Morgunblaðið - 29.05.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. MAÍ 1990
TZutcuzcv
Hcílsuvörur
nútímafólks
EYKUR UTHALD
OG
ANDLEGT ÞREK
G115 veitir fólki aukinn
þrótt til að standast líkamlegt og
andlegt álag.
Það eflir einbeitingu og vinnur
gegn streitu.
ðh
Póstsendum
ieilsuhúsið
Kringlan S 689266 Skólavörðustig S 22966
Þu
sparar
með
= HÉÐINN =
VELAVERSLUN, SÍMI 624260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA-LAGER
VZterkurog
k-J hagkvæmur
auglýsingamiðill!
ÞEGAR VELJA Á EKTA PARKET jj
I
mŒBSgélfMo
Skútuvogi 11 S 31717
J
Gardsláttuvélin
ááí-j1 li j*
Rafeindakveikja tryggir örugga gangsetningu
Hún slær út fyrir kanta og upp að vegg.
Fyrirferðarlítil, létt og meðfærileg.
3.5 HP sjálfsmurð tvígengisvél.
Auðveldar hæðarstillingar.
Þú slærö betur með
A /UhWÍíA AV'
ÞÓRf
SÍMI: 681500 - ÁRMÚLA 11
MEJD NYJA UNDRATÆKINU FRÁ tXOther
ERU ALLAR MERKINGAR LEIKUR EINN!
Láttuekki
merkingar
valda þér
vandraeðum.
Kynntu þér kosti Brother
undratæklsins. Merkilegt tæki!
NÝBÝLAVEGI 28, 200 KÓPAVOGUR.
S. 44443 & 44666. FAX 44102.
Þetta tæki er kærkomið þeim, sem hafa snyrti-
legar og góðar merkingar á ðllu, sem þeir
vinna með. Á nýja tækfnu getur þú valið um:
timm leturgerðir síðustu prentun aftur
fimm leturstærðir einfalda leiðréttingu
prentun lérétt liti é prentborðum
og
Helgi Hálfdanarson:
Enskan er lævís og lipur
Þegar rætt er um erlend áhrif
á íslenzkt mál, ber það helzt á
góma, hve .enskan er áleitin. Þá
er ekki aðeins um að ræða slett-
ur, heldur einnig setningar, sem
myndaðar eru að enskum hætti.
Til dæmis virðist það færast í
vöxt, að sögn sé höfð í fleirtölu,
þó að frumlagið sé í eintölu, ef
það merkir fjölda. Nýlega var
sagt í fjölmiðli: „Mikill hópur
lögðu þangað leið sína.“ Og í ann-
an stað: „Óll nefndin voru á éinu
máli.“
Þar í grennd er sú hneigð að
láta fleirtöluorð hegða sér sem
eintöluorð. Nýlega var talað um
þijú lög frá alþingi; og þess var
getið, að einhver hefði fengið tvö
verðlaun.
Einnig virðist ruglingurinn í
notkun fornafna færa út kvíarnar
um þessar mundir. Þar er söm
við sig sú enskkynjaða árátta að
láta fornöfnin hvor (hver) og ann-
ar standa saman, hvernig sem til
hagar, og í sama aukafallinu
bæði; svo ekki sé minnzt á það
hlálega fyrirbæri að nota persónu-
fornafn annarrar persónu sem
óákveðið fornafn, oftast í stað
ópersónulegrar sagnar að íslenzk-
um hætti.
Nú heyrist æ oftar sagt sem
svo: Fólkið talaði hvert við annað
(eða jafnvel: við hvert annað).
Þarna er fleirtölumerkingin í ein-
töluorði enn að verki á enska vísu,
þannig að saman ruglast. „Börnin
töluðu hvert við annað“ og „Fólk-
ið tp.laði hvað við annað.“
Einnig mun það vera fyrir ensk
áhrif, að mjög hefur færzt í vöxt,
einkum meðal barna og unglinga,
að sagt sé til dæmis: „Bjarni og
ég fórum þangað“ fremur en „Við
Bjarni fórum þangað."
Þá er ótalin dvínandi notkun
viðtengingarháttar og að sama
skapi vaxandi gengi skildaga-
tíðar, sem stefnir að gróflegri ein-
földun beygingakerfis, samfara æ
meira brotthvarfi frá sterkum
beygingum jafnt sagna, nafnorða
og lýsingarorða.
Þannig mætti lengur telja
merki þess, hvernig enskan laum-
ast inn í íslenzkt mál, ekki aðeins
inn í orðaforðann, sem stundum
getur verið réttmætt, heldur einn-
ig inn í setningargerðina. Þá sést
hve mikilvægt það er, að ensku-
kennarar leggi sig fram um að
benda nemendum sínum á gerðar-
mun málanna tveggja, svo ljósara
verði hvað varast ber. Þó að vitað
sé, að margur enskukennari ræk-
ir þessa skyldu af hinni mestu
prýði, mætti ef til vill ætla, að
einhver misbrestur sé þar á, þegar
til þess er litið sem úrskeiðis fer
í málfari vaxandi kynslóðar, sem
öll er látin læra ensku í skólum,
jafnvel frá barnsaldri. Hörmulegt
væri til þess að vita, að málanám,
sem að vissu marki er nauðsyn-
legt, yrði á kostnað móðurmálsins
í stað þess að verða því til efling-
ar, svo sem verður þegar rétt er
á haldið.
Ustaskólar -
afskipt börn
eftirRíkharð
Valtingojer
Að morgni dags fyrir ekki alls
löngu átti ég orðaskipti við erlend
hjón, fyrir utan Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands, Skipholti 1. Þau
reyndust vera frá New York og
voru að koma til starfa sem gesta-
kennarar við skólann. Spurðu þau
mig hálf vantrúuð, hvort þetta
væri Myndlista- og handíðaskóli
Islands. Urðu þau greinilega hissa
þegar ég játti því og ekki minnkaði
undrunin þegar inn var komið. Ég
skildi þau vel enda er þetta óthent-
ugt hús og í því ástandi að engum
dytti í hug að nota það sem lista-
skóla. Þau höfðu greinilega ekki séð
svona skólahúsnæði fyrr, sem ber
samt þetta virðulega nafn, Mynd-
lista- og handíðaskóli Islands.
Viku síðar sameinuðust nemend-
ur listaskólanna, þ.e. Myndlista- og
handMaskóla íslands, Leiklistar-
skóla íslands og Tónlistarskólans í
Reykjavík í kröfugöngu að nýbygg-
ingu Sláturfélagsins í Laugarnesi.
Sú ganga var farin til þess að ítreka
gefin loforð ráðamanna um úrbætur
í húsnæðismálum skólanna. Hitti
ég þar fyrrnefnd hjón aftur. Þegar
við nálguðumst Sláturfélagshúsið,
benti ég þeim á að þetta hús kæmi
til geina fyrir starfsemi listaskól-
anna. Hrifust þau af útliti hússins
og arkitektúr. Eftir að við höfðum
skoðað þetta draumahús fyrir lista-
skóla, spurðu þau mig, til hverra
nota þetta hús hefði upphaflega
verið byggt. Ég sagði þeim sem
var, — til kjötvinnslu. Botnuðu þau
hvorki upp né niður í þessu og sögð-
ust aldrei hafa séð svo glæsilegt
kjötvinnsluhús.
Á einni viku fengu þau tvö dæmi
um íslenslen veruleika. Auðvitað
skildu þessir gestakennarar frá
New York ekkert og munu líklega
aldrei gera. Ég lái þeim það ekki.
Þau þyrftu að búa a.m.k. 30 ár í
þessu fagra landi til þess að skilja
svolítið samhengið í þessu misræmi.
Ef foreldrar mismuna bömum
sínum, elska sum og hlúa vel að
þeim, en vanrækja önnur, þá getum
við ekki sagt að það séu góðir for-
eldrar. En hvað segjum við um þjóð
sem elskar sum af sínum börnum,
en skiptir sér ekki af öðrum?
Þetta er einmitt sá veruleiki sem
hjónin gátu ekki skilið. Vegna þess
að flestar þjóðir gera sér grein fyr-
ir því, að það má ekki vanrækja
listir, því þær eru nauðsyn. Það eru
„Við verðum að stefiia
að því í sameiningu, að
listaskólarnir fái eðli-
legan starfsgrundvöll
og verði ekki afskipt
börn um ókomna tíð.“
þær sem leiða af sér menningu og
gefa lífinu gildi. Flestar þjóðir hlúa
að sinni listsköpun og eru meðvitað-
ar um að menning verður ekki gerð
eftir á, heldur er hún gerð í dag.
Við fáum ekki annað tækifæri. En
hvar eru stigin fyrstu skrefin í þá
átt að verða þjóð sinni til sóma með
listsköpun? Hvar fæst leiðsögn og
listmenntun? Það eru auðvitað lista-
skólar sem eru undirstaðan fyrir
eitt af því dýrmætasta sem þjóðir
eiga. Hér á landi eru listaskólar
afskipt börn, sem fá sinn matar-
skammt til þess að skrimta. Aldrei
ný föt eða nýja skó.
Myndlista- og handíðaskóli ís-
lands er afar illa settur vegna
óhentugs húsnæðis og lélegs tækja-
kosts. Eg nefni grafíkdeildina sem
dæmi, þar sem ég þekki best til.
Stofnkostnaður við þessa deild,
sem starfrækt hefur verið í rúmlega
20 ár, var enginn. Semsagt, til þess
að koma þessari deild á laggirnar
lagði ríkið til kr. 0 í stofnkostnað.
Tækin sem notuð eru við kennslu
eru að meðaltali 50-100 ára göm-
ul, annað hvort fengin að láni eða
deildin fékk þau gefins. En þau eru
nógu góð fyrir myndlistarnema, —
eða hvað? Þetta er svipað og ef
kenna ætti verðandi ökumönnum á
bíl, sem væri með handbremsuna
utan á og tvo kertastubba í staðinn
fyrir ljós.
Allar tilraunir sem gerðar voru
til þess að breyta þessu, voru gagns-
lausar. Þær náðu ekki einusinni
skilningi hjá þeim sem voru og eru
í lykilaðstöðu til þess að gera úrbæt-
ur.
Börn sem eru ekki elskuð og fá
aldrei ný föt, en af og til einn vasa-
klút, eiga að vera þakklát fyrir slíka
góðsemi. Hversvegna mátti Ösku-
buska ekki fara á ballið, þótt síðar
kæmi í ljós að hún bar af öllum?
Þegar erlendir gestir skólans
sækja þennan skóla heim, erum það
við, kennarar og nemendur skólans,
sem skömmumst okkar fyrir þessar
fátæklegu aðstæður. Við komum
með ýmsar afsakanir og ljúgum að
þeim, áð við fáum mjög bráðlega
gott húsnæði, þar sem aðstaða til
kennslu og náms er fullnægjandi.
Að þetta sem þeir sjá, sé aðeins til
bráðabirgða. Það er að vísu ekki
alveg iygi, því undanfarin 15 ár
hefur okkur verið lofað hentugra
húsnæði. Því Myndlista- og hand-
íðaskóli íslands hefur verið í bráða-
birgðahúsnæði alveg frá upphafi.
Þetta er okkur öllum til skammar,
þjóðinni og ráðamönnum hennar.
Að undanförnu hefur íslenska
þjóðin sameinast um málræktar-
átak, til þess að standa vörð um
íslenska tungu. Við vitum að þjóðin
stendur og fellur með því að við
varðveitum tungumál okkar.
En hliðstætt tungumáli okkar er
til annað mál, ekki síður mikil-
vægt. Mál sem við getum talað til
annarra þjóða. Mál sem allar þjóðir
skilja. Mál sem_ segir svo miklu
meira um okkur íslendinga en allar
hagtölur. Þetta mál er listsköpun
okkar.
Það þyrfti annað málræktarátak
til þess að ná betra valdi á þessu
heimsmáli, sem þjóðir tala sín á
milli.
Ég vona að allir sem þykir vænt
um þetta mál og um þá staði þar
sem það er kennt og numið, láti í
sér heyra.
Við verðum að stefna að því í
sameiningu, að listaskólarnir fái
eðlilegan starfsgrundvöll og verði
ekki afskipt börn um ókomna tíð.
Höfundur er kennarí við
MyniHisín- og handíðaskóla
Islands.
Handbók í
skyndihjálp
KOMIN er út hjá Bókaútgáfú
Máls og menningar Fjölskyldu-
handbók í skyndihjálp. Bókin er
samin af norskum læknum en
þýdd og staðfærð af Guðrúnu
Svansdóttur líffræðingi og yfir-
farin af íslensku hjúkrunarfólki.
í Fjölskylduhandbók ■ í skyndi-
hjálp er fjallað um viðbrögð við
m.a. höfuðhöggum, beinbrotum,
eitrunum og bruna en einnig um
meðferð kals, augnáverka, hita-
krampa, aðskotahluta í nefi, eyrum
og maga o.s.frv.
Bókin er harðspjaldabók.