Morgunblaðið - 04.06.1989, Qupperneq 16

16 C
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 1989
laugardögum
Allar nýjustu línurnar í
klippingu og liíun.
Tískupermanent
Brúðargreiðslur
Tímapantanir í síma 14647
Hárfín tijónusta.
mn
HARGREIDSLUSTOFA
Laugavegi 163
L/EKNISFRÆÐI/i/^^^rþarfekki ab svœfa?
DEYFINGAR
FYRIR RÚMUM hundrað árum þegar svæfingar
voru að ryðja sér til rúms meðal þjóða sem höfðu
lærðum læknum á að skipa fóru menn að nota kók-
aín til deyfinga.
Indíánar í Suður-Ameríku höfðu frá alda öðli tugg-
ið blöð kóka-jurtarinnar sér til skemmtunar og
uppörvunar. Eftir að þetta nautnalyf var flutt til
Evrópu og einkum þegar búið var að vinna kókaín
úr blöðunum, en það var um 1860, kom í ljós að
efhið hafði deyfandi áhrif á slímhúðir í munni og
koki. Á augnlæknaþingi í Heidelberg árið 1884
skýrði einn fúndarmanna frá því að hann fram-
kvæmdi sársaukalausar skurðaðgerðir á augum
eftir að hafa dreypt í þau kókaíndropum.Þar með
var skriðan hlaupin af stað.
Fyrstu tvo áratugina var kóka-
ínið eitt um hituna, bæði til
slímhúðarpenslunar og innspýt-
ingar undir húð. En reynslan
sýndi að efnið var engan veginn
eins meinlaust
og haldið var í
upphafi. Tölu-
vert bar á eitur-
áhrifum og
meira að segja
urðu þau stund-
um það svæsin
að sjúklingar
dóu 1 eða eftir
aðgerð. Þetta leiddi til þess að
menn fóru að leita fyrir sér um
hættuminni deyfingarefni með því
að framleiða í rannsóknastofum
kókaín-skylt lyf sem hefði til að
bera hinn æskilega eiginleika
þess, útilokun sársaukans, en
væri að öðru leyti sakleysið sjálft,
að minnsta kosti samanborið við
upphaflega efnið. Nýja lyfíð hlaut
nafnið nóvókaín og áfram var
haldið leitinni að fleiri og betri
lyflum af sama bergi brotnum. v
Nöfn þeirra minna sem rétt er og
skylt á kókaínið, svo sem perkaín,
lídókaín og fleiri og fleiri.
Lítum nú á þær mismunandi
aðferðir til deyfínga sem þróast
hafa á þessum hundrað ára
reynslutíma. Staðdeyfíng er það
nefnt þegar deyfilyfí er sprautað
beint inn í það svæði sem á að
hrófla við — skera burtu fæðing-
arblett, taka sýni úr vöðva eða
fituvef,’hagræða misgengnu bein-
broti og þannig mætti lengi telja.
Lyfíð dreifist og hefur þau áhrif
að taugagreinamar sem kvíslast
um svæðið missa leiðsluhæfni sína
og geta því ekki flutt sársauka-
boð; með öðmm orðum, aðgerðar-
svæðið er dofið og sjúklingurinn
fínnur ekki til. Eftir 2-3 klukku-
stundir er líkaminn búinn að eyða
„eitrinu" og leiðni tauganna
kemst í eðlilegt horf á ný.
Önnur aðferð er svokölluð
leiðsludeyfíng. Þá er lyfinu dælt
inn að taug einhvers staðar á leið-
inni frá aðgerðarstað til mið-
taugakerfis. Boðin hætta að ber-
ast eins og áður var lýst og nú
dofnar stærra svæði en við stað-
deyfingu. Sem dæmi má taka að
ef gera þarf við fíngurgóm eða
naglrót má sprauta inn að fingur-
taugum uppi í greip (sjá mynd)
og dofnar þá fingurinn allur. Enn
víðtækari verður deyfingin þegar
sprautað er inn á armtaugarnar
í holhendinni þar sem þær eru í
einni bendu á leið út í handlegg-
inn.
Heili og mæna eru einu nafni
nefnd miðtaugakerfí. Það er á
floti í vökvafylltum himnupoka og
samkvæmt íslenskri málvenju er
gjarnan talað um heilahimnur og
mænuvökva. Ef langri sprautunál
er stungið milli hryggjarliða í
mjóbaki alla leið inn í pokann er
það kallað mænustunga sem er
eiginlega rangnefni því að mænan
sjálf nær ekki svo langt niður og
særist því aldrei af nálaroddinum.
Tilgangurinn með þessari ástungu
er í fyrsta lagi að ná í nokkra
dropa af mænuvökva til rann-
sókna, leita að blóðkomum, bakt-
eríum o.fl. í öðm lagi má dæla
inn í pokann skuggaefni fyrir
röntgenskoðun eða í þriðja lagi
deyfingarefni sem veldur þá dofa
í fótum og neðri hluta kviðar.
Þessi aðferð heitir mænudeyfíng,
var fyrst reynd um aldamót og
hefur henni mikið verið beitt.
Einnig hafa menn fundið upp á
að sprauta deyfíefninu að pokan-
um en ekki í hann og ná þannig
sama árangri án þess að stinga
gat á himnurnar. Þessi aðferð
hefur verið nefnd lendardeyfíng
til aðgreiningar frá hinni og síst
skyldi því gleymt að hún ein býð-
ur upp á framhaldsdeyfingu dög-
um eða vikum saman til handa
sjúklingum sem að öðmm kosti
þyrftu verkjameðul í stómm stíl.
Mjórri slöngu er komið fyrir í far-
inu eftir deyfíngamálina og lyfin
skömmtuð gegnum hana eftir
þörfum. - Lendardeyfíng nýtur
nú á tímum vinsælda á mörgum
skurðdeildum, og við ströngum
fæðingarhríðum þykir hún af-
bragð.
En til hvers að vera með allt
þetta deyfingastúss þegar svæf-
ingar em á hveiju strái og marg-
ir vilja helst ekkert af sér vita
meðan skurðlæknirinn er að gera
það sem gera þarf? Það er nú svo
- hinir em líka ófáir sem í leynd-
ustu skotum hugans bera
kvíðboga fyrir svæfíngu og em
hreint ekki vissir um að þeir muni
vakna aftur til þessa lífs. Flestar
svokallaðar smáaðgerðir em þess
eðlis að fáránlegt mætti telja að
svæfa fólk meðan þær era fram-
kvæmdar. Er það ekki að skjóta
yfír markið að svipta sjúklinginn
meðvitund, ráði og rænu þegar
hægt er að „svæfa" einn hluta
líkamans jafn-rækilega með deyf-
ingu? Þeim sem em veikburða
vegna aldurs eða langvarandi van-
heilsu er líka síður háett við eftir-
köstum aðgerðar ef deyfíngu
verður við komið.
Sem sagt, margt er á boðstál-
um; svo margt að stundum er
vandi að velja.
lAGTHÆÐl/Andsvar vib nasisma?
Stjómarskrá
V-Þýskalands
40 ára
EFTIR AÐ herir nasista höfðu
verið brotnir á bak aftur af heij-
um bandamanna árið 1945 var
Þýskaland hertekið og því skipt
upp í 4 afmörkuð hernámssvæði
milli Bandaríkjamanna, Breta,
Frakka og Sovétmanna. Landinu
var stjórnað af sérstöku ráði
þessara Qögurra ríkja. Árið 1949
höfðu svæði hinna þriggja fyrst-
nefhdu verið sameinuð, starfsemi
sfjornmalaflokka leyfð og kosn-
ingar til landsþinga farið fram.
Örlög austurhlutans sem laut
yfirráðum Sovétmanna eru flest-
um kunn og verða ekki rakin
hér. Lögðu Bandaríkjamenn,
Bretar og Frakkar fyrir stjórnir
einstakra fylkja (Lánder) að
koma saman stjóralagaþingi sem
semja skyldi nýja stjórnarskrá
fyrir Þýskaland. Skyldi hún bæði
í senn byggja á lýðræðishugsjón-
inni og skiptingu landsins í fylki
(sambandslýðveldi). Þann 8. maí
1949 gekk síðan í gildi stjórnar-
skrá Sambandslýðveldisins Vest-
ur-Þýskalands. Henni var breytt
í nokkrum atriðum 1. janúar
.......... .........
Það verður ekki annað sagt en
að v-þýska stjómarskráin beri
skýr merki þeirra sögulegu umbrota
sem hún varð til í. I fyrsta lagi var
um að ræða togstreitu milli stærsta
og öflugasta
stjórnmálaflokks
V-Þýskalands,
flokks kristilegra
jafnaðarmanna,
sem vildi skapa
sameinað sterkt
Þýskaland að nýju
og bandamenn
sein lögðu áherslu
eftir Davíð Þór
Björgvinsson
á skiptingu landsins í meira eða
minna sjálfstæð sambandslýðveldi
með eigin þing og stjóm, í þeim
tilgangi að halda^ eflingu Þýska-
lands í skeíjum. í öðm lagi vom
menn minnugir þess hversu grimm-
úðlega nasistar tróðu fótum mann-
réttindi og í þriðja lagi var reynt
að koma í veg fyrir að Þýskaland
gæti orðið jafn öflugt herveldi að
nýju og það var fyrir heimsstyijöld-
ina síðari.
Af 146 greinum v-þýsku stjóm-
arskrárinnar fjalla 71 um stjóm-
skipunina og verkaskiptingu _ milli
Frð Bonn
sambandsstjómarinnar og stjóma
einstakra sambandslýðvelda. Þar
er reynt að bræða saman þau and-
stæðu sjónarmið sem lýst er hér
að framan. Niðurstaðan er samband
sjálfstæðra ríkja, sambandslýð-
velda, sem hvert um sig hefur eigið
þing og stjórn. Að auki er svo sér-
stakt sambandsþing og sambands-
stjóm, með aðsetur í Bonn. Fyrir-
mynd að þessu skipulagi er helst
að fínna í Bandaríkjunum. Megin-
hugmyndin að baki því var annars
vegar að koma í veg fyrir að upp
risi á ný öflugt og sameinað Þýska-
land, sem gæti orðið til að ógna
valdajafnvæginu í Evrópu, og hins
vegar að slípa þá vankanta af
stjórnarskrá Weimar-lýðveldisins
sem menn töldu hafa opnað nasist-
um leið til æðstu valda þar í landi.
Kemur_ þetto _ekki_ síst fram _ítþví t
að forsetaembættið er svipt völdum
að mestu leyti og þau sett í hendur
kanslara, sem kjörinn er af sam-
bandsþinginu. Ástæða þess var
m.a. sú að von Hindenburg, forseti
Weimar-lýðveldisins, þótti hafa
misnotað vald sitt þegar Hitler
komst til valda 1933.
Mannréttindaákvæðum þýsku
stjómarskrárinnar er skipað í I.
kafla hennar. Kaflinn ber merki
minninganna um alræði nasismans
og virðingarleysi þeirra fyrir rétt-
indum borgaranna. Þar er kveðið á
um ýmis gmndvallarmannréttindi,
svo sem skoðana- og ijáningafrélsi,
félagafrelsi, jafnrétti gagnvart lög-
um, friðhelgi einkalífs, friðhelgi
eignaréttarins og einstaklingsfrelsi
o.s.frv. í kaflanum er að fínna regl-
ur sem heimila sérstökum stjóm-
skipunardómstólum að dæma um
stjómskipulegt gildi laga og
ákvarðana stjómvalda og ganga
þær lengra en þekkist meðal ann-
arra ríkja í Evrópu. Þá kemur fram
að þau gmndvallarmannréttindi
sem tali era hér að framan séu
óumbreytanleg og standi ofar
stjómarskránni.
Þá er að finna í stjómarskrá
V-Þýskalands ákvæði sem setja
stjórnarhernum skorður við upp-
byggingu herafla að nýju. Þar búa
að sjálfsögðu að baki hagsmunir
bandamanna, einkum Frakka og
Breta, af því að halda hemaðaryfir-
burðum sínum í Evrópu. Sem dæmi
um þetta má nefna 2. mgr. 24. gr.
stjórnarskrárinnar.
Stjómarskrá sambandslýðveldis-
ins frá 8. maí 1949, sem er ekki
síður verk Bandaríkjamanna, Breta
og Frakka en Þjóðveija sjálfra, er
því í einum skilningi uppgjör við
nasismann og þann hrikalega hild-
arleik sem hann kom af stað, en í
öðmm skilningi vitnisburður um
virðingu fyrir lýðfrelsi og gmndvall-
.armannréttindmn...„.íw.huíj