Morgunblaðið - 11.01.1991, Blaðsíða 30

30
MQRGUNBLAÐIÐ FÖSTUPAGUR 11. JANÚAR 1991
Ólöf Runólfs-
dóttir - Minning
Fædd 18. nóvember 1896
Dáin 2. janúar 1991
Amma mín, Ólöf Runólfsdóttir,
lést á Dvalarheimili aldraðra sjó-
manna í Reykjavík hinn 2. janúar
sl. Amma Ólöf, eins og við barna-
börnin vöndumst á að kalla hana,
hafði um tæplega 20 ára skeið dval-
ist á Hrafnistu. Þótt heilsa hennar
á þessum árum væri ekki sem
skyldi, var banalegan stutt. Hún
veiktist skömmu fyrir jól og var öll
daginn eftir að nýtt ár gekk í garð.
Eins og fólk sem hefur náð henn-
ar aldri mundi hún tímana tvenna.
Hún var fædd í Hólmi í Vestur-
Skaftafellssýslu en ólst að hluta upp
í Svínafelli í Öræfum, í einhverri
afskekktustu sveit á íslandi í þá
daga. Bemskuheimkynnin voru
henni afar kær. Stórbrotin náttúra
þeirra, sambland jökla, eyðisanda
og gróðurvinja setti ævarandi mark
sitt á hana og alla tíð var hún frem-
ur Skaftfellingur en Reykvíkingur,
þótt hún byggi í Reykiavík öll sín
fullorðinsár.
Hún og afi, Þorfinnur Guð-
brandsson múrari, sem lést árið
1967, bjuggu lengst af á Asvalla-
götu 51. Þangað var gott fyrir börn
að koma og fengum við frændsystk-
inin að reyna það. Þótt íbúðin þeirra
væri ekki stór í fermetrum var
heimili þeirra fullt af hjartahlýju,
og ekkert virtist þrengja að þótt
mörg fjörmikil börn ærsluðust í
leikjum svo gömju Skaftfellingamir
mgguðu í myndarömmunum sínum
á veggjunum og glerrúðumar
glömruðu í stássskápnum í stof-
unni. Ég held að þau hafi á margan
hátt verið bæði framúrstefnuleg og
raunsæ í viðhorfum til barna. Þau
vissu að böm þurftu að fá útrás í
bland við hvíld og leituðust við að
veita þeim hvort tveggja. Afí las
ekki einungis fyrir okkur systur
mína þegar við fengum að gista
hjá þeim og sagði okkur sögur;
hann tók líka þátt í því með ömmu
að hræra út hveitilímið og bræða
með okkur vax í ný kerti og inn-
rétta „landnemahúsið“ undir eld-
húsborðinu. Ef svo hittist á að syst-
umar úr Stórholtinu, sem næstar
voru okkur í aldri, væru þar
samtímis okkur var aldeilis glatt á
hjalla og afi og amma tóku virkan
þátt í leikjum okkar og dundi.
Þetta eru þær myndir sem koma
í hugann nú þegar amma Ólöf er
kvödd. Þær tengjast e.t.v. fremur
ámnum þegar hún og afí voru í
fullu fjöri á Ásvallagötunni, en á
seinnj árum þegar hún í hárri elli
dvaldist á Hrafnistu. En þangað var
samt ávallt gott að sækja hana
heim. Hún hélt andlegri heilsu fram
í andlátið; fylgdist grannt með stór-
um hópi afkomenda, reyndi ávallt
að víkja einhveiju að ungviðinu og
spyija þá eldri spjörunum úr. Oft
vék frásögn hennar að æskudögum
og frændgarði hennar og afa. Þá
var skammt í skemmti- og furðu-
sögur og óræð glettni í augum.
Þannig er gott að muna hana
nú þegar langur ævidagnr er að
kveldi runninn. Blessuð sé minning
ömmu Ólafar.
Gísli
Stundum hafa menn áhyggjur
af því hve breitt bil sé milli kyn-
slóða í þessu þjóðfélagi. Það afsann-
ast þó endrum og sinnum og þá
einna helst hjá fólki sem er svo
miklu eldra en viðmælendurnir að
það opnar þeim ævintýraheim skiln-
ings, þroska og þekkingar sem er
svo órafjarri að sá yngri situr berg-
numinn og hlýðir á.
Amma Ólöf, sem nú er farin frá
okkur, var einmitt þannig að bil
milli kynslóða virtist ekki til. Reynd-
ar var hún ekki raunveruleg amma
mín, heldur tengdaamma. Samt
bundumst við strax svo sterkum
böndum að hún var eins og amma
mín. Og þær urðu nokkrar stundirn-
ar sem við áttum saman og þó
fannst manni þær aldrei margar.
Þessari konu kynntist ég fyrir
hálfum öðrum áratug eða svo. Ég
kynntist henni strax af frásögnum
annarra um hana, henni var að
sögn vel áskapað að leika við börn,
gæta þeirra og þroska. Barnabörnin
hennar flest .kynntust litlu heimili
á Ásvallagötu sem var aðeins tvö
herbergi og eldhús, en þó svo stórt
að allir gátu gist — jafnvel þó svo
að hlaða þyrfti rúm úr borðstofu-
stólum til að hver hefði svefnstað.
Þessi hæfileiki að glæða áhuga
barna var henni gefinn allt til hins
síðasta.
Ég minnist þess einnig að þegar
ég fór að slá mér upp með núver-
andi konu minni þá bárust manni
í hendur hlutir sem amma hafði
búið til. Það þóttu köstagripir og
það var alltaf mikil lotning borin á
mínu heimili fyrir vettlingum og
sokkum sem komu frá ömmu. Enda
entust þau plögg von úr viti. Þetta
hamaðist hún við að vinna þótt sjón-
inni færi að hraka.
Þegar við hjónin fórum að heim-
sækja hana með bömin okkar sá
maður marga lexíu í mannlegum
samskiptum. Það var til dæmis
rætt um fjölskyldumál, enda var
hjá okkur enn eitt barnabarnabarn
ömmu á leiðinni og vildi hún henda
reiður á þeim málum. Voru þeir þó
orðnir á sjötta tuginn! Við ræddum
um lífið og tilveruna og sonurinn
11 ára gantaðist við hana. Hann
mátti hafa sig allan við að svara
fyrir sig þegar amma sendi honum
glettin skot, en gleðin er svo ein-
kennandi fyrir hennar fjölskyldu.
Ekki gleymdist litla dóttirin, fjög-
urra ára, sem fann sitthvað að sýsla
við í rúminu hjá ömmu.
Það er gaman að hugsa til þess
að hún tók á móti manni í litla
herberginu á DAS og stundum var
þar margt um manninn, en samt
var alltaf pláss, rétt eins og á
Ásvallagötunni forðum.
Amma hafði reyndar fótaferð
fram undir það síðasta og brá sér
þá jafnvel á bæi, þá komin væri
yfir nírætt, enda hrókur alls fagnað-
ar á mannamótum. Skipti þá litlu
hvort um var að ræða stórafmæli,
ættarmót eða bamaafmæli með við-
eigandi bægslagangi yngri gesta.
Hugur hennar var ávallt fyrst og
fremst hjá fjölskyldunni. Meira að
segja þegar hún lá rúmföst núna
um hátíðimar var henni efst í huga
skírn á nýfæddum afkomanda, sem
án efa nýtur blessunar hennar eins
og hin.
Það er afskaplega einkennilegt
að hugsa til þess að einhver sé far-
inn frá manni sem var svo fastur
punktur í tilverunni að maður hélt
alltaf að það kæmi ekki til mála
að hann hyrfi. En það er þó huggun
harmi gegn að hún háfði fengið að
lifa lengi og naut þess vel. Manni
dettur vart annað í hug en að þá
sofni fólk í friði og sátt við lífið og
tilveruna.
Þá finnst okkur sem eftir lifum
gott að eiga allar hlýju minnipgarn-
ar um ömmu.
Magnús Þorkelsson
í Vesturbænum í Reykjavík
strýkur amma mjúkri hendi um
enni barnabarnsins, fer með bæna-
vers með blíðum málrómi og signir
það fyrir svefninn.
Austur í Ölfusi strýkur hijúf og
vinnuþrútin hendi bóndans, mágs
hennar, um vanga litla frændans,
sem dvelur um stundarsakir í sveit,
kennir honum vers úr sálmi og tal-
ar til hans hlýlegum ástúðarorðum
áður en Óli iokbrá svífur inn um
gluggann.
Nú eru liðin meira en fjörutíu
ár, síðan þau og þeirra kynslóð
miðlaði ungviðinu af þeim brunni,
sem við höfum svo mörg gléymt
að drekka af.
Brunni kærleika, trúar og hlýju.
En eftir sitja kristaltærar og ljúf-
ar minningar um augnablik, sem
aldrei gleymast og munu fylgja
þeim, sem þessi fátæklegu orð
skrifar, til æviloka.
Fólkið af kynslóð Ólafar Runólfs-
dóttur var alið upp í sárri fátækt,
og til þess að forða henni frá hung-
urvofunni, urðu foreldrar hennar
að senda hana í fóstur aðeins sjö
ára gamla.
Það var árið 1903 í dagrenningu
nýbyijaðrar frelsis- og framfaraald-
ar. í sveitum var flest enn með
svipuðu lagi og verið hafði í þúsund
ár og. Ólöf og hennar jafnaldrar
urðu frá blautu barnsbeini að taka
þátt í harðri og miskunnarlausri
lífsbaráttu. Til þess að standast þá
raun andlega og líkamlega varð
þetta fólk að temja sér nægjusemi,
jafnaðargeð og vinnusemi, en þó
umfram allt trú, von og kærleika.
Á 94 ára langri ævi varð Ólöf
vitni að hinum miklu sveiflum í
þjóðlífi 20. aldarinnar, þegar kreppa
og síðan efnishyggja, firring og
lífsgæðakapphlaup komu til sög-
unnar. En hún lét slíkt aldrei hagga
Minning:
Torfhildur Þorsteins
dóttir Blönduósi
Fædd 13. júlí 1897
Dáin 3. janúar .1991
Hin langa þraut er liðin,
nú loksins hlaustu friðinn,
og allt er orðið rótt,
nú sæll er sigur unninn
og sólin björt upp runnin
á bak við dimma dauðans nótt.
Fyrst sigur sá er fenginn,
fyrst sorgar þraut er gengin,
- hvað getur grætt oss þá?
Oss þykir þungt að skilja,
en það er Guðs að vilja,
og gott er alit, sem Guði’ er frá.
(V. Briem)
Með nokkrum orðum viljum við
systkinin minnast ömmu okkar,
Torfhildar Þorsteinsdóttur, Pálma-
lundi, sem lést á héraðshælinu
Blönduósi fimmtudaginn 3. janúar
sl. Við minnumst hennar fyrir
ástúðina og hlýjuna sem hún veitti
okkur alla tíð. Ætíð tók hún okkur
opnum örmum er við komum á
heimili hennar og sagði við okkur
mörg falleg orð sem við munum
ætíð minnast. Margar og miklar
sorgir mátti hún þola og gerði það
með sóma, einnig upplifði hún oft
mikla gleði. Hún gat samt alltaf
huggað og styrkt okkur hvernig
sem á stóð hjá henni. Við erum svo
innilega þakklát fyrir að hafa feng-
ið að þekkja hana og fyrir að börn-
in okkar fengu að kynnast henni
og muna alla hlýjuna sem hún gaf.
Nú þegar leiðir skilja kveðjum við
ömmu okkar með þakklæti fyrir
allt sem hún hefur fyrir okkur gert.
Við vitum að henni líður vel þar sem
hún er nú og það er okkur mikii
huggun. Og vonum við að það sé
líka huggun fyrir syni hennar sem
sjá nú á eftir dásamlegri móður
sinni. Megi góður Guð styrkja þá í
sorg sinni. Við kveðjum elsku ömmu
okkar með þökk í hjarta. Fari amma
okkar í friði og megi góður Guð
-blessa hana.
Frímann, Tolla, Ólöf,
Sigurgeir og Jóhanna
Þorsteinsbörn.
Hún elsku amma okkar, Torfhild-
ur Þorsteinsdóttir, er dáin.
Alltaf komum við til hennar
ömmu þegar við vorum á leið okkar
suður eða norður eða að fara með
strákana í sveitina. Alltaf tók amma
á móti okkur fagnandi með veislu-
borð fullt af tertum, kökum og rist-
uðu brauði sem var sérpöntun okk-
ar einu sinni og aldrei gleymdist
eftir það. Sultutertan með glassúrn-
um og súkkulaðinu verður alltaf
sérstök ömmuterta í mínum huga
og aldrei var hægt að ná bragðinu
sem var af tertunni hennar ömmu.
Amma var ákveðin í að hafa til
mat handa okkur þegar við færum
suður núna fyrir jólin og hafði orð
á því að verst væri að hún hefði
ekki getað haft matinn. Svona
hugsaði hún alltaf um aðra.
Fyrir stuttu sátum við amma
saman og rifjuðum upp æskuár
okkar systkinanna en við fæddumst
bæði í herbetginu inn af eldhúsinu
á Pálmalundi hjá ömmu og Nóna.
Þá var alltaf nóg pláss fyrir alla
þótt húsakynnin væru ekki stór.
Amma kallaði mig alltaf „hnút-
una“ sína og pijónaði heil ósköp
af fötum á mig enda var ég fyrsta
stelpan af börnum hennar og barna-
bömum. Hún sagði mér að oft hefði
Jónas bróðir komið inn þegar hann
var úti að leika sér og beðið um
rúgbrauð og heilhveitibrauð saman,
amma mín og mikið smjör. Það var
sérstakur gleðihreimur í rödd henn-
ar þegar hún minntist æskuára
okkar. Já, hún hafði gott minni allt
tii loka og sendi okkur öllum, fólk-
inu sínu, pakka fyrir jól og afmæli.
Hún pijónaði mikið og flest höf-
um við fengið frá henni lopapeysu
eða peysur í gegnum árin.
Það er erfitt að trúa að amma
skuli vera farin þar sem við erum
rétt búin að taka upp jólagjafirnar
frá henni og talá við hana í síma
um jólin og ennþá sendi hún okkur
aukapakka með vettlingum handa
imitiyti uy»
sér né hafa áhrif á hegðun sína og
viðhorf. Þegar hún missti lífsföru-
nautinn sinn ljúfa fyrir 23 árum,
höfðu þau búið í lítilli íbúð og alla
tíð orðið að fara vel með þá tak-
mörkuðu fjármuni, sem unnið var
hörðum höndum fyrir. Við nútíma-
fólkið stærum okkur af velferðar-
kerfinu, sem byggist meðal annars
á stofnunum, sem eiga að sjá um
uppeldi og þroska bamanna. En
mér býður í hug að eðlislægir og
innprentaðir hænleikar kvenna af
kynslóð Ólafar til þess að rækta
og hlúa að fögru og innihaldsríku
fjölskyldulífi hafi oft á tíðum tekið
langt fram því, sem margt nútíma-
bamið fær í veganesti. Að minnsta
kosti eru minningamar um fjölmörg
augnáblik á borð við þau, sem ég
minntist á í upphafi, gimsteinar,
sem glóir á í minningunni um ömm-
una barngóðu, sem alltaf mátti vera
að því að leika við litlu skinnin,
hlúa að þeim, halda yfir þeim vernd-
arhendi og blessa þau.
Hún og Þorfinnur höfðu sérstakt
lag á því að gera litla heimilið sitt
að stað, sem bókstaflega laðaði alla
til sín og alla tíð var þannig farið
með Qármunina, að hægt var að
bjóða af örlæti. Fráfall hans var
mikill missir fyrir hana, sem alla
tíð hafði lifað og hrærst fyrir heimil-
ið og afkomenduma. Þess vegna
var ekki annað hægt en dást að
því, hve það varð léttara og léttara
yfír henni síðustu árin, sem hún
dvaldist á Hrafnistu. Áð minnsta
kosti fannst mér hún verða æ
spaugsamari við mig, eftir því sem
hún eltist, og margir aðrir höfðu
orð á hinu sama. Það hafði oft ver-
ið rætt um það, að við flygjum ein-
hverrt tíma saman austur í Öræfa-
sveit, þar sem hún ólst upp frá sjö
ára aldri til rúmlega tvítugs, en
ævinlega kom bágt heilsufar í veg
fyrir það. Svo var það skyndilega
fyrir nokkram árum, að hún sló allt
í einu til. Þá var liðin meira en
hálf öld, síðan hún hafði komið
þangað. „Það er ekki vegna þess
að heilsan sé neitt betri, sem ég slæ
bara til núna, heldur vegna þess,
að nú hef ég lifað svo miklu lengur
en ég mátti eiga von á, að gerir
bara ekkert til, þótt ég taki þessa
áhættu."
Þá næturstund, sem ég var hjá
henni, þegar hún lá þungt haldin
banaleguna, rifjaði hún upp forna
gamansögu frá bernskudögum
sínum, sem hún hafði sagt mér í
Öræfaferðinni og hagaði máli sínu,,
eins og ekkert amaði að henni, þótt
hún ætti orðið erfitt um mál. Þegar
ég sagðist vera kominn til þess að
veita henni eitthvert brot af þeim
styrk, sem hún hafði veitt mér
hættulega veikum sem barni, jánk-
fjölskyldunni, vandlega merkta
hveijum heimilismanni. Já, enn var
. hún að pijóna.
Amma bjó áður í sveit og eftir
að hún flutti til Blönduóss hafði hún
kýr, kindur og hænsni og oftast
átti hún líka hunda og ketti. Hún
var dýrum góð og mátti ekkert
aumt sjá. Man ég eftir henni hlaup-
andi á eftir kettinum til að bjarga
frá honum más.
Amma hafði gaman af garðrækt
og gróðursetti á hveiju vori í garð-
inum sínum og oft vorum við sem
yngri erum hálf skömmustuleg yfir
leti okkar þegar við hringdum í
ömmu síðustu ár og hún hafði ver-
ið úti í garði að saga greinar og
planta blómum og taka upp kartöfl-
ur þrátt fyrir háan aldur.
Amma las líka mikið bæði bækur
og dönsk blöð og var fróð um ýmsa
hluti, kvennamál, stjórnmál og ann-
að heima fyrir og ýmis málefni í
öðrum löndum og hún hafði skoðun
á hlutunum allt til síðasta dags og
þegar við ræddum saman var það
eins og að ræða við jafnaldra, mað-
ur gleymdi alveg aldursmuninum
og því að hún hafði lifað allt aðra
tíma.
Mömmu var hún alltaf sem besta
móðir og hugsaði til hennar eins
og eins af bömum sínum.
En amma var orðin þreytt og
þráði að sofna og treysti því að
sonur hennar tæki á móti henni.
En eins og bróðir minn sagði: Þeg-
ar amma er farin förum við að
i.unii'i uiv iAimiunv»t uuuuy imjyuii