Morgunblaðið - 24.10.1989, Blaðsíða 12

MORGÚNBLADIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. OKTÓBER 1989
FEGURÐ
DUMBUN GSIN S
________Myndlist
BragiÁsgeirsson
Því verður ekki á móti mælt, að
landið á sér ótal fagrar hliðar, sem
birtast manni við hin margbreyti-
legustu veðurskilyrði.
Sá er á leið um Skúlagötu verð-
ur þess fljótt var, að sjórinn breyt-
ir í sífellu um lit og kannski verður
hann fallegastur í hávaðaroki eða
á köldum en björtum vetrardegi.
Ég hef aldrei sundurgreint það
sérstaklega, en þessi fegurð birtist
manni þó síst, er sól skín í heiði á
heitum sumardegi, því að þá er
hafið yfirleitt grátt óg litlítið.
Dumbungurinn og þokan, sem
leggst yfir landið, fela í sér miklar
myndrænar stemmningar og koma
hugarfluginu á hreyfingu. Þá er
eins og að náttúran vakni og það
er ótrúlega mikið líf í gróandanum.
— Allt þetta og margt fleira kom
mér í hug við skoðun sýningar
Torí'a Jónssonar í Gallerí Borg, er
var opnuð sl. fimmtudag og stend-
ur til þriðjudagsins 24. október.
Torfí er löngu þekktur fyrir
vatnslitamyndir sínar, sem áður
voru ljóðrænar og litríkar, enda
sumar gerðar undir áhrifum frá
sólríkari breiddargráðum, t.d.
Kanaríeyjum.
En nú hefur Torfi uppgötvað,
að fegurð og síbreytilegt svipmót
landsins er ekki síður verðugt við-
fangsefni en fjarlægar slóðir og
að þeta er gullnáma, 'sem gömlu
meistararnir höfðu síður en svo
þurrausið. Að mínu mati botnlaus
náma, sem vekur hjá skoðandanum
hinar ólíkustu kenndir, jafnt hug-
lægar sem hlutlægar, skáldlegar
sem fræðilegar.
Sýning Torfa' kemur manni
nokkuð á óvart, sakir þess hve
myndir hans hafa tekið miklum
breytingum, frá því að hann sýndi
síðast.
Að þessu sinni leitar hann meira
til grárra og þokukenndra tilbrigða
og ofumæms yfirgangs litbrigð-
anna og nær að töfra fram alveg
nýja hlið á landinu, sem ég minnist
ekki að hafa séð túíkaða á þennan
hátt áður í myndum íslenzkra mál-
ara, þótt vissulega hafi þeir tekið
rigninguna og dumbunginn fyrir.
Torfí lætur veðrið vinna með sér
að myndsköpun sinni í bókstaflegri
merkingu, notar vindinn til að
þurrka pappírinn og ómengað vatn-
ið úr bergvatnsánum til að blanda
litinn með. Veðrið truflar hann
ekki, nema þegar hann er of hvass
til að hægt sé að hemja rissblokk-
ina. Þetta hafa fleiri gert, og víst
er, að það má nota náttúruna á
beinan hátt sem lið í myndsköpun
sinni, svo sem Þjóðveijinn Mario
Reis gerði um árið, er hann lát
árnar, straumþunga þeirra svo og
framstreymandi efriismagn skapa
tilbrigði á baðmullardúka, er hann
strengdi á ramma og staðsetti í
vatnsföll um gjöi’vallt landið.
Segja má að myndirnar á sýning-
unni séu mjög misjafnar, en þegar
best lætur eru þær mjög athyglis-
verðar og verðmætt framlag til
íslenzkra núlista. Ég segi og skrifa
núlista, því að slíkar myndir eiga
sér jafnt tíma í fortíðinni sem nút-
ímanum.
Það er einkum þegar myndefnið
er meðhöndlað eins og það liggur
fyrir í heild sinni, en ekki sem bein-
ar staðarlýsingar, að Torfi nær
langsamlega hrifmestum árangri
og einkum kemur þetta fram í
myndinni „Á flörukambinum. Ingj-
aldssandur" (11), en einnig í mynd-
um líkt og „Éjárhús. Ingjaldssand-
í anddyri Norræna hússins
stendur yfir sýning fjögurra nor-
rænna atvinnuljósmyndara, sem
hefur hlotið nafnið „Öðruvísi fjöl-
skyldumyndir“. Sýningin er komin
frá ljósmyndasafninu í Óðinsvéum,
nánar tiltekið Klæðaverksmiðju
Brandts (Brandts Klædefabrik)
eins og menningarsetrið nefnist og
er víða þekkt og annálað, en ekki
þekki ég söguna á bak við það
ennþá.
Hér er ekki um að ræða fyrir-
fram tilbúið þema, heldur hafa all-
ir ljósmyndararnir, og hver á sinn
hátt, ögrað hinni viðurkenndu
ímynd um slíka tegund ljósmynda.
Fyrir þeim vakir að gefa mynd-
unum meira og dýpra innihald,
segja einhveija sögu, um leið og
myndin er tekin, og skjaifesta á
þann hátt hverfult augnablikið fyr-
ir eilífðina eins og það heitir.
Ljósmyndararnir eru Tone Arst-
ila frá Finnlandi, Jim Bengtson
ur“ (12), „Þoka í Dýrafirði“ (14),
„Seftjörn í Haukadal“ (19) og fleiri
slíkum skynrænt máluðum mynd-
um. Þá vöktu og sérstaka athygli
frá Noregi, Nanna Buchert frá
Danmörku og Frank Watson frá
Svíþjóð.
Áf myndunum að ráða má sjá,
að allt eru þetta leiknir ljósmyndar-
ar, sem fara sínar eigin leiðir og
nálgast myndefnið af yfirvegun og
alúð.
Hér er það ijósið og myndbygg-
ingin ásamt fijálsu hugarfluginu,
sem öllu máli skiptir, enda vinna
listamennimir allir í svart-hvítu og
stækka myndirnar út yfir allar leik-
reglur fjölskyldualbúmsins. Allir
vilja þeir viðhalda hinu sérstaka
andrúmi, sem er yfir fjölskyldu-
myndunum, en storka þó hefðinni,
svo sem verða vill, t.d. em myndir
Tone Arstila með slíka skírskotun
til ástarinnar og tímgunariögmáls-
ins, að þær væru bannvara í flest-
um fjölskyldualbúmum, þótt ekki
geti þær með nokkm móti talist
hneykslanlegar.
Þetta eru þannig allskonar til-
mína myndirnar „Mórilla í Kalda-
lóni“ (3) og „Fjara við Unaðsdal"
(6), sem em staðbundnar en ákaf-
lega hreint og fersklega málaðar.
raunir með miðilinn í anda hins
innilega og nálæga, afhjúpun
væntumþykjunnar til myndefnis
sem miðils.
Þetta mun vera hluti af stærri
sýningu og virkar hún dálítið vand-
ræðaleg og sundurlaus í anddyrinu,
enda er alltaf mikill vandi samfara
grisjun slíkra sýninga, sem þýðir
að íjúfa upprunalega heildarmynd,
en slíkt er iðuiega dæmt til að
Það eru einmitt slíkar myndir,
sem gera það að verkum, að Torfi
Jónsson vinnur hér umtalsverðan
listasigur.
misheppnast og hefur oftar en ekki
hlotið harða gagnrýni.
Og þrátt fyrir að myndirnar njóti
sín einhvern veginn ekki nægilega
vel í anddyrinu, þá er sýningin
áhugaverð og hvað sígildar fjöl-
skyidumyndir snertir, þá munu
vera teknar 100 milljónir af þeim
í Danmörku einni á ári, en aðeins
brotabrot af þeim telst hafa list-
rænt innihald.
• •
Oðruvísu flöl-
skyldumyndir
Mannínn í öndvegi
eftirBirgi ísl.
Gunnarsson
í hinni almennu stjórnmálayfir-
lýsingu landsfundar Sjálfstæðis-
flokksins á dögunum er vakin sér-
stök athygli á því að þjóðin eigi nú
um skýra kosti að velja í stjórn-
málum. Annars vegar leið ríkisaf-
skipta og miðstýringar. Hins vegar
fijáislynda og viðsýna stefnu Sjálf-
stæðisflokksins, sem byggir á
trausti á fólkinu sjálfu og vilja til
að auka frelsi þess og sjálfstæði til
athafna í atvinnulífi og menning-
arlífi. Síðan er í yfírlýsingunni rak-
ið í tíu liðum sérstök áherslumál
Sjálfstæðisflokksins og kveður þar
vissulega við nýjan tón í íslenskum
stjórnmálum.
Trúin á einstaklinginn
Það sem einkennir þessa stefnu
er að Sjálfstæðisflokkurinn vill að
nýju setja manninn í öndvegi í
íslensku þjóðfélagi. Lögð er áhersla
á heilbrigða samkeppni og að hver
einstaklingur hafi frelsi og skilyrði
til að njóta hæfileika sinna og at-
orku. Andstæðingar Sjáifstæðis-'
flokksins furða sig oft á því hversu
ólíkir hópar myndi Sjálfstæðisflokk-
inn og að þessir hópar, úr öllum
stéttum og öllum landshlutum, geti
unnið saman í einum stórum flokki.
Víst er Sjálfstæðisflokkurinn
víðfeðmur og flokksmenn hafa um
margt, ólík viðhorf til ýmissa mála.
Það sem sameinar hins vegar sjálf-
stæðisfólk er hugsjónin um ein-
staklingsfrelsið og trú flokksmanna
á einstaklinginn og gildi hans.
Það er mikið í tísku á vinstri
væng stjórnmálanna í dag að tala
um félagshyggju og ríkisstjórnin,
sem nú situr, skreytir sig með þessu
orði. En hvað er félagshyggja og
hvernig kemur hún út í reynd? Fé-
lagshyggja er auðvitað ekkert ann-
að en skrautyrði yfir sósíalisma.
Fráhvarf frá hefðbundnum, vest-
rænum leiðum, eins og forsætisráð-
herra hefur orðað það. Félags-
hyggjan felur það í sér að draga
úr ábyrgð einstaklingsins í þjóð-
félaginu og hefta framtak hans.
Að fela einhveijum ótilgreindum
hópi, helst ríkinu, lausn sem flestra
verkefna, hvort sem það ér í at-
vinnulífinu eða á öðrum sviðum, eða
m.ö.o. að varpa ábyrgð hvers borg-
ara yfir á einhveija óljósa heild,
einhvern hóp þar sem auðvelt er
að felast í.
Nú þarf að snúa við
Við íslendingar höfum gengið of
langt á þessari braut. Við erum að
súpa seyðið af því. Það hefur því
sennilega aldrei verið meiri ástæða
en einmitt nú að leggja áherslu á
hugsjónir sjálfstæðismanna um
trúna á einstaklinginn oggildi hans.
Það er vissulega kominn tími til að
snúa við af braut þessarar svoköll-
uðu félagshyggju. Frelsi einstakl-
ingsins í þjóðfélaginu kallar jafn-
framt á ábyrgð. Þessi tvö hugtök,
frelsi og ábyrgð, tengjast óijúfan-
legum böndum. Þegar einstakling-
urinn er flæktur í net stöðugt auk-
inna ríkisafskipta, net félagshyggj-
unnar, þá slævist ábyrgðarkennd
hans og sennilega er ábyrgðarleysið
á ótal sviðum eitt alvarlegasta mein
okkar í dag.
Abyrgð einstaklingsins
Við sjálfstæðismenn viljum setja
einstaklinginn í öndvegi á ný, en
krefjumst ábyrgðar hans á móti.
Það þýðir auðvitað ekki að við höfn-
Birgir ísl. Gunnarsson
„Æ fleiri landsmenn
skynja nú skipbrot fé-
lagshyggj unnar en
henni fylgir aukin mið-
stýring, efling ríkis-
valdsins og versnandi
lífskjör.“
um samvinnu fijálsra einstaklinga
um ýmis verkefni. Við viljum sam-
vinnu stétta, kynja og byggðarlaga
á fijálsum grundvelli og við viljum
mannúð í þjóðfélaginu sem m.a.
birtist í því að tryggja þeim sem
standa höllum fæti í lífsbaráttunni
viðunandi lífskjör. En við skulum
minnast þess að ábyrgð hvers ein-
staklings verður aldrei tekin af hon-
um og flutt yfir á einhveija félags-
lega heild. Ábyrgð hvers manns
hvílir á hans eigin samvisku og það
er ekkert til sem heitir félagsleg
samviska.
Þessi einföldu sannindi er æ
fleira fólk í þjóðfélaginu að skilja.
Það kemur m.a. fram í því að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur nú mikinn
byr meðal þjóðarinnar. Það örvar
okkur sjálfstæðismenn vissulega til
dáða og eflir baráttuhug okkar, eins
og glögglega kom fram á síðasta
landsfundi. Æ fleiri landsmenn
skynja nú skipbrot félagshyggjunn-
ar en henni fylgir aukin miðstýring,
efling ríkisvaldsins og versnandi
lífskjör. Fólkið í landinu er æ betur
að gera sér ljósa þá staðreynd að
þjóðinni hefur farnast best þegar
fólkið hefur haft frelsi til athafna
og ekki verið þrúgað af lamandi
ríkisafskiptum. Það er því brýnt að
við hrindum þessari félagshyggju
af okkur.
Höfunclur er einn af
alþingismönnum SjálfsíæðisHokks
fyrir Rcykja víkurkjördæmi.