Morgunblaðið - 06.01.1991, Side 9

MQRGIINBLAÐ)Ð. MANIMU^BWWAtLr
J r.i.í .'i / „*■
iHlfl6,jANýAR,U)9,l

UMHVERFISMÁL////‘i;<?r///^ vœri sýna náttúru landsins í
glerhúsinu á Öskjuhlíb?
Sagafrá Jótlandi
Á ÞESSUM vettvangi norræna urahverfisársins var í grein eftir
sama höfund fyrir hálfum mánuði fjallað um mengun sjávar og
náttúruvernd.
Einstaka leiðinlegar prentvillur voru í þeirri grein eins og ártalið
á kjarnorkuslysinu í Tsjernobyl sem skal rétt vera 1987 en ekki
1981. Eins hafði tölvuforskriftin breytt ‘/100 — einn hundraðasti — í
óskiljanleg tákn eða skipanir. Þar var verið að bera saman áhrif
geislavirkra úrgangsefna á Islandsmiðum og í Norðursjó. Lesendur
hafa margir væntanlega áttað sig á þessum villum en eigi að síður
er rétt að leiðrétta þær hér.
Verður nú haldið áfram hugleiðingum um náttúruvernd.
I
Höfundur sat sl. sumar fund
norrænna haffræðinga í
Hirtshals á Jotlandi. Sjórinn þar í
kring var til umræðu. Á fundinum
lagði höfundur fram hugmynd um
friðuð hafsvæði á
Norðurlöndum og
þá m.a. við Skagen
á Jótlandi. Frið-
lönd eru alþekkt
bæði á landi og að
sjó en lítið ber á
þeim úti á sjó.
Friðun svæða hef-
ur almennt gildi
eftir Svend-Aage
Malmberg
fyrir náttúruvernd og útivist, og
einnig hefur hún vísindalegt gildi
fyrir samanburð á snortinni og
ósnortinni náttúru. Þessum hug-
myndum hefur áður verið beint til
þeirra sem standa að norrænu um-
hverfisári á íslandi. Þetta er stórt
mál sem þarfnast mikils og vandaðs
undirbúnings. Undirtektir í Hirts-
hals voru samkvæmt því mismun-
andi og m.a. var bent á hugsaniega
mótstöðu fiskimanna í Hirtshals.
Nóg væri af boðum og bönnum
fyrir.
Tillagan varð þó til þess að
danskur fiskifræðingur bauð höf-
undi heim ásamt garðyrkjustjóra
héraðsins og tveimur listamönnum,
listmálara og myndhöggvara. Eig-
inkona fiskifræðingsins er einnig
listamaður. Allir eru þessir vísu
menn af eldri kynslóðinni. Náttúru-
vernd og önnur hugleikin mál voru
þar til umræðu. Listamennirnir búa
reyndar í Kaupmannahöfn en eiga
sumarbústað og land á Jótlandi.
Þessu landi reyna þeir að halda
ósnortnu eða rækta í takt við nátt-
úru svæðisins. Garðyrkjustjórinn
sagði einkar skemmtilega og
áhugaverða sögu. Einu sinni voru
jósku heiðarnar vaxnar eikarskóg-
um. Á dögum Kristjáns konungs
fjórða (1588-1648) voru skógamir
höggnir í herskipasmíð. Síðan tóku
við uppblástur og sandar eins og
frægt er á íslandi m.a. úr bókunum
um Sandhóla-Pétur. Heiðafélagið
hóf svo störf og ræktaði landið
m.a. með barrtrjám að góðu kunn
sem jólatré á Islandi. Þessi ræktun
hefur svo nú leitt til þess að eikin
LÆKNISFRÆDI/ Hvab erab okkur?
Holtaþoka nískunmr
Á HAUSTDÖGUM þessa nýbyijaða árs verða liðnir fimm aldar-
fjórðungar fráþví fyrsti spítali landsins lauk upp dyrum sínum
og bauð sjúkum athvarf og aðhlynningu. Þá var einn læknir
búsettur í Reykjavík og níu læknislærðir menn á landinu öllu.
eftir Þórarin
Guðnason
Svo leið og beið. Sjúkrahúsum
og læknum fjölgaði hægt á
næstu áratugum, en um það bil
sem fyrsta þriðjungi okkar aldar
var lokið þótti ýmsum nóg um
sívaxandi fram-
leiðslu í lækna-
deild. Þegar
örfáir nýstúdent-
ar komu í fyrstu
kennslustund í
líffærafræði
haustið 1934 tók i
prófessorinn á
móti þeim með
föðurlegri aðvörun: „Það er
skemmtilegt að lesa læknisfræði
og ekki nema von að ykkur btngi
til þess, en þið megið ekki búasi
við að fá nokkurn tíma nokkurn
skapaðan hlut að geralem lælu,-
ar, því að af þeira; ir mi þegar
meira en nóg.“ Þá voru íslendihg-
ar tæplega 115 þúsund, íbúar
Reykjavíkur 33 þúsund og þar
voru 62 læknar en 76 úti á iandi.
— í glannaskap æskunnar létu
stúdentamir þessi varnaðarorð
eins og vind um eyru þjóta; þeir
luku námi á skikkanlegum tíma
og urðu ekki atvinnulausir einn
einasta dag.
I október 1940 komu nokkrir
læknar heim með Esju frá Pets-
amó og höfðu flestir dvalist á
Norðurlöndum við framhaldsnám.
Þá mun 81 læknir hafa búið í
Reykjavík en álíka margir utan
hennar eins og sex árum áður.
Þegar fregnir bárust um væntan-
lega heimkomu þessara kollega
þótti sumum Reykjavíkurlæknum
óvænlega horfa og báru þeir sam-
an ráð sín um hvernig bregðast
mætti við „innrásinni". Ekki fara
sögur af fundarályktun eða eftir-
málum, en kvíði vegna fjölgunar1
lækna í bænum mun fljótlega
hafa_ gufað upp í ljósi reynslunn-
ar. Á næstu tveimur árum fjölg-
aði þjóðinni um nærri hálft þriðja
þúsund en læknum um einn eða
upp í 82 í Reykjavík og á öllu
landinu varð engin breyting, sam-
tals 156. Engu að síður var ennþá
grunnt á hræðslunni við ofljölgun
og árið 1942 skrifaði þáverandi
landlæknir af miklum alvöru-
þunga: „I.a'knafjöidinn er nú orð-
inn hér óþarflega og jafnvel
, ískyggiiega mikili." ’F "'
Enn iiöu stundir fram og nú
fyrir nokkrum árum lét lækna-
deild HáskÓians til skarav skríða
og takmarkaði aðgang stúdenta
að deildinni við 36 á ári en þá
höfðu um árabil útskrífast það
stórir liópar læknakandídata að
til vandræða þótti horfa. Þessara
takmarkana er nú heldur betur
farið að gæta. Ógerlegt reynist
að manna allar spítalastöður sem
ætlaðar eru nýútskrifuðum lækn-
um til hagsbóta fyrir báða aðila;
unga fólkið fær nauðsynlega
þjálfun undir handleiðslu þeirra
sem eldri eru og reynslunni ríkari,
og sérfræðingar deildanna geta
varið hluta af dýrmætum tíma
sínum til annars en hversdags-
legustu spítalavinnu, svo sem
frumgerð sjúkraskrár þegar sjúkl-
ingur leggst inn, ákvörðun um
fyrstu rannsóknir og er þá flest
ótalið, því að margt er handarvik-
ið á stóru heimili. Ungu læknarn-
ir skipta líka með sér bundnum
vöktum, en með því er átt við að
þeir dvelji á spítalanum meðan
þeir gegna vaktskyldu og svari
þegar í stað kalli frá deildum þeg-
ar læknisráða er óskað, en hafi
síðan ef með þarf símasamband
við sérfræðing sem er í kallfæri
á svonefndri bakvakt heima hjá
sér.
Það ófremdarástand sem að
undanförnu hefur verið að heltaka
stærstu og þýðingarmestu sjúkra-
húsin stafar meðal annars af
tvennu: Skorti unglækna vegna
ótímabærrar hræðslu þeirra sem
málum ráða við offjöigun og í
öðru lagi af því að augu ungra
lækna hafa loksins opnast fyrir
nauðsyn þess að spyrna gegn
óhóflegum vinnutíma. Hann hefur
lengi viðgengist í mörgum ríkjum
heims og brýtur vitaskuld í bága
við mannréttindi sem þessi sömu
ríki virða í orði kveðnu.
En bak við og fyrir ofan og
allt um kring þetta spítalaöng-
þyeifi okkar grúfir holtaþoka
nískunnar. Þessi vellríka þjóð —
er hún ekki ein af tíu ríkustu? —
hún tímir ekki að ljúka upp dyrum
auðra og tómra sjúkraherbergja
sem hún á í fórum sínum og bjóða
þar langþreyttum biðsjúklingum
athvarf og aðhlynningu. Það kost-
ar svo agalega mikið að hafa
marga lækna og reka stóra
spítala! Við höfum bara alls ekki
efni á því! Katrín Thoroddsen,
læknir og kvenskörungur, sem
vissi lengra en nef flestra annarra
náðu og ná enn, sagði einu sinni:
„Sjúkrahús er stofnun sem ekki
á og ekki má bera sig. Ef hún
gerir það er eitthvað að.“ Það er
ekki svo ýkja margt sem við get-
um státað af við annarra þjóða
bræður og systur nema auðvitað
Njála og Laxness og svo heilbrigð-
isþjónusta sem á_ að veita öllum
landsins börnurh nauðsynlega
sjúkrahjálp á nóttu sem degi árið
um kring án þess að rýja þau inn
að skyrtunni og við höfum meira
að segja bundið þetta fastmælum
með lagabókstaf. En þau lög
bijótum við daglega.
Hvað er eiginlega að okkur?
Skyldi meinið vera það, að þeir
sem stýra landi og lýð eru allir á
besta aldri og við hestaheilsu?
er aftur farin að skjóta rótum í sínu
forna landi með tilstyrk og atorku
vinda og fugla. Landkostir þarna
eru sem sagt hliðhollir eikinni frá
náttúrunnar hendi. Nú er staðinn
vörður um þessi börn landsins sem
sneru heim. Jafnframt lagði garð-
yrkjustjórinn áherslu á að nú væri
kominn tími til að leggja rækt við
eikina fremur en framandi tijágróð-
ur. Ferðamenn m.a. sæktu í nátt-
úrulegt umhverfi landsins en ekki
í einhveija framandi eða tilbúna'
náttúru sem er fengin að láni ann-
ars staðar.
Leifsstöð og Perlan
Kom þá upp í huga íslendingsins
hvernig staðið er að málum hér
heima, oft í góðri trú og af því að
menn vita ekki betur. Stöndum við
vörð um börn landins? Nóg er að
benda á tvö dæmi þótt fieiri séu,
bæði úr náttúrunnar ríki og í t.d.
byggingarlist.
í glæsilegri Leifsstöð á Keflavík-
urflugvelli hefur verið komið fyrir
suðrænum gróðri innanhúss og
sama er í bígerð í Perlunni á
Öskjuhlíð í Reykjavík. Perluna
mætti einnig nefna t.d. Öskjubarm
eða aðeins Barm, sem er í anda
íslenskrar nafngiftar á fjöllum með
ákveðnu lagi og þarf það ekki skýr-
ingar við. Gárungar brygðu sér
þannig á BAR-M-INN en það er
önnur saga sem er e.t.v. ekki til
fyrirmyndar. Einnig hefði mátt
óska sér einhvers konar jarðsögu-
safns í glerhúsinu á hitaveitu-
geymunum fremur en veitingasal
með suðrænum lundum. Það stæði
Hitaveitu Reykjavíkur væntanlega
nær að bera vitni um einstaka þekk-
ingu til fróðleiks og þroska um sögu
veraldar og lands, jarðhitans og
heitá vatnsins. Svo vitnað sé í Sig-
urð Þórarinsson, jarðfræðing, hefði
þannig mátt læra að lesa í landið
og lifa í sátt við landið. Hvernig
væri úr því sem komið er að reyna
að bera niður í náttúru landsins —
jarðsöguna og flóruna — í glerhús-
inu á Öskjuhlíð? Ferðamenn kunna
að meta slíkt og við sjálf mörg
vonandi einnig. Þetta má vera nokk-
ur vandi en eigi að síður er þessu
sjónarmiði komið á framfæri til
umhugsunar.
Ráðhús í Reykjavík
Að lokum enn eitt sem e.t.v. sam-
rýmist ekki því sem á undan er
sagt um náttúruvernd. Ráðhúsið-í
Reykjavík er byggt út í Tjörnina.
Væri e.t.v. athugandi að auka við
uppfyilinguna í Tjörninni til suðurs
og austurs og gera þar hellu-,
blóma-, fugla-, og vatnagarð,
íslenskrar náttúru að sjálfsögðu,
þar sem gott skjól fengist fyrir
norðanáttinni undir suður- og aust-
urhliðum Ráðhússins eins og nú er
við Iðnó. Eins og komið er þyldi
Tjörnin þetta vel ef vandað væri til
verksins. Börn og fullorðnir kynnu
að meta’það að koma þarna til að
gefa fuglunum brauð. Byggingarn-
ar í kringum Tjörnina, við Fríkirkju-
veg, Vonarstræti og Tjarnargötu
og þar með Ráðhúsið, setja mikinn
svip á umhv§rfið og nytu sín vel
frá nefndum vatnagarði við Ráð-
húsið.
Sá sem þetta skrifar er uppalinn
á miðjum Lauf^sveginum í
Reykjavík milli Öskjuhlíðar og
Tjarnar, þar sem staðirnir tveir
voru leikvangur barnanna. Því geta
menn væntanlega fyrirgefið honum
væntumþykjuna til þess svæðis þótt
löngu sé fluttur þaðan.
Vistvernd
Náttúruvernd er hljómmikið orð
og skilst vel en aftur á móti hefur
umhverfisvernd vafist fyrir höf-
undi. Umhverfi er einhvern veginn
fátæklegt orð miðað við t.d. „miljö"
á Norðurlandamálum og „environ-
ment“ á ensku, umhverfi stendur
einfaldlega fyrir „omgivelser“ og
„surroundings" á þeim tungum.
E.t.v. væri nær að kalla þetta „um-
hverfi“ vist (sbr. vistfræði) og þá
hugtakið sem er til umræðu vist-
vernd.
Orðið vist er þjált í samsetning-
um t.d. vistfar sbr. náttúrufar og
veðurfar eða vistlag sbr. landslag
og sjólag. Umhverfisráðuneytið
breyttist þá í t.d. Vistfarsráðuneyt-
ið og norrænt umhverfisár yrði að
norrænu vistverndarári, eða jafnvel
enn betra, norrænu átaki í vistvernd
1990-1991.
„Stöndum vörð um vist og börn
landsins og þá minnug þess að „föð-
urland vort hálft er hafið“.
ERUMFLUn
GEORG ÁMUNDASON & CO,
BÍLDSHÖFÐA 18, SÍMI: 687820-1, FAX: 681180
GLAMOX LJÓS, KATHREIN LOFTNETSEFNI