Morgunblaðið - 10.02.1990, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1990
MORGUNBLíAÐIÐ LAUGARDAGUR '10.' FEBRÚ'AR '1990
ÍT 21
fHnrgminMaltil)
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Birting
leggur upp laupana
Undanfarnar vikur hefur
mátt ætla, að upp væri
að rísa nýtt afl á vinstra kanti
stjórnmálanna, sem ætlaði að
láta verulega að sér kveða
vegna borgarstjórnarkosning-
anna í Reykjavik í vor. Áform
um sameiginlegt framboð
vinstrisinna gegn sjálfstæðis-
mönnum hefur borið hátt eink-
um innan Alþýðuflokks og Al-
þýðubandalags, en Birting hef-
ur verið einskonar tengiliður á
milli þeirra, þótt um klofnings-
félag úr Alþýðubandalagsfé-
lagi Reykjavíkur (ABR) sé að
ræða.
~ Þessi áform hafa nú koðnað
niður eða gufað --upp í inn-
byrðis deilum og ágreiningi.
Þegar á hólminn kom höfðu
Birtingarfélagar ekki nægan
styrk innan ABR og eftir það
lagði félagsskapurinn form-
lega upp laupana sem þátttak-
andi í sameigínlegu framboði.
Eftir sitja tveir flokkar í sár-
um, Alþýðuflokkurinn og Al-
þýðubandalagið; Alþýðuflokk-
urinn meira að segja þannig
að hann hefur farið að fordæmi
óvinsælla ráðaflokka í komm-
únistaríkjunum og ákveðið að
skipta um nafn og númer í
borgarstjórnarkosningunum.
Klaufaskapur og ráðleysi
hefur einkennt allt þetta brölt
Birtingar og flokkanna
tveggja. Raunar hafa Reyk-
víkingar og landsmenn allir
enn einu sinni fengið að kynn-
ast því, hvers vegna það er
síst til heilla að kjósa yfir sig
þessi glundroðaöfl. Sjálfstæð-
ismenn gátu tæplega fengið
betri staðfestingu en þdta
pólitíska pot á réttmæti glund-
roðakenningarinnar svo-
nefndu.
Eftir að upp úr tilraunum
til sameiningar hefur slitnað
kemur í ljós, hve stutt er í
pólitíska óvild í samskiptum
Alþýðuflokks og Alþýðu-
bandalags, þótt reynt hafi ver-
ið að __ fela hana með rauðu
ljósi. í forystugrein Alþýðu-
blaðsins í gær er Svavari
Gestssyni menntamálaráð-
herra líkt við sjálfan Stalín og
flokkur Ólafs Ragnars
Grímssonar fær þessa ein-
kunn: „Alþýðubandalagið er í
dag í nákvæmlega sömu stöðu
og ríki Austur-Evrópu þegar
flokksgæðingar stalínismans
tóku að riða til falls og héldu
örvæntingarfullar ræður fullar
af lygum og lýðskrumi til að
hræða almenning til hlýðni.
Að lokum tókst það ekki leng-
ur í Austur-Evrópu og fólkið
tók völdin. Enn hafa Svavar
og flokksgæðingarnir völdin í
Alþýðubandalaginu.“
Þannig talar málgagn
stjórnarflokksins, sem treystir
sér ekki til að bjóða fram und-
ir eigin nafni í höfuðborginni,
um flokkinn, sem Alþýðublaðið
og Alþýðuflokkurinn kölluðu
'til setu í ríkisstjórn haustið
1988. Það er svo til marks um
veika stöðu Alþýðubandalags-
ins og klofninginn í forystuliði
þess, að skrif af þessu tagi eru
líklega þóknanleg Ólafi Ragn-
ari Grímssyni, formanni
flokksins, og enginn af for-
ystumönnunum hefur bólmagn
til að svara þeim; ráðherrastól-
ar eða aðrar vegtyllur kunna
að vera í húfi. Það er kannski
engin furða, þótt Birting sjái
þann kost vænstan að leggja
upp laupana?
Yirðisauki á
Erró
egar snillingurinn Erró
gaf Reykjavíkurborg mál-
verk sín kom fram, að ekki
væri unnt að meta gjöfina til
fjár. Nú hefur hins vegar kom-
ið í ljós, að í fjármálaráðuneyt-
inu undir stjórn Ólafs Ragnars
Grímssonar treysta menn sér
að minnsta kosti til að leggja
virðisaukaskatt á listaverkin.
Virðisauki fjármálaráðherra
á Erró verður ráðherranum
ekki til vegsauka. Hann er til
marks um þröngsýni og
skammsýni í skattheimtu.
Kerfi eru ekki til að lúta þeim,
heldur stjóma þeim. Sósíalismi
er til að mynda kerfi af fyrri
gerðinni. Nú er verið að leggja
slík kerfí niður og auka frelsi
manna um allan heim. Þá eig-
um við ekki að sprikla í opin-
berum netum. Við eigum að
stækka möskvana.
Öll þjóðin veit að hér er um
höfðinglega gjöf frá Erró að
ræða, — allir nema fjármála-
ráðuneytið að því er virðist.
Þar eru menn fastir í gömlu
orðtaki, heldur ömurlegu: Æ
sér gjöf til gjalda — og þá
auðvitað í nýrri merkingu!
Sameining A-flokka
gæti opnað nýja mögn-
leika í stjórnmálum
- sagði Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins
á flokksráðs- og formannaráðstefinu í gær
Hér fer á eftir í heild ræða
Þorsteins Pálssonar, formanns
Sjálfstæðisflokksins, á fundi
flokksráðs, formanna flokkssam-
taka og sveitarstjórnarmanna
Sjálfstæðisflokksins í gær:
Við komum hér saman í dag
flokksráðsmenn, formenn flokks-
félaga og forystumenn í sveitar-
stjórnum við upphaf baráttunnar
fyrir sveitarstjórnarkosningar á vori
komanda. Framundan er mikil
vinna. Aðeins með kraftmiklu og
öflugu starfi getum við verið full-
vissir um að allt hafi verið gert sem
í okkar valdi stendur til þess að
treystra stöðu sjálfstæðismanna í
Reykjavíkurborg, bæjum og sveit-
um iandsins.
Vissulega er það svo að kosn-
ingabaráttan til sveitarstjóma fer
jafnan fram með nokkuð öðrum
hætti en þegar kosið er til Alþing-
is. Sveitarstjórnarkosningar hafa
annað svipmót. Málefni einstakra
sveitarfélaga eru mismunandi og
aðstæður allar eru ólíkar. Persónur
einstakra frambjóðenda hafa gjarn-
an meira að segja í sveitarstjórnar-
kosningum en alþingiskosningum.
Eigi að síður er það svo að við
byggjum á sameiginlegum hugsjón-
um hvar á landinu sem við störfum.
Sökum þess komum við hér saman
til þess á þeim grundvelli að treysta
samstöðuna og innviði félagsstarfs-
ins fyrir þau miklu átök sem fram-
undan eru.
Horft til Reykjavíkur
Undirbúningur sveitarstjórnar-
kosninganna er víðast hvar hafínn.
Sums staðar hafa menn þegar
ákveðið framboðslista. Annars stað-
ar er unnið að skipan þeirra. Mál-
efnastarf og málflutningur fer nú
að komast á fullt skrið. Við höfum
sterka tilfinningu fyrir því að nú
sé byr. í ljósi þess getum við því
safnast saman hér í dag með bjart-
sýni í huga og trú á styrk og traust
forystumanna Sjálfstæðisflokksins
í borg og bæjum.
Að venju verður horft til Reykja-
víkur í vor. Hún hefur um langan
tíma verið móðurskip í baráttu sjálf-
stæðismanna. Þar hefur traustur
og samhentur borgarstjórnarflokk-
ur undir forystu Davíðs Oddssonar,
borgarstjóra, viðhaldið og treyst
sterka stöðu. Það er öðrum hvatn-
ing og styrkur enda er sérhvert
atkvæði jafn mikilvægt hvort heldur
það er greitt í borg, bæ eða hinu
minnsta sveitarfélagi.
Miðstjórn flokksins hefur fyrir
sitt leyti viljað styðja baráttu sjálf-
stæðiskvenna fyrir auknum póli-
tískum áhrifum. Innan sjálfstæðis-
flokksins starfa svo margar hæfí-
leikaríkar konur að okkur á ekki
að vera vandi á höndum að ná þeim
markmiðum sem Landssamband
sjálfstæðiskvenna hefur sett í þessu
efni. Því er það einlæg von mín að
í Ijós komi að hlutur kvenna í sveit-
arstjórnum á vegum Sjálfstæðis-
flokksins verði meiri að loknum
þessum kosningum en fyrir þær.
Á sama hátt er ástæða til að
hvetja unga fólkið í Sjálfstæðis-
flokknum til þess að sækja fram
til meiri ábyrgðar og trúnaðar. í
þeirra röðum hafa jafnan blásið
nýir vindar og þar hefur verið afl-
vaki framfara og nýrra hugmynd.
Við fléttum ekki saman reynslu
hinna eldri og baráttukraft ungra
manna nema við gefum þeim tæki-
færi.
í þeim tvennu kosningum sem
framundan eru á þessu ári og í
byijun hins næsta, verðum við að
ná þeim markmiðum sem við höfum
sett okkur varðandi aukinn hlut
kvenna í stjórnmálabaráttu á veg-
um Sjálfstæðisflokksins. Jafnframt
er brýnt að í þessum tvennum kosn-
ingum verði fulltrúar yngri kynslóð-
arinnar í flokknum kallaðir til
ábyrgðar og starfa. Allt annað
væri í fullu ósamræmi við þær miklu
breytingar sem nú eiga sér stað,
þau nýju viðhorf sem við stöndum
frammi fyrir og þau nýju úrlausnar-
efni sem við þurfum að takast á við.
Miklir umbrotatímar
Við lifum nú mikla umbrotatíma.
Það er ekki einungis að bylting
hafi orðið í tækni og samgöngum
heldur upplifum við nú einhveija
mestu stjórnmálabyltingu sögunn-
ar. Þannig eru sögulegar fréttir frá
Austur-Evrópu orðnar daglegt
brauð eins og hversdagslegur við-
burður.
Síðustu vikur og mánuði hefur
mönnum orðið tíðrætt um fall sósí-
alismann. En í raun og veru ættum
við miklu fremur að tala um sigur
markaðskerfísins yfir sósíalískum
hugmyndum.
Sósíalismi er ósamrýmanlegur
lýðræði og reynslan sýnir að hann
getur ekki verið mannúðlegur. Sós-
íalisminn féll ekki fýrir vopnavaldi.
Hann féll fyrir yfírburðum velferðar
markaðskerfis Vesturlanda.
Enn sem komið er vitum við auð-
vitað ekki hvar þróunin í Austur-
Evrópu staðnæmist. Við sjáum ekki
fyrir endalok umbrotanna í Sov-
étríkjunum. En við höfum fylgst
með því dag frá degi hvemig fólkið
hefur smám saman verið að taka
völdin í sínar hendur. En eru hér
einungis á ferðinni atburðir sem eru
að gerast í fjarlægum löndum, at-
burðir sem snerta okkur lítið en
fróðlegt getur verið að fylgjast
með? Því er fljótsvarað:
Öll þessi umbrot hafa með einum
eða öðrum hætti áhrif á íslenskt
þjóðfélag. Þau hafa áhrif á efna-
hagslífíð. Þau hafa áhrif á stjórn-
mál og skipan manna í stjórn-
málaflokka. Og þau hafa áhrif á
varnar- og öryggismál. Framundan
eru því tímar umbrota og breytinga
en ekki stöðnunar. Framundan eru
tímar ákvarðana sem móta munu
hagsmuni íslendinga og stöðu
þeirra meðal annarra þjóða til lengri
framtíðar.
Á miklu veltur á .slíkum tímum
að fijálslyndar hugmyndir séu ráð-
andi þegar ákvarðanir eru teknar.
En hitt skiptir ekki síður máli að
festa ríki í stjórnarháttum og vissa
um það hvert menn vilja stefna.
Sveitarstjórnarkosningarnar í vor
og Alþingiskósningamar að ári
munu ráða úrslitum um það hvort
þessi tvö höfuðskilyrði verði fyrir
hendi í íslensku þjóðfélagi á næstu
árum. Sá tími mun ráða úrslitum
um §töðu okkar í þeim miklu breyt-
ingum sem framundan eru og
hvemig okkur tekst að hagnýta
þær.
Ríkisstjómin er timaskekkja
I Reykjavík og víða annars stað-
ar í sveitarfélögum höfum við
traustar fijálslyndar sveitarstjórnir.
En á Alþingi og í stjórnarráðinu
sitjum við uppi með staðnaða, gam-
aldags fimm flokka vinstri stjóm.
Þessi ríkisstjóm er tímaskekkja í
heimi nýrra hugmynda og mikilla
breytinga. En Ijóst má vera að þeg-
ar afli og valdi hefur verið deilt
niður á átta stjórnmálaflokka á
Alþingi er nánast útilokað að mynda
ríkisstjórn af því tagi sem íslenska
þjóðin þarfnast nú.
Ég ætla ekki hér í dag að fara
mörgum orðum um athafnir, at-
hafnaleysi og siðferðisbresti ríkis-
stjómarinnar. Sú saga er öllum
kunn. Hún hóf feril sinn með yfir-
lýsingu um að hafna öllum viður-
kenndum vestrænum aðferðum við
stjórn efnahagsmála. í samræmi
við þá yfirlýsingu voru stofnaðir
millifærslu- og gengisfölsunarsjóðir
sem flestir höfðu haldið að lægju
nú gleymdir og grafnir í þijátíu ára
gömlum skjalaskápum. í sumum
efnum hefur ríkisstjórnin þó látið
undan kröfum okkar sjálfstæðis-
manna. Hún neyddist þannig til að
breyta gengi krónunnar. En sú
ákvörðun kom heilu ári of seint.
Engin ríkisstjórn hefur gengið
jafn harkalega fram í hækkun
skatta eins og núverandi stjórn.
Þær aðgerðir hafa hins vegar ekki
verið þáttur í því að leysa ríkis-
fjármálavandann. Niðurstaðan er
sú að engin bót hefur verið ráðin á
halla ríkissjóðs þrátt fyrir þessar
miklu skattahækkanir.
Ríkisfjármálin eru nú komin í svo
alvarlegt horf að Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur í stjórnarandstöðu boð-
ist til þess að taka sameiginlega á
því verki með öðrum flokkum í þing-
inu, hafí ríkisstjórnin áhuga á slíkri
samvinnu. En það verður því aðeins
gert að sérstakri þingnefnd verði
falið verkefnið.
I ýmsum athöfnum og ákvörðun-
um ríkisstjórnarinnar gætir mjög
tilhneigingar til ofstjórnar og löng-
unar til þess að leika hlutverk stóra
bróðurs. Tillögiimar sem fram hafa
'komið upp á síðkastið um skipan
heilbrigðismála eru ágætt dæmi þar
um. Ríkisstjórnin tekur þar hags-
muni miðstjómarvaldsins fram yfir
hagsmuni einstaklinganna. Svipað-
ar hugmyndir einkenna nýjar tillög-
ur ríkisstjórnarinnar um skipulags-
mál þar sem stefnt er að aukinni
miðstýringu. í skóla og menningar-
málum gætir sömu tilhneigingar.
Þessi fimm flokka ríkisstjórn er
í sjáifu sér sundurlaus. En hún hef-
ur haldið samstöðu með því að af-
greiða ekki mál og sópa þeim undir
teppið. Skýrt dæmi þar um er
ákvörðun sem taka hefði átt á
síðasta ári um forkönnun vegna
varaflugvallar. Jafnvel einfalt mál
af því tagi hefur ríkisstjórnin ekki
getað leyst. Það eina sem hún hef-
ur verið samstíga um eru millifærsl-
ur og skattahækkanir.
Nýir kjarasamningar — nýr
eftiahagsgrundvöllur
Ríkisstjómin tilkynnti að hún
hefði með afgreiðslu fjárlaga sett
efnahags- og atvinnulíf Iandsmanna
ramma sem allir yrðu að beygja sig
fyrir. Flestir töldu að óbreytt stjórn-
arstefna myndi þó leiða til meiri
verðbólgu og meiri kjararskerðing-
ar en ríkisstjómin gerði ráð fyrir.
Forystumenn launþega og at-
vinnurekenda töldu á hinn bóginn
að það væri útilokað fyrir launafólk-
ið og atvinnufyrirtækin í landinu
að búa við þau efnahagslegu skil-
yrði sem fólust í stjórnarstefnunni.
Þeir tóku því þá ákvörðun að brjóta
ramma ríkisstjómarinnar og gera
nýjan.
Niðurstaðan af nýgerðum kjara-
samningum er sú að lagður hefur
verið nýr efnahagsgmndvöllur.
Samkvæmt honum á verðbólgan að
geta orðið helmingi minni á þessu
ári en ríkisstjórnin gerði sér vonir
um að yrði hefði hennar stefnu
verið fylgt. Þessi umskipti eiga að
örva atvinnufyrirtækin og auðvelda
þeim að takast á við ný verkefni
og auka verðmætasköpun' í þjóð-
félaginu.
Launafólkið náði þeim mikilvæga
árangri að kjaraskerðingin sam-
kvæmt hinum nýja efnahagsgrund-
velli á ekki að þurfa að verða meiri
en um það bil 1% í stað þess að
ríkisstjórnin áætlaði að kjaraskerð-
ingin yrði 5% hefði stjórnarstefn-
unni verið fylgt. Það dregur úr
kreppuáhrifum stjómarstefnunnar.
Launafólkið hefur því unnið umtals-
verðan varnarsigur gegn ríkis-
stjómarstefnunni.
Aðilar vinnumarkaðarins hafa
jafnframt ákveðið að setja á fót
sérstaka nefnd sem á að fylgjast
með framvindu efnahagsmála. Með
þessari nefnd eiga að starfa æðstu
embættismenn Seðlabanka og fjár-
málaráðuneytis. í raun og veru er
verið að gera tilraun til þess að
koma á nýju framkvæmdavaldi í
efnahagsmálum. Þó að það sé ótví-
rætt til bóta miðað við núverandi
aðstæður getur það ekki verið fram-
búðarskipan þessara mála. Ábyrgð
á framkvæmdavaldinu á að vera
hjá lýðræðislega kjörnu Alþingi og
þingbundinni ríkisstjórn.
Athygli hefur vakið að ríkis-
stjórnin hefur engin svör getað
gefið við því hvort hún ætlar að
þvinga fram á Alþingi ákvarðanir
sínar um orkuskatt og bifreiðagjald
í kjölfar nýgerðra kjarasamninga.
Orkuskatturinn getur leitt til þess
að orkukostnaður heimilanna aukist
um 30%. Og bifreiðagjaldið á að
hækka um 90%. Siíkar ráðstafanir
em auðvitað ögrun við þá mark-
verðu tilraun launafólks og atvinnu-
rekenda að leggja hér nýjan efna-
hagsgrandvöll.
I kjölfar kjarasamninga af því
tagi sem nú hafa verið gerðir er
ekki hægt að bjóða fólkinu í landinu
upp á ákvarðanir af þessu tagi. En
ráðleysi ríkisstjórnarinnar í þessum
efnum sýnir best hversu mikil tíma-
skekkja þessi fímm flokka vinstri
stjórn er.
Ágreiningseftium rutt úr vegi
Efnahagsleg stöðnun ríkir nú i
þjóðfélaginu. Sú stöðnun dregur úr
sóknarkrafti þjóðarinnar til bættra
lífskjara og dýpkar þann vanda sem
Þorsteinn Pálsson
„En á sama hátt og það
hefiir styrkt stjórn-
málalífið í landinu að
Sjálfstæðisflokkurinn
hefur yfirunnið þá erf-
iðleika sem hann gekk
í gegnum eftir klofiiing-
inn 1987 og náð fyrri
styrk gæti það orðið
þáttur í að koma á meiri
festu og auðvelda okk-
ur að nýta þau tækifæri
til meiri máleftialegrar
samstöðu sem nú gefast
ef A-flokkarnir samein-
uðust. Samstaða þeirra
í milli myndi gefa þeim
tækifæri til þess að
gera upp við fortíðina,
varpa af sér fjötrum
gamalla tíma. Siík
breyting gæti opnað
nýja möguleika í stjórn-
málum.“
við höfum lengi staðið frammi fyrir
vegna byggðaröskunar. Það er
stjórnmálalegt upplausnarástand
og vantrú í garð allra stjórnmála-
flokka.
Sú skylda hvílir því á forystu-
mönnum allra stjórnmálaflokka þar
á meðal á herðum okkar sjálfstæðis-
manna að fínna leiðir til þess að
koma á meiri festu og til þess að
koma nútímahugmyndum í fram-
kvæmd, til þess að snúa stöðnun í
sókn og auka með þeim hætti trú
og traust fólksins á stjórnmála-
flokkum, Alþingi og framkvæmda-
valdi.
Sjálfir höfum við nýlega gengið
í gegnum mikla erfiðleika eftir
klofning flokksins. Auðvitað var sá
vandi okkar líka hluti af stjórn-
málavanda ■þjóðarinnar. Við tók-
umst á við þann vanda og leystum
hann. Fyrir þá sök stöndum við nú
sameinaðir á nýjan leik og höfum
skýrar vísbendingar um að flokkur-
inn hafi náð fyrri styrk meðal kjós-
enda og geti janfvel gert betur í
kosningum en oft áður.
Upplausnin er sannarlega meiri
[ stjórnmálum en um langan tíma.
Átökin um gamlar úreltar hag-
stjórnaraðferðir eru um margt
furðuleg því í raun réttri er minni
hugmyndalegur ágreiningur í
stjórnmálum en verið hefur áratug-
um saman. Sigur markaðskerfísins
yfir sósíalismanum ætti því að hafa
rutt úr vegi mörgum þeirra ágrein-
ingsefna sem komið hafa í veg fyr-
ir samstarf ólíkra stjómmála- og
hagsmunahópa í landinu fram til
þessa. í þessu era auðvitað fólgnar
þverstæður en það er einmitt úr
þeim sem við þurfum að greiða til
þess að geta tekist á við verkefni
nýs tíma.
Samfylkingarhugmyndir
í um það bil tvö ár hafa vinstri
flokkarnir verið að gera tilraunir
til samstarfs. Það á bæði við um
samræður þeirra um sameiginlegt
framboð í borgarstjórnarkosningum
í Reykjavík og nokkrum bæjar-
stjómum jafnt sem hótanir um að
halda áfram núverandi stjórnar-
samstarfí með tilstyrk Kvennalist-
ans að loknum næstu alþingiskosn-
ingum.
Samfylkingarhugmyndir af
þessu tagi hafa verið settar á svið
af vinstri flokkunum með nokkuð
reglulegu millibili undanfarna ára-
tugi. Ástæðan hefur alltaf verið sú
sama: Varnarstaða gegn málefna-
legri sókn sjálfstæðisstefnunnar.
Fyrir ári gerðu formenn A-flokk-
anna tilraun til þess að koma sam-
fylkingarhugmyndinni á skrið. Þeir
fóru fundarferð sem þeir kölluðu:
„Á rauðu ljósi“. Hún endaði sem
einhverskonar trúðleikur. í byrjun
þessa árs reyndu þeir á nýjan leik
og efndu til fundar undir heitinu:
„I nýju ljósi“. Niðurstaðan varð sú
sama og fyrr. Sjónvarpsstöðvamar
endursýndu leikinn frá árinu áður
og nú ræða menn að næst efni
þeir til fundar undir heitir: „Nú er
það mýraljós."
Samfylkingarhugmyndir vinstri
flokkanna í Reykjavíkurborg
síðustu vikur gætu verið efni í bestu
revíu. Þar sem Einbjöm togar í
Tvíbjörn og Tvíbjörn í Þríbjöm og
Þríbjöm hangir í lausu lofti. Þegar
hugsjónaumræðan um samfylkingu
vinstri aflanna innan Alþýðubanda-
lagsins stóð sem hæst fannst fyrr-
verandi formanni þess rétt að spyrja
félaga sína að því hvort enginn
þeirra sæi ástæðu til þess að sam-
eina eigin flokk áður en hann færi
að sameinast öðrum.
Allur þessi fyrirgangur hefur
varpað skýrara ljósi en áður á það
hversu áttavillt vinstri hreyfíngin
er um þessar mundir. Alþýðubanda-
lagið á reyndar eftir að gera upp
allar sakir við fortíðina. Fyrr en það
hefur verið gert verður það varla
trúverðugt stjórnmálaafl.
Hitt vekur svo meiri furðu að
Alþýðuflokkurinn sem til skamms
hefur starfað sem fijálslyndur
flokkur ætlar nú að taka á sig flest-
ar þær búsorgir sem sósíalistaflokk-
ar sitja uppi með. Þeir telja sigjafn-
vel þurfa að bjóða fram undir nýju
nafni. Og formaður Alþýðuflokks-
ins hefur lýst yfir því að það sé til-
gangslaust fyrir kjósendur að lufs-
ast til þess að greiða frambjóðend-
um flokksins atkvæði.
Alþýðuflokkurinn er án þess að
hafa þurft þess búinn að setja sig
í svipaða stöðu og Kommúnista-
flokkurinn fyrir 50 áram þegar
hann þurfti að breyta um nafn til
að lifa af. Hann er orðinn svo veik-
burða að jafnvel forystumennirnir
sjá ekki tilgang í því að bjóða fram
í eigin nafni.
Allt hefur þetta sameiningarbrölt
afhjúpað getuleysi vinstri flokk-
anna. Það styrkir ekki einasta stöðu
okkar í höfuðborginni heldur einnig
í öðrum bæjarfélögum. Jafnframt
varpar það ljósi á stöðuna í lands-
málum, því þessi sjónleikur er sann-
arlega sviðsettur af formönnum
vinstri flokkanna.
Ýmsir af talsmönnum núverandi
ríkisstjórnarflokka hafa látið að því
liggja opinberlega síðustu mánuði
að þeir stefni að áframhaldandi
vinstri stjórn. Aðrir eru þó varkárir
í yfirlýsingum af þessu tagi og
skynja að þær era fremur til þess
fallnar að fæla kjósendur frá en
hitt. Þeir kunna að hugsa sem svo
að betra sé að gefa kjósendum í
skyn fyrir kosningar að allt sé opið
en ætli svo að freista þess að kosn-
ingum loknum að koma í bakið á
kjósendum og halda vinstristjómar-
ráðleysinu áfram í trausti þess að
fá Kvennalistann með í leikinn.
Núverandi ríkisstjórn hefur sýnt
að ráðherrastólarnir geta sameinað
menn í ráðleysi. Stefni vinstri flokk-
arnir raunverulega í þá átt mun
stjómmálabaráttan snúast á milli
þeirra annars vegar og Sjálfstæðis-
flokksins hins vegar. Og fyrsta al-
vöruuppgjörið í þeirri baráttu verð-
ur í sveitarstjómarkosningunum í
vor. Það er ekki síst með tilliti til
þeirrar stöðu sem sveitarstjómar-
kosningarnar verða hvort tveggja í
senn uppgjör við vinstri flokkana í
sveitarstjómum og landsmálum.
Ef þeir halda velli í sveitarstjóm-
um yrði þeim það hvatning til
áframhaldandi ráðleysis í landsmál-
um. Úrslit sveitarstjórnarkosning-
anna munu því hafa mikla þýðingu
bæði fyrir framvindu sveitarstjórn-
armála og landsmála. Þetta þurfum
við að hafa í huga í baráttunni
næstu vikur.
Meiri möguleikar í
máleftialegri samstöðu
Ég vék fyrr að því að ýmislegt
það hefði gerst sem benti til þess
að meiri möguleikar væra á mál-
efnalegri samstöðu meðal þjóðar-
innar en lengi hefur verið. Þær
breytingar sem hafa verið að eiga
sér stað hafa ratt úr vegi ýmsum
þeim hindrunum sem áður komu í
veg fyrir samstarf og samvinnu og
gerðu það að verkum að leiðirnar
vora æði margar sem stjórnmála-
flokkarnir vildu fara hver fyrir sig
að settum markmiðum. Lítum að-
eins á nokkur stór viðfangsefni í
þessu ljósi:
Nú hafa þau tíðindi gerst að ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna hef-
ur lýst yfír því að til álita komi að
núverandi Áustur-Þýskaland verði
eftir sameiningu þýsku ríkjanna
hluti af Atlantshafsbandalaginu.
Hveijum hefði dottið slíkt í hug
fyrir hálfu ári? Alþýðubandalagið
situr nú enn einu sinni í ríkisstjóm
án þess að gera vera íslands I Atl-
antshafsbandalaginu að ágreinings-
efni eða ásteytingarsteini. Það hef-
ur því í reynd viðurkennt mikilvægi
þeirrar öryggisstefnu sem ísland
hefur fylgt í fjóra áratugi og for-
ystumenn Sjálfstæðisflokksins mót-
uðu öðrum fremur.
Formaður Alþýðubandalagsins
talar gjarnan um það síðustu vik-
urnar að ekki verði þörf á Atlants-
hafsbandalaginu þegar ógnin úr
austri er úr sögunni. Hann segir
að af þessum sökum sé það ekki
spurning hvprt varnarliðið fari held-
ur hvenær. í raun réttri er formað-
ur Alþýðubandalagsins með þessu
að viðurkenna grandvallaratriði í
varnarstefnu Atlantshafsbanda-
lagsins og í þeirri vamar- og örygg-
isstefnu sem við höfum fylgt.
Atlantshafsbandalagið var stofn-
að sem vamarbandalag gegn ógnun
Sovétríkjanna og leppríkja þeirra.
Það leiðir því af sjálfu sér þegar
úr þeirri ógnun dregur eða hún
hugsanlega hverfur að hlutverk
þess breytist. Við sjálfstæðismenn
höfum ávallt sagt að varnarliðið
væri hér meðan nauðsyn krefði
vegna okkar eigin hagsmuna og
sameiginlegra varnarskuldbindinga
bandalagsþjóðanna. Spurningin
hefur því alltaf verið sú hvenær en
ekki hvort að því kæmi að við þyrft-
um ekki á erlendu vamarliði að
halda.
Þó að aðstæður hafí breyst jafn-
mikið á síðustu misseram og raun
ber vitni eru allir á einu máli um
að jafnvæginu megi ekki raska.
Afvopnun verður að byggja á gagn-
kvæmum samningum og trausti.
Baráttan fyrir einhliða aðgerðum á
þessu sviði hefur lotið í lægra haldi.
Vamarsamstarfíð mun því halda
áfram enn um sinn en hlutverk
varnarliðsins getur breyst og það
fær í framtíðinni ugglaust meira
pólitískt yfírbragð en hemaðarlegt.
Liklegt er að eftirlitshlutverk þess
verði því mikilvægara sem þjóðimar
ná meiri árangri í afvopnun. Til-
gangur vamarliðsins getur því
breyst. Við ætlum okkur að taka
þátt í þeim breytingum. En á hinn
bóginn ætlum við í engu að hvika
frá staðfestu okkar í varnar- og
öryggismálum og þeim grandvallar-
hugmyndum sem varnar- og örygg-
isstefnan hefur byggst á. í því sam-
bandi minni ég á að enn sjá menn
ekki fyrir hver verða endalok þeirr-
ar geijunar sem nú á sér stað í
Sovétríkjunum.
En því er ekki að leyna að innan
Alþýðubandalagsins heyrast orðið
raddir sem viðurkenna ýmis þau
grandvallaratriði sem við höfum
byggt á í þessu efni. Og þegar
menn ræða í fullri alvöra í Moskvu
að Austur-Þýskaland geti orðið
hluti af Atlantshafsbandalaginu,
ætti, ef nægjanleg víðsýni ríkir, að
vera unnt að ryðja úr vegi þeim
hindrunum sem falist hafa í ágrein-
ingi um aðild íslands að Atlants-
hafsbandalaginu og varnarstefn-
unni.
Þátttaka vinstri ríkisstjórnar í
undirbúningsviðræðum um aðild
íslands að evrópska efnahagssvæð-
inu sem svo hefur verið nefnt er
annað dæmi um breytingar á
grundvallarviðhorfum. Þessar við-
ræður fela í sér aðild íslands að
löggjöf Evrópubandalagsins um
innri markað þess. Islendingar
munu þannig, verði þessir samning-
ar að veruleika, gerast aðilar að
löggjöf sem Evrópubandalagsríkin
hafa þegar sett um fullkomið frelsi
í vöraviðskiptum, fjármagnsvið-
skiptum og þjónustusamskiptum af
ýmsu tagi.
Að vísu er það svo að Alþýðu-
bandalagið og hluti Framsóknar-
flokksins hafa sett fyrirvara um
grandvallaratriði þessara samn-
inga. Eigi að síður liggur fyrir að
vinstri flokkarnir allir eiga^ aðild og
bera ábyrgð á þátttöku íslands í
þessum umræðum og enn hafa þeir
sem gert hafa fyrirvara ekki lýst
því hversu víðtækir þeir eru.
Allt bendir þetta til þess að meiri
samstaða geti nú orðið um mark-
aðslausnir í efnahagsmálum en áð-
ur hefur verið möguleg. Evrópu-
bandalagsviðræðumar eru þannig
enn eitt dæmið um að hindranum
verði ratt úr vegi fyrir víðtækari
pólitískri samstöðu en áður hefur
verið fyrir hendi um stjóm efna-
hagsmála.
Þriðja dæmið sem ég ætla að
nefna hér er afstaðan til erlendrar
fjárfestingar í stóriðju. Til skamms
tíma hefur Alþýðubandalagið alfar-
ið verið andvígt meirihlutaeign út-
lendinga í atvinnufyrirtækjum þar
á meðal stóriðjufyrirtækjum. Við
myndun núverandi ríkisstjómar
fékk það neitunarvald gagnvart
samningum þar að lútandi. Þrátt
fyrir þetta neitunarvald hafa við-
ræður haldið áfram á þeim grund-
velli sem lagður var af Friðrik Soph-
ussyni iðnaðarráðherra I tíð fyrri
ríkisstjómar.
Bæði Alþýðubandalagsmenn og
Framsóknarmenn hafa allt frá því
að samningarnir við ÍSAL voru
gerðir gagnrýnt Sjálfstæðisflokkinn
mjög harkalega fyrir þá orkusölu-
samninga sem þá voru gerðir. Nú
stendur fyrir dyram að gerá*sams-
konar samning við erlenda aðila að
nýrri stóriðju þar sem ætlunin er
að veita veralegan afslátt á fyrstu
starfsárum slíkrar verksmiðju þó
að orkuverðið verði þegar til lengri
tíma er litið svipað því og nú er
hjá ÍSAL.
Úrslit eru að vísu ekki fengin í
þessum samningaviðræðum. Ein-
sýnt er að þær hafa dregist á lang-
inn í tíð þessarar ríkisstjórnar vegna
þess ágreinings sem verið hefur
milli stjómmálaflokkanna um stefn-
una í stóriðjumálum. En hvað sem
því líður bendir margt til þess að
fyrri grandvallarágreiningur um
eignaraðild útlendinga og orkuverð
sé ekki lengur jafn mikill og áður.
Að öðram kosti hefði málið tæplega
þokast fram með þeim hætti sem
verið hefur.
SJÁ NÆSTU SÍÐU