Morgunblaðið - 30.01.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. JANÚAR 1990
Sextíu ár frá stofiiun
skipaskoðunar ríkisins
eftir Þórð Þórðarson
Hinn 1. janúar sl. voru liðin 60
ár frá því að skipaskoðun ríkisins,
er seinna varð siglingamálastofnun
ríkisins, tók til starfa. Hinn 14. des-
ember 1929 skipaði þáverandi at-
vinnumálaráðherra Ólaf Th. Sveins-
son vélfræðing „skipaskoðunar-
stjóra" frá 1. janúar 1930. Þann
dag tóku einnig gildi lög nr. 58 frá
14. júní 1929 um eftirlit með skip-
um, bátum og öryggi þeirra.
Skipaskoðun og síðar Siglinga-
málastofnun ríkisins hefur frá upp-
hafi haft aðalskrifstofu í Reykjavík.
Fyrstu árin var skrifstofa skipa-
skoðunarinnar til húsa í Nathan &
Olsen húsi (nú hús Reykjavíkur-
apóteks). Þaðan flytur skrifstofan
að Hafnarstræti 18, og þaðan í
Hafnarstræti 22, ekki var skrifstof-
an lengi í Hafnarstræti, en þaðan
flytur hún í hús Eimskipafélags ís-
lands. Þar er skrifstofan nokkuð
lengi til húsa en flytur þaðan í
Hamarshúsið við Tryggvagötu. Frá
árinu 1981 hefur Siglingamála-
stofnun ríkisins verið til húsa á
Hringbraut 121 í Reykjavík (JL
húsinu).
Frá upphafi hafa þrír menn gegnt
starfi skipaskoðunarstjóra og sigl-
ingamálastjóra. Ólafur Th. Sveins-
son vélfræðingur gegndi starfi
skipaskoðunarstjóra frá 1. janúar
1930 til 1. maí 1954, þá tók Hjálm-
ar R. Bárðarson skipaverkfræðingur
við starfi skipaskoðunarstjóra og
gegndi því allt til 12. maí 1970 er
Siglingamálastofnun ríkisins var
stofnsett og gegndi hann starfi sigl-
ingamálastjóra til 1. jan. 1985 er
hann lét af störfum vegna aldurs.
Þá tók Magnús Jóhannesson efna-
verkfræðingur við starfi siglinga-
málastjóra.
Aðdragandi að
skipaskoðun ríkisins
Segja má að stofnun skipaskoð-
unar ríkisins hafi átt sér nokkum
aðdraganda, því að þau verkefni
sem stofnuninni var frá upphafi
falið að annast höfðu alllöngu áður
verið lögfest en falin öðrum til fram-
kvæmda. Fyrstu lög um eftirlit með
skipum vom undirrituð 3. okt. 1903
og tóku gildi 1. jan. 1904. Lítið er
vitað um framkvæmd þeirra laga,
svo er einnig um lög sama efnis frá
22. okt. 1912, er yfirtóku lögin frá
1903.
Framkvæmd fyrstu laga um eftir-
lit með öryggi skipa var í höndum
lögskráningarstjóra, og tilnefndu
þeir sérstaka skoðunarmenn, sem
skoðuðu skip áður en þau hófu sitt
fyrsta úthald á almanaksárinu, eins
og sagði í lögunum. Þessi háttur
hélst allt þar til 19. júní 1922 er
atvinnumálaráðherra var falið með
lögum að hafa umsjón með eftirliti
skipa. Skipaði hann þá fljótlega sjö
skipaeftirlitsmenn til að annast
framkvæmd skipaeftirlitsins. Talið
er að fyrsta skoðun sem framkvæmd
var undir stjóm atvinnumálaráðu-
neytis hafi farið fram hinn 27. nóv.
1923 á mótorskipinu Arthur & Fan-
ney RE-259. Hélst þessi háttur við
framkvæmd skipaeftirlits allt þar
til skipaskoðun ríkisins var stofnsett
1. janúar 1930 eins og áður er vik-
ið að.
Samkvæmt þeim lögunum átti
skipaskoðunarstjóri að annast fram-
kvæmd skipaeftirlitsins og skyldi
honum fengin nauðsynleg aðstoð við
starfið. Hafði hann á hendi eftirlit
með öllum skipaskoðunarmálum,
rannsakaði skoðunarskýrslur skipa-
skoðunarmanna og fór í eftirlits-
ferðir um landið eftir fyrirsögn ráð-
herra til að líta eftir framkvæmd
lagánna og samræma eftirlitið.
Ætla má að þær breytingar sem
gerðar voru á framkvæmd eftirlits-
ins frá 1903 til 1930 og leiddu til
stofnunar skipaskoðunar ríkisins
hafi orðið vegna þess að mönnum
varð smátt og smátt ljóst' að þessum
málum yrði ekki sinnt svo vel væri
nema að sett yrði á fót sérhæfð
stofnun er hefði með höndum eftir-
lit með skipum og öryggi þeirra.
Starfsemi skipaskoðunar
ríkisins
Frá upphafi voru skipaskoðun
ríkisins falin ýmis verkefni önnur
en vörðuðu beint skipaeftirlitið og
öryggismál skipa, þótt öryggismál
skipa hafi jafnan verið megin verk-
efni stofnunarinnar.
Auk þess að skipaskoðunarstjóra
var falin yfirumsjón skipaeftirlitsins
var honum einnig falið með lögunum
frá 1929 að semja skrá yfir íslensk
skip og aðstoða fjármálaráðuneytið
við framkvæmd laga um skráningu
skipa, en fyrstu lög um skráningu
skipa tóku gildi hér á landi 1. jan.
1896.
1 lögum um skráningu skipa frá
19. maí 1930 var stofnsett sérstök
deild við skipaskoðunina sem nefnd-
ist skipaskráningastofa ríkisins, og
samkvæmt þeim var skipaskoðunar-
stjóri jafnframt skipaskráningar-
stjóri ríkisins, skyldi skipaskrán-
ingastofa ríkisins framkvæma öll
dagleg störf er lutu að endurskoðun
á mælingu skipa og skráningu und-
ir yfirstjóm fjármálaráðuneytis.
Þótt stofnunin hafi þannig í dag-
legu tali verið nefnd skipaskoðun
ríkisins þá var raunverulega um
tvær stofnanir að ræða sem unnu
undir sömu stjóm en tilheyrðu
tveimur ráðuneytum, þar sem ör-
yggismál skipa heyrðu undir at-
vinnumálaráðuneyti, er síðar varð
samgönguráðuneyti, en skráning og
mæling skipa heyrðu undir fjár-
málaráðuneyti. Var svo alla tíð þar
til þessar stofnanir voru sameinaðar
o g Siglingamálastofnun ríkisins
stofnsett, undir yfirstjórn sam-
gönguráðuneytis.
Öryggismál skipa hafa ætíð verið
veigamesta verkefni skipaskoðunar
ríkisins, og hafa stjórnvöld ávallt
lagt mikla áherslu á að reglur um
smíði og búnað skipa veittu sem
mest öryggi á hverjum tíma, enda
ekki óeðlilegt þar sem siglingar og
sjósókn hafa ætíð verið áhættusam-
ar atvinnugreinar, þar sem slys og
óhöpp hafa jafnan verið tíð, því
hafa lög og reglur um smíði og
búnað skipa svo og framkvæmd
eftirlits með skipum reglulega verið
endurskoðuð og bætt eftir því sem
tök voru á.
Strax í upphafi var skoðun skipa
skipt í þrennt, þ.e. skoðun á bol,
■vél og búnaði. Flest stærri skip
landsmanna s.s. farþega- og flutn-
ingaskip og togarar voru smíðuð
Þórður Þórðarson
„Mengunarmál hafa
orðið sífellt viðameiri
þáttur í starfí stofiiun-
arinnar nú síðari ár,
bæði alþjóðlegt sam-
starf og eftirlit með
mengunarvörnum inn-
anlands. Má ætla að sú
starfsemi eigi enn eftir
að aukast.“
eftir reglum flokkunarfélaga sem
íslensk stjórnvöld höfðu viðurkennt
og hafði því skipaskoðunin í upp-
hafi aðeins eftirlit með búnaði
þeirra, en eftirlit með bol og vélbún-
aði annaðist flokkunarfélagið. Öll
önnur skip voru alfarið skoðuð af
skipaskoðun ríkisins, en samkvæmt
lögunum frá 1929 voru öll skip 12
rúmlestir og stærri skoðunarskyld
svo og einnig vélbátar og róðrabátar
fjórrónir og stærri og gerðir voru
út hér á landi eina vertíð á ári.
Árið 1935 verða öll skip 6 metrar
og lengri skoðunarskyld og undir
eftirliti skipaskoðunar ríkisins og
hefur verið svo síðan.
Smátt og smátt söfnuðust til
skipaskoðunar ríkisins svo til öll
verkefni er snertu skipamál og sigl-
ingar og verkefnin jukust um leið
og flotinn stækkaði og skipin
stækkuðu. Stofnunin hefur frá upp-
hafi átt verulegan þátt í þróun
skipagerða og björgunartækja
íslenskra skipa. Má þar nefna reglur
um smíði tréskipa sem Bárður G.
Tómasson skipaverkfræðingur
samdi fyrir atvinnumálaráðuneytið.
Ennfremur reglur um smíði stál-
skipa sem tóku mið af íslenskum
aðstæðum, þar á meðal ísingu skipa
og hafnarskilyrðum. Vegna eftirlits
með stálskipum má nefna að stofn-
uni fékk til landsins röntgentæki til
rannsókna á rafsuðu, og var þar
með fyrsta stofnunin hér á landi til
að hagnýta sér þá tækni, þá má
einnig nefna hljóðbylgjutæki til
þykktarmælinga á stálskipum. Þá
tók stofnunin ríkan þátt í þróun
gúmmíbjörgunarbáta og ákvæðum
um stöðugleika fiskiskipa. Ýmis
þessara atriða hafa síðar verið tekin
upp í alþjóðleg ákvæði.
Með tilkomu Alþjóðasiglinga-
málastofnunarinnar IMCO (síðar
IMO) 1. jan. 1959 urðu töluverðar
breytingar á starfsemi skipaskoðun-
ar ríkisins. Stofnunin varð fram-
kvæmdaaðili hér á landi fyrir samn-
inga Alþjóðasiglingamálastofnunar-
innar og annaðist um leið alþjóðlegt
samstarf við þá stofnun fyrir Is-
lands hönd.
Alþjóðasiglingamálastofnunin
fjallaði um öryggi skipa og varnir
gegn mengun sjávar. Þetta hafði för
með sér að stofnuninni var falið að
sjá um ýmis verkefni er snertu varn-
ir gegn mengun sjávar. Má í því
sambandi nefna að árið 1961 stað-
festi ísland alþjóðasamþykkt um
vamir gegn mengun sjávar af völd-
um olíu. Þannig var skipaskoðun
ríkisins fyrsta stofnunin hér á landi
sem segja má að hafi með höndum
verkefni sem sneri beint að mengun-
arvörnum. í lögunum um staðfest-
ingu samþykktarinnar var ráðherra
þeim er fór með siglingamál heimilt
að setja reglur um meðferð olíu í
olíustöðvum í landi, verksmiðjum
og annars staðar þar sem olía er
notuð, svo og um meðferð olíu í
skipum. Hefur stofnunin síðan ann-
ast eftirlitið með þessum þáttum.
Hjálmar R. Bárðarson fyrrverandi
siglingamálastjóri tók virkan þátt í
starfsemi IMO og gegndi þar fjölda
æðri trúnaðarstarfa, meðal annars
var hann í tvö ár forseti þings IMO
og formaður Lundúnarsamþykktar
um vamir gegn mengun sjávar, þá
var hann einnig formaður í nefnd
þeirri er fjallaði um öryggismál
fiskiskipa á 7. og 8. áratugnum og
lagði grunn að alþjóðasamþykkt um
öryggi fiskiskipa árið 1977.
Siglingamálastofnun ríkisins
Árið 1970 er skipaskoðun ríkisins
og skipaskráningastofa ríkisins
sameinaðar formlega í eina stofnun
með lögum frá 12. maí 1970. Lög
um Siglingamálastofnun ríkisins.
Þarna voru í fyrsta sinn gefin út
sérlög um starfsemi stofnunarinnar
sjálfrar og þau aðskilin frá lögunum
um eftirlit með skipum. Einnig voru
þá endurskoðuð lög um eftirlit með
skipum, lög um skráningu skipa og
lög um skipamælingar.
í lögunum frá 1970 var nánar
kveðið á um hlutverk stofnunarinn-
ar og tiltekin þau ýmsu verkefni sem
stofnuninni hafði verið falið að ann-
ast. Auknar kröfur um öryggi skipa
og áhafna þeirra og mengunarvarn-
ir kölluðu á aukna starfsemi Sigl-
ingamálastofnunarinnar. Kröfur um
öryggi og aðbúnað sjómanna voru
auknar auk þess sem stofnuninni
voru falin ýmis mál er snertu áhafn-
ir skipa, menntun, þjálfun og rétt-
indi.
Árið 1986 voru lögin um Sigl-
ingamálastofnun ríkisins endur-
skoðuð þar sem gerðar voru npkkr-
ar breytingar á skipulagi og starf-
semi stofnunarinnar. Þar segir að
hlutverk Siglingamálastofnunar
ríkisins sé:
1. Að vera ríkisstjórninni til ráðu-
neytis um mál sem eru í verka-
hring stofnunarinnar.
2. Að annast eftirlit með nýsmíði
skipa, búnaði, breytingum og
innflutningi og annað almennt
eftirlit skipa skv. lögum um
eftirlit með skipum og reglu-
gerðum settum skv. þeim.
3. Að annast framkvæmd alþjóða-
samþykkta um öryggi manns-
lífa á hafinu sem Island er að-
ili að
4. Að annast framkvæmd alþjóða-
hleðslumerkjasamþykkta sem
ísland er aðili að
5. Að ákveða hleðslumerki fyrir
fiskiskip eftir nánari reglum er
ráðherra setur.
6. Að fylgjast með rannsókn sjó-
slysa hjá siglingadómi og sjó-
dómi og veita aðstoð við rann-
sókn sjóslysa. Rita umsögn um
sjópróf til ríkissaksóknara.
7. Áð annast framkvæmd laga um
varnir gegn mengun sjávar og
reglugerða skv. þeim í samræmi
við alþjóðasamþykktir og samn-
inga sem ísland er aðili að.
8. Að annast framkvæmd laga og
reglna um mælingu skipa svo
og mál er varða alþjóðasam-
þykkt um mælingu skipa.
9. Að annast framkvæmd laga um
skráningu skipa og skýrslugerð
um íslenskan skipastól. Ráð-
herra getur sett nánari reglur
um gerð skipaskrár.
10. Að annast af íslands hálfu sam-
starf við alþjóðastofnanir varð-
andi þau mál sem eru í verka-
hring stofnunarinnar.
11. Að annast framkvæmd laga og
reglugerða um kafarastörf.
12. Að annast mál er varða sigl-
ingalög og sjómannalög að því
leyti sem þau varða skráningu
skipa, skip og búnað þeirra,
siglingaöryggi og önnur mál
sem ráðuneytið kann að fela
stofnuninni varðandi siglingar
og áhafnir skipa.
Með lögunum var landinu skipt í
6 starfsumdæmi með aðalskrifstofu
í Reykjavík en umdæmisskrifstofan
í hinum umdæmunum, en þau eru
Vesturlandsumdæmi, Vestfjarðaum-
dæmi, Norðurlandsumdæmi, Aust-
fjarðaumdæmi og Vestmannaeyjar.
Ráðnir voru fastir starfsmenn við
umdæmisskrifstofurnar, umdæmis-
stjórar, og sjá þeir um skoðun skipa
hver í sínu umdæmi, útgáfu skips-
skjala svo og framkvæmd annarra
mála í verkahring stofnunarinnar í
samráði við aðalskrifstofu, svo sem
mengunarvarnir og áhafnamál. Með
þessari breytingu var leitast við að
samræma og bæta þá þjónustu sem
Siglingamálastofnun veitir og færa
hana að hluta heim í hérað, þannig
að aðilar þurfi í minna mæli að leita
til Reykjavíkur með úrlausn sinna
mála.
Nýmæli í lögunum frá 1986 var
stofnun siglingamálaráðs, sem skip-
að er af samgöngumálaráðherra en
í því sitja fulltrúar hagsmunaaðila
en ráðherra skipar formann og vara-
formann án tilnefningar. Siglinga-
málaráð er ráðgefandi aðili fyrir
ráðherra og siglingamálastjóra í
málum varðandi Siglingamálstofn-
un ríkisins, svo sem setningu reglna
Ljósm./Eyjólfur Magnússon
F^jörumengun. Myndir teknar í Bitrufirði haustið 1989.