Morgunblaðið - 30.01.1990, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. JANÚAR 1990
Hver er afstaða Sjálf-
stæðisflokksins til af-
vopnunar á höfunum?
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
Eins og fram hefur komið í fjöl-
miðlum að undanförnu bætast æ
fleiri í þann hóp, sem telur að ekki
sé skynsamlegt að halda því til
streitu að undanskilja vígbúnað á
höfunum í samningaviðræðum um
afvopnun. í viðtali sem birtist í
Washington Post hinn áttunda
þessa mánaðar tekur fyrrum for-
maður bandaríska herráðsins, Will-
iam Crowe aðmíráll eindregna af-
stöðu með því að sjóherir verði liður
í samningaviðræðum milli austurs
og vesturs. Auk Crowe eru það
m.a. breska vikuritið The Econom-
ist en einnig stórblaðið The Times,
sem birti leiðara um afvopnun á
höfunum hinn 18. þessa mánaðar,
sem taka undir þau sjónarmið.
William Crowe kom til íslands í
lok júnímánaðar á síðasta ári. Á
fundi í Viðeyjarstofu áttum við ítar-
legar viðræður um afvopnun á höf-
unum. Yfirlýsing Crowes nú er
vissulega mikið ánægjuefni, ekki
síst í ljósi fundarins í Viðey, sem
er mér raunar mjög minnisstæður.
Viðtalið við Crowe í Washington
Post er athyglisvert fyrir margra
hluta sakir. Eg vek sérstaka at-
hygli á því að Crowe hirðir ekki
um að svara þeim fjölmörgu rök-
semdum, sem settar hafa verið fram
gegn afvopnun á höfunum. Orð
hans verða tæplega skilin á annan
veg en að hann telji þær léttvægar.
Afstaða hans virðist fyrst og fremst
byggjast á rökum sem alla tíð hafa
verið leiðarljós í afvopnunarsamn-
ingum en þau eru einfaldlega þessi:
Ef hægt er að semja á þann veg,
að ávinningurinn verði meiri en
kostnaðurinn er skynsamlegt að
ganga til samninga.
Afstaða íslendinga
Um þessar mundir er meiri skrið-
ur á afvopnunarviðræðum en
nokkru sinni fyrr í eftirstríðssög-
unni. Á þessu ári má gera ráð fyr-
ir að samningar takist um mikinn
niðurskurð hefðbundinna vopna í
Evrópu. Að auki má gera ráð fyrir
að samningar takist í START við-
ræðunum, sem leiði til nánast helm-
ings fækkunar langdrægra kjarna-
vopna. Þá virðist verulegur árangur
á sviði efnavopna vera innan seil-
ingar.
Náist samningar í START við-
ræðunum, eins og líkur benda til,
má gera ráð fyrir verulegum niður-
skurði kjarnavopna í höfunum. Þeg-
ar á heildina er litið eru sjóherir
hinsvegar að mestu leyti undan-
skildir í samningaviðræðum. Þeir
eru því eina höfuðsvið vígbúnaðar,
sem ekki er innan ramma þeirra
afvopnunarviðræðna, sem nú eru í
gangi. Að vísu væri það út af fyrir
sig skiljanlegt ef gert væri ráð fyr-
ir traustvekjandi aðgerðum og tak-
mörkun vígbúnaðar á höfunum þeg-
ar fram í sækir. Andstætt því sem
stundum hefur verið haldið fram
hérlendis er svo_ ekki.
Málf lutningur íslands hefur miðað
að því að samningaviðræður um
afvopnun á höfunum taki við fram-
haldi af samningum um niðurskurð
hefðbundinna vopna í Evrópu. Und-
irbúningur $ið slíkum viðræðum
skuli hinsvegar hefjast sem allra
fyrst. Rökin fyrir því eru einföld
og skýr. Náist samningar um hefð-
bundin vopn í Evrópu á þessu ári
er það eitt út af fyrir sig næg
ástæða til að hefja nú þegar undir-
búning að næsta áfanga. En annað
kemur einnig til. Afvopnun á höfun-
um má að ýmsu leyti líkja við nán-
ast ónumið land. Málefnið er tiltölu-
lega lítt kannað þrátt fyrir nokkra
umræðu og athuganir á síðustu
árum. Greinilegt er að málið þarf
að nálgast á annan veg en afvopn-
un á landi. Það er því ljóst að undir-
búningur mun taka sinn tíma.
í ræðu minni á Allsheijarþingi
Sameinuðu þjóðanna hinn 4. októ-
ber sl. benti ég á nauðsyn þess að
samningar byggðust á tvíþættum
grunni. í fyrsta lagi að tekið væri
tillit til þess í hversu mismjklum
mæli ríki væru háð höfunum. í öðru
lagi, að gengið yrði út frá reglunni
um frelsi til siglinga um höfin.
Áherslan á fyrra atriðið tekur
mið af þeirri staðreynd að Atlants-
hafsbandalagið er mun háðara höf-
unum en Varsjárbandalagið. Flutn-
ingaleiðirnar um Norður-Atlants-
haf, milli Bandaríkjanna og Evrópu
má líta á sem lífæð Atlantshafs-
bandalagsins. Varsjárbandalagið er
hinsvegar fyrst og fremst háð land-
leiðum og ekki nema að litlu leyti
flutningaleiðum um höfin.
Samningsstaða
Atlantshafsbandalagsins
Eg hef ekki enn heyrt nein rök
fyrir því, að það sé einhver megin-
munur á afvopnun á landi og höfun-
um, út frá öryggishagsmunum Atl-
antshafsbandalagsins, sé tekið tillit
til þess í hversu mismiklum mæli
ríki eru háð höfunum. Málflutning-
ur, sem miðar að því að sýna fram
á að afvopnun á höfunum skaði
bandalagið vegna mikilvægis flutn-
ingaleiðanna byggist á veikum for-
sendum. Það er enginn að tala um
einhliða afvopnun Atlantshafs-
bandalagsins á höfunum heldur
gagnkvæma samninga, sem miða
að því að tryggja öryggið með
minni viðbúnaði.
í Evrópu þar sem Varsjárbanda-
lagið hefur mikla yfirburði á sviði
hefðbundinna vopna er í farvegin-
um samningur sem miðar að því
að koma á jafnvægi í hefðbundnum
herstyrk á meginlandinu. í þessu
felst að samningarnir munu stór-
auka öryggi Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna. Hér er farin leið af-
vopnunarinnar í stað vígbúnað-
aruppbyggingar til að tryggja
öryggið. Ávinningur Atlantshafs-
bandalagsins af því er svo augljós,
að um það þarf ekki að hafa fleiri
orð.
Á höfunum er það ekki Varsjár-
bandalagið sem nýtur yfirburða
heldur Atlantshafsbandalagið. Það
er almennt viðurkennd staðreynd.
Það þýðir að samningsstaða Atl-
antshafsbandalagsins hvað varðar
vígbúnað á höfunum er mun sterk-
ari en Varsjárbandalagsins. Spum-
ingin sem vaknar er þessi: Er ekki
full ástæða til að reyna að nálgast
ógnunina við siglingaleiðirnar yfir
Norður-Atlantshafið á hliðstæðan
hátt og gert er í Evrópu og um
leið að treysta gagnkvæmt öryggi
austurs og vesturs? M.ö.o. að reyna
leið afvopnunar í stað vígvæðingar?
Sú leið er augljóslega betri kostur-
inn í Evrópu. Hvað er því til fyrir-
stöðu að sú leið sé farin á höfunum?
Samningsstaða Atlantshafsbanda-
lagsins gefur vissulega tilefni til,
að sú leið sé reynd.
Jón Baldvin Hannibalsson
„Greinin verður ekki
skilin öðruvísi en svo,
að formaður utanríkis-
málanefndar Sjálfstæð-
isflokksins sé beinlínis
andvígur því að dregið
verði úr vígbúnaði á
höfunum með samn-
ingaviðræðum. Það er
kjarni málsins.“
Þegar litið er til sögu samninga-
viðræðna austurs og vesturs um
afvopnun og takmörkun vígbúnaðar
kemur í ljós að Sovétríkin hafa yfir-
leitt, í reynd, forðast samningavið-
ræður um málefni þar sem hernað-
arleg staða þeirra er veikari, vit-
andi vits hvaða afleiðingar það
hefði fyrir samningsstöðuna. Nú
bregður svo við að þau leggja
áherslu á, að gengið verði til samn-
inga um afvopnun á höfunum og
virðist alvara með því þrátt fyrir
lakari samningsstöðu. Efalítið
hefðu Sovétríkin ekkert á móti því
að samningar leiddu til þess að
varnir sjóleiðanna yfir Atlantshafið
yrðu veikari en raun ber vitni.
Samningsstaða Atlantshafsbanda-
Iagsins er hinsvegar þess eðlis að
Sovétríkin gera sér væntanlega
grein fyrir að slíkt væru gyllivonir.
Samningsstaða þeirra gefur aug-
ljóslega tii kynna að vonir um hern-
aðarlegan ávinning af samningavið-
ræðum eru ekki raunhæfar. Þvert
á móti er Atlantshafsbandalagið í
mun betri stöðu að því leytinu. Ég
lít svo á að í rauninni bjóðist
Atlantshafsbandalaginu einstakt
tækifæri til að efla öryggi banda-
lagsins og um leið gagnkvæmt
öryggi austurs og vesturs með
því að fara leið afvopnunar, hvað
varðar vígbúnað á höfimum.
Samningsstaðan gefur tilefni til
þess. Tækifærið á bandalagið ekki
að láta ganga sér úr greipum.
Afvopnun á höfúnum
Ég tel að við höfum nú þegar
náð nokkrum árangri í viðleitni
okkar til að fá afvopnun á höfunum
á dagskrá innan Atlantshafsbanda-
lagsins. Fram á seinni hluta liðins
árs var það höfuðatriði að sýna
fram á nauðsyn og réttmæti þess
að taka málið til umræðu. Málflutn-
ingur íslendinga, sem og annarra
aðildarríkja bandalagsins, hefur nú
leitt til þess að sá þröskuldur er
að baki. Umræðan er hafin, en það
er eðli málsins samkvæmt fyrsta
skrefið ef undirbúa á samningavið-
ræður.
Til að byija með virðist skynsam-
legt að beina athyglinni að traust-
vekjandi aðgerðum, sem lúta að
sjóheijum. Fyrstu stig sllkra að-
gerða eins og tilkynningaskylda
fyrir æfingar, leyfi fyrir ásjáendur,
upplýsingaskipti og málþing hafa
ef til vill einungis takmarkaða hern-
aðarlega þýðingu en eru nauðsynleg
til að skapa forsendur til að ná
saman um áhrifameiri traustvekj-
andi aðgerðir, sem og eiginlega
takmörkun vígbúnaðar á höfunum.
Næsta skref er takmörkun og
niðurskurður vígbúnaðar. Hér er
meginspurningin sú, hvaða aðgerðir
mundu vera æskiiegar. í höfuðat-
riðum er það tvennt, sem greinilega
er ástæða til að leggja áherslu á.
í fyrsta iagi, takmörkun eða bann
við svonefndum taktískum kjarn-
orkuvopnum, m.ö.o. öllum öðrum
kjarnavopnum í höfunum en þeim
sem falla undir START samninga.
í öðru lagi ætti að beina athyglinni
að árásarkafbátum. Það eru eink-
um og sér í lagi árásarkafbátar
sovéska flotans, sem geta hindrað
siglingaleiðir milli Bandaríkjanna
og Evrópu. Næðust samningar um
þetta tvennt hefði það víðtæk áhrif
á hernaðarumsvif á Norður-Atl-
antshafi og öryggi í okkar heims-
hluta.
Afstaða Sjálfstæðisflokksins
Stuðningur við .afvopnun á höf-
unum fer vaxandi. Á því er enginn
vafi. Það kveður hinsvegar nokkuð
við annan tón í grein sem birtist á
síðum Morgunblaðsins hinn 12. des-
ember sl. eftir Hrein Loftsson,
formann utanríkismálanefndar
Sjálfstæðisflokksins. í greininni er
ég gagnrýndur fyrir afstöðu í ör-
yggis- og varnarmálum og þá
„einkum varðandi afvopnun á höf-
unum“. Á ég að hafa „snúist á sveif
með Alþýðubandalaginu í máli sem
lýtur að undirstöðu vestrænnar
samvinnu um öryggis- og varnar-
mál“. Megingagnrýni Hreins Lofts-
Útgerð — fiskverkun
— framtíð — ofsljórn
eftir Sigurð Inga
Ingólfsson
Höft
Nú er talað um að á næsta leiti
verði settur á útflutningskvóti á
ferskfisk fyrir hvert skip, sem þýð-
ir að bátar og togarar, sem flytja
ekki út ferskan fisk í gámum, fara
að selja þeim bátum sín Ieyfi. Þess
má geta að fiskvinnslan í landinu
á 85% af skipaflotanum. Þetta er,
ef af verður, ein vitleysan enn.
Þeir bátar og þau skip, sem eru
búin að vera í þessum útflutningi
í mörg ár og hafa lagt í mikinn
kostnað á ýmsan hátt og eru ekki
tengd vinnslu, munu sitja eftir.
Mörg af þessum skipum hafa skap-
að sér sérstöðu á ferskfiskmarkaði
í Englandi og Þýskalandi fyrir gott
hráefni og um leið gott aflaverð-
mæti.
Vegna fjarlægðar, legu hafna og
skipaferða, er ekki alls staðar jafn
hagstætt að f lytja ferskan fisk út.
Athuga mætti hvort þeir bátar,
sem hafa verið í útflutningi á und-
anförnum árum, hafi ekki áunnið
sér rétt til útflutnings á ferskum
fiski á sama hátt og talið er að
sumir togarar hafi forgang til sigl-
inga á Þýskaland með ferskan f isk.
Sölumenn
Hvort það eru útgerðarmenn eða
heildsalar, sem koma fiskinum í
verð erlendis, þá er það staðreynd
að þessir aðilar eru búnir að koma
sér upp sölukerfi vítt og breytt um
Evrópu, nú síðast í Japan, fyrir
ferskan fisk. Sama er að gerast hjá
frystitogurunum. Þeir merkja sér
'sína framleiðslu til að tryggja sér
gott verð vegna gæða. Nú gerist
það að á Stór-Reykjavíkursvæðinu
spretta upp fiskvinnslur, sem eru
að sérhæfa sig í vinnslu á ferskum
fiski, sem þær kaupa á fiskmörkuð-
um, og geta greitt það verð, sem
allir eru sáttir við.
Togarasjómenn
Nú gerðist það á Eskifirði og
fleiri stöðum, að sjómenn fóru fram •
á hærra fiskverð, sem og þeir
fengu, en málið var sett upp á allt
öðrum grunni í fjölmiðlum, og af
hálfu fiskvinnslunnar var öll hækk-
unin reiknuð á allan aflann, og
þannig fundið út tap á fiskvinnsl-
unni, en staðreyndin er sú að fisk-
vinnslan á skipin, og um leið kaup-
ir hún, gróft reiknað, 55% aflans
af sjálfri sér.
Hver á kvótann?
Miklar umræður hafa átt sér stað
á undanfömum mánuðum og þá
Sigurður Ingi Ingólfsson
sérstaklega hjá háskólamönnum er
vilja selja veiðiréttindin hæstbjóð-
anda. Það myndi þýða, að þeir stóm
yrðu enn stærri og hin minni byggð-
arlög vítt og breitt um landið, legð-
ust_ niður.
Ég hef verið fremur stutt í út-
gerð, en ég held að það sé algjör
forsenda fyrir þessum rekstri, að
kvótinn sé bundinn við hvert skip.
Þá hefur útgerðin yfirsýn yfir
hvernig stýra má sókninni. Það at-
„Miklar umræður hafa
átt sér stað á undan-
förnum mánuðum ogþá
sérstaklega hjá há-
skólamönnum er vilja
selja veiðiréttindin
hæstbjóðanda.“
riði að selja kvótann milli útgerðar-
manna get ég fallist á að sé ekki
rétt. Betra væri, að ef skip veiðir
ekki sinn úthlutaða kvóta, mætti
geyma hann til næstu 3ja ára. Það
er fiskfriðun. Var það ekki aðal-
markmiðið með kvótastefnunni?
Sá mæti maður, Gylfi Þ. Gísla-
son, hefur verið nokkuð áberandi í
fjölmiðlum og skrifar mikið. Held
ég að það sé aðeins eitt atriði í
hugmynd hans, sem ég get fallist
á. Það er að framtíðarkvóti á skip
í aflamarki geti varla miðast ein-
göngu við árin 1981,1982 og 1983,
vegna þess að þeir, sem voru með
afkastamestu skipin þá, hafa sér-
stöðu þegar kvóta framtíðar er út-
hlutað.
Höfundur er netagerðarmeistari
og útgerðarmaður í
Vestmannaeyjum.