Morgunblaðið - 02.08.1989, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 1989
JMwgiiitMMþtfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Hrossakjöt og
kanínur
Engin þjóð, allra síst smá-
þjóð, hefur efni á því að
greiða niður útflutning. Það
er eitt að styrkja útflutning
með óbeinum hætti í gegnum
skattakerfið, og annað að
styrkja beint úr ríkissjóði til
að greiða niður vörur sem
framleiðendur telja sig verða
að losna við vegna þess að
þeir framleiða of mikið. Slíkt
kemur engum til góða nema
erlendum kaupendum. Hvorki
íslenskir neytendur né fram-
leiðendur sjálfir, þegar til
lengri tíma er litið, njóta slíkra
niðurgreiðslna. Kjarni málsins
er að við íslendingar höfum
ekki efni á því að niðurgreiða
neySluvörur fyrir aðrar þjóðir.
Um miðjan síðasta- mánuð
greindi Morgunblaðið frá því,
að Félag hrossabænda og bú-
vörudeild Sambandá'íslenskra
samvinnufélaga ættu í samn-
ingaviðræðum við japanska
kaupendur um sölu á fitu-
sprengdu hrossakjöti. í frétt-
inni er það haft eftir Halldóri
Gunnarssyni, formanni mark-
aðsnefndar Félags hrossa-
bænda, að Japanir væru til-
búnir til þess að greiða 5-6
Bandaríkjadali (um 291-349
krónur) fyrir kílóið af kjötinu.
Þetta taldi Halldór Gunnars-
son vera gott verðog „nálgist
það að þurfa ekki neinar út-
flutningsbætur“.
Hér er talað eins og það
sé eðlilegur hlutur að greiða
niður útflutning á hrossakjöti!
Skattgreiðendur hafa í ára-
tugi staðið undir útflutnings-
uppbótum á dilkakjöt. Á nú
líka að greiða útflutningsupp-
bætur með hrossakjöti?! Þegar
upp er staðið eru útflutnings-
uppbætur sóun á almannafé,
péningum sem aðrir hafa afl-
að. Uppbætur á útflutning
kunna að vera réttlætanlegar
um skamman tíma, ef nauð-
syn krefst þess að ákveðinni
atvinnugrein sé hjálpað að
komast yfir tímabundna erfið-
leika, en sem meginregla eru
þær sóun. Útflutningsupp-
bætur á dilkakjöt eiga sér
langa og sérstaka sögu. En
það er ekki sjálfsagt mál að
greiða líka uppbætur með út-
flutningi á hrossakjöti. Fram-
leiðendur þess verða að standa
á eigin fótum.
Það er einkenni of margra
á íslandi að vera gjöfulir á
annarra manna fé. Stjórn-
málamenn skammta úr hnefa
til gæluverkefna og þrýstihóp-
ar atvinnulífsins gera kröfur
sem kalla á aukna skatt-
heimtu og álögur á almenn-
ing. Atvinnurekendum þykir
sjálfsagt að fá fyrirgreiðslu
úr opinberum sjóðum í formi
hlutafjár eða styrkja af ýmsu
tagi.
Það er hægt og bítandi
verið að ríkisvæða fyrirtækin,
gera þau háð opinberum aðil-
um og stjórnmálamönnum, og
ríkisspeninn verður lífsnauð-
synlegur. Síðastliðinn sunnu-
dag greindi Morgunblaðið frá
vanda sem kanínubændur
eiga við að glíma. Þar er haft
eftir Auðunni Hafsteinssyni,
formanni Landssambands
kanínubænda, að umbjóðend-
ur hans þurfi að fá tuttugu
milljónir króna fyrirgreiðslu
frá hinu opinbera til að koma
í veg fyrir að rekstur Fínullar
hf. stöðvist. Fínull er í eigu
kanínubænda, Álafoss og
Byggðastofnunar og vinnur
fatnað úr ull af angórakanin-
um.
Hvar ætli þessi vitleysa
endi? Hvenær ætlar atvinnu-
lífið að hætta að leita undir
pilsfald ríkisins, í hvert skipti
sem eitthvað á bjátar? Át-
vinnurekendur, bændur sem
aðrir, geta ekki gert kröfur
um stöðuga og aukna opin-
bera aðstoð, ekki aðeins vegna
skattgreiðenda, heldur einnig
sjálfra sín vegna. Þeir eins og
skattgreiðendur geta og eiga
að gera kröfur til þess að vel
sé búið um atvinnulífið og að
því sé skapað heilbrigt og
stöðugt umhverfi. Hvorki
meira né minna.
Útflutningsuppbætur á
landbúnaðarvörum eru jafn
slæmar og uppbætur á allar
aðrar vörur. Það er enginn
munur á því að greiða niður
hrossakjöt í Japani og niður-
greiða lopapeysur á Banda-
ríkjamenn, eða fisk í sömu
þjóð. En það sem er verra,
útflutningsuppbætur líkt og
niðurgreiðslur, brengla allar
upplýsingar og blekkja fram-
leiðendur til þess að framleiða
það sem í raun er engin eftir-
spurn eftir. Slíkt er sóun á
vinnuafli og fjárfestingum.
' MU&U’NBÍÁDÍD' .ttlDVrkl'DAÍÁÍR; 2 ’ AGf^f :1989
‘r ? 23
í takt við tilveruna
Heimsókn til lundaveiðimanna í Álsey
þá þagnar hún. Það var notalegt að
skríða í kojuna og sofna við söng
skrofunnar sem hljómaði vel í takt
við hroturnar í þeim er fyrstir sofn-
uðu.
Með nesti í poka
og háfí hendi
Veiðimennirnir í Álsey voru ekki
að ærast á fætur fyrir allar aldir.
Hlustað var á veðrið kl. 10 en síðan
fóru menn að finna morgunmatinn
og smyija nesti fyrir daginn. Laust
eftir hádegi var haldið til veiða. Aust-
an kaldi var og skiptu menn sér nið-
ur á veiðistaðina. Síðan var haldið
af stað með nesti í bakpoka, striga-
poka undir veiðina í belti og háf í
hendi. Ekki var mikill fugl við, en
með því er átt við að ekki hafi mikið
verið af fugli á flugi. Veiðimennirnir
komu sér fyrir í stöðunum með háf-
ana en veiðistaðirnir eru flestir úti á
bjargbrún. Þar situr yeiðimaðurinn
bak við brík falinn fýrir fuglinum.
Þegar fuglinn svífur yfir bríkina
sveiflar veiðimaðurinn háfnum elds-
nöggt upp, fuglinn situr fastur í net-
inu og innan tíðar hefur veiðimaður-
inn snúið hann úr hálsliðnum og sent
hann inn í eilífðina. Þannig situr
veiðimaðurinn við allan daginn og
oft á tíðum liggja nokkuð hundruð
lunda í valnum eftir daginn.
Það bætti hressilega í vindinn þeg-
ar leið á daginn og voru menn orðn-
ir vindbarðir þegar þeim komu til
bóls klukkan að verða fimm, en veiði-
mennirnir kalla veiðihúsin í eyjunum
ból. Smellt var upp mikilli veislu um
kvöldið. Humarforréttur, nautasteik
og rjómakruðerí á eftir. Síðan var
það gufubaðið og spjall á léttu nótun-
um fram eftir.
Nýr dagur tók síðan við og leið
eins og sá fyrri. Farið í veiði laust
fyrir hádegi, komið til bóls seinni
part dags og síðan dýrindis steik og
Humarveisla í eldhúsi veiðihússins í Álsey.
ast með nema lundarnir sem sátu á
þúfum sínum í brekkunni fyrir ofan
húsið.
Þegar kvöldkyrrðin færðist yfir
og lundinn var sestur til hvíldar þá
fóru aðrir fuglar á stjá. Sæsvalan
var farin að tístá og skrofan farin
að bæra á sér. Þessir fuglar nætur-
innar fara á stjá þegar aðrir hvílast.
Undir veiðihúsinu í Álsey hefur
skrofa átt hreíður í áraraðir og þeg-
ar veiðimennirnir ganga til náða á
kvöldin þá er hún að vakna til lífsins
og kyijar söngva sína af miklum
móð þar til dagur rennur á ný en
gufubað með tilheyrandi spjalli á
eftir. Þannig líða dagarnir hjá veiði-
mönnunum. Hver dagur er þó sér-
stakt ævintýr sem ber eitthvað nýtt
í skauti sér. Vindáttinn breytist, veitt
er á öðrum stað á morgun en í dag.
Ef til vill verður meiri veiði eða þá
bara engin veiði en þess í stað sólbað
og snudd heima við ból.
Karlaveldi
Veiðifélögin í eyjunum eru karla-
veldi þar sem kvenfólk hefur mjög
takmarkaðan aðgang að. Þarna fá
menn að njóta sín til fullnustu,
Lundinn pokaður fyrir heimsendingu á flánum í Alsey.
Ágúst Halldórsson að veiða í
Ámabring.
BJARGVEIÐIMENN í Eyjum er
hópur manna sem stundar fugla-
veiði og eggjatöku í björgum Eyj-
anna. Þessi hópur færist allur í
aukana þegar vora tekur, þá fara
þeir að kíkja eftir því hvort lund-
inn er tekinn heima og hvort
svartfuglinn og fyllinn eru orpnir.
Eftir að eggjatíma lýkur hefst
undirbúningur lundaveiðinnar, en
lundaveiði er stunduð í flestum
úteyjum við Eyjar og á Heimaey
sjálfri.
Áður fyrr taldist lundaveiði til
hlunninda við jarðir og skiptist eggja-
og fuglatekja í hinum ýmsu eyjum á
milli þeirra. Þessi háttur er nú löngu
aflagður en í staðinn hafa hópar
manna stofnað með sér veiðifélög
sem nýta Eyjarnar. Kjarninn í þess-
um veiðifélögum eru menn sem
stundað hafa lundaveiði saman í ára-
tugi en síðan bætist í hópinn og
hann endurnýjast.
Þeir sem stunda lundaveiði í úteyj-
unum eru einu nafni nefndir úteying-
ar en síðan eru þeir flokkaðir niður
og kenndir við þær eyjar sem þeir
stunda veiðar í, s.s. Suðureyingar,
Álseyingar o.s.frv. Aftur á móti er
talað um að þeir sem stunda veiðar
á Heimaey séu á heimalandinu.
Lundatíminn hefst í byijun júlí og
stendur fram undir miðjan ágúst.
Allan þann tíma eru menn við veiðar
í eyjunum og þeir hörðustu fara út
í byijun lundatíma og koma ekki
heim aftur fyrr en honum lýkur. í
flestum eyjum eru veiðihús sem veiði-
félögin hafa byggt og er sífellt verið
að breyta og bæta þessi hús þannig
að flest eru þau orðin eins og sno-
trustu sumarbústaðir.
Lundakarlar segja að úteyja-
mennskan sé eitt samfellt ævintýr.
Ólýsandi unaður sem ekki eigi sér
neinn samanburð. Þeir sjá eyjuna
sína í hillingum og mestu sælustund-
ir ársins eiga þeir meðan á lundatí-
manum stendur. Lundakarlarnir
rækta með sér ákveðið skopskyn,
Lundinn „vel við“ í Álsey.
Júlíus Steinarsson; Karl Birgisson, Ágúst Halldórsson og Grímur
Gislason tilbúnir að leggja af stað í veiði.
sem jaðrar oft á tíðum við að vera
svokallaður gálgahúmor. Það er
ákveðið kapp og metingur milli eyja
og menn láta ýmislegt flakka sín á
milli en allt er það þó í góðu gert
og menn skilja húmorinn sem felst
í pillunum sem þeir senda sín á milli
er þeir rabba saman í talstöðina eða
þegar þeir hittast.
Fréttaritari Morgunblaðsins fékk
að fljóta með veiðimönnum í Álsey
eina sókn, en svo kalla þeir tímann
sem líður á milli þess sem bátar koma
að sækja fugl til þeirra og færa þeim
vistir, til þess að upplifa þennan
draumaheim bjargveiðimanna í Eyj-
um.
í sturtu undir berum himni
Haldið var frá bryggju í Eyjum
eftir kvöldmat á föstudegi. Farkost-
urinn var Zodiak-tuðra sem ber nafn-
ið Álseyjar-Gráni. Siglt var norður
fyrir Eyjar og stefnan tekin í vestur-
átt. Suðvestan kaldi blés á móti þeg-
ar komið var í Smáeyjasund og Áls-
eyjar-Gráni skoppaði á bárunni.
Framundan var Álsey, draumap-
aradís Álseyinga. Eftir góða hálftíma
siglingu var siglt inn á Pollinn í Áls-
ey. Rennt var að Steðjanum, en svo
heitir lendingarstaðurinn við eyna.
Farangrinum var hent í land og síðan
stukku menn á Steðjann. Uppganga
í Álsey er ekki erfið en stuðst er við
band þegar tipplað er upp bergið.
Veiðihúsið í Álsey er skammt frá
uppgöngunni í eyna og innan lítillar
stundar vorum við sestir við kaffi-
drykkju í eldhúsinu í Álséy. Þegar
menn höfðu rifjað upp atburði dags-
ins var farið að taka upp farangurinn
og koma sér fyrir en síðan beið
mannskapsins gufubað.
Álseyingar byggðu við veiðihús
sitt fyrir fjórum árum og þá settu
þeir upp gufubaðsklefa í húsinu.
Þeir sögðu að það væri meiriháttar
unaður að hafa þetta bað. Eftir að,
hafa setið við veiði að deginum til,
oft í kalsaveðri og rigningu, þá liðu
strengirnir úr skrokknum þegar búið
væri að sitja í baðinu í smá stund.
Það var afslappandi að sitja í bað-
inu og taka þátt í hinu rómaða
úteyjaspjalli. Eftir gufubaðið var far-
ið í sturtu á pallinum utan við veiði-
húsið. Þar böðuðu menn sig undir
berum himni og svöl golan lék um
kroppinn. Ekkert þurfti að fela því
’ enginn nágranni var til þess að fylgj-
bregða á leik, vera veiðimenn að
degi og sjá síðan um matseldina þeg-
ar komið er heim að kveldi. Jafnvel
harðsvíruðustu karlrembur sem aldr-
ei koma inn í eldhús heima hjá sér
til annars en að borða og kunna
ekki að elda eða vaska upp á heima-
slóð verða æðstu kokkar í úteyjum
með viskustykkið klárt á öxlinni fyr-
ir uppvaskið.
Hinn sérstaki andi sem ríkir í sam-
félaginu einkennist af því að menn
eru fljótir að grípa það ef félögunum
verður fótaskortur á tungunni og
menn fá óspart að heyra mismæli
sín eða afbakanir á orðum. Skot-
hríðin gengur manna á milli og síðan
er hlegið dátt að öllu saman. Það
er annar andi sem ríkir þarna en í
því samfélagi sem menn eiga að venj-
ast. Það telst mikill styrkleiki að
hijóta hátt og mikið og menn eru
stoltir af því ef þeir ná að vekja félag-
ana með því að hijóta hæst allra.
Það er því þokkalegur söngur sem.
dynur í veiðihúsinu þegar allur hóp-
urinn er svifinn til draumalandsins.
Þetta er hið ljúfa líf veiðimanns-
ins. Þeir lifa þarna fijálsir og óháð-
ir, lausir við allt stress og hlaup.
Enginn sími truflar. Þeir eru þarna
í sambýli við náttúruna, gefa veiði-
eðlinu lausan tauminn og njóta þess
að vera til í hópi góðra félaga. Borð-
aður er góður matur sem menn hjálp-
ast að við að laga og það er ekki
hægt að hafa áhyggjur af neinu,
nema ef til vill því að full margar
kalóríur séu innbyrtar á degi hveijum
í veislumatnum. Alla vega hafði einn
veiðimaðurinn í Álsey orðið nokkrar
áhyggjur af því að hann færi að fitna
af öllum veislumatnúm og voru félag-
ar hans þá fljótir að skjóta á hann
að liann væri kominn með kalóríu-
móral.
100 kippur legnar
Lundaveiðimenn telja feng sinn í
kippum. í hverri kippu eru 100 fugl-
ar og veiða hörðustu veiðimenn
nokkrar kippur á dag ef vel veiðist
en veiðimetið á einum degi er um
12 kippur og á Sigurgeir Jónasson
veiðimaður í Álsey jiað met. Eftir
þriggja daga veru í Álsey var komið
að sókn. Sókningsbáturinn, en svo
kalla úteyingar bátinn sem sækir
fuglinn til þeirra, kom og fór í land
með 22 kippur. Þá voru Álseyingar
búnir að senda í land um 100 kippur
á tveimur vikum, þokkaleg veiði það.
Sprangað um bergið og
spjallað við lundann
Morgunblaðið kvaddi veiðimenn-
ina í Alsey og þegar báturinn sigldi
frá eynni þá upphófu veiðimennirnir
á brúninni mikil húrrahróp. Þeir voru
að kveðja sókningsbátinn en þeir
hafa það fyrir sið að kveðja bátinn
með ferföldu húrrahrópi sem síðan
er svarað frá þeim er í sóknings-
bátnum eru.
Siglt var í átt til Heimaeyjar og
smám saman færðist Álsey úr aug-
sýn. Veiðimennirnir héldu í kvöld-
spjall sitt í veiðihúsinu en við fórum
með veiðina til lands fullir skilnings
á því hvers vegna lundakarlar fyllast
af þessum fiðringi þegar vora tekur.
Því hvað er hægt að hugsa sér ljú-
fara en líf veiðimannanna sem lifa í
takt við tilveruna, spranga um björg-
in og spjalla við lundann, lausir við
eril hversdagsins.
Texti: Grímur Gíslason
Myndir: Sigurgeir Jónasson
Miklibær í Skagafirði:
Niðjar sr. Bjöms Jónssonar og
Guðfinnu Jensdóttur hittast
Sauöárkróki.
ÞEGAR sumarveðrið lék hvað blíðast við Norðlendinga um miðjan
júlí hittust í Skagafírði niðjar sr. Björns Jónssonar prófasts á Miklabæ
og konu hans, frú Guðfinnu Jensdóttur. Sr. Björn fæddist 15. júlí
1858 og hóf prestsstörf að Miklabæ í Blönduhlíð þann sama dag árið
1889 og því voru nákvæmlega eitthundrað ár frá fyrstu prestsverkum
hans þar þegar sungin var messa í Miklabæjarkirkju þann 15. júlí
sl. Fimm prestar, afkomendur sr. Björns, önnuðust helgihaldið ásamt
þjónandi sóknarpresti á Miklabæ, sr. Döllu Þórðardóttur.
Sr. Birni Jónssyni prófasti er svo
lýst af einu sóknarbarni hans:
„Breytni hans var til fyrirmyndar,
bæði utan kirkju og innan. Alls
staðar ávann hann sér traust og
virðingu þeirra sem kynntust hon-
um. Hann var einlægur trúmaður,
en þó fijálslyndur og umburðar-
lyndur í trúmálum, framúrskarandi
skyldurækinn við embættisstörf sín
og vildi þar ekki vamm sitt vita,
fremur en í öðru. Sr. Björn var hár
maður vexti en ávallt heldur grann-
leitur. Hann var hinn höfðingleg-
asti ásýndum og var auðséð að þar
fór fyrirmaður.“
T
Þau hjón, sr. Björn og Guðfinna,
eignuðust ellefu börn sem öll kom-
ust til fullorðinsára og er út af þeim
komin mikil ætt. Um 200 manns
komu til niðjamótsins í Skagafirði,
sem hófst með kvöldvöku í Ár-
garði, félagsheimili Lýtingsstaða-
hrepps, á laugardagskvöldi, en á
sunnudeginum var áðurnefnd guðs-
þjónusta í Miklabæjarkirkju. Ritn-
ingargreinar lásu þeir sr. Rágnar
Fl'alar Lárusson, sr. Þórsteinn
Ragnarsson og sr. Jón Bjarman en
sr. Stefán Lárusson.prestur í Odda
predikaði. Dr. Björn Jónsson lauk
svo helgiathöfninni óg fékk til liðs
við sig öll yngstu ættmennin sem
viðstödd voru.
Að guðsþjónustunni lokinni var
gengið úí í kirkjugarðinn þar sem
blómsveigar voru lagðir á leiði
þeirra sr. Björns og Guðfinnu, og
leiði sr. Lárusar Arnórssonar,
tengdasonar sr. Björns og eftir-
manns, og Björns sonar hans.
Síðdegis á sunnudag var svo komið
saman til Iokahófs í Miðgarði.
Að sögn sr. Björns Jónssonar
tókst þetta ættarmót í alla staði
ágætlega og ekki spillti fyrir að
Skagafjörður skaitaði sínu fegursta
þessa dagana. Þakkaði sr. Björn
öllum þeim sem hönd höfðu lagt á
plóginn til þess að gera þetta mót
mögulegt, sérstaklega sr. Þórsteini
Ragnarssyni, sem áður var sóknar-
prestur á Miklabæ, en á hans herð-
um hvíldi að miklum hluta undir-
búningur mótsins, svo og núverándi
sóknarpresti þar, sr. Döllu Þórðar-
dóttur, en sr. Þórsteinn er fimmti
þjónandi prestur í beinan karllegg
föður síns, sr. Ragnars Fjalars Lár-
ussonar.
- BB.
Morgunblaðið/Björn Björnsson
Afkomendur sr. Björns Jónssonar og Guðfinnu Jensdóttur saniankonmir í Miklabæ.