Morgunblaðið - 02.08.1989, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUH 2. ÁQÚ&T ,19^9
Guðrún Guðjóns-
dóttír — Kveðjuorð
Fædd 24. desember 1903
Dáin 25. júlí 1989
Það var árið 1951, eða fyrir hart-
nær 40 árum, sem ég kynntist þeirri
fjölhæfu listakonu og hugsjónakonu,
Guðrúnu Guðjónsdóttur. Menningar-
og friðarsamtök íslenskra kvenna
voru þá nýstofnuð og við vorum báð-
ar í stjórn s.amtakanna.
Það duldist engum við fyrstu kynni
við Guðrúnu Guðjónsdóttur, að þar
fór engin hversdagskona. Þar var
kona athafna ekki síður en orða og
áætlana. Mér er það minnisstætt, að
þegar samtök okkar, nýstofnuð og
févana að sjálfsögðu, ákváðu að þýða
skýrslu kvennanefndar sem Alþjóða-
samband lýðræðissinnaðra kvenna
sendi til Kóreu til að kanna
stríðsglæpi í Kóreustytjöldinni var
Guðrún einn helsti hvatamaðurinn
að því að við gæfum hana út og
hæfum þar með starf okkar. Það var
úr að við gerðum það, og reyndist
útgáfan okkur nokkru kostnaðar-
samari en við var búist, auk þess sem
okkur gekk verr að .selja skýrsluna
en við höfðum reiknað með. Þegar
við komum saman á næsta stjórnar-
fund eftir útgáfu skýrslunnar vorum
við því heidur framlágar og svartsýn-
ar á peningamálin, það var ekki
gæfulegt fyrir nýstofnað félag að
byrja starfsferil sinn með skuldir í
prentsmiðju. Þá sagði Guðrún Guð-
jónsdóttir: „Þetta lagast, við þurfum
bara að hafa tíma.“ Þetta sagði hún
með svo miklum sannfæringarkrafti,
að okkur létti mikið. Ég spurði hana
hvernig hún hyggðist bjarga þessum
málum. „Það eru til svo margir góð-
ir menn, sem vilja leggja góðu mál-
efni lið að ég veit okkur tekst það“
var hið sannfærandi svar hennar.
Og okkur tókst þetta. Guðrún hafði
forgöngu um það, að við fórum af
stað og gengum milli manna og báð-
um um fjárstyrk fyrir þetta fyrsta
verkefni samtakanna. Og nokkrum
mánuðum seinna gátum við borgað
allar okkar skuldir vegna skýrslunp-
ar. Þessarar gerðar var Guðrún. Hun
gafst aldrei upp þegar hún var að
vinna að hugsjónum sínum. Og ég
held að hún hafi sannað okkur að
oftast er „vilji allt sem þarf“.
Við Guðrún sátum árum saman í
stjórn Menningar- og friðarsamtaka
íslenskra kvenna, og við unnum mik-
ið saman þar fyrir utan, og á ég
margar góðar minningar um sam-
starf okkar.
Eitt af hugsjónamálum Guðrúnar
var að koma upp tómstundaheimili
fyrir börn, en þetta var á þeim árum
sem húsmæður voru að fara út á
vinnumarkaðinn, og algengt að börn-
in væru eftirlitslítil heima með lykil
um hálsinn. Að tilhlutan Guðrúnar
stofnuðu Menningar- og friðarsam-
tök íslenskra kvenna, ásamt Mæðra-
félaginu, nefnd til að hrinda þessu
máli í framkvæmd. Nefnd þessi starf-
aði nokkur ár, og safnaði peningum
í fyrirhugað tómstundaheimili. Eitt
af því sem við gerðum var að hafa
skyndihappdrætti, og hafði Guðrún
forgöngu um það eins og margt ann-
að. Hún ákvað að happdrættisvinn-
ingarnir allir skyldu vera listmunir,
og minnir mig að hún hafi safnað
þeim öllum, eða a.m.k. flestu sjálf.
Happdrættið gekk vel, og þá vildi
Guðrún að við hæfum starfsemi, þó
í litlu formi yrði til að byija með.
Hún bauðst til að láta í té húsnæði
og sjá um börnin, endurgjaldslaust.
Þá var að útvega húsgögn og annað
sem rekstrinum þyrfti óhjákvæmi-
lega að fylgja. En eftir að við höfðum
látið gera kostnaðaráætlun, þar sem
í ljós kom að við yrðum að taka all-
nokkurt lán til að koma jafnvel þess-
um frumstæða rekstri á laggirnar,
var það skoðun meirihluta nefndar-
kvenna og stjórna félaganna, að ekki
væri hægt að leggja í þessa áhættu
að svo stöddu. Við héldum því áfram
að safna peningum, en það varð í
litlum mæli eftir þetta, og peningarn-
ir sem við áttum brunnu á báli verð-
bólgu, og voru síðar notaðir í annað.
Man ég hvað það voru Guðrúnu mik-
il vonbrigði. Enn í dag sé ég eftir
því að við skyldum ekki leggja út í
þetta.
Þetta er fátt eitt af því sem er
að minnast af samvinnu minni við
Guðrúnu, en þetta lýsir vel þeim stór-
hug sem þessi óvenjulega kona var
gædd.
Þá var Guðrún fjölhæf listakona,
hún samdi bækur, málaði og hann-
aði pijóna- og vefnaðarmynstur, og
hefur mér oft verið hugað til þess
hve mörg tækifæri kona með hennar
hæfileika hefði átt, ef hún hefði ver-
ið ung í dag, en ekki á árum kreppu
og örbirgðar.
Að síðustu þakka ég Guðrúnu fyr-
ir allt okkar samstarf, sem aldreibar
skugga á í hartnær 40 ár. Ég votta
aðstandendum hennar mína dýpstu
samúð.
María Þorsteinsdóttir
Amma mín, Guðrún Guðjónsdóttir
fæddist í Reykjavík 24. desember
1903. Foreldrar hennar voru Guðjón
Brynjólfsson, verkamaður og Guð-
laug Eyjólfsdóttir, húsmóðir. Guðrún
ólst upp í Reykjavík og lauk þar
barnaskólanámi. Árið 1919 tók hún
inntökupróf í Verslunarskólann í
Reykjavík en fátækt kom í veg fyrir
lengri skðlagöngu. Námsferill henn-
ar hélt þó áfram því hjá Guðrúnu fór
saman opinn hugur og góðar gáfur.
Hún var gædd heilbrigðu sjálfs-
trausti og horfðist óhrædd í augu
yfir heiminn. Á unglingsárum réðst
hún eitt sinn í vist á „betra heimili"
í Reykjavík. Þegar hún komst að því
að henni var ekki ætlað að matast
við sama borð og Qölskyldán, hætti
hún .í vistinni og sagði móður sinni
að þangað færi hún aldrei aftur.
Þetta litla atvik sem Guðrún sagði
mér frá, finnst mér lýsa vel skap-
gerðareiginleikum hennar. Henni var
í blóð borin sterk réttlætiskennd og
vakandi áhugi fyrir mannlegu sam-
félagi. Hún ólst upp við kröpp kjör
og hreifst ung af hugsjónum sósíal-
ismans. Sósíalistahreyfingin varð
vettvangur hennar í löngu og miklu
félagsstarfi og starfaði hún m.a. með
Kvenfélagi sósíalista, Menningar- og
friðarsamtökum íslenskra kvenna og
MÍR. Aðalstarf hennar á sviði félags-
mála var þó innan KRON en hún sat
í stjórn félagsins frá 1945 til 1969.
Guðrún var verslunarmaður í
Reykjavík 1919—1923 og símakona
hjá Bæjarsímanum í Reykjavík
1923—1932, með nokkrum hléum.
Árið 1926 giftist Guðrún Stefáni
Jakobssyni (f. 1895, d. 1964). Fyrsta
árið eftir að þau giftu sig bjuggu
þau að Galtafelli í Hrunamanna-
hreppi, þar sem Stefán hafði tekið
við búi eftir föður sinn. Ári síðar
fluttust þau til Reykjavíkur og
bjuggu þar til æviloka. Stefán lagði
fyrir sig múraraiðn og varð múrara-
meistari um 1940. Þau eignuðust
þijá syni, Hreggvið (f. 1927), Hrafn-
kel (f. 1930, d. 1983) og Stefán Má
(f. 1938). Mikil vandvirkni einkenndi
öll störf Guðrúnar og á heimili þeirra
Stefáns ríkti smekkvísi og reglu-
semi. Þó grunar mig að húsmóður-
störf hafi aldrei verið ömmu minni
sérstaklega hugleikin. Áhugi hennar
á lífinu var óþijótandi og listir og
menning skipuðu stóran sess í liuga
hennar. Guðrún hafði ákveðnar skoð-
anir og var hreinskilin og hreinskipt-
in í orði og verki. Hún lá ekki á
skoðunum sínum og átti það til að
segja mönnum óþvegið til syndanna
og fór þá ekki í manngreinarálit. En
þó Guðrún væri skapmikil kona var
hún manna sáttfúsust og tók aldrei
þátt í illdeilum. Heiðarleiki var henn-
ar einkunnarorð. Hún hafði eigin
sannfæringu að leiðarljósi • í hveiju
því sem hún tók sér fyrir hendur og
máttu þá aðrir hugsa og segja hvað
þeir vildu. Allur heimurinn og allir
menn komu henni við. Með sama
hlýhug orti hún til bræðra sinna í
Víetnam og Afríku, til japanskrar
móður, drengs í Kóreu og til vina
sinna og ættingja. Hún trúði á stórar
hugsjónir. Og þó framkvæmd þeirra
færi stundum á annan veg en hún
óskaði, og stríð og böl mannkynsins
gengi henni nærri, kom uppgjöf aldr-
ei til greina. Mér finnst sálarstyrkur
hennar koma vel fram í vísu sem hún
orti um ljósið:
Þú ert ljósið, sem lýsir mér skærast,
þú ert ljósið sem yfir mér skín,
ég mun sýna og sanna öllum heimi,
að um síðir ég kemst upp til þín.
Stundum þegar ég kom úr heim-
sókn frá Guðrúnu ömmu minni, gat
ég ekki varist því að bera saman
stöðu okkar í tilverunni. Ég stóð ein
en hún í fylkingu hugsjónamanna
og barðist með fulltingi almættisins.
Það var ekki auðvelt að deila við
slíka konu.
Þó lífskraftur Guðrúnar væri mik-
ill átti hún einnig til þíða og við-
kvæma strengi. Hún var listhneigð
og hafði yndi af ljóðum. Þegar tími
gafst, undi hún við ljóðalestur, ljóða-
þýðingar og ljóðagerð. Tvær
ljóðabækur komu út eftir Guðrúnu,
Opnir gluggar (1976) og Gluggar
mót sól (1988). Hún skrifað einnig
og þýddi barnasögur og ævintýri.
Alls birtust 10 bækur eftir Guðrúnu
á prenti, frumsamdar og þýddar.
Vefnaður og handíð var Guðrúnu
áhugamál. Hún litaði band úr
íslenskum jurtum og óf úr því dúka
og myndir. Einnig pijónaði hún og
hannaði fatnað úr íslenskri ull. Sam-
hliða þessum hugðarefnum sínum og
félagsstörfum vann Guðrún við mót-
töku ferðamanna fyrir Ferðaskrif-
stofu ríkisins 1950—1968, og var
gæslukona á Þjóðminjasafninu og
Listasafni Einars Jónssonar í nokkur
ár eftir 1971.
Nú er komið að leiðarlokum. Að
baki er löng og starfsöm ævi. Lífið
færði Guðrúnu sigra og eflaust einn-
ig vonbrigði. Sigrarnir voru þó miklu
stærri, því með lífsreynslunni óx
þroski hennar og skilningur á mönn-
unum. Það var því gaman og lær-
dómsríkt að tala við ömmu. Andi
hennar hélst ungur þó líkaminn
hrömaði.
Fram undir það síðasta bjó Guðrún
í eigin íbúð en naut nábýlis við fjöl-
skyldu Stefáns Más, yngsta sonar
síns, á Háteigsvegi 30. Síðastliðinn
vetur fór heilsu hennar hrakandi. í
vor fluttist Guðrún á heimili Stefáns
Más og konu hans Kristínar Ragn-
arsdóttur í Stigahlíð 93. Ég fann vel
að það var henni léttir þó sambúðin
hafi orðið styttri en við hugðum. v
Þegar Gleym-mér-ei lokar auga sínu
og blærinn sefur rótt í kvöldkyrrðinni
dreymir þröstinn í trénu
og við mætumst í himinblámanum.
(Guðrún Guðjónsdóttir)
Af heilum hug þakka ég Guðrúnu
ömmu minni samfylgdina, og bið
henni velfarnaðar á vegferð sinni til
ljóssins.
Ragnheiður Hrafhkelsdóttir
IBREfl
Bútsagir
VER2LUNIN
Laugavegi 29
Simar 24320 -
Hótel, veitingahús, sölu-
skálar og mötuneyti.
Hjá RV fáiö þiö servíettur,
dúka, kerti, diska- og glasa-
rpottur á ótrúlega lágu veröi.
REKSTRARVÖRUR
Draghálsi 14-16 • 110 Rvfk • Simar: 31956 - 685554
suet«m
ssíSS®:
FUJ.coL°e
)!| FUJICOLOR
I CO^.OR
498.00. ^rf mKÖ\\unar-
.SSEssssr---.
KiiecfflMEetim
Skipholti31 - Simi 680450
Er þetta ekki ofninn sem
þú hefur beðið eftir?
Frábær og ánægjuleg nýjung — stórt og mikilvirkt tæki
jafnt fyrir heimilið sem sumarbústaðinn.
• Örbylgjuofn* Blástursofn* Grillofn — Allt i samatæk-
inu.
1929 %60 ÁRA^i989
AFMÆLISTILBOÐ: Áður kr. 39.600, nú kr. 33.660.
Staðgreitt kr. 31.975 — spamaður 7.625!
Borgartúni 20, sími 26788
Kringlunni, sími 689150
Sömu kjör hjá umboösmönnum okkar um land allt