Morgunblaðið - 26.10.1989, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 1989
Hrun þorskstofnsins í Barentshafi;
Umræður í Noregi um
vandann lærdómsríkar

Ótgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 90 kr. eintakið.
Stóriðja og
orkuverð
- segir Friðrik Pálsson forsljóri SH
NORÐMENN standa nú framini fyrir hruni þorskstofinsins í Barents-
hafi og alvarlegum afleiðingum þess fyrir byggðir Norður-Noregs. A
ráðstefhu, sem haldin var fyrir skömmu í Marbella á Spáni, var einn
af talsmönnum norsks sjávarútvegs og ræddi hann um aflabrestinn
og þau vandamál sem honum fylgja. Hann fjallaði einnig um úrlausn-
ir, sem litið er til í þvi skyni að milda afleiðingarnar. Friðrik Páls-
son, forsljóri Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna, sótti þessa ráðstefnu
og segir hann að Islendingar geti mikið lært af umræðunni um vanda
Norðmanna. Meðal annars telur hann að endurskoða þurfi reglur, sem
banna löndun erlendra fiskiskipa hér á landi og reyna að fá þau til
að leggja hér upp afla til að halda uppi atvinnu í fiskvinnslunni.
Morgunblaðið ræddi við Friðrik og bað hann að segja frá umræðunum
um vanda Norðmanna og hvað hann áliti að við gætum af þeim lært.
Viðræður milli íslenzkra
stjórnvalda og erlendra
aðila um nýja stóriðju eru
bersýnilega komnar það vel
á veg, að fremur er búizt við
jákvæðri niðurstöðu. Þetta
er auðvitað eitt stærsta mál
þjóðarinnar vegna þess, að
ákvörðun á næstu mánuðum
um nýtt stóriðjufyrirtæki
mun hleypa nýjum krafti í
atvinnu- og efnahagslíf þjóð-
arinnar. Ekki veitir af miðað
við þá kreppu, sem nú ríkir
og mun vaxa, ef ekkert nýtt
kemur til.
Við íslendingar höfum
hins vegar undarlega til-
hneigingu til þess að hefja
deilur um smærri atriði en
horfa fram hjá því sem máli
skiptir, þegar slíkar ákvarð-
anir eru á næsta leiti. Miðað
við fyrri reynslu má búast
við, að á næstunni verði haf-
inn mikill áróður fyrir því,
að hugsanlegt orkuverð til
nýs stóriðjufyrirtækis verði
of lágt. í því sambandi er
rétt að íhuga nokkur atriði.
Frá því að Hjörleifur Gutt-
ormsson hrökklaðist úr iðn-
aðarráðuneytinu, þar sem
hann hefur sennilega unnið
meiri skemmdarverk gagn-
vart íslenzkum hagsmunum
en nokkur annar ráðamaður
í manna minnum, hafa sendi-
menn eftirmanna hans verið
á þönum um alla heims-
byggðina til þess að finna
fyrirtæki, sem væru reiðubú-
in til að taka upp samstarf
við okkur íslendinga um nýja
stóriðju. Staðreyndin er sú,
að þessir sendimenn hafa
ekki haft erindi sem erfiði,
þar til á síðustu misserum.
Ástæðan er einfaldlega sú,
að stórfyrirtæki í áliðnaði t.d.
hafa úr mörgum kostum að
velja. Þau standa ekki í bið-
röð til þess að byggja álver
á íslandi. Þvert á móti erum
við í þeirri stöðu, eins og
margar aðrar þjóðir, að við
verðum að leggja okkur fram
um að laða þessi fyrirtæki
hingað. Þau eiga margra
kosta völ.
Hefðbundnar deilur um
orkuverð og staðarval eru
líklegar til þess að fæla þessi
fyrirtæki frá. Við getum ekki
búizt við því að ná samning-
um um orkusölu, sem tryggja
okkur einhvern gífurlegan
beinan hagnað af orkusölu.
Við getum hins vegar vænzt
þess, að fá það verð fyrir
orkuna, að það standi undir
virkjunarkostnaði og að sú
fjárfesting skili einhveijum
arði. Þetta er það sem máli
skiptir. Við höfum ekki efni
á að borga með orkunni til
þess að ná samstarfi við þessi
fyrirtæki, en við höfum efni
á því, að gera samninga um
orkuverð, sem tryggja okkur
viðunandi arð, þótt ekki verði
um stórgróða að ræða.
Samningar um nýtt álver
eða stækkun álversins í
Straumsvík munu tryggja,
að mikið nýtt fjármagn kem-
ur inn í íslenzkt atvinnu- og
efnahagslíf. Og það skiptir
okkur miklu máli. Slíkt inn-
streymi fjármagns í okkar
litla efnahagskerfi mun á
stuttum tíma hafa mikil áhrif
í atvinnulífi um land allt og
gera okkur kleift að komast
upp úr þeirri lægð, sem við
nú erum í.
Það er alveg ljóst, að yfir-
gnæfandi meirihluti er fyrir
því á Alþingi, að hér verði
byggt nýtt álver. Sjálfstæðis-
flokkurinn mun vafalaust
standa óskiptur að ákvörðun
um nýja stóriðju. Hið sama
má áreiðanlega segja um
Alþýðuflokk, Borgaraflokk
og Fijálslynda hægri menn.
Gera verður ráð fyrir því, að
mikill meirihluti þingmanna
Framsóknarflokksins verði
fylgjandi nýrri stóriðju. Sam-
þykkt þings Verkamanna-
sambands Islands um stór-
iðju er vísbending um, að
innan Alþýðubandalagsins
verði sterk öfl fylgjandi stór-
iðju.
Endalaust karp um, að
orkuverð sé of lágt eða dæg-
urpólitískt þras um stóriðju-
málin verður einungis til þess
að stjórnmálamenn missa
það traust, sem þeir kunna
að eiga eftir meðal þjóðarinn-
ar. Hér er svo mikið í húfi,
eins og nú er ástatt í atvinnu-
málum okkar íslendinga, að
þjóðin mun ekki þola stjórn-
málamönnum neitt klúður.
Frá því var greint, að þorskveið-
in í heild í Barentshafinu frá 1985
til 1989 hafi verið þannig: 1985 var
gert ráð fyrir að veiða 260 þúsund
tonn, 440 þúsund tonn 1986 og 600
þúsund tonn 1987. Áætluð veiði
1988 var 630 þúsund tonn, en það
var endurskoðað og breytt í 490
þúsund tonn. í ár var gert ráð fyr-
ir 340 þúsund tonna'veiði og spáin
núna fyrir næsta ár er 200 þúsund
tonn. Áf þessum afla fékk Noregur
185 þúsund tonn 1985, síðan 250
þúsund, mest 1987, 342 þúsund
tonn. 1988 var þeim úthlutaður 320
þúsund tonna kvóti sem síðan _var
minnkaður í 250 þúsund tonn. í ár
er gert ráð fyrir 178 þúsund tonnum
og næsta ár 100 þúsund tonnum.
„Það sem vakti athygli mína í
þessu máli var tvennt," segir Frið-
rik. „í fyrsta lagi umræður um
'ástæður þessa og hve mjög þetta
kemur mönnum spánskt fyrir sjón-
eftir Gylfa Þ. Gíslason
I.
Dr. Jakob Sigurðsson skrifar
hressilega grein í Morgunblaðið 12.
október: „Gjöld af veiðileyfum —
óraunhæf umræða." Andmælir
hann þar fastlega þeim hugmynd-
um, sem settar hafa verið fram um
það, að hætta eigi að afhenda veiði-
leyfi ókeypis, heldur skuli útvegs-
mönnum gert að greiða fyrir þau
með einhveijum hætti. Hann segir:
„Upphaf þessarar umræðu má fyrst
og fremst rekja til þess, að nokkrir
prófessorar við Háskóla Islands
hafa síðustu árin haldið uppi mark-
vissum og skipulögðum áróðri fyrir
sölu ríkisins á fiskveiðileyfum,
þannig að enginn mætti halda skipi
sínu til veiða nema greiða fyrir það
himinháar upphæðir til ríkisins." í
þessu sambandi verður að láta þess
getið, að það vandamái, sem hér
er um að ræða, er engan veginn
neitt sérmál prófessora við Háskól-
ann. Það er orðið að einu af höfuð-
umræðuefnum varðandi íslenzkan
sjávarútveg og þá um leið mjög
mikilvægt viðfangsefni íslenzkra
efnahagsmála og stjórnmála, og
hefði raunar mátt verða svo miklu
fyrr. En þar eð dr. Jakob vitnar
ítrekað í greinar effcir mig, finnst
mér eðlilegt, að ég fari um grein
hans nokkrum orðum.
En áður en ég kem að aðalatriði
málsins langar mig til þess að vekja
athygli á, að dr. Jakob leggur á það
ir, vegna þess að fyrir örfáum árum
voi-u spár fiskifræðinga þær, að
aflinn í Barentshafi gæti orðið 800
til 900 þúsund tonn á árunum 1989
til 1991. Síðan eru staðreyndirnar
þessar. Þetta er í fyrsta lagi hrun
stofnanna og í annan stað standast
spár alls ekki.
Taldar eru til ýmsar ástæður
fyrir hruninu, en engar óyggjandi.
Talað er um breytt skilyrði í haf-
inu, of mikla sókn í smáfisk, of
mikla sókn í hrygningarstofn, sela-
fár og svo framvegis. En sú spurn-
ing kom fram, þegar ég talaði við
Norðmennina í einkasamtölum,
hvort hugsanlegt sé að veiðin hafi
orðið svo mikil að þeii' hafi hrokkið
niður fyrir þetta mark sem er talið
að sé þorandi að fara með fiski-
stofn, þannig að það taki hann síðan
óralangan tíma að ná sér upp aftur.
í framhaldi af því hiýtur maður
að velta því fyrir sér, hvort verið
þunga áherzlu, hversu óraunhæft
sé að láta sér detta í hug, að útgerð-
in geti, við núverandi aðstæður,
greitt gjald fyrir veiðileyfi, hann
spyr, hvernig „menn, sem gjör-
þekkja íslenzka fjánnálastjórn",
geti talið slíkt koma til greina. En
dr. Jakob lætur þess hvergi getið,
að útgerðarmenn greiða nú í dag
stórfé fyrir veiðileyfi. Þeir, sem það
gera, hljóta að hafa efni á því. En
þeir greiða gjaldið ekki þeim aðila,
sem á fiskistofnana, er leyfin veita
rétt til þess að hagnýta, heldur
aðilum, sem eiga skip og hafa þess
vegna fengið úthlutað ókeypis leyfi.
Ég skal hér enga tilraun gera til
þess að áætla, um hversu háar fjár-
hæðir er að ræða á þessu ári. Það
væri hægt, en yrði of langt mál.
En við dr. Jakob vitum báðir — eins
og raunar allir, sem þessum málum
eru kunnugir — að hér er um mikl-
ar íjárhæðir að ræða. Hugmyndin
um gjald fyrir veiðileyfi er því eng-
an vegin óraunhæf. Gjaldið er stað-
reynd. Spurningin snýzt um, hvaða
tilgangi það eigi að þjóna og hvaða
aðiia það eigi að falla í skaut.
Með þessum orðum er ég engan
veginn að gagnrýna, að viðskipti
með veiðileyfi fari fram, eins og
nú á sér stað. Á því er enginn vafi,
að veiðileyfin eru betur komin í
höndum þeirra, sem kaupa þau, en
hinna, sem selja þau. Og ekki að-
eins kaupendurnir hagnast, heldur
þjóðarbúið í heild, þar eð gera má
fastlega ráð fyrir því, að útgerð
kaupendanna verði hagkvæmari en
geti að við stefnum í sömu átt. Það
hlýtur að vera ástæða til þess fyrir
vísindamenn okkar að kynna sér
vandlega skoðanir vísindamann-
anna í Noregi á því hvað hafi farið
úrskeiðis."
Allur þorskur á land
í Noregi
Friðrik sagði að Norðmenn væru
að velta fyrir sér hvað eigi að gera
til að reyna að minnka áhrif þessa
hruns á atvinnulífið í Norður-
Noregi. „Hugmyndirnar snúast um
það, að allur þorskur skuli berast
á land í Noregi, til þess að halda
uppi atvinnu," sagði hann. „í annan
stað velta þeir fyrir sér möguleika
á sérstökum takmörkunum á neta-
veiðum og þá einkum á hrygningar-
slóðum og að sjávarútvegurinn
verði endurskipulagður með miklu
Ijárframlagi frá ríkinu."
Friðrik kvaðst vilja taka fram,
að þetta væru enn aðeins hugmynd-
ir, en hann héldi að engar ákvarðan-
ir hefðu verið teknar ennþá. „Annað
atriði, sem mér fannst mjög merki-
legt, er.að þeir eru að tala um að
leyfa landanir erlendra fiskiskipa,"
sagði hann. „Þar líta þeir fyrst og
fremst til Sovétmanna, sem veiða
úr sama stofni. Hér á landi eru hins
vegar lög, sem banna löndun er-
lendra skipa nema í undantekning-
artilfellum. Þessi lög vom sett á
meðan Iandhelgin var nánast uppi
í landsteinum. Þá óttuðust menn
að skipin lægju upp við fjöruborðið
og lönduðu fiski sem þau mokuðu
hinna, sem seldu leyfin. Viðskipti
með veiðileyfi eru hagkvæm, eins
og önnur viðskipti yfirleitt. Ein
þeirra breytinga, sem gera þarf á
núgildandi reglum um fiskveiði-
stjórnina, er þess vegna einmitt að
afnema þær takmarkanir, sem enn
eru á viðskiptum með veiðileyfi. En
þótt þau yrðu alveg frjáls, næst
með því móti einu ekki það megin-
markmið, sem stefna verður að,
þ.e. að fiskiskipaflotinn minnki
mjög vérulega og veiðin sé í höndum
þeirra, sem stunda hana með hag-
kvæmustum hætti. Það markmið
næðist a.m.k. með þessu móti ekki
nema á mjög löngum tíma, og
margs konar óhagkvæmni og rang-
læti mundi viðgangast á meðan.
II.
Kjarninn í grein dr. Jakobs Sig-
urðssonar er fólginn í því, að hann
spyr, hvar þeir séu, allir milljarðarn-
ir, sem sjávarútvegurinn hefði átt
að greiða í leyfisgjöld. Og hann
segir, að mikið megi íslenzkur sjáv-
arútvegur vera auðugur, ef hann
hefði haft af þjóðarheildinni allt
þetta fé.
Spurning dr. Jakobs er skynsam-
leg. Hann svarar henni í greininni,
og er svarið aðalefni hennar. En
svarið er að mestu leyti rangt. Það
er þó ekki rangt að öllu leyti. Og
það eru einmitt þessi atriði, sem
gera vandamál sjávarútvegsins erf-
ið viðfangs og valda því, að jafnvel
færustu menn eiga erfitt með að
gera sér þau ljós.
Á að skattleggja iðn-
að og þjónustu í þágu
of stórs fískiskipaflota?
Friðrik Pálsson
upp rétt utan við landhelgislínuna.
Þetta er auðvitað gjörbreytt. Miðað
við ástand fiskistofna okkar, hljót-
um við þá ekki að velta því fyrir
okkur hvort við getum líka hagnast
á afla sem aðrir veiða?“
Umframgeta í allri vinnslu
Friðrik segir tvímælalaust þörf
fyrir að nýta betur fjárfestinguna
í fiskvinnslunni hér á landi, einkum
með tilliti til þess að líkur benda
til minnkandi afla. Hann segir að
vinnslugeta sé til að bæta við afla
frá erlendum veiðiskipum og ráða
þrátt fyrir það við allar eðlilegar
sveiflur í aflabrögðum. „Það er
umframgeta í allri vinnslu," sagði
hann. „Víðast hvar er aðeins unnin
dagvinna og óvíða hefur verið tekin
upp vaktavinna. „Það er enginn
vafi á að það er hægt að nýta fjár-
festinguna miklu betur en gert er
í dag, sem menn hljóta og eiga að
gera,“ sagði Friðrik Pálsson, for-
stjóri Sölumiðstöðvar Hraðfrysti-
húsanna.
Gylfi Þ. Gíslason
„Gallinn á „kvótakerf-
inu“ er ekki sá, að veiði-
leyfum eða „kvótum“ sé
beitt við stjórn fiskveið-
anna. Það er nauðsyn-
legt til þess að tak-
marka sóknina. Megin-
galli „kvótakérfísins“
er fólginn í því, að veiði-
leyfunum er úthlutað
ókeypis, á skip og til
alltof stutts tíma.“
Ég ætla að byrja á að fjalla um
það, sem til sanns vegar má færa
í svari dr. Jakobs. Svar hans við
því, hvað þeir séu, milljarðarnir,
sem sjávarútvegurinn hefði átt að
greiða fyrir veiðileyfi, er einfalt.
Hann segir, að arðurinn af sjávarút-
veginum flæði jafnt og þétt í
stríðum straumum frá útgerðinni
til þjóðarinnar. Þess vegna geti
Árni iðnaðarmaður fengið vinnu
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 1989
23
Greinargerð f| ármálaráðuneytis um virðisaukaskatt:
Endurgreiðsla skatts á mat-
væli nái til kjöts og mjólkur
FJÁRMÁLARÁÐHERRA hefiir kynnt í ríkisstjórninni og sent þing-
flokkum stjórnarflokkanna greinargerð um upptöku virðisauka-
skatts. Gerð er grein fyrir undirbúningi reglugerða, tillögur um
breytingar á lögunum um virðisaukaskatt og ábendingar um atriði
í þeim sem ríkissljórnin og stjórnarflokkarnir þurfi að taka afstöðu
til. Meðal þeirra atriða sem ekki er samkomulag um er endur-
greiðsla virðisaukaskatts á matvælum og skattlagning'blaða, tíma-
rita, bóka, útvarps og sjónvarps. í greinargerðinni er bent á galla
við að endurgreiða virðisaukaskatt á grænmeti og fisk og bent á
þann möguleika að öll matvælaendurgreiðslan verði látin koma til
lækkunar á kjöti og mjólk. Þá er helst talið koma til álita að
leggja skatt á allt prentmál og afiiotagjöld útvarpsstöðva, en á
móti athugað að bæta rekstrarskilyrði viðkomandi fyrirtækja með
stofiiun sérstakra sjóða o.fl.
Stjórnvöld ákváðu fyrr á þessu
ári að lækka verð á rnjólk, dilka-
kjöti, fersku innlendu grænmeti
og fiski um 10% við upptöku virðis-
aukaskattsins um næstu áramót.
Þessi lækkun samsvarar því að
13% vii'ðisaukaskattur verði á
þessum vörum í stað 26%. Kostar
þessi aðgerð ríkissjóð um einn
milljarð á ári. Fyrir liggja fullmót-
aðar hugmyndir um tilhögun end-
urgreiðslu vegna mjólkur og dilka-
kjöts, þannig að framleiðendur fái
ákveðið hlutfall af heildsöluverði
endurgreitt. Endul'greiðslan renni
til afurðastöðva og kæmi til lækk-
unar á heildsöluverði. í greinar-
gerð fjármálaráðherra segir að
öllu meira umstang verði við end-
urgreiðsluna til fisksala og græn-
metisframleiðenda, eins og meðal
annars var rætt um er Borgara-
flokkurinn gerðist aðili að ríkis-
stjórninni. Framleiðendur séu fleiri
og smásöluálagning fijáls og því
verði erfiðara að fylgjast með
hvort endurgreiðslan skili sér til
neytenda.
I greinargerðinni segir að ein-
faldast væri að hækka endur-
greiðsluna á mjólk og dilkakjöti
eða hafa hana víðtækari þannig
að hún nái til fleiri mjólkurafurða
en hætta við endurgreiðslu á
grænmeti og fiski. Væri þá hægt
að lækka verð á mjólk og dilka-
kjöti um 14-15% í staðinn fyrir
10% með sömu heildarfjárhæð.
Samkvæmt virðisaukaskatts-
lögunum verða áhrifin á útgáfu-
starf og útvarpsrekstur eftirfar-
andi: Bækur bera nú söluskatt og
verða með virðisaukaskatt að
óbreyttu. Flest tímarit eru án sölu-
skatts og verða án vircfisauka-
skatts á sölu, en útgefandinn ber
allan innskatt af aðföngum. Dag-
blöð, landsmálablöð og héraðs-
fréttablöð eru án söluskatts og
verða án virðisaukaskatts og fá
innskatt endurgreiddan. Afnota-
gjöld útvarps og sjónvarps eru án
söluskatts og bera ekki virðisauka-
skatt. Auglýsingar í prentmiðlum
eru án söluskatts en auglýsingar
í sjónvaipi með söluskatti. Allar
auglýsingarnar bera virðisauka-
skatt frá áramótum samkvæmt
núgildandi lögurn.
I greinargerðinni er rætt um
ókosti við þetta fyrirkomulag.
Síðan er sagt að helst komi til
álita að leggja skatt á allt prent-
mál, hvort sem um sé að ræða
bók, dagblað eða tímarit. Sama
gildi um afnotagjöld útvarps-
stöðva. Þannig fái öll fjölmiðlun
sömu skattalegu meðferð. „Væri
sá kostur valinn væri eðlilegt að
stjórnvöld ynnu að því að bæta
sérstaklega rekstrarskilyrði þeirr-
ar útgáfu og fjölmiðlunar sem af
þjóðræknis- og menningarástæð-
um eða frá lýðræðis- og byggða-
sjónarmiðum er talin sérstök
ástæða til að efla. Meðal hug-
mynda sem uppi eru og þarf að
athuga gaumgæfilega, ef þessi
leið er valin, er stofnun „Menning-
arlánasjóðs“, stofnun „Fjölmiðla-
sjóðs eða Lýðræðissjóðs", efling
Kvikmyndasjóðs, sérstök framlög
til bæjar- og héraðsfréttablaða,
stóraukinn stuðningur við bóka-
söfn, bæði almenningsbókasöfn og
skólabókasöfn, og endurskipu-
lagning og efling í þeim íjármálum
ríkisins sem varða rithöfunda og
aðra listamenn,“ segir í greinar-
gerðinni.
Meðal þeirra atriða sem ekki
er ágreiningur um og íjármálaráð-
herra leggur til að verði breytt er
fyrirkomulag endurgreiðslu virðis-
aukaskatts til húsbyggjenda. Lagt
er til að endurgreiðslan verði
greidd húsbyggjendum einu sinni
á ári í tengslum við álagningu
tekju- og eignarskatts og að hún
miðist við ákveðna krónutölu á
ferrnetra. Um er að ræða 800-900
milljónir kr. á ári. Einnig er lagt
til að leiksýningar og tónleikar
verði úndanþegnir skatti í staðinn
fyrir endurgreiðslu hans. Þá‘ er
Iagt til að skoðaður verði sá mögu-
leiki að koma á fót réttarþjónustu
(ókeypis lögfræðiaðstoð) fyrir þá
sem ekki hafa fjárhagslegt bol-
magn til að borga fyrir slíka þjón-
ustu í staðinn fyrir að undan-
þiggja alla lögfræðiþjónustu.
Fjármálaráðherra gaf í gær út
tvær fyrstu reglugerðirnar við
virðisaukaskattslögin. Önnur
reglugerðin varðar bókhald og
tekjuskráningu virðisaukaskatt-
skyldra aðila og hin endurgreiðslu
virðisaukaskatts til erlendra ferða-
manna. Á næstu vikum og mánuð-
um er von á tólf reglugerðum til
viðbótar.
sína vel borgaða. Þess vegna geti
kennarar hækkað laun sín árlega.
Allir málsvarar gjalds fyrir veiði-
leyfi hafa viðurkennt það, sem rétt
er í þessu sjónarmiði. Áuðvitað hef-
ur sjávarútvegur verið og er einn
höfuðatvinnuvegur þjóðarinnar og
verður það eflaust áfram. Hagvöxt-
ur á íslandi á þessari öld og góð
lífskjör þjóðarinnar byggjast að
verulegu leyti á hagnýtingu sjávar-
útvegsins á auðlindunum í hafinu
umhverfis landið. Hins vegar hafa
stjórnvöld í áratugi haldið illa á
máiefnum sjávarútvegsins, stefna
þeirra í málefnum hans hefur verið
röng. Þegar tekið var að skrá gengi
íslenzku krónunnar um miðjan
þriðja áratuginn, var sú stefna
mörkuð, að taka mið af afkomu
sjávarútvegsins, þ.e. að hann kæm-
ist sæmilega af. í meginatriðum
hefur þeirri stefnu verið fylgt allar
götur síðan. Stundum hefur orðið
talsverður hagnaður í sjávarútveg-
inum, í góðærum hvað afla og verð-
lag snertir. Stundum hefur orðið
tap. En þegar á heildina er litið
hefur afkomunni verið haldið í járn-
um.
Einmitt af því, að sjávarútvegur-
inn hefur aldrei þurft að greiða
neitt fyrir það að hagnýta verðmæt-
ustu auðlind þjóðarinnar, fiskistofn-
ana í sjónum, hefur gengi íslenzku
krónunnar, allar götur frá því farið
var að skrá það, verið skráð of
hátt. Allir aðrir atvinnuvegir lands-
manna hafa þurft að greiða fyrir
öll þau verðmæti, sem þeir hafa
notað, nema sjávarútvegurinn.
Reikningar hans í þjóðarbúskapn-
um hafa verið rangir. Það hefur
vantað einn gjaldalið, síðan það kom
í ljós, að aukin sókn tók að skerða
fiskistofnana. Þeir eru takmörkuð
auðlind, og gefa auðvitað af sér
arð, rentu, eins og allar auðlindir.
En útgerðin hefur aldrei verið látin
greiða þá rentu, hún hefur aldrei
greitt afgjald fyrir að hagnýta sam-
eiginlega auðlind þjóðarinnar. Þann
gjaldalið hefur vantað í reikninga
hennar innan þjóðarbúsins. í stað
þess hefur gengið verið rangt skráð,
það hefur verið miðað við ranga
reikninga. Afleiðingin hefur þá auð-
vitað orðið sú, að innfluttar vörur
og innflutt þjónusta hefur orðið
ódýrari en ella. Það er að þessu
leyti, sem segja má með sanni, að
sjávarútvegurinn hafi bætt kjör
Árna iðnaðarmanns og kennaranna,
þ.e. neytenda yfirleitt, með því að
gera þeim kleift að kaupa erlenda
vöru og þjónustu við lægra verði
en ella.
En þar með er ekki sagt, að þessi
stefna hafi verið eða sé skynsam-
leg. Það er bæði óhagkvæmt og
ranglátt að dreifa afgjaldinu, rent-
unni, af auðlindum sjávarins, til
þjóðarinnar í formi óeðlilega lágs
verðs á öllu, sem keypt er frá út-
löndum. Gengisskráning, sem fyrst
og fremst er miðuð við afkomu sjáv-
arútvegsins, er einnig mjög ranglát
í garð allra annarra atvinnugreina,
sem flytja til útlanda. Hún er byrði
á þeim. Þegar afkoma sjávarút-
vegsins hefur verið góð, hefur geng-
isskráningin verið útflutningsiðnaði
og margs konar þjónustugreinum
fjötur um fót. Þegar svo er komið,
eins og nú á sér stað, að útflutning-
ur sjávarafurða aflar aðeins rúm-
lega helmings af gjaldeyristekjum,
ætti að vera augljóst, hversu frá-
leitt það er, að miða gengisskrán-
inguna fyrst og fremst við afkomu
hans. Slík stefna er í raun og veru
skattlagning á útflutning iðnaðar-
vöru og þjónustu.
III.
Á þessari öld hafa heildartekur,
brúttótekjur, íslenzks sjávarútvegs
auðvitað byggt upp mikil verðmæti
í landinu og staðið undir miklum
launagreiðslum, bæði beint og
óbeint. En hann hefur ekki skilað
þjóðarheildinni endurgjaldi fyrir
hagnýtingu þeirrar sameiginlegu
auðlindar, sem hann hefur notað,
fiskimiðanna í sjónum, umfram þá
hagsbót, sem notendur erlendrar
vöru og þjónustu hafa orðið aðnjót-
andi vegna of hárrar skráningar á
gengi krónunnar. Þjóðin í heild á
rétt á því að fá allt það afgjald, sem
sameiginleg auðlind hennar skilar
af sér. Það er ranglátt, að hún skuli
ekki hafa fengið það og fái það
ekki. Hitt er þó ekki síður rnikil-
vægt, að það hefur orðið til alvar-
legs tjóns, að sjávarútvegurinn hef-
ur ekki verið látinn skila þessu af-
gjaldi, þessari rentu. Það hefur
annars vegar valdið ofveiði og með-
fylgjandi minnkun á fiskistofnum,
og hins vegar uppbyggingu alltof
stórs veiðiflota og of margra
vinnslustöðva í landi. Það er að
þessu leyti, sem dr. Jakob Sigurðs-
son og skoðanabræður hans hafa
rangt fyrir sér, þegar þeir halda
því fram, að sjávarútvegurinn hafi
skilað þjóðarheildinni öllu, sem hon-
um ber. Milljarðarnir, sem hann
hefði átt að greiða fyrir afnot fiski-
miðanna, hafa farið í skerðingu á
fiskistofnum og öflun framleiðslu-
tækja, sem sumpart bera eneran arð
óg eru raunar til byrði fyrir þjóðar-
búskapinn.
Það er alkunna, að á styijaldar-
árunum minnkaði sókn í fiskistofn-
ana á íslandsmiðum mjög, og voru
þeir því sterkir við lok styijaldarinn-
ar. Síðan átti sér stað gífurleg
aukning á fiskiskipastólnum. Aflinn
jókst, en í verðmætum talið jókst
fjármagn, bundið í flotanum,
margfalt meira en verðmæti aflans.
Afköst f|ármagnsins, sem hagnýtt
var við fiskveiðarnar, voru um miðj-
an áttunda áratuginn orðin aðeins
fjórðungur af því, sem þau höfðu
verið 1945. Og hin stóraukna sókn
skerti fiskistofnana. Botnfiskstofn-
arnir hafa minnkað um helming til
þriðjungs þess, sem þeir voru á
sjötta áratugnum.
Þangað til um miðjan áttunda
áratuginn voru fiskveiðar íslend-
inga það, sem fiskihagfræðingar
nefna dæmigerðar fijálsar og
ókeypis fiskveiðar. Afleiðingarnar
urðu þær, sem að ofan greinir, og
eru í fullu samræmi við það, sem
við mátti búast samkvæmt grund-
vallarkenningum fiskihagfræðinn-
ar.
Það var fyrst um miðjan áttunda
áratuginn, sem allsheijarstjórn var
tekin upp á fiskiveiðunum. Fyrst
var „skrapdagakerfinu" beitt.
Árangur þess varð ekki nógu góð-
ur. Flotinn hélt áfram að stækka. •
Og sókn varð meiri og dýrari en
gert var ráð fyrir. Þá var „kvóta-
kerfið" tekið upp. Það hefur reynzt
betur, en ekki nógu vel. Flotinn
hefur enn haldið áfram að vaxa,
og sóknarmarksþátturinn hefur
verið til trafala. Gallinn á „kvóta-
kerfinu“ er ekki sá, að veiðileyfum
eða „kvótum" sé beitt við stjórn
fiskveiðanna. Það er nauðsynlegt
til þess að takmarka sóknina. Meg-
ingalli „kvótakerfisins" er fólginn í
því, að veiðileyfunum er úthlutað
ókeypis, á skip og til alltof stutts
tíma. Úr þessu þarf að bæta með
því að selja einstaklingum leyfin til
langs tíma. Þá minnkar flotinn, og
þeir halda áfram að veiða, sem
gera það með hagkvæmustum
hætti. Þá minnkar sóknin, og fiski-
stofnarnir vaxa á ný. Og þjóðar-
heildin fær réttmætt afgjald af
verðmætustu eign sinni, fiskimiðun-
um í sjónum umhverfis landið.
IV.
Dr. Jakob Sigurðsson og skoð-
anabræður hans eru andvígir slíkri
stefnubreytingu í sjávarútvegsmál-
um Islendinga. Þeir vilja halda
áfram á sömu braut og gengin hef-
ur verið: Að veiðiréttindin séu af-
hent ókeypis og gengisskráningin
notuð til þess að halda sjávarútveg-
inum sæmilega gangandi, þrátt fyr-
ir geysimikla óþarfa ljárfestingu í
fiskiskipum og vinnslustöðvum. En
eins og að framan var minnzt á,
verður að hafa í huga, að útflutn-
ingur sjávarafurða aflar nú aðeins
rúmlega helmings af gjaldeyristekj-
um þjóðarinnar. Ef gengisskráning-
in verður áfram miðuð við þarfir
sjávarútvegsins og ekki tekið tillit
til þess, að hann greiðir ekkert fyr-
ir hagnýtingu auðlindarinnar, sem
hann notar, eins og allar aðrar at-
vinnugreinar verða að gera, þá er
slík gengisskráning skattur á allan
annan útflutning en útflutning sjáv-
arafurða. Hún er skattlagning á
útflutningsiðnað og margvíslegan
annan útflutning, í þágu sjávarút-
vegs, sem notar miklu meira fjár-
magn en þörf er á.
Höfiindur er fyrrvera ndi rádherra.