Morgunblaðið - 14.11.1989, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. NÓVEMBER 1989
-ulj ur.J.ir,.1! <r,,i.T—u:—■ w < - i; —mum——u-*—u
Opið málræktarbréf til
menntamálaráðuneytis
eftir Aðalstein
Davíðsson
Málræktarátak?
Miðvikudaginn 18. október varð
mér það á að hlusta á það sem mun
vera framlag menntamálaráðuneyt-
isins í svonefndu „málræktarátaki“.
Ég verð að segja að ég varð undr-
andi á því sem ég heyrði og raunar
hneykslaður. Hver bað um þessa
hörmung í nafni málræktar?
Málvöndunarvandi
Við sem höfum staðið í því að
reyna að vanda um málfar fólks
vitum að það er feikilega viðkvæmt
mál og vandmeðfarið. Þar verður
að sýna mikla nærgætni til þess
að særa ekki, beita ýmsum rökum
til þess að styðja mál sitt. Það verð-
ur að liggja ljóst fyrir að umvandar-
inn er ekki að ná sér niður á þoland-
anum persónulega. Sá sem er leið-
réttur verður að sjá einhvern til-
gang í því að taka við leiðbeining-
um. Umvandarinn má ekki vera
staglandi og leiðinlegur, hann verð-
ur að vera persónulega geðþekkur
til þess að menn hlusti á hann og
vilji taka mark á honum.
Brandarabúðin
Og nú er ein brandaraverksmiðj-
an komin í málið með ástsælu
grínfígúruna Bibbu á Brávallagöt-
unni. Bibba er sest á málræktar-
bekk með leiðbeinanda sem hvorki
hún né ég veit hvað heitir.
Svo hefst málræktarátakið:
Bibba ryður þarna úr sér ambögum
sem sumar eiga sér stoð í raun-
veruleikanum, aðrar eru þess eðlis
að enginn sem hefur lært íslensku
frá blautu barnsbeini lætur sér ann-
að eins um munn fara, við þetta
bætast ambögur sem eiga víst að
vera fyndnar en þá aðeins fyrir þá
sem vita betur. „Leiðbeinandinn"
hefur ekki undan að leiðrétta Bibbu
og stagla yfir henni hvað hún ætti
að segja. Ekki merkir áheyrandi
miklar'framfarir hjá nemandanum.
Af því læra börnin málið að
það er fyrir þeim haft
Það er máltæki að brennt barn
forðist eldinn. Menn hafa löngum
haft mikla trú á þeirri lærdómsað-
ferð að „reka sig á“. Áreksturinn
skapar óþægindi og menn vara sig
síðan. í móðurmálinu gildir þetta
hvorki sem námsleið né kennsluað-
ferð. Menn læra ekki móðurmál sitt
með því að reka sig á heldur þvert
á móti með því að fylgja eftir í
troðna slóð. Og börn eru ótrúlega
fljót að fylgja eftir í málinu. Því
skiptir öllu máli að alltaf sé valin
rétt leið og sem minnst prófaðar
villigötur.
Talað mál læra menn með því
að tala rétt, ekki með því að segja
vitleysur og láta leiðrétta sig. Lest-
ur læra menn með því að lesa rétt,
ekki með því að lesa vitlaust og
láta leiðrétta sig. Stafsetningu læra
menn með því að skrifa rétt, ekki
Aðalsteinn Davíðsson
„ Ambögur eru alls ekki
heppilegar sem
kennsluefni. Það er
aldrei að vita hvað fest-
ir rætur í opnum hug.“
með því að skrifa vitlaust og láta
leiðrétta sig.
Þetta er rétt eins og börnin læra
að ganga með því að ganga en
ekki með því að detta og láta toga
sig á fætur.
Ambögur og stagl
Ambögur eru alls ekki heppilegar
sem kennsluefni. Það er aldrei að
vita hvað festir rætur í opnum hug.
Bibba þykir sniðug — er hún það
ekki vegna þess að hún talar svona?
Hins vegar er leiðbeinandi Bibbu
hrútleiðinlegur staglari. Hann þus-
ar og tönnlast á orðaþulum, mál-
fræði og beygingardæmum. Orða-
dæmi hans eru merkingarlaus og
ekkert sniðug. Síast ekki inn hjá
áheyranda að svona séu nú þessir
málvöndunargaurar, leiðinda þus-
arar sem ekkert niark sé á takandi?
Heildarútkoman í skemmtileg-
heitunum verður þá e.t.v. þessi:
Ambögur eru sniðugar, það er bara
gaman að heyra þær. Menn eiga
bara að láta allt vaða, þá vekja
þeir gleði og nlátur. „Málrækt" er
hins vegar ekkert nema stagl og
þrugl og til þess eins að tefja fyrir
og vekja leiða og forði okkur allir
heilagir frá þessum leiðinda um-
vöndurum.
Menningararfúrinn grín?
Málræktarátakið hefur verið
auglýst gríðarlega og mætustu
menn hafa lagt blessun sína yfir
það og getið þess í ávörpum sínum
til þjóðarinnar.
Hvað er það svo sem birtist sem
málræktarátak? Er málræktarátak
menntamálaráðuneytisins aðeins
eitthvað sem menn eiga að hlæja
að? Hvað á það að þýða að draga
málvöndun upp sem hálfvitalegt
stagl?
Móðurmál okkar er dýrmætasti
menningararfur okkar. Er þessi
menningararfur til þess eins að
hafa í fíflskaparmálum?
Málvöndun í alvöru
Ef menntamálaráðuneytið vill
efla veg málvöndunar þá ætti frek-
ar að gera það með því tií dæmis
B
að stýrkja það að lesnar séu al-
mennilega prófarkir að fréttum,
útvarpsþáttum, blöðum, ekki síður
léttmetisblöðum en öðrum blöðum,
kvikmyndatextum og auglýsingum.
Það þarf að sjá til þess að koma
út almennilegum orðabókum og
orðasöfnum, kennslubókum og leið-
beiningum og halda þessum bókum
á skaplegu verði.
Það þarf að stuðla að því á allan
hátt að á íslandi tölum við, skrifum
og lesum islensku, ekki eitthvert
blendingsmál, og að það ríki sem
mestur og víðtækastur einhugur um
kerfi málsins og orðaforða.
Og svo má ekki gleyma því mikil-
vægasta sem unnt er að gera í
skólakerfinu, nefnilega að ætla
móðurmáli, söng, ljóða- og sögu-
lestri, talþjálfun, lestrar- og skrift-
arþjálfun í grunnskóla dijúgan tíma
og hætta þar öllum undanbrögðum
af hálfu ráðuneytisins. Það dugir
skammt að „skilja vandann" og
„marka stefnuna" með faguryrðum
í námskrá.
Lokaorð
Enn sem komið er geta íslending-
ar fagnað því að frávik frá því, sem
telst gott og gilt mál, eru einstakl-
ingsbundin en fara ekki eftir stétta-
mörkum. Það er hins vegar aldrei
að vita hve lengi það ástand varir
ef ætlunin er að slá sífellt undan
og gefast upp í málþjálfun og mál-
vernd, — ef á bara að fara út í það
að reyna að vera sniðugur í stað
þess að gera eitthvað.
Brandarabúðarátakið virðist mér
líkara skemmdarverki en áætlun
af heilum hug. Ég mælist til þess
að þetta framlag menntamálaráðu-
neytis verði sem fyrst dregið til
baka út af dagskrá Ríkisútvarpsins.
Höfundur er íslenskukennari og
íslenskur liöfundur að
sænsk-íslenskri orðabók.
AF INNLENDUM
VETTVANGf
AGNES BRAGADÓTTIR
Alþýðubandalag-
ið á krossgötum
Birting vill hverfa frá sósíalisma til jafhaðarstefhu
Á ÞEÍM tímamótuni sem stjórnmái í Evrópu standa nú, eftir hrun
Berlínarmúrsins, geta landsftindarfulltrúai- Alþýðubandalagsins
staðið frammi fyrir því að gera upp pólitíska fortíð flokksins og
steihumarka honum nýja og aðra framtíð. Landsfundur Alþýðu-
bandalagsins hefst nú á fimmtudag og stendur fram á sunnudag.
Stjórn Birtingar, hins nýja Alþýðubandalagsfélags hefur boðað að
hún muni leggja fram tillögu á iandsfundinum þess efnis að kannað-
ir verði kostir þess og gallar að Alþýðubandalagið sæki um aðild
eða aukaaðild að Alþjóðasambandi jafnaðarmanna, jafnframt þvi sem
tillagan mun gera ráð fyrir því að miðstjórn flokksins verði falið
að taka endanlegá ákvörðun að könnuninni lokinni, þar sem næsti
landsftmdur er ekki fyrr en að tveimur árum liðnum. Ljóst er að
þessi tillaga mun falla í misgóðan jarðveg, þar sem þeir sem heyra
til róttækari vinstri armi flokksins telja hana fráleita, á meðan Birt-
ingarmenn líta á hana sehi fyrsta skrefið í þá átt að sameina jafnað-
armenn á íslandi, eftir sundrungu þeirra allt frá árinu 1938, þegar
Alþýðuflokkurinn klofnaði og vinstri kratar stofhuðu Sósíaiistaflokk-
inn, með Kommúnistaflokki íslands.
Margrét Björnsdóttir, endur-
menntunarstjóri Háskóla íslands,
sem á sæti í stjórn Birtingar segir
um þessa tillögu: „Við ætlum að
leggja til að landsfundurinn skipi
nefnd sem afli upplýsinga og undir-
búi ákvarðanatöku um það hvort
Alþýðubandalagið eigi að sækja um
fulla aðild eða aukaaðild að Al-
þjóðasambandi jafnaðarmanna og
að miðstjórn flokksins, sem verður
kosin nú á landsfundinum, verði
veitt umboð til þess að taka ákvörð-
un í málinu, því það er ekki lands-
fundur fyrr en eftir tvö ár.“
Umbótasinnuð
jafnaðarstefna
Talsmenn þessarar tillögu segja
að ! reynd hafi þetta uppgjör fyrir
löngu farið fram innan Alþýðu-
bandalagsins. „Það sem Alþýðu-
bandalagið stendur fyrir í íslensk-
urn stjórnmálum er í reynd ekki
annað en umbótasinnuð jafnaðar-
stefna. Við teljum að það gæti
styrkt Alþýðubandalagið að hafa
þessi alþjóðlegu tengsl við flokka
sem við teljum að það eigi hug-
myndafræðilega samleið með, sem
eru kannski fyrst og fremst jafnað-
armannaflokkar á Norðurlöndum
og víðar í Vestur-Evrópu,“ segir
Margrét.
- Er stjórn Birtingar þar með
að gæla við þá hugmynd að ef
þetta skref yrði stigið, yrði það
upphafið að sameiningu jafnaðar-
manna á íslandi?
„Við höfum lengi sagt að
íslenska flokkakerfið á vinstri kant-
inum sé ekki í samræmi við þá
hugmyndastrauma sem þar eru.
Við höfum því talað fyrir samvinnu
A-flokkanna, áámeiningu, sameig-
inlegu framboði í borgarstjórn og
svo framvegis. Við teljum að
íslenskir jafnaðarmenn eigi að vera
saman í einum breiðum jafnaðar-
mannaflokki. Þetta gæti hugsan-
lega orðið fyrsta skrefið í þá átt,“
segir Margrét.
Verið að flytja
vandamálið út
Róttæklingarnir innan Alþýðu-
bandalagsins, menn eins og Álf-
heiður Ingadóttir, Birna Þórðar-
dóttir, Ragnar Stefánsson og fleiri,
hafa á hinn bóginn allt annað og
lakara álit á þessari hugmynd
stjórnar Birtingar. Talið er fullvíst
að í þeim hópi séu einnig ráðherr-
arnir Svavar Gestsson og
Steingrímur J. Sigfússon, en for-
maður flokksins Ólafur Ragnar
Grímsson, mun hins vegar vera
hlynntur því að þessi könnun fari
fram. Ólafur Ragnar sagði þegar
ég spurði hann um afstöðu haris
til tillögu stjórnar Birtingar: „Ég
kommentera ekki á tillögur á lands-
fundi Alþýðubandalagsins fyrr en
þær koma fram.“
Ragnar Stefánsson, sem á sæti
í stjóm Alþýðubandalagsfélags
Reykjavíkur sagði um þessa tillögu:
„Þetta er hugmynd sem kemur frá
forystuliði flokksins, undir forystu
Ólafs Ragnars og ég skynja þetta
nú bara á þann hátt að það sé
verið að reyna að flytja vandamálin
út úr landinu. Á þessum landsfundi
verður tekist á um stefnu Alþýðu-
bandalagsins og hvemig hún hefur
verið rekin í ríkisstjóm. Alþýðu-
bandalagið er buið að lenda í úti-
stöðum við gjörvalla verkalýðs-
hreyfinguna, bæði með því að
standa i hörðum slag við hana og
með því að veita henni rýtings-
stungur í bakið, með því að standa
ekki við samkomulag. Alþýðu--
bandalagið hefur einnig orðið að
standa fyrir niðurskurði í heilbrigð-
is- og menntakerfinu í þessari ríkis-
stjórn, auk þess sem það hefur
orðið að vera þátttakandi í ein-
hverri mestu hemaðaruppbygg-
ingu í sambandi við herinn og
NATO, sem um getur.“
Ragnar sagði að frammi fyrir
þeirri gagnrýni sem forysta flokks-
ins ætti von á á landsfundinum,
sýndist sér augljóst að ákveðið
hefði verið að flytja vandamálið út,
þannig að landsfundurinn snérist
um eitthvað annað en það sem
hann ætti að snúast um.
Andlýðræðisleg
vinnubrögð
Þeir sem eru lítt hrifnir af þess-
ari tillögu stjórnar Birtingar segja
að hér sé á ferðinni enn ein vísbend-
ingin um andlýðræðisleg vinnu-
brögð hjá flokksforystunni. Varpað
sé fram hugmynd að svona tillögu,
rétt fyrir landsfund og landsfund-
urinn eigi síðan að afsala sér öllum
ákvörðunarrétti með því að vísa
því til miðstjórnar flokksins að hún
taki ákvörðun í málinu, að lokinni
könnun.
Það er ljóst af viðbrögðum þeirra
alþýðubandalagsmanna sem rætt
var við, að þessi hugmynd hefur
ekki verið rædd víða innan flokks-
ins, þó að hún hafi skotið upp koll-
inum við og við. Til dæmis sagði
Guðrún Helgadóttir, forseti Sam-
einaðs þings, að þetta hefði ekkert
verið rætt innan þingflokksins,
enda væru annir hans svo miklar,
að ekki gæfist timi til „ídeólógí-
skrar umræðu á þeim vettvangi".
Guðrún sagði að sér þætti samt
sem áður sjálfsagt að láta kanna
þennan möguleika, enda fyndist sér
sjálfsagt að ræða hvað sem er á
landsfundi Alþýðubandalagsins.
Kommúnistar á
harðahlaupum frá
fortíð sinni
Alþýðubandalagið myndi með
því að gerast aðili að Alþjóðasam-
bandi jafnaðarmanna betjast undir
merkjum rauðu rósarinnar, ai-
þjóðatákni jafnaðarmanna. Lög
Alþjóðasambands jafnaðarmanna
kveða á um að einn flokkur frá
hveiju landi hafi aðild að samband-
inu. Eina undantekningin sem er í
lögunum fóigin er háð því að aðild-
arflokkurinn sem fyrir er, sam-
þykki að annar flokkur frá sama
landi gerist aðili að sambandinu.
Alþýðuflokkurinn yrði því í þessu
tilviki að samþykkja aðild Alþýðu-
bandatagsins, ef það yrði niður-
staða flokksins að æskja aðildar.
Hvað segir Jón Baldvin Hannibals-
son, formaður Alþýðuflokksins um
þann möguleika?
„Það fer nú ekki framhjá neinum
sem fylgist með í heimsbyggðinni
að kommúnistar allra handa eru
nú á harðahlaupum frá fortíð sinni.
Það er varla uppi nokkur sá maður
með fullu viti í allri heimsbyggð-
inni sem er lengur talsmaður stalín-
ískra stjórnarhátta. Hinu hug-
myndafræðilega stríði lýð-
ræðisjafnaðarmanna og kommún-
ista er því út af fyrir sig lokið.
Mér þykir þeir alþýðubandalags-
menn nokkuð seint á ferðinni með
þetta uppgjör sitt við fortíðina. Að
öðru leyti vil ég ekkert um málið
segja, fyrr en það liggur fyrir hver
verður niðurstaða landsfundar Al-
þýðubandalagsins," sagði Jón
Baldvin.