Eftir það hélt
Einar marga fyrirlestra um spírit-
ismann og skrifaði ritgerðir. Séra
Haraldur hóf að predika í
Fríkirkjunni í Reykjavík árið 1914
og var alla tíð mikii aðsókn að
þessum guðsþjónustum hans. Þar
fjallaði hann oft um málið og
flutti auk þess fyririestra víða um
land.
Mesta spurning
mannsandans
í ræðu sem Haraldur Níelsson
flutti í Samkomuhúsinu í janúar-
lok árið 1906 segir hann m.a.:
„Það ber ósjaldan við, að vér
erum spurðir á þessa leið: „Hví
eruð þér að fást við þessar til-
raunir, hvaða gagn er að því?“
Fyrsta og beinasta svarið við
slíkri spurningu er auðvitað—
þetta:„Vér erum að ganga úr
skugga um það, að maðurinn lifi,
þótt hann deyi, vér erum að
ganga úr skugga um, að til sé
annað líf!“ Og það er mesta
spuming mannsandans, þýðing-
armesta þekkingaratriðið fyrir
hvern einasta mann, sem lifir á
þessari jörðu. Því að hitt sýnir
reynslan daglega og hefur á öllum
öldum sýnt, að vér eigum allir
að deyja ..."
Árangurinn af starfí brautryðj-
endanna varð sá, að á fjórða
hundrað manns, flestir í
Reykjavík og nágrenni, gerðust
stofnendur að Sálarrannsóknafé-
lagi íslands 18. desember 1918:
Séra Jón Auðuns sem síðar
varð forseti Sálarrannsóknafé-
lagsins um tuttugu ára skeið frá
1939 til 1959 segir í grein í
Morgni í tilefni af 50 ára afmæli
félagsins að nokkuð muni það
hafa flýtt fyrir stofnun félagsins
að spánska veikin hafði geisað.
Hugir manna hafa verið spurulir
um afdrif þess mannfjölda sem
látist hafði úr drepsóttinni.
Á stefnuskrá félagsins var m.a.
að efla áhuga þjóðarinnar á and-
legum málum og fræða fólk um
árangur af sálarrannsóknum,
einkum að því leyti sem þær bentu
á framhaldslíf manna eftir dauð-
ann og samband við framliðna
menn. Frá upphafí var ætlunin
að félagið yrði sálarrannsóknafé-
lag en ekki spíritistafélag. Það
var opið öllum sem vildu fræðast
um málið, kynnast rannsóknum
á miðlafyrirbrigðunum og álykt-
unum sem af þeim mætti draga.
Á stofnfundinum taldi Einar
H. Kvaran upp framtíðarverkefni
félagsins sem voru að koma upp
góðu bókasafni um rannsóknir á
fyrirbrigðunum; styðja miðilsefni
fjárhagslega; ráða um lengri eða
skemmri tíma þroskaða miðla í
þjónustu félagsins; stofna til
vísindalegra tilrauna; gefa út á
prenti árangur þeirra; glæða með
fyrirlestrum áhuga manna úti um
land á málefninu.
Reyndi félagið að sinnaþessum
verkefnum og var framan af lang-
mest unnið að fræðslustarfí með
fyrirlestrum, útgáfu bóka og
tímaritsins Morguns, sem fyrst
kom út árið 1920.
Eftir að félagið hafði starfað í
tæpan áratug andaðist séra Har-
aldur Níelsson. Einar H. Kvaran
lifði annan áratug og var forseti
félagsins til æviloka. Forsetar
eftir hans dag hafa verið Kristinn
Daníelsson, Jón Auðuns, Sveinn
Víkingur, Sigurður Haukur Guð-
jónsson, Guðmundur Einarsson,
Úlfur Ragnarsson, Örn Friðriks-
son, Öm Guðmundsson og Geir
R. Tómasson.
Margir miðlar hafa starfað á
vegum félagsins, bæði íslenskir
og útlendir, og mun Hafsteinn
Bjömsson hafa unnið lengst
þeirra innan vébanda félagsins.
Áhuginn virðist
fara vaxandi
Smám saman hefur starfsemi
félagsins aukist og meðlimum
þess ijölgað. Þeir eru nú hátt á
15. hundrað. Auk þess hafa verið
stofnuð sjálfstæð sálarrann-
sóknafélög víða um land.
Mikið er leitað til læknamiðla
sem hafa starfað um langt skeið
á vegum félagsins. Auk þess
koma fjölmargir erlendir miðlar
hingað til lands á hveiju ári. Þeir
halda venjulega fjöldann allan af
einkafundum og fræðslufundi
fyrir félagsmenn og einn til tvo
opna skyggnilýsingafundi fyrir
almenning. Einu sinni í mánuði
er opið hús fyrir félagsmenn þar
sem þeir koma og ræða gjaman
eitthvert ákveðið málefni yfír
kaffíbolla.
Innan Sálarrannsóknafélags-
ins starfa 9 nefndir sem skipaðar
eru 32 félögum sem sinna ýmsum
verkefnum sem inna þarf af
hendi. Þá veitir félagið aðstoð og
ráðgjöf varðandi bæna- og þróun-
arhringi. Félagsfundir em haldnir
einu sinni í mánuði í Hótel Lind
þar sem fluttir em fyririestrar
um ýmis mál tengd starfi félags-
ins. Þessir fundir em opnir al-
menningi. Eins og áður er minnst
á gefur Sálarrannsóknafélagið út
Tímaritið Morgun og kemur það
út tvisvar á ári.
Hjá félaginu hefur borið á
síaukinni þörf fyrir þá þjónustu
og starfsemi sem þar fer fram
að sögn Auðar Hafsteinsdóttur
skrifstofustjóra. Mikil eftirspum
er alltaf eftir einkafundum með
miðlum og hefur þess vegna orð-
ið að takmarka þátttöku fólks
þannig að einungis félagsmenn
eiga kost á einkafundum. Áhugi
á málinu virðist fara vaxandi, sem
kemur m.a. fram í aukinni eftir-
spum eftir námskeiðum og les-
efni auk miðilsfunda. Auður sagði
að áberandi væri hve margar fyr-
irspumir kæmu frá ungu fólki og
meðalaldur í félaginu hefur lækk-
að á undanfömum ámm.
Talnaspeki og
skyggnilýsingar
á aftnælisfúndi
í tilefni af 70 ára afmæli fé-
lagsins verður haldinn afmælis-
fundur í Langholtskirkju þriðju-
daginn 21. mars. Þar mun Geir
R. Tómasson forseti félagsins
flytja ávarp og Guðmundur Ein-
arsson flytja ágrip úr sögu félags-
ins. Þrír erlendir miðlar koma
einnig fram á afmælisfundinum.
Þeir Robin Stevens og Bill Landis
verða með skyggnilýsingar og
bandaríski talnaspekingurinn og
sálfræðingurinn Lynne Herts-
gaard fjallar um talnaspeki eða
„Numerologi".
Samantekt: Ásdís Haraldsdótt-
ír.
Heimildir:
Jón Auðuns: Ágrip af sögu
sálarrannsóknanna og spírit-
ismans. Rvík, 1948.
Morgunn: 49. árgangur, 2.
heflti, og 69. árgangur, fyrra
hefiti.
Öldin okkar 1901-1930.
Fréttabréf Sálarrannsókna-
félags íslands o.fl.