Morgunblaðið - 02.12.1990, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUBAGUR 2. DESEMBER, 1990
Skammt fyrir vestan múrinn er
minnismerki Sovétmanna um
óþekkta hermanninn og fórnarlömb
fasisma. Allt frá stríðslokum hafa
hermenn Rauða hersins verið send-
ir þangað til að standa heiðursvörð.
Hefur verið mikil varsla á þessum
slóðum, þar sem geðtruflaður mað-
ur gerði einu sinni skotárás á einn
vörðinn. Varúðarráðstafanirnar nú
eru minni en áður og þegar við
ókum á brott frá Brandenborgar-
hliðinu sáum við annan sovéska
vörðinn kijúpa til að leika sér við
flækingskött. Var þetta ekki enn
eitt lítið dæmi, sem sýndi breytta
tíma?
í kvöldverði hjá Springer
Þýska stjórnin hefur boðið mikl-
um fjölda blaðamanna víðsvegar að
til að fylgjast með kosningabarátt-
unni sem lauk í gær og kynnast
af eigin raun viðhorfunum sem setja
mestan svip á þessar fyrstu fijálsu
kosningar í Þýskalandi síðan 1932.
í austurhluta landsins má finna
fólk um áttrætt sem aldrei hefur
fengið að njóta þeirra lýðræðislegu
réttinda að kjósa í fijálsum kosning-
um, réttinda, sem við teljum svo
sjálfsögð að óþarft sé að leggja
mikið á sig til að vernda þau og
varðveita.
Eftir að okkur höfðu verið kynnt-
ar kosningareglurnar og sagt frá
því helsta, sem setti svip sinn á
kosningarnar, var boðið til kvöld-
verðar í höfuðstöðvum útgáfufyrir-
tækis Axels Springers.
Skömmu eftir að múrinn var
reistur árið 1961 ákvað Axel
Springer að reisa höfuðstöðvar hins
mikla fýrirtækis síns rétt vestan við
hann, skammt frá hinum fræga
Checkpoint Charlie, sem var hliðið,
er útlendingar urðu að nota vildu
þeir komast á milli Austur- og Vest-
ur-Berlínar. Er þetta háhýsi og efst
á því stendur stórum stöfum: Axel
Springer Verlag. Um árabil var
Springer helsti skotspónn vinstri-
sinna, ekki aðeins í Þýskalandi held-
ur um heim allan. Geta menn flett
upp í Þjóðviljanum, þegar hann var
upp á sitt besta í kalda stríðinu,
og lesið slíkar árásir á Springer.
Gerðu andstæðingar hans allt sem
þeir máttu tii að skapa í kringum
hann andrúmsloft mannorðsmorðs
auk þess sem honum var oft hótað
lífláti af þýskum hryðjuverkahóp-
um, en nú hefur verið upplýst, að
þeir nutu skjóls hjá kommúnista-
stjórn alþýðulýðveldisins.
Eg er viss um að fyrir einum
áratug eða jafnvel hálfum hefði
inu, í daglegu tali nefnt Vestur-
Þýskaland, og hið sovéska að Þýska
alþýðulýðveldinu — Austur-Þýska-
land.
í fjörutíu ár fetuðu síðan vestur-
og austurhluti Þýskalands gjörólíka
leið. í hinum fijálsa vesturhluta
Þýskalands voru teknir upp lýðræð-
islegir stjórnarhættir og efnahags-
lífið blómstraði. Hið þýska efnahag-
sundur, „Wirtschaftswunder", varð
að hugtaki á Vesturlöndum. í aust-
urhlutanum voru hins vegar teknir
upp sovéskir stjómhættir, efna-
hagslífið grotnáði niður og milljónir
flúðu vestur eða þangað til austur-
þýsk stjórnvöld reistu Berlínarmúr-
inn 1961. Hver sá sem reyndi að
flýja vestur átti nú á hættu að verða
skotinn við flóttatilraunina eða að
verða dæmdur til langrar fangelsis-
vistar næðist til hans.
Vestanmegin þróaðist hins vegar
fyrirmyndarlýðræði. Árið 1949 þeg-
ar fyrstu fijálsu kosningarnar voru
haldnar í Vestur-Þýskalandi var háð
mikil og hörð barátta enda var tek-
ist á um hvaða stefnu hið nýja ríki
ætti að fylgja í framtíðinni. Vom
þeir Konrad Adenauer, frambjóð-
andi kristilegra demókrata, og Kurt
Schumacher, frambjóðandi jafnað-
armanna, fulltrúar hinna stríðandi
afla. Adenauer fór með sigur af
hólmi í baráttu þeirra og varð fyrsti
kanslari Vestur-Þýskalands, 73 ára
&
verið óhugsandi að þýsk stjómvöld
vildu að alþjóðlegur hópur blaða-
manna á þeirra vegum nyti kvöld-
verðar í boði forráðamanna Spring-
er-forlagsins í þessum glæsilega sal
á efstu hæð háhýsisins við múrinn.
Þarna ávarpaði einn af talsmönnum
þýsku stjómarinnar okkur og síðan
forráðamaður fyrirtækisins. Hann
rifjaði upp, að Springer og blöð
hans hefðu ávallt barist fyrir sam-
einingu Þýskalands og mátt þola
árásir vegna þess. Þeir hefðu hins
vegar haft trú á málstað sínum og
þetta hús á þessum stað væri til
marks um það. Nú gætu þeir horft
glaðir um öxl og húsið væri sýnileg
staðfesting þess, að þeir hefðu haft
rétt fyrir sér og auk þess myndi
það nýtast fyrirtækinu enn betur í
framtíðinni, þar sem það stæði í
hjarta sameinaðrar Berlínar í þess
orðs fyllstu merkingu.
Við litum út um gluggana og
sáum hvar múrinn hafði legið í
gegnum borgina. Svæðið á mörkum
borgarhlutanna er ekki lengur upp-
lýst heldur liggur eins og svart strik
þvert á götur og stræti, sem nú
hafa verið opnuð að nýju fýrir um-
ferð.
í glæsilegum salnum er málverk
af Axel Springer. Ég tók eftir því
að blaðamaður frá Ukraínu stillti
sér upp við það og lét taka af sér
ljósmynd. Ætli Úkraínumenn
skyldu ekki vilja eiga eins og hálfan
Springer til að beijast fýrir frelsi
sínu gagnvart Kremlarvaldinu?
Við Checkpoint Charlie var verið
að setja rauða möl í stæðin, þar sem
varðskýli gæslumanna alþýðulýð-
veldisins stóðu áður. Friedrich-
strasse hefur verið opnað og er
unnt að aka hindrunarlaust á milli
austurs og vesturs. Síðast þegar
ég fór um hliðið í janúar hlýddi ég
ráðum bankamanns í V-Berlín og
faldi vandlega a-þýska peninga sem
ég hafði náð mér í fyrir vestan á
mun hagstæðara gengi en fyrir
austan. Þessi gervimynt hefur nú
verið þurrkuð út. Um sumarið 1980
urðum við ferðamennirnir að eyða
rúmri klukkustund í hliðinu á með-
an skilríki okkar voru grandskoðuð
og leitað var með speglum og lukt-
um undir rútunni, svo að enginn
kæmist út úr sæluríkinu, sem leið-
sögukona alþýðulýðveldisins hafði
dásamað fyrir okkur.
Pólitísk spenna
Það ríkir pólitísk spenna í Berlín
um þessar mundir, jafnvel meiri en
annars staðar í Þýskalandi. Ástæð-
an er sú, að í dag kjósa borgarbúar
í fyrsta sinn frá stríðslokum sam-
eiginlega borgarstjórn og mikil
óvissa er um framhaldið.
Síðan í fyrra og þar til fyrir fáein-
um dögum mynduðu jafnaðarmenn
og græningjar meirihluta í borgar-
stjórn Vestur-Berlínar. Það slitnaði
upp úr samstarfinu, þegar borgar-
stjórinn og lögreglustjórinn komu
sér saman um að senda lögregluna
á vettvang til að reka hústökumenn
á brott úr ónýttum og svo að segja
ónýtum húsum í austurhluta borg-
arinnar.
Fulltrúi jafnaðarmanna í borgar-
stjórninni sem við hittum sagði, að
það hefði veríð óhjákvæmilegt að
beita valdi gegn hústökumönnun-
um. Glæpamenn hefðu verið í hópi
þeirra eins og sést hefði á því,
hvernig þeir snérust gegn lögregl-
unni með bensínsprengjum og ann-
ars konar morðvopnum. Uppi á
þaki eins hússins höfðu fundist svo
stórar bensínsprengjur, að þær
hefðu orðið líkastar napalm-
sprengjum ef þeim hefði verið kast-
að niður á götuna. Græningjar
höfðu ekki getað sætt sig við þessa
valdbeitingu og því farið úr borgar-
stjórninni. Taldi borgarfulltrúinn að
þeir sæju þegar eftir því og kristi-
legir demókratar hefðu ekki hagn-
ast eins mikið á þessu máli og þeir
vonuðu. Það hefði verið miklu hætt-
ulegra fyrir jafnaðarmenn að draga
aðgerðir fram yfir kosningarnar og
gefa kristilegum færi á að nýta sér
hættuástandið.
Jafnaðarmenn eru sigurvissir í
Berlín og telja sig hafa í fullu tré
við kristilega þar. Kannski verður
útkoman í Berlín ljósi punkt.urinn
fyrir jafnaðarmenn í kosningunum
í dag, þótt enginn viti, hvernig þeir
myndu stofna til meirihlutastjómar
í borginni, því að varla fengju þeir
hreinan meirihluta.
Spurningin um það, hvort Berlín
eigi að vera höfuðborg sameinaðs
Þýskalands verður enn á dagskrá
að kosningunum loknum, því að
innan allra stjómmálaflokkanna em
skiptar skoðanir um málið. Sagt er,
að stjómmálamenn og embættis-
menn kunni svo vel við sig í Bonn,
að þeir vilji ekki fara þaðan, en
pólitískir straumar séu á hinn bóg-
inn þannig að það verði óhjákvæmi-
legt annað en Berlín verði höfuð-
borg landsins, aðsetur ríkisstjórnar
og þings.
Hvernig sem kosningamar fara
í Berlín í dag og hvaða ákvarðanir
sem verða teknar um aðsetur þings
og ríkisstjórnar er ljóst að Berlín
verður ekki aðeins tákn sameinaðs
Þýskalands heldur borgin sem menn
geta komið til í því skyni að fínna
smjörþefinn af því sem er að gerast
og geijast með þjóðunum fyrir aust-
an Þýskaland. Þar geta menn séð
leifar kommúnismans í sinni afkár-
alegustu eða súrrealískustu mynd.
að aldri. Þau mál sem hann setti á
oddinn voru fyrst og fremst tvö —
vestræn samvinna og félagslegt
markaðskerfi — og hafa þau ein-
kennt þýsk stjómmál allt fram á
þennan dag.
Kristilegir demókratar fóru með
völdin í landinu, ásamta Fijálsa
demókrataflokknum (FDP), til árs-
ins 1966, fyrst undir stjóm Adenau-
ers og frá 1963 undir stjóm Lud-
wigs Erhards. í október 1966 sögðu
fijálsir demókratar sig úr stjómar-
samstarfinu og var í staðinn mynd-
uð stjóm kristilegra demókrata og
jafnaðarmanna — „die groe Koaliti-
on“ — eða stóra samsteypustjómin.
Kanslari þessarar stjórnar var krist-
ilegi demókratinn Kurt Georg Kies-
inger. Þegar næst var kosið til sam-
bandsþingsins, í september 1969,
unnu jafnaðarmenn sigur, og varð
formaður þeirra, Willy Brandt,
fyrsti kanslari Vestur-Þýskalands,
sem ekki kom úr röðum CDU.
Stjórnuðu jafnaðarmenn ásamt
Fijálsa demókrataflokknum
í maí 1974 varð Brandt að segja
af sér kanslaraembætti í kjölfar
njósnamáls. Einn af nánustu sam-
starfsmönnum hans, Guillaume að
nafni, reyndist vera á mála hjá
austur-þýskum stjómvöldum. Við
kanslaraembættinu tók Helmut
Schmidt og gegndi hann því allt
fram til haustsms 1982 er stjórn
Helmut Kohl kanslan a kosningafundi í Dortmund. Kanslaranum hefur orðið tíðrætt um „framtíðina"
og „föðurlandið"
hans sagði af sér vegna innbyrðis
ágreinings. Við tók stjórn CDU og
FDP, undir stjóm Helmut Kohls,
sem setið hefur síðan.
Eins og sjá má af þessu stutta
sögulega yfirliti var stöðugleiki eitt
helsta einkenni vestur-þýskra
stjómmála. Þjóðveijar eru ekki mik-
ið fyrir að skipta út sitjandi stjórn.
I þau tvö skipti sem kanslaraemb-
ættið hefur gengið á milli flokka
var það í fyrra skiptið vegna þess
að annar stjómarflokkurinn vann
sigur á kostnað hins (1968) og í
það síðara vegna þess að FDP tók
upp samstarf við CDU í stað SPD
(1982).
Annað einkenni þýskra stjórn-
mála er skipting ríkisins í sam-
bandslýðveldi. Sambandslýðveldin
eru hvert fyrir sig með eigið þing
(Landestag) og eigin stjórn (Land-
esregierung). Hafa sambandslýð-
veldin mikið sjálfstæði varðandi
stefnumótun á mörgum sviðum. í
Bonn situr síðan sambandsþingið
og sambandsstjómin. Sambands-
ráðið, efri deild þingsins, skipa full-
trúar sambandslýðveldanna.
Þýsku kosningareglurnar era
mjög flóknar og eiga margir kjós-
endur erfitt með að átta sig á þeim.
Hver kjósandi hefur þannig tvö at-
kvæði en ekki eitt. Með fyrsta at-
kvæðinu er þingmaður úr viðkom-
andi kjördæmi kosinn en með því
síðara landslisti flokks í viðkomandi
sambandslýðveldi. Tekist er nú á
um alls 665 þingsæti í fyrsta sam-
þýska þinginu. Kjördæmin eru 328
að tölu og eru 328 þingmenn kjörn-
ir beint og 328 af landslista.
„Fyrsta" atkvæðið ræður úrslitum
um hvaða þingmenn í kjördæmun-
um 328 ná beinu kjöri en „annað“
atkvæðið hversu marga þingmenn
hver flokkur fær í heild. „Annað“
SJÁ NÆSTU SÍÐU.