Morgunblaðið - 07.10.1989, Síða 12

n
M0RGUNJ3LAÐIÐ L^UGARpAGjJR 7.. OKTÖBER 1989
Afinæliskveðja:
Jakob Frímannsson
fv. kaupfélagsstj óri
Tíminn líður fTjótt. Mér finns svo
stutt síðan að ég var á ferð í sænsk-
um rútubíl árið 1948 á leið frá Kaup-
mannahöfn til Prag í Tékkóslóvakíu
til að sitja fund Alþjóðasamvinnu-
sambandsins. Ég hafði slegist í för
með Vilhjálmi Þór, þáverandi for-
stjóra Sambandsins og Jakobi
Frímannssyni kaupfélagsstjóra
Kaupfélags Eyfirðinga og við höfð-
um fengið far með forystufólki í
sænsku samvinnuhreyfingunni.
Það var lærdómsríkt að aka í
gegnum Þýskaland á þessum tíma.
Ognum heimsstyijaldarinnar síðari
hafði lokið fyrir þremur árum en
samt blöstu við rústir borga og bæja
og mannfólkið var hnuggið, enda
margir misst mikið í hildarleiknum.
Mér er enn í fersku minni ferðin
til Prag og fundir Alþjóðasamvinnu-
sambandsins, fundirnir vegna þess
að þar blésu þá þegar vindar kalda-
stríðsins. En fyrst og fremst var mér
ferðin minnisstæð vegna þess að þar
hófust kynni mín af þeim svilum,
Jakobi og Vilhjáimi, enda þótt okkar
kynni hafi byrjað tveimur árum áð-
ur, þegar Samvinnutryggingar voru
stofnaðar.
Með Vilhjálmi starfaði ég svo
næstu 6 árin, meðan hann var stjórn-
arformaður Samvinnutrygginga og
samstarf okkar Jakobs stóð í meira
en þijá áratugi. Fyrst í stjórn Sam-
vinnutrygginga, síðan í Sambandinu,
þar sem hann sat í stjórn og sérstak-
lega eftir að hann varð stjórnarform-
aður þar árið 1960. Stjórnarfor-
mennsku Sambandsins gegndi hann
svo til ársins 1975, eftir að hafa
starfað í samvinnuhreyfingunni í sex
áratugi. Þessu til viðbótar hélt hann
áfram setu í stjórnum Olíufélagsins
og Samvinnutrygginga um nokkurra
ára skeið.
Jakob Frímannsson var mikill
samvinnuleiðtogi. Hann var í hópi
þeirra Eyfirðinga, sem mestan þátt
áttu í því að gera samvinnustarfið í
byggðum Eyjaflarðar að máttar-
stólpa þjónustu og viðskipta enda
átti Kaupfélag Eyfirðinga sterk ítök
í þróun efnahags og menningar við
Eyjafjörð. En forystumennimir í
Kaupfélagi Eyfirðinga voru ekki ein-
ungis leiðtogar í eyfirsku samvinnu-
starfí heldur voru þeir jafnframt í
forustusveit íslenskrar samvinnu-
hreyfingar. Fyrstu þrír forstjórar
Sambandsins höfðu áður gegnt
kaupfélagsstjórastarfi í Kaupfélagi
Eyfirðinga og frá upphafi hefur
helmingur stjórnarformanna Sam-
bandsins komið úr hópi Eyfirðinga.
Jakob Frímannsson er fæddur á
Akureyri 7. október árið 1899. Hann
er því aldamótamaður í hópi 15 kaup-
félagsstjóra sem fæddir voru á árun-
um 1898—1899. Þrír í þessum hópi
hafa orðið forystumenn í samvinnu-
hreyfingunni. Vilhjálmur Þór, sem
óþarft er að kynna, Þórður Pálma-
son, sem stýrði Kf. Borgfirðinga í
áratugi og sat í stjórn Sambandsins
i mörg ár og svo Jakob Frímannsson.
Jakob hóf störf hjá Kaupfélagi
Eyfirðinga, árið 1918, eftir að hafa
lokið námi í Verslunarskólanum.
Hann hafði að vísu starfað um eins
árs skeið í kaupfélaginu 1915—16,
er hann las jafnframt undir mennta-
skólanám. Ur því varð ekki og leiðin
lá svo í Verslunarskólann. Voru þeir
þar skólafélagar hann og Þórður
Pálmason. — Þegar Sigurður Krist-
insson kaupfélagsstjóri KEA tók við
forstjórastarfi Sambandsins við frá-
fall Hallgríms bróður hans árið 1923,
var Vilhjálmur Þór ráðinn kaupfé-
lagsstjóri og gerðist þá Jakob fulltrúi
hans.
Til þess hefur verið tekið hve,
þeir Vilhjálmur og Jakob unnu vel
saman i Kaupfélagi Eyfirðinga. Þeir
voru jafnaldrar og giftir systrum.
Vilhjálmur var mikill framkvæmda-
maður enda uppbygging stórfelld á
vegum kaupfélagsins á þessum
árum. Það var þannig forystuafl í
nýjum þáttum þjónustu, framleiðslu
og verslunar.
Byggð Eyjafjarðar blómgaðist og
þáttaskil urðu í mjólkurframleiðslu.
Akureyri naut góðs af uppbyggingu
sveitanna. Margbreytilegur iðnaður
óx upp, sem byggðist á vinnslu land-
búnaðarafurða, eins og mjólkur-
iðnaður, ullar- og skinnaiðnaður svo
nokkuð sé nefnt. Annar iðnaður
fylgdi svo í kjölfarið.
Sagt er að það hafi komið í hlut
Jakobs að sjá um framkvæmdir og
íjármál þar að lútandi. Hann var og
maður sem hafði góða sýn yfir mál-
efni Kaupfélags Eyfirðinga, hélt fast
í spottana og sá þannig til þess að
hvergi væni lausir endar.
Það kom því af sjálfu sér, að Jak-
ób Frímannsson tæki við, þegar Vil-
hjálmur Þór flutti til Bandaríkjanna
árið 1938 til þess að vera í forsvari
fyrir deild íslands á heimssýningunni
í New York 1939. Naut Jakob al-
menns trausts eyfirskra samvinnu-
manna til þess að taka formlega við
kaupfélagsstjórastarfinu frá 1. jan-
úar 1940.
í tíð Jakobs Frímannssonar hélt
starfsemi Kaupfélags Eyfirðinga
áfram að vaxa. Eftir lok heimsstyij-
aldarinnar hófst mikil uppgangur í
efnahag íslendinga. Þjóðin hafði á
stríðsárunum safnað dqugum sjóð-
um erlendis. Bjartsýni ríkti meðal
almennings, enda höfðu lífskjörin
stórum batnað. íslenska samvinnu-
hreyfingin var virkur þátttakandi í
uppbyggingunni og í stærsta kaup-
félaginu hélt Jakob Frímannsson fast
um stjórnvölinn. Það gerði hann
reyndar allar götur til ársins 1971
er hann lét af kaupfélagsstjórastarf-
inu fyrir aidurssakir.
Kaupfélag Eyfirðinga var horn-
steinn í atvinnulífinu á Akureyri og
víðar í byggðum Eyjaíjarðar. Þétt-
býliskjarnar við fjörðinn byggðust
og blómgvuðust og oft með sam-
vinnuhreyfinguna að bakhjarli.
Síðustu árin áður en Jakob hætti
störfúm í kaupfélaginu hafði hann
um nokkurra ára skeið haft sem full-
trúa ungan mann, Val Arnþórsson,
sem áður hafði starfað í Samvinnu-
tryggingum. Tók Valur síðan við
kaupfélagsstjórastarfihu af Jakobi
og síðar við formennsku í Sambandi
af Eysteini Jónssyni 1978.
Þegar ég lít til baka þá fer ekki
á milli mála, að gott samstarf við
stjórnárformenn Sambandsins, var
þýðingarmikil forsenda þess að far-
sællega mætti takast að ráða fram
úr málum. Mikilsvirði var einnig góð-
ur andi sem ríkti innan Sambands-
ins, bæði hvað varðaði stjórn og
starfsfólk. Þess végna gat samvinnu-
hreyfingin haldist vel saman, en það
er lykilatriði hvort sem menn sækja
fram eða þurfa að veijast skakkaföll-
um. Sannleikurinn er nefnilega sá,
að samvinnustarfið byggist á því að
unnt sé að nýta mátt hinna mörgu
bæði í sókn og vörn.
Ég tel það mikla gæfu fyrir mig
að hafa haft trausta og víðsýna
stjórnarformenn í Sambandinu. Af
þeim fjórum sem ég vann með átti
ég lengst samstarf með Jakobi
Frímannssyni. Þar bar engan skugga
á og vináttuböndin urðu traustari
með hveiju árinu sem leið.
Jakob Frímannsson helgaði sam-
vinnuhreyfingunni starfskrafta sína
öll starfsárin, en sakir mannkosta
komst hann ekki hjá því að taka þátt
í störfum á opinberum vettvangi.
Góður vinur Jakobs lét þau orð falla
fyrir mörgum árum að Jakob væri
að eðlisfari hlédrægur og að pólitísk
völd og metorð hefðu aldrei freistað
hans, þótt þau mundu hafa orðið
honum auðfengin ef hann hefði sóst
eftir þeim.
Opinberu störf Jakobs voru m.a.
fólgin í því að eiga sæti í stjórn
Akureyrarbæjar. Hann sat í bæjar-
stjórn um þriggja áratuga skeið.
Hann var sóknarnefndarmaður í
mörg ár og vann mikið við undirbún-
ing að byggingu Akureyrarkirkju.
Þá sat hann og í stjórn Laxárvirkjun-
ar. í stjóm byggingar fjórðungs-
sjúkrahússins á Akureyri. Hann var
einn af stofnendum Flugfélags Akur-
eyrar og í fyrstu stjórn þess og síðan
í stjórn Flugfélags Islands frá upp-
hafi og síðar í stjórn Flugleiða. Þá
átti Jakob sæti í stjórn Útgerðarfé-
lags Akureyringa hf. frá stofnun og
var stjórnarformaður þess fyrirtækis
um árabil. Einnig var hann í mörg
ár sænskur vararæðismaður.
Jakob hefur verið heiðraður á
margvíslegan hátt. Hann er heiðurs-
borgari Akureyrar og hefur hlotið
heiðursmerki bæði innlend og erlend.
Hér að framan hefur verið stiklað
á stóru í starfssögu Jakobs
Frímannssonar. Hann hefur unnið
mikið ævistarf og íslensk samvinnu-
hreyfing á honum mikið að þakka.
Það var mikil gæfa fyrir Jakob
að eignast góða konu og friðsælt
heimili. Árið 1926 giftist hann Borg-
hildi Jónsdóttur bankaritara, Finn-
bogasonar. Heimili þeirra á Akureyri
var annálað fyrir fegurð og smekkv-
Nú eru þeir kaldir
hjá Rönning í Kringlunni
Kæliskápar, frystiskápar og frystikistur á mjög góðu verði!
Nú á haustdögum seljum við kæliskápa frá
21.000 kr., frystiskápa frá 26.950 kr., sam-
byggða kæli- og frystiskápa frá 37.500 kr.
og frystikistur frá 39.406 kr.* Mikið úrval -
margar stærðir og gerðir frá OSBY, /////• k ik iik i^
SNOWCAP og GRAM. Nýfið ykkur einstakt •//(// KLylNINIINv-7
tækÍfærí. KRINGLUNNI 8-12/103 REYKJAVÍK/SÍMI (91)685868
* Verð miðað við staðgreiöslu.
ísi. íslensk gestrisni lá þar í loftinu,
þar var fyrir fegurð og smekkvísi.
Islensk gestrisni lá þar í loftinu, þar
var opið hús fyrir þá íjölmörgu sem
erindi áttu við kaupfélagsstjórann
eða þá aðra sem áttu aðeins það
erindi eitt að fá að njóta samveru
með þeim heiðurshjónum, Borghildi
og Jakobi. Þangað var gott að koma,
myndarskapur húsmóðurinnar var
einstakur. Þau hjónin áttu eina kjör-
dóttur, Bryndísi, velgefna og list-
ræna, sem látin er fyrir nokkrum
ámm. Barnabörnin eni tvö, Jakob
Frímann tónlistarmaður og Borg-
hildur, húsmóðir.
Það hafa verið miklir sólargeislar
fyrir þau Borghildi og Jakob, að fá
barnabörnin í heimsókn eða til dvalar
þar nyrðra í lengri eða skemmri tíma,
ekki síst eftir að aldurinn færðist
yfir. Þá hefur tengdasonurinn,
Magnús Guðmundsson, sýnt þeim
hjónum mikla artarsemi í gegnum
árin.
Kæri vinur Jakob, tíminn flýgur
hratt þegar aldurinn færist yfir og
margt hefur skeð síðan við vorum á
leið til Prag 1948. Á þessum ijórum
áratugum hefur þróun vísinda og
tækni fleygt fram með ótrúlegum
hraða. Allt hefur það lagt stoðir
undir það mikla neyzluþjóðfélag sem
menn nú búa við. Hið gífurlega fram-
boð á vörum og þjónustu hverskonar
hefur ýtt mikið undir þá miklu pen-
ingahyggju sem nú setur svo mjög
svip sinn á þjóðfélagið okkar. Mér
verður þó mest hugsað til samvinnu-
hreyfingarinnar, hvernig hún getur
haldið áfram að gegna hlutverki sínu
í hinum síbreytilega heimi. Þar hafa
nú mörg dökk ský dregið fyrir sólu
og ósjálfrátt hafa margar spurningar
komið upp í hugann er snerta hreyf-
inguna og þó ekki síst Samband ísl.
samvinnufélaga, þennan burðarás
samvinnustarfsins sl. 87 ár. Þær
spurningar heyrast nú oftar manna
á meðal, hvort framtíð Sambandsins
sé virkilega í hættu og hvaða ráðstaf-
anir sé verið að gera til þess að koma
í veg fyrir slíkt. Alvarleg rekstrar-
vandamál kreijast skjótra og marg-
vissra úrlausna, ekki síst vegna þess
að í því þjóðfélagi sem við nú lifum
í er sú hætta fyrir hendi, að tíminn
vinni á móti, auki vandann, og vanda-
málin verði þá líkt og snjóbolti sem
veltur undan hallanum og hleður
meira og meira á sig.
Það hvílir því mikil ábyrgð á forys-
tunni í samvinnuhreyfingunni að
finna markvissar úrlausnir á vandan-
um. Slíkar úrlausnir þurfa að fela
það í sér, að sterk samstaða geti ríkt
innan samvinnuhreyfingarinnar á
lausn vandamálanna.
Innan tíðar leggjum við Margrét
upp í ferð til Akureyrar til þess að
fá að heimsækja ykkur Borghildi á
hinum merka afmælisdegi þínum.
Við viljum fá að þakka ykkur fyrir
samstarfið og vináttuna í gegnum
árin og það er svo margs að minn-
ast frá liðnum árum. Það var gott
að geta glaðst yfir áföngunum sem
náðust í samvinnustarfinu og gott
var líka að geta snúið bökum saman,
þegar vandamálin steðjuðu að. En
nú erum við bara áhorfendur, eftir
að hafa lokið okkar ævistörfum í
samvinnuhreyfingunni. Kannski er-
um við eitthvað krítiskari á nútíðina,
vegna þess að okkur er ekki sama
hvað verður um þessa hreyfingu sem
átti hug okkar allan.
Við Margrét færum ykkur Borg-
hildi bestu afmælisóskir og biðjum
guð að gefa ykkur friðsælt ævikvöld.
Erlendur Einarsson
í dag er Jakob Frímannsson níutíu
ára, einn af mætustu sonum þessa
lands og heiðursborgari Akureyrar.
Þegar við leiðum hugann að því, hve
Jakob hefur á langri starfsævi og í
víðum verkahring átti ríkan þátt í
uppbyggingu og menningarlífi bæj-
arins og byggða við Eyjafjörð er
þessi afmælisdagur hans um leið
merkisdagur í sögu norðlenskrar
byggðar og reyndar víða um landið
allt.
Flestum er kunnugt um farsæla
forgöngu Jakobs Frímannssonar í
verslunar- og viðskiptalífi þjóðarinn-
ar. Færri vita að hann lét málefni
kirkjunnar sig miklu skipta og helg-
aði þeim krafta sína. Með afmælis-
kveðju minni flyt ég honum sérstaka
þökk fyrir samstarf okkar á liðnum
árum, dýrmæta vináttu hans og
mikla þjónustu í safnaðar- og kirkju-
starfi, og þá á ég einkum við þátt í
hans í byggingu Akureyrarkirkju.