Morgunblaðið - 12.08.1989, Side 11

Morgunblaðið - 12.08.1989, Side 11
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. ÁGÚ.ST 1989 Brotabrot núlista ________Myndlist________________ Bragi Ásgeirsson Núlistir er yfirgripsmikið hugtak sem merkir það sem gert er í sam- tímanum og er afkvæmi hræringa dagsins. Ekki þó í þeim skilningi, að allt sé sett undir einn hatt, sem er einungis skilgreining hagsmuna- aðila, heldur skal listsköpun vera í samræmi við umhverfi sitt hverju sinni og spegla tíðarandann. í þeim tilgangi eru áhrif frá nýjum hrær- ingum að utan jafn sjálfsögð og frá eldri tímaskeiðum, allt eftir því hvert upplag viðkomandi lista- manns er og hveiju hann vill koma á framfæri. Fjölbreytni í myndlistarheimin- um getur ekki talist glundroði, en þegar áhrifaríkum listpáfum tekst að einoka listheiminn í eiginhags- munaskyni, telst það miðstýring eins og svo skýr dæmi eru um frá síðustu áratugum. Á sjötta ára- tugnum varð mikil uppstokkun í listheiminum með tilkomu poppsins svonefnda í myndlistinni. Skyndi- lega var sjálft neyzluþjóðfélagið orðið að viðurkenndri staðreynd í skapandi listum, svo og allur vett- vangur ofnægtaþjóðfélagsins, allt frá skrautlegum raflýsingum og raflýsingaskiltum og til fátæklegra hluta, „moyens pauvres", sem það skilar frá sér. Og að sjálfsögðu kom þessi list aðallega frá Bandaríkjunum, of- gnóttarþjóðfélagi jarðarinnar núm- er eitt, þótt anga hennar megi einn- ig rekja til Englands, en það liðu ár, þangað til hún festi rætur í Evrópu. Listamenn í Bandaríkjun- um komu auga á það, að helstu einkenni þjóðarinnar mátti um- forma í list. Þeir sáu fegurðina í íburðinum jafnt og afgangshlutum og rusli, en þó voru þetta einungis hlutir, sem menn höfðu gert sér ljósa um árþúsundir, t.d. sér næmt auga fegurðina í litbrigðum rotn- andi hluta, sem bragðlaukunum er andstyggð. En að umforma þetta í list hafði fáum dottið í hug fram að þessu, hvað þá að athöfnin yrði að fjölda- hreyfingu og síðar að viðurkenndri list. Pop-listin olir gríðarlegum hræringum í myndlistaheiminum og skyndilega var svo ótalmargt leyfilegt, sem áður var jafnvel jafn- að við erfðasyndina, menn settir út af sakramentinu og útskúfaðir. Þegar pop-listin kom fram, var hún sem hnefahögg framan í fyrri gildi og alla miðstýringu, og við- brögðin voru eftir því, og vafalítið hvergi harðari en í miðstöð heims- listarinnar fram að þessu, Parísar- borg. Það var mjög skiljanlegt í ljósi aldagamallar franskrar arfleifðar og evrópskrar hefðar í myndlist, sem t.d. Bandaríkjamenn höfðu ekki og voru fram að því þiggjend- ur. Svo hafði neyzluþjóðfélagið í sinni algjörustu mynd ekki ennþá náð til Evrópu, þannig að forsend- urnar voru aðrar. En það var nú einmitt á leiðinni og með því óx trúlega í og með skilningurinn á hinrii nýju list. Ég hafði þegar árið 1960 orðið var við ýmislegt dularfullt, sem bar þó í sér kímið af því, sem koma skyldi og staðfesti, að í Evrópu voru menn einnig að þreifa fyrir sér. Grísk skólasystir mín við lista- háskólann í Miinehen af efnuðu fólki, sem jafnan kom akandi í dýrustu gerð af Mercedes Benz í skólann, hafði jafnvel meiri áhuga á því að sanka að sér alls konar dóti bak við skólann en að nota sígildari og dýrari efni, en enga mynd sá ég eftir hana úr slíkum tilfallandi hlutum, enda gerði hún ósköp venjulegar myndir, þá sjald- an hún stundaði skólann að ráði. En í maímánuði árið'1965 upp- lifði ég í New York uppgang og sigur pop-listarinnar, er þá mátti sjá gott úrval af á MoMA og víðar. Sumarið 1968 gerði ég mér ferð um þvera Evrópu til að skoða stór- sýningar, er þá voru óvenju margar og slóst Einar Hákonarson í för með mér, seldi bílinn sinn til að kosta ferð sína! Er skemmst frá því að segja, að við upplifðum einmitt uppgang pop-listarinnar í Evrópu og hafði þessi ferð ómæld áhrif á okkur báða. Það var ótrúlega margt nýtt að sjá í Dokumenta í Kassel, Bi- ennalinum í Feneyjum og Trienna- linum í Míianó og á leiðinni út til íslands var komið við í París og London, en þá ferðuðumst við sitt í hvoru lagi. En kannski var eftir- minnilegu'st heimsókn okkar í Haus der Kunst í Miinchen, þar sem þá stóð yfir árleg sýning Munchen- listamanna og sérsýning á safni Ströher-Kraushar. Listasafnarinn Karl Ströher ferðaðist á þeim tíma víða um og keypti af merkilegu hugrekki það, sem honum þótti nútímalegast af því, sem á vegi hans varð. Á árinu hafði hann ein- mitt fest kaup á öllu safni hins þá nýlátna Kraushar í New York af pop- og op-list, en það var víðfrægt og kostaði Ströher morð fjár. Miinchen var fyrsti staðurinn í Evrópu, þar sem safnið var sýnt almenningi. Þannig upplifðum við Einar hlutina ferska, augliti til auglitis, sem er nokkuð annað og áhrifaríkara en að fletta í uppslátt- arbókum og tímaritum. Minntist ég á það í grein er heim kom, að forsíða Morgunblaðsins hafi verið uppistaðan í einu lista- verkanna eftir þá, á alþjóðagrund- velli, lítt kunnan listamann Joseph Beuys, prófessor við listaháskólann í Dússeldorf, en ekki gat ég birt mynd af því þrátt fyrir góðan vilja, þar sem ég átti hana einungis á litskyggnu og slíkar myndir var áhættuspil að yfirfæra í svart-hvítt í dagblað á þeim tíma. Sagði ég frá öllum þessum sýn- ingum í greinaflokki í blaðinu, sem birtist einmitt í ágúst fyrir 21 ári, svo að greinin gæti talist fullveðja í þessum mánuði, ef svo má að orðj komast. Ég hef þannig kynnt það nýjasta í listinni eftir bestu getu á ferli mínum, sem listrýnir blaðsins og umfram allt ef ég hef átt þess kost að standa augliti til auglitis við viðburðina. Treysti hér listtíma- ritum einungis mátulega vel. Ég minnist þessa hér vegna þess, að Morgunblaðið var þannig meðal fyrstu blaða í Evrópu til að kynna þessi nýju viðhorf á veglegan hátt, er uppgangur þessarar listar var fyrst að byija í álfunni og margur áhrifamaðurinn í listheiminum hamaðist á móti, allt hvað hann gat. Kynning núlista frá listasafn- inu í Epal í Frakklandi hlýtur þann- ig að vera mér mikið ánægjuefni, en ég vil álíta, að hér séum við íslendingar um margt upplýstari en aðrar þjóðir, þrátt fyrir að fáar markverðar erlendar sýningar hafi ratað hingað. Hér eru ágrip mynd- listarsögu ekki kennd í skólum, illu heilli, en aftur á móti hefur íslenzk- ur almenningur meiri áhuga á upp- runalegum nýjungum í núlistum en fólk almennt ytra, sem hlýtur að merkja það, að listræn kennd sé óvenju rík meðal íslendinga. Sjálfur var ég furðu lostinn, er ég fyrst kom fram með áhrif frá pop- list í verkum mínum á sýningum 1964, ’66, ’67, og’69, hve móttæki- legir landar mínjr voru fyrir ýmsum hlutum, sem aldrei höfðu áður sézt í íslenzkri myndlist því að vel þriðj- ungur verka á þessum sýningum seldist að jafnaði og langmest til almennra borgara. Má vera að það hafi verið vegna þess, að ég reyndi að tengja áhrifin íslenzkum veru- leika. í ljósi framanskráðs tel ég óþarft að koma fram með margs konar staðreyndir á opinberan vettvang eins og þær hafi aldrei litið dagsins ljós hér áður, því að þá eru menn, eins og Danir segja iðulega, að finna upp heita vatnið! Hef ég verið að rekast á sitthvað í blöðum hér á síðustu árum, sem ég gerði skil fyrir áratugum, en er sett fram sem algjört nýnæmi og opinberun af viðkomandi! Eitt vil ég viðurkenna varðandi ýmislegt í pop-list, að það verður hálf leiðigjarnt með tímanum, vegna þess hve gjörsamlega það er þá svipt listrænni tilfinningu, en var hins vegar fjarska skemmti- legt í upphafi og hafði mikla þýð- ingu í niðurrifi gilda og viðhorfa, sem höfðu þá lifað sig. En það voru aðferðir listamanna til þess að þvinga fólk til að taka nýja af- stöðu til hversdagslegra hluta og fyrirbæra. Pop-listin varð m.a. til þess, að margur fann í fyrsta skipti á ævinni til meðfæddrar form- kenndar, sem ekki hafði fengið tækifæri til að komast upp á yfir- borðið fyrr. Sumir urðu fyrir taugaáfalli en öðrum var það and- leg uppljómun, er þeir sáu rafljósa- skilti og myndir af súpudósum í yfirstærð á virðulegum listsýning- um, sáu þessa hversdagslegu hluti í nýju ljósi. Mér varð það fljótlega ljóst, að hið vélrænasta í poppinu myndi úreldast fyrst enda andstætt mannlegu eðli, sem og einnig hefur komið á daginn, en hinar lífrænni og blóðmeiri myndir standa enn fyrir sínu. Auðvitað eru margar fleiri stefn- ur en poppið kynntar á sýningunni að Kjarvalsstöðum, en listastefnan varð einmitt til þess, að hjól fóru að snúast og hér má sjá árangur- inn, en að vísu einungis í hnot- skurn, því að svo ótal margt vantar. Það renna þó á mann tvær grímur, er maður uppgötvar, að margt í núlistum er einungis hug- myndafræðilegs eðlis — listamað- urinn hugsar verkið en sendir svo á auglýsingastofu eða verkstæði til útfærslu og allt vegna skorts á kunnáttu í flestum tilvikum. Þá eru ódýrar tæknibrellur á fullu sem og áhrifameðöl ýmiss konar, sem ég kann lítt að meta, og raunar marg- ir nútímamálarar einnig. En þykir fínt og einkum í yfirstærð. Slíkt þykir mörgum ekki í tengslum við rennandi blóð né upprunans æð. — Það er og áberandi í dag, hve uppsetningar slíkra sýninga þurfa að vera hnitmiðaðar til að verkin komist til skila og að sýningarnar verði áhugaverðar í kynningu, þannig að þær dragi til sín almenn- ing. Hér hafa þeir, sem settu upp sýninguna, haft húsnæðið á móti sér, allt í senn loftið og skort á hreyfanlegum og sveigjanlegum skilrúmum og breytilegri lýsingu, enda njóta sum verkanna sín alls ekki og koparverkið á gólfinu næst- um samlagast því. Að gefa gott og fullnægjandi yfirlit af nútímalist krefst umburð- arlyndis og yfirsýnar, sem kemur ekki fram á þessari sýningu, þar sem tækifærið er notað til að gera lítið úr þýska nýbylgjumálverkinu, nákvæmlega á sama hátt og gert var lítið úr listastefnunum á sýn- ingunni, er þær komu fyrst fram. En yfirlýsingar Frakka um, að Þjóðveijar kunni ekki að mála er jafngömul öldinni og hefur einung- is skaðað þá sjálfa. Einna hörðust var og einnig andstaðan gegn poppinu í Frakklandi, þegar það kom fyrst fram, en þegar það seint um síður var viðurkennt, lyfti það m.a. Erró verðskuldað á stall. En það er líka alveg víst, að meðal listamannanna og forsvarsmanna þeirra er fólk, sem alls enga tilfinn- ingu hefur fyrir málverki í sjálfu sér, og skilur það hvorki né upplif- ir frekar en blint fólk, en leitast við að ýta því út úr myndinni til hags fyrir ýmiss konar orðaleiki og uppákomur. Ég er þó á því að nálgast skuli flest atriði sjónrænna lista með forvitni og opnum huga, en varast að fordæma, því að þá fetar maður einmitt í spor þeirra, sem maður er að saka um skiln- ingsleysi, þröngsýni og fordóma. Það sem ég rek mig helzt á í sam- bandi við þessa sýningu er, hve margt er þar til sýnis, sem við hér, a.m.k. þeir upplýstari, gjör- þekkjum og höfum lengi gert og hve takmörkuð og stuttarleg kynn- ingin er. Það er þannig ekki nóg, að sýn- ing sé nútímaleg, til að íslendingar iáti hrífast — hún þarf einnig að vera fersk og gædd safa og vaxtar- mögnum. í ljósi þess er misvísandi að leggja áherzlu á það sem var nýtt fyrir aldarfjórðungi eða svo — t.d. súpudósir Ándy Warhols. Þá er hún á alröngum tíma þar sem skólarnir eru allir lokaðir, en hún á nú einmitt erindi til unga fólksins. Og eins og á sýningunni á upp- stillingum Kjarvals þá saknaði ég nafnaskrár á milli handanna og að myndirnar væru kyrfilega númer- aðar. Verkin verða ekki nógu að- gengileg, er sýningargestirnir þurfa að leita að miðum á veggjun- um til að fá upplýsingar um höf- unda þeirra og eins hefði sýningar- skrá með fróðlegum upplýsingum haft mikið gildi, — mér skilst ein- mitt að undirbúningstíminn hafi verið nógur. Þetta tel ég brotalöm jafnvel þótt slíkt kunni að tíðkast sums staðar í útlandinu. Ergir mann allt- af jafn mikið. En að sjálfsögðu þakkar maður fyrir sig. Og þá einkum fyrir fersk- ari verkin. 4j Norræna húsið: Atta konur sýna steind glerverk ÁTTA konur frá Bandaríkjunum og Evrópu opna sýningu á steind- um glerverkum í kaffifstofu Norræna hússins í Reykjavík' í dag kl. 18. Listakonurnar eru Maud Cotter frá írlandi, Wal- traud Hackenberg og Helga Ray- -Young frá Vestur-Þýskalandi, Amber Hiscott og Catrin Jones frá Wales, Linda Lichtman og Ellen Mandelbaum frá Banda- ríkjunum og Sigríður Ásgeirs- dóttir frá Islandi. Sýningin í Norræna húsinu stendur í rúma viku frá 12.-21. ágúst. í Kavelaer í Vestur-Þýskalandi fór fram alþjóðlegt námskeið 16 listamanna sem vinna í steint gler árið 1984. Þar myndaðist kjarni listakvenna sem síðan hafa haft öflugt samband sín á milli. Haldnar hafa verið sýningar og þar á meðal er sýningin „Internationales Flach- glas, 36 Frauen aus 12 Lándern" sem opnaði í Bremen í Vestur- Þýskalandi 1. maí 1988 og ferðast hefur um Þýskaland til. Kölnar, Immenhausen og Dusseldorf; tií Chartres í Frakklandi og er nú í Vestur-Berlín. í fyrra ákvað kjarni hópsins að hittast á íslandi í ágúst 1989. Til- gangur stefnumótsins er að efla menningarleg samskipti, ræða mál- efni listgreinarinnar, nýja strauma og stefnur, tæknileg atriði í vinnu- brögðum og aðferðum, gera lista- verk og kynnast íslandi. Hver þátt- takandi kemur með tvö listaverk í handfarangrinum og er það sýning- in í kaffistofu Norræna hússins dagana 12.-21. ágúst. Blaðbemr óskast Símar 35408 og 83033 AUSTURBÆR Kleifarvegur MIÐBÆR Lindargata 39-63 o.fl. Fróðleikur og skemmtun fyrirháa sem lága!

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.