Morgunblaðið - 20.05.1990, Blaðsíða 24

24 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 20. MAÍ 1990
MYNDLIST/A aö greiöafyrir sýningar?
Um daggjöldfyrir listaverk
FYRIR nokkru var kynnt sýning á myndlist í hinum nýju húsa-
kynnum menntamálaráðuneytisins við Sölvhólsgötu (fyrrum skrif-
stofúhúsnæði Sambandsins). Tvennt greinir þessa uppsetningu
listaverka frá hefðbundnum listsýningum í sýningarsölum lands-
ins, og er hvort tveggja athyglisvert. Þetta mun í fyrsta sinn sem
stofnun á vegum hins opinbera (önnur en listasöfn, auðvitað) set-
ur sér að kynna myndlist í húsakynnum sínum með því að skipta
reglulega um þau listaverk, sem hanga á göngum, í skrifstofúm
og fúndarherbergjum. Er það vel og öðrum ríkisstofnunum til
eftirbreytni, og verður vonandi til þess að erindi fólks á viðkom-
andi staði verða ánægjulegri en ella. Hitt markar svo tímamót í
myndlistinni, að nú verður í fyrsta sinn tekið að greiða listamönn-
um daggjöld fyrir sýnd verk.
Daggjaldagreiðslur fela í sér,
að listamanninum (eða eig-
anda höfundarréttar að viðkomandi
listaverki) er greitt ákveðið gjald
fyrir hvern dag sem verkið er til
sýnis á viðkom-
andi sýningar-
stað. Þetta fyrir-
komulag kann að
virðast einfalt og
sjálfsagt, en er í
raun hvorugt;
það sýnir sú
langa barátta
sem samtök
íslenskra myndlistarmanna hafa
mátt heyja fyrir þessu máli, og
þeirri baráttu er engan veginn lok-
ið enn. Og þar sem alls ekki allir
eru sammála um réttmæti þeirra
greiðslna, sem daggjöld fela í sér,
er rétt að kynna málið örlítið nánar.
Samanburður, sem skýrir vanda-
málið betur, er auðfenginn af bók-
menntum. Þegar einstaklingur
kaupir bók er talið að hann hafi
greitt höfundi ritverksins það sem
honum ber, og megi lesa bókina
eins oft og hann vill án þess að
greiða frekar fyrir þau afnot. Því
er heldur ekki mótmælt, að viðkom-
andi megi lána sínum nánustu vin-
um og vandamönnum verkið til
lestrar, hafi þeir áhuga á. En þeg-
ar bókasafn kaupir sömu bók gegn-
ir öðru máli. Bókasöfn eignast rit-
verk til að lána þau öðrum til af-
lestrar; því má leiða líkur að því
að starfsemi bókasafna minnki
bóksölu í landinu, þar sem lesendur
geta fengið ritverk lánuð þar, lesið
þau og skilað síðan aftur, í stað
þess að kaupa þau og geyma í eig-
in bókaskáp að lestri loknum.
Það gekk ekki baráttulaust fyrir
rithöfunda að fá einhvern skilning
ráðamanna á því að þetta væri
vandamál sem þyrfti að leysa með
einhveijum greiðslum til höfunda,
þar sem starfsemi bókasafna drægi
úr bóksölu. En þetta mál var leyst
fyrir alllöngu, og nú fá höfundar
greiðslur fyrir afnot bókasafna af
ritverkum þeirra, og eru þær
greiðslur í einhveiju hlutfalli af
þeim útlánum, sem eru á bókunum.
Þetta kerfi er ekki hnökralaust, en
ekki er mikið undan því kvartað,
hvorki af hendi höfunda né safna.
Ekkert slíkt kerfi hefur verið til
fyrir myndlistina hér á landi. Þó
hafa myndlistarmenn lengi barist
fyrir því að slíku yrði komið á, en
lítt hefur gengið hingað til. Þarna
er heldur ekki jafn hægt um vik
og með lesmálið, því að matsatriðin
eru mun fleiri og spurningalistinn
óendanlegur. Það er auðvelt að
telja upp nokkrar hinar augljósari:
Eiga söfn jafnt og sýningarsalir
að greiða daggjöld af listaverkum
sem þar eru sýnd? Líka af þeim
sem eru á einkasýningum lista-
manna? En af þeim verkum sem
söfnin kaupa eða komast á annan
hátt í þeirra eigu? Hvað þá um lista-
verk í eigu stofnana og einkafyrir-
tækja? A einungis að greiða dag-
gjöld af verkum sem eru í opinber-
um byggingum, t.d. bönkum og
ráðuneytum? En hvað um verk í
afgreiðslusölum (og skrifstofum?)
einkafyrirtækja? Eða á hótelum?
Þessar spurningar og fleiri koma
til álita, og kann að vera lögfræði-
lega flókið mál að vinna úr þeim.
Slíkt er í öllu falli erfiðara hvað
varðar listaverk í eigu einkaaðila
en opinberra stofnana, þar sem
lagt verður til grundvallar hvað er
almenningi til sýnis; á að gilda það
sama um hlutafélag og ráðuneyti?
Og ef svo væri, hvaða áhrif hefði
það mögulega á listaverkakaup
einkafyrirtækja í framtíðinni?
Myndlistarþing 1988 ályktaði
um þetta mál, og kom þá líka inn
á höfundarétt að myndlist. Nokkur
hreyfing hefur verið á málinu síðan,
þó ekki sé hún hröð, og það sé
engan veginn í höfn enn. Ljóst er,
að hér getur verið um nokkra fjár-
muni að ræða. Uppi eru a.m.k.
tvær hugmyndir um hvernig slíku
gjaldi skuli skipt, þ.e. úr sjóði til
allra myndlistarmanna, eða til ein-
stakra listamanna eftir því hve
mörg verk þeir hafa átt sem skil-
greind verða innan daggjaldakerf-
is. Ekki er heldur útséð um hvaðan
Frá sýningunni í menntamálaráðuneytinu. Ráðuneytið greiðir
daggjöld fyrir verk sem eru sýnd í húsnæði þess.
peningarnir fyrir þessu gjaldi ættu
að koma; listamenn vilja auðvitað
að þetta verði hrein viðbót við þá
peninga sem nú eru veittir til mynd-
listarmála, en það er engan veginn
auðvelt að tryggja að daggjalda-
kostnaður verði ekki til að minnka
það fé sem er notað til að kaupa
ný listaverk.
Þó að menntamálaráðuneytið
hafi nú riðið á vaðið í þessu efni
er málið ekki leyst, enda tekur
ráðuneytið sérstaklega fram að
sýningarhaldið „felur ekki sjálf-
krafa í sér viðurkenningu á að
daggjaldakerfi verði tekið upp af
Listasafni íslands eða öðrum
menningarstofnunum sem heyra
undir ráðuneytið". Allur er varinn
góður.
En málið er komið á hreyfingu,
af umræðustiginu yfir á fram-
kvæmdastigið. Sannleikurinn er sá
að á þessu sviði eru íslendingar
því miður orðnir mörgum árum á
eftir öðrum siðuðum þjóðum. Máls-
hátturinn „verður er verkamaður-
inn launanna" hefur ekki alltaf náð
yfir vinnu í andans garði hér á
landi, en það er full þörf á að ná
með einhveijum hætti samkomu-
lagi um hvernig myndlistarmenn
geti notið verka sinna fram yfir
beina sölu þeirra í eitt skipti fyrir
öll. Vonandi verður þetta leyst fyrr
en síðar þannig að sem flestir geti
vel við unað.
LEIKLIST7/iYff) er bandalag atvinnuleikhópa?
Samstaða og samtarf
í stað einangrunar
FYRIR tæpum fímm árum komu
nokkrir aðstandendur atvinnu-
leikhópa saman til að vekja at-
hygli á húsnæðisvanda sinum.
Þeir kölluðu sig Samtök atvinnu-
leikhópa. Þráðurinn var tekinn
upp að nýju sl. haust, í tengslum
við væntanlegt Leiklistarráðs-
þing. Þá áttu atvinnuleikhóparn-
ir 4 fúlitrúa á þinginu, sem hitt-
ust reglulega til þess að und-
irbúa þátttöku sína í því. Auk
húsnæðismáianna ræddu þeSsir
aðilar önnur sameiginleg hags-
munamál, eins og fjármál, al-
mannatengsl og hugmyndir að
verkefnum. Úr varð Bandalag
atvinnuleikhópa, skammstafað
BAAL.
Baal er nafn á einum af guðum
ísraelsmanna og sagt frá hon-
um í Gamla Testamentinu. Baal
er líka heiti á einu af leikritum
þýska leikritaskáldsins B. Brechts
frá yngri árum
hans. Baal-sam-
tökin eru til
„vegna þess að
leiklist er nauð-
synlegur þáttur í
menningarstarfi
þjóðarinnar",
segir í menning-
arstefnu samtak-
anna.
Þau Mana Ellingsen og Þór
Tuliníus eru bæði leikarar, sem
starfa með Baal, og hafa hvort um
sig reynslu af starfsemi atvinnu-
eftir Hlín
Agnarsdóttur
María og Þór
— Miðlað úr fjársjóði hvers og eins.
leikhópa, María stendur áð baki
leikhópsins „Annað svið“, en Þór
er meðlimur í leikhópnum „Þíbilju".
í bili eru leikhópar þeirra strand,
það gefur á sjóinn og veiðarfærin
eru í lagi, en útgerðin fær enga
peninga, eins og fram hefur komið
að undanförnu. 90% af hópunum
eru í sömu sporum, geysileg orka
fer í að halda sér á floti fyrir ekki
neitt og spurning hversu lengi slíkt
ástand getur varað. En þeir allra
hörðustu eru ekki á því að gefast
upp. Þau María og Þór segja að
Baal sé nú þegar ákveðin stærð í
leikhúslífi landsins, afl fyrir fram-
tíðina. Samtökin starfa óháð stjórn-
málaöflum og án formlegrar stjórn-
ar, en meðlimirnir vinna í nefndum
og starfshópum að afmörkuðum
verkefnum. í Baal eiga u.þ.b. 14
atvinnuhópar aðild, en samkvæmt
skilgreiningu Baal er atvinnuhópur
hver sá hópur, sem leggur stund á
leik-óperu og/eða danslist þar sem
félagar eru atvinnumenn í list sinni
og hafa vinnu í hópnum að aðal-
starfi.
Bal vil fyrst og fremst vinna að
listrænum hagsmunum atvinnu-
leikhópa, búa þeim þroskavænleg
lífsskilyrði, m.a. með því að vera í
forsvari gagnvart stjórnvöldum
þegar kemur að fjárframlögum og
styrkjum til leiklistarstarfsemi sem
ekki er á fjárlögum. Þá vill Baal
einnig stuðla að því að gera hveij-
um listamanni kleift að vera skap-
andi á þann hátt, sem honum er
nauðsynlegt á hveijum tíma.
„Húsnæðismálin eru þó enn efst
á baugi og við erum að leita að
hentugu húsnæði í samvinnu við
ráðuneytið. Þá höfum við einnig
þróað hugmyndir varðandi fjárveit-
ingar hins opinbera til leikhópanna
og lagt áherslu á að hún verði í
réttu hlutfalli við starfsemina. En
við viljum líka ijúfa einangrun hóp-
anna með aukinni samstöðu og
innbyrðis stuðningi," segir Þór.
I starfsreglum Baal segir að
halda skuli þing þrisvar á ári. Eitt
slíkt var haldið fyrir hálfum mán-
uði. Þar ræddu Baal-félagar m.a.
kynningarmál, tengsl við áhorfend-
ur, hvernig þeir gætu stutt við
bakið hver á öðrum við rekstur
hópanna, miðlað af reynslu sinni,
haldið sér í þjálfun sem listamenn
og gagnrýnt sjálf sig og aðra á
jákvæðan og uppbyggilegan hátt.
„Baal vill opna allar leiðslur milli
leikhópanna. Við verðum að vita
hvað virkar og hvað ekki og fá
viðbrögð við því sem við erum að
gera sem leikarar. Á meðan við
vorum í skóla nutum við aðhalds
og leiðbeiningar frá kennurum.
Þetta þarf að halda áfram í starfi
okkar. Það nægir okkur ekki að
æfa upp verk og leika það, við
verðum líka að fá tíma til að end-
urnýja kunnáttu okkar og tækni
og það getum við einungis með því
að skapa okkur aðstöðu, þar sem
við getum skipst á skoðunum og
miðlað af þeim fjársjóði sem hvert
og eitt okkar býr yfír,“ segir María
og hún bætir við: „Starfið í Baal
er soldið eins og að reka heimili,
þar sem hagnýta hliðin snýst um
að vinna fyrir sér og láta enda ná
saman, en við þurfum líka að tala
svo mikið saman, byggja hvert
annað upp, hvetja og halda utan
um hvert annað, um það snýst
andlega hliðin.“
HÓTEL ESJU
jUÐMUIMDUF
HAUKUR
leikur í kvöld
pttrgmiE'
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
Á JÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁOHÚSTORGI