Morgunblaðið - 20.12.1990, Blaðsíða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 1990
KIRKJURI
SKÁLHOLTI
Gripið niður í kaflann um Brynjólfskirkju
Hið íslenska bókmenntafélag
hefur gefið út ritið „Skálholt -
kirkjur“ eftir Hörð Agústsson.
Bókin er sú fyrsta af þremur,
sem gefnar verða út um Skál-
holt. Hin bindin tvö munu fjalla
um skrúða og áhöld og svo um
staðinn sjálfan.
I því bindi, sem nú er komið
út er fjallað um þekktar kirkjur
er staðið hafa 'i Skálholti frá
öndverðu og fram að sóknar-
kirkjunni sem rifin var 1956.
Sérstaklega er fjallað um hverja
kirkju fyrir sig, en þær eru níu
talsins. Um 300 myndir og teikn-
ingar eru í bókinni.
Hér á eftir verður birtur kafli
úr umfjöllun Harðar um Brynj-
ólfskirkju (1650 - 1802):
Lokið er þá greinargerð um
stærð og gerð Brynjólfskirkju. Eins
og fram hefur komið er þar nokk-
uð með vissu vitað en óvissuþættir
margir. Heildarmyndin ætti að
vera nokkuð rétt en um smærri
atriðin leikur að sjálfsögðu meiri
vafi, enda var reynt að gera skýra
grein fyrir því hér á undan. Til
þess að hjálpa lesandanum að skilja
betur teikningar þær sem hér
fylgja er ekki úr vegi að leiða hann
um hugskot höfundar eins og hann
sér dómkirkju Brynjólfs fyrir sér
eftir langa könnun heimilda (106.
mynd k). Við'skulum velja okkur
bjartan vordag um það bil sem sól
.er á leið í hástól sinn í suðri ein-
hvern tíma á ofanverðri sautjándu
öld skömmu eftir að Þórður biskup
Þorláksson hefur látið leggja síð-
ustu hönd á verkið góða, dómkirkj-
una. Hún stendur hátt séð frá bisk-
upsherbergjum þaðan sem við
komum með leyfi og lykil til að
skoða kirkjuna að innan. Það stirn-
ir á svarbrúnt bikið, sem skiptir
litum í morgunbirtunni og ljós og
skuggar kalla fram meginform
hússins, hákirkjuna sem rís úr
bröttum stalla útbrota, stúkurnar
sem breiða sig út eins og opnir
armar og kórinn sem leikur sama
formlag sem framkirkjan, en lág-
værar. Stöpullinn, sem við nú nálg-
umst óðum, rís þrep af þrepi uns
hann endar í turnbroddi sem ber
kross og vindhana. Gegnum rað-
vindaugun grillir í klukkur. Við
stöndum nú frammi fyrir vængja-
hurð stöpulsins, hið efra setta
dróttum, enn ofar sér á rósalagað-
an glerglugga bjórs, sem prýddur
er útsniðnum og máluðum vind-
skeiðum. Við opnum ekki vængja-
hurðina heldur aðra minni sem
sett er í annan vænginn og göngum
í stöpul. Þar er rökkvað og í fyrstu
sjáum við ekki hætis hót, en þegar
við venjumst dimmunni grillum við
í hellugólfið en upp úr því miðju
rísa tveir gildir stöplar, sem hið
efra eru bundnir þverslám og
skakkslám til styrkingar mót
sveiflum klukknanna hið efra, þeg-
ar hringt er. Við greinum þær
ekki fyrir lofti sem þar liggur á
bitum. Stöpullinn er óklæddur inn-
an og þess vegna sjáum við vel
grindarsmíð alla. Gegnt okkur
blasir við sjálf kirkjuhurðin enn
stærri en sú sem við komum inn
úr í fyrstu. Hún er spjaldsett með
fagurgröfnum skildi og leikur á
járnásum um miðju. Við ýtum á
hana sunnanverða og hún gengur
upp með ofurlitlu marri. Inn fetum
við okkur í bjarta framkirkjuna,
Norðurhlið Brynjólfskirkju.
baðaða. litljósi hinna steindu gler-
glugga. Innstöplaröð markar skýrt
hákirkjurýmið en handan stöpl-
anna á báða vegu sér inn í rökkv-
uð útbrotin. Milli stöpla á langveg-
inn ofarlega eru bogmyndaðir
krappar eða dróttir en upp af þeim
skammþil skorðuð efra og neðra
með syllum og glergluggum í, allt
bundið með bitum í tveimur röðum
og þar ofan á sperrum. Ekki sést
að fullu upp í ræfrið því loft er á
skammbitum fremst en á efri bit-
um innar. Innst sér í kórskilsþilið
sem gengur fram í kirkjuna með
hurð og pílárum um miðju. Öll tré
og þiljur eru prýddar strikum,
máluð rauðbrúnum lit. Hellugólf
er á framkirkju sem stöpli en við
verðum að vara okkur á að hrasa
ekki um þver- og langslár sem
liggja ofan á þeim, neðri grind til
styrkingar. Engir stólar eru fremst
en þegar við þokum okkur innar
verða þeir fyrstu fyrir okkur rétt
um þær mundir er við sjáum inn
m
l.A
lljg ' m
J f
Hörður Ágústsson
að stúkum. Fyrir stúkuinnskotun-
um eru þil með dróttsettum dyrum.
Á' vinstri hönd framan við norður-
stúku ber fontinn fyrir augu, um-
girtan trévirki með palli undir en
himni yfir. Innan við fontsumbúðn-
aðinn koma svo kvenstólarnir norð-
anvert en karlsætin að sunnan,
með sínum bríkum, bekkjaríjölum
og bakslám. Þau innstu eru þiljuð
að aftan upp að bakslám og pílára-
sett þar fyrir ofan. Inni í útbrotinu
norðan megin eru fábrotnari sæti.
Værum við hér um messutíma
myndi biskupsfrúin og fylgdarlið
hennar sitja í innstu stólunum en
vinnukonur í útbrotum. Ráðsmað-
ur og bryti væru í þeim er sunnan-
vert standa en þar rís einmitt préd-
ikunarstólinn á háum fæti á palli,
en upp af er himinn.
Áður en við göngum til kórs
skulum við líta við í stúkum, fyrst
í norðurstúku. Þar inni er timbur-
gólf og veggir þaktir bókahillum
en við glugga borð og stóll. í einu
horni eru snúnar tröppur, vind-
iltröppur, til lofts þar sem enn eru
geymdar bækur. Þetta var til
skamms tíma lærdómsstofa Brynj-
ólfs biskups. í þeirri syðri stúku
er svipað um að litast að ytri gerð-
inni til en þar eru í stað bóka vað-
málsstaflar og klæði önnur dýr-
mæt. Tröppur upp á loft eru þar
einnig.
Við leyfum okkur að fara um
kórhurðina inn í það heigasta. Hún
er spjaldsett að neðan en með net-
verki að ofan. Þegar inn í kór er
komið verður biskupssætið fyrir
okkur á hægri hönd, en annað á
þá vinstri, Ögmundarsæti kallað,
eitt af því fáa sem vaðveist hefur
af innanbúnaði miðaldakirkna í
Skálholti. Á miðju gólfi er lespúlt,
sem skólasveinar æfa sig við, en
hjá kórstöplum, sem marka hákór
Innsýn í framkirkjuna. — Teikning Þorgeir Jónsson.