Morgunblaðið - 20.01.1991, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR i20. JANUAR 1991,
19
Þrjar Scud-flaugar hæfa Tel
Aviv á hvíldardegi gyðinga
Tel Aviv, Nikósíu. Reuter.
ÍRAKAR skutu þremur Scud-eldflaugum á Tel Aviv í ísrael
í gærmorgun á hvíldardegi gyðinga, en nóttina áður komu1
átta flaugar af þessu tagi niður í íbúðahverfum Haifa og
Tel Aviv. Bandaríkjastjórn hefur lagt hárt að ísraelum að
hefna ekki árása frá írak en láta heldur fjölþjóðlega hern-
um á Persaflóasvæðinu það eftir. Ehud Olmert heilbrigðis-
málaráðherra ísraels sagði hins vegar eftir seinni árásina
í gærmorgun að hefndaraðgerðir af hálfu Israela sjálfra
væru óumflýjanlegar.
Sextán manns særðust í eldflauga-
árásinni í gærmorgun og voru fluttir
á sjúkrahús en ljórír þeirra fengu
að fara heim eftir að gert hafði ver-
ið að sárum þeirra. „Meiðsli allra 16
voru lítilvæg," sagði yfirlæknir Ic-
hiloy-sjúkrahússins.
Loftvarnarflautur voru þeyttar
kiukkan 7.20 að staðartíma, klukkan
5.20 að íslenskum tíma, og útvarpið
varaði samstundis við eiturvopnaár-
ás. Nokkrum mínútum síðar skullu
eldflaugarnar til jarðar en skömmu
eftir árásina var tilkynnt að í flaug-
unum hefðu verið venjulegar
sprengihleðslur en ekki eiturefna
sprengjur og hættuástandi aflétt.
Samkvæmt upplýsingum banda-
ríska vamarmálaráðuneytisins var
flaugunum skotið frá vesturhluta
Bruni olíulinda í
Kúveit gæti dregið
úr monsúnregni
T iin/l/iniim Hoilir Tnin/rnnnli
Lundúnum. Daily Telegraph.
BRYNNU allar olíulindir í Kúveit I
yrðu afleiðingarnar í versta til-
felli þær að reykur gæti dregið |
úr regni í Suðaustur-Asíu, þar sem
meira en milljarður manna treyst-
ir á sumar-monsúnregn, og óson-
lagið gæti þynnst tímabundið yfir
norðurhveli jarðar. Þetta kemur
fram í skýrslu Bresku veðurfræði-
stofnunarinnar sem gerð var að
beiðni bresku ríkisstjórnarinnar.
Spáin var gerð með aðstoð tölvu-
líkans en niðurstöðunum var hald-
ið leyndum þar til eftir að átökin
við Persaflóa brutust út.
Breska umhverfisráðuneytið fól
stofnuninni að segja fyrir um hvað
gerðist ef olía, sem samsvaraði 80
milljónum tonna ársframleiðslu Kú-
veita, brynni á einu ári. Niðurstaðan
varð sú að tvær milljónir tonna af
brennisteinsoxíði, 500 þúsund tonn
af nituroxíði og 60 milljónir tonna
af kolefni og koltvísýringi færu út í
andrúmsloftið. Sex hundraðshlutar
olíunnar myndu breytast í fimm millj-
ónir tonna af reyk. Á þessum for-
sendum spáði stofnunin eftirfarandi
áhrifum: Svartur reykur frá eldstrók-
unum gæti dregið úr dagsbirtu og
hitastigi yfir daginn í nágrenni Kú-
veits. Ef reykurinn yrði nægilega
þéttur og næði upp í efri hluta gufu-
hvolfsins, gæti bruninn haft áhrif á
Iandsvæðum í mikilli fjarlægð frá
Kúveit. Áhrif á hitastig andrúmslofts
alls heimsins yrðu að öllum líkindum
óveruleg en reykský sem færu undan
vindi myndu skyggja á sólu og draga
þannig verulega úr hitastigi við yfír-
borð jarðar, sem aftur gæti dregið
úr monsún-regni yfir landsvæðum í
Suðaustur-Asíu. Ef reykurinn næði
til ósonlagsins gætu agnir og nit-
uroxíð valdið þynningu lagsins yfir
norðurhveli jarðar. Samt sem áður
myndu áhrifin við yfirborðið ekki
verða langvarandi. Súrt regn vegna
brennisteins- og niturefnasambanda
yrði talsvert yfir Kúveit en myndi
sennilega ekki hafa alvarlegar
langtímaafleiðingar á stóru svæði.
Nálægt Kúveit og á þeim svæðum
sem reykur færi yfir undan vindi
yrði þéttleiki neðstu.hluta ósonlags-
ins sambærilegur við reyk- og út-
blástursmengun (,,smog“) í borgum
á borð við Los Angeles. Koltvísýring-
ur sem færi út í andrúmsloftið hefði
óveruleg áhrif til hækkunar hitastigs
á jörðinni. Veðurfræðistofnunin
sagði að í spánni væru margir óvissu-
þættir sem stöfuðu af lítilli þekkingu
á mörgum þáttum, allt frá einkenn-
um reyksins til efnahvarfa, sem
gætu átt sér stað, og veðurskilyrða
þegar bruninn yrði.
Talsmaður breska umhverfisráðu-
neytisins sagði að morisúhfegn'hefði
áður brugðist og lönd eins og Indland
hefðu þróað aðferðir til að bregðast
við því.
íraks. Hefðu þær farið um jórdanska
lofthelgi eins og í fyrri árásinni. ír-
aska útvarpið sagði að 11 flaugum
hefði verið skotið en það hefur hvorki
verið staðfest af hálfu yfirmanna
fjölþjóðahersins né liggur fyrir hvar
þær kynnu að hafa komið niður.
Ein flauganna kom niður á járn-
bent steinsteypuskýli og skildi eftir
sig 2,5 metra djúpan og sjö metra
breiðan gíg. Onnur kom niður
skammt frá byggingum varnarmála-
ráðuneytisins í miðborginni. Þykir
mildi að flaugarnar komu niður á
tiltölulega opnum svæðum og tjón á
mannvirkjum varð því ekki jafn mik-
ið og aðfaranótt föstudags þegar
fjöldi íbúðarhúsa í Haifa og Tel Aviv
laskaðist. í þeirri árás særðust 12
óbreyttir borgarar.
Fjölþjóðaherinn sem haldið hefur
uppi linnulausum loftárásum á hem-
aðarleg skotmörk í írak hefur ekki
tekist að eyðileggja alla eldflauga-
skotpalla íraka en það hefur verið
einn megin tilgangur árásanna. Tals-
menn Bandaríkjahers sögðu að skot-
palla sem enn kynnu að vera eftir
væri ákaft leitað til þess að draga
úr möguleikum íraka á árásum á
Israel. I gær skýrði Tom King varn-
armálaráðherra Bretlands frá því að
í fyrrinótt hefðu breskar njósnaflug-
vélar fundið nokkra færanlega
Scud-palla og önnur falin hernaðar-
mannavirki sem sprengjuflugvélar
hefðu síðan grandað.
Reykjarmökkur stígur til himins eftir eldflaugaárás íraka á Tel Aviv
í gærmorgun.
íslendingar eiga mikið undir
skiótum sigri bandamanna
eftir Guðmund Sv. Hermannsson
ÓVISSA. Það orð lýsir best ástandinu í efnahagsmálum
heimsins. Allra augu beinast að Persaflóa og fréttir af
velheppnuðum árásum bandamanna, og eldflaugaárásum
íraka á ísraelsmenn sveifla olíuverði, gengi og kauphall-
arviðskiptum til og frá. Það eina sem er nokkurn veginn
víst, er að flestar þjóðir, og íslendingar þar á meðal,
eiga mikið undir því að bandamenn vinni skjótan sigur
í stríðinu við Persaflóa.
verð á unninni olíu, gasolíu, svar-
tolíu og bensínu, þurfa ekki að
fylgja nákvæmlega verði á hráolíu.
Þá er gert er ráð fyrir því að
30% olíuverðshækkun þýði um það
bil 1% hækkun á framfærsluvísi-
tölu. Það myndi kalla á aðrar
hækkanir, svo sem á á gjaldskrám
samsöngufyrirtækja, og einnig er
líklegt að kröfur um launahækkan-
ir yrðu háværar.
Á móti má sennilega færa rök
fyrir því að útflutningsvörur Islend-
inga hækki fremur í verði ef ófrið-
urinn dregst á langinn, en menn
treysta sér þó ekki til að segja fyr-
• ir um slíkt með óyggjandi hætti.
Álversáformum frestað?
Samdráttur og krepputal hefur
einkennt efnahagslíf Vesturlanda
upp á síðkastið. Hins vegar er það
almennt álit hagfræðinga að verði
Persaflóastríðið stutt muni efna-
hagslífið rétta fljotlega við aftur.
En dragist stríðið á langinn muni
enn frekar draga úr úr trausti í
efnahagslífinu og samdrátturinn í
efnahagsmálum heimsins aukast.
Áhrif Persaflóastríðsins koma
einna beinast fram í verði á olíu
og þar hafa orðið dagsveiflur eftir
því hvernig stríðstaðan er metin.
Hagfræðingar telja flestir, að verði
stríðið stutt, og því ljúki með afger-
andi sigri bandamanna, geti olían
lækkað í 15-17 dollara hráolíutunn-
an, eða í svipað verð og var ýágúst
fyrir innrás íraka í Kúveit. Á móti
geti olíuverð hækkað stórlega við
langvarandi stríð, í allt að 50-70
dollara á hráolíufatið.
Níu milljarða olíureikningur
Þjóðhagsstofnun áætlar að olíu-
reikningur Islendinga verði 9 millj-
arðar króna á þessu ári, og miðar
þá við 25 dollara grunnverð á hrá-
olíu. Þetta verð gæti tvöfaldast eða
lækkað um helming og hver 10%
í því dæmi eru talin svara til um
900 milljóna króna.
Olíuverðið hefur bein áhrif á
íslensk efnahagsmál. Þannig er
olíukostnaður um 10% af tekjum
botnfiskveiðiflotans og 30% olíu-
verðshækkun myndi því lækka
tekjurnar um 2-3%. Þetta eru þó
ekki nákvæmir útreikingar, því
Persaflóastríðið gæti haft áhrif
á fyrirætlanir Atlantsálshópsins
um að reisa hér álver. Það gerðist
raunar með beinum hætti í vik-
unni, þegar forstjórar álfyrirtækj-
anna hættu við samráðsfund vegna
þess að þeim var bannað að ferð-
ast af öryggisástæðum. En því er
jafnvel spáð af sumum, að álfyrir-
tækin muni fresta ákvörðun um
byggingu álvers á grundvelli efna-
hagsástandsins í heiminum, ekki
síst í ljósi þess að álverð hefur
verið mjög lágt undanfarið. Og
haldi samdráttur á almennri efír-
spurn í heiminum muni það lækka
álverðið enn frekar vegna þess að
þá minnki eftirspurn eftir varanleg-
um neysluvörum meira en öðrum.
Þá hefur þrengt að á fjármagns-
markaði, m.a. vegna óvissunnar í
heimsmálum og fjármálastofnanir
eru ekki eins fúsaPög áður að
leggja fé í stórar framkvæmdir eins
og álversbyggingin er.
Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra
segist þó ekki efast um að álmálið
sé enn jafn sterkt og áður, eins og
hann komst að orði. „Kringum-
stæðurnar hafa að vísu breyst, og
hvort þær tefja málið lengur eða
skemur treysti ég mér ekki til að
meta. Þarna þarf, þegar öll kurl
koma til grafar að fínna viljann og
ég er vongóður um að hann finnist
hjá öllum aðilum málsins," sagði
Jón. Og Robert G. Miller aðstoðar-
forstjóri Alumax tekur í sama
streng í frétt í Morgunblaðinu í
dag.
Jón Sigurðsson segir að
langtímaspár um álverðsþróun hafi
ekki breyst þrátt fyrir síðustu at-
burði. „Eg hef nýlega rætt þetta
við helstu álmarkaðsráðgjafa
Landsvirkjunar og iðnaðarráðu-
neytisíns, og þeirra skoðun er sú
að þegar horft er fram á við sé
engin ásætæða til svartsýni um
álmarkað og álframleiðslu, og um
orkuverð til okkar.“
Á það hefur einnig verið bent,
að álverð hafi tilhneygingu til að
breytast óháð öðrum hagsveiflum.
Þannig hafi alltaf verið búist við
að álverð yrði frekar lágt á þessu
ári vegna aukinnar framleiðslu í
heiminum. Samkvæmt upplýsing-
um frá iðnaðarráðuneytinu var ál-
verð mjög hátt árið 1988 en hefur
síðan lækkað jafnt og þétt. í spám
sé búist við að verðið komist í lág-
mark á þessu ári en fari svo aftur
að hækka og nái nýju hámarki
árið 1995.
Dollari enn veikur
Efnahagsþróun í Bandaríkjunum
ræður miklu um éfnahagslífið ann-
arsstaðar og þar hafa verið miklir
erfiðleikar. Bandaríkjadollar féll í
verði á síðasta ári og það fall gæti
enn haldið áfram sökum verulegs
viðskipta- og fjárlagahalla. Þá er
talið líklegt, að frekar dragi úr fjár-
magnsshreyfíngum til Banda-
ríkjanna en þær beinist meira til
Evrópu á innri markað Evrópu-
bandalagsins. Einnig þykir margt
benda til þess að Japanir dragi úr
fjárfestingum í Bandaríkjunum,
sem hafa verið miklar undanfarið.
Arnór Sighvatsson hagfræðing-
ur hjá Seðlabankanum segir að á
tímum óstöðugleika hafi dollarinn
jafnan styrkst, sem svo hafi ekki
orðið raunin undanfarið. „Þótt
fyrstu viðbrögðin við stríðinu við
Persaflóa verði ef til við til að
styrkja dollarann ér líklegt að aðr-
ir þættir nái fljótlega yfirhöndinni.
Og menn eru að spá því að dollar-
inn haldi áfram að lækka fram á
þetta ár.“
Arnór sagði að gengi dollarans
skipti nú minna máli fyrir gengi
íslensku krónunnar en áður og
áherslan þar væri nú jafnmikil á
Evrópugjaldmiðla, svo sem enska
pundið. Hins vegar hefðu alþjóðleg-
ar gengissveiflur eðlilega talsverð
áhrif hér, og tíma tæki til að jafna
sig á þeim. —
Raunvextir að lækka
Á síðasta ári var álag á alþjóð-
legum lánamörkuðum mikið, en
undanfarið hafa raunvextir samt
sem áður lækkað verulega, sérstak-
lega í Bandaríkjunum. Því er spáð
að raunvextir geti enn lækkað, ef
samdrátturinn heldur áfram og
fyrirtæki leggja fjárfestingaráform
á hilluna.
En eins og áður sagði setur
óvissan mestan svip á ástandið.
„Fólk er ekki aðeins að spekúlera
í efnahagslegum afleiðingum at-
burða úti í heimi, heldur einnig í
því hvað aðrir haidi að þessai- efna-
hagslegu afleiðingar verði. Ákvarð-
anirnar verða því töluvert flóknar,"
sagði Arnór Sighvatsson.