Morgunblaðið - 20.01.1991, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. JANÚAR 1991

MORGUNBLAÐIÐ
Ð SUNNUDAGUR 20. JANU.
AR 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Eystrasaltsríkin í
skugga Persa-
flóastríðs
Fólkið í lýðveldunum þremur
við Eystrasalt berst nú fyrir
lífi sínu, frelsi og sjálfstæði í
skugga Persaflóastríðsins. Hinar
alþjóðlegu sjónvarpsstöðvar sýna
þeirri baráttu nánast enga at-
hygli, eins og við íslendingar get-
um nú fylgzt með frá degi til
dags. En þótt sú barátta sjáist
ekki á sjónvarpsskjám er hún
kaldur veruleiki eftir sem áður. •
Blaðamaður Morgunblaðsins,
sem þessa dagana er á ferð í
Eystrasaltsríkjunum ásamt Jóni
Baldvin Hannibalssyni, utanríkis-
ráðherra, lýsti ástandinu í Riga
með þessum orðum: „Andrúms-
loftið í miðborg Riga er ólýsan-
legt. Þúsundir Letta, margir
komnir allt að tvö þúsund kíló-
metra leið til þess að standa vörð
um Iýðveldið, ganga um götur,
sumir gyrtir gasgrímum. Þeir
syngja þjóðernissöngva eða ræða
saman við yl frá varðeldum, sem
kveiktir eru á flestum götuhorn-
um. Fólkið er óvopnað og staðráð-
ið í að veija frelsi sitt fyrir Rauða
hemum með lífi sínu.“
Utanríkisráðherra Litháa sagði
á fundi með blaðamönnum í gær,
að um líf eða dauða væri að tefla
fyrir litháiska ráðherra og þing-
menn, sem eru innilokaðir í þing-
húsinu í Vilníus.
Við þessar aðstæður er ferð
Jóns Baldvins Hannibalssonar,
utanríkisráðherra, til Eystrasalts-
ríkjanna hin mikilvægasta. Hún
undirstrikar einhuga stuðning
íslenzku þjóðarinnar við smáþjóð-
ir, sem hafa í áratugi barizt gegn
sovézkri kúgun og tilraunum
Moskvuvaldsins til þess í raun að
1 1 A EKKERT
A A *er líklegra
en umræðan um Evr-
ópubandalagið eigi
enn eftir að skipta
þessari litlu þjóð í
tvær andstæðar fylk-
ingar og þurfum við þó fremur á
öðru að halda. Flokkarnir geta auð-
veldlega riðlazt végna deilna og
sársaukafullra átaka og nýjar þver-
pólitískar hreyfingar haslað sér völl.
Forysta stjórnmálamanna er nú um
stundir ekki svo beysin víst sé þeir
gætu komið í veg fyrir upplausn
einsog gömlu karlamir gátu þó,
hvaðsem öðru líður, enda er þjóðfé-
Iagið gjörbreytt og áhrif fjölmiðla
með þeim hætti þeir gætu auðveld-
lega stuðlað að slíkri upplausn. í
fjölmiðlum nútímans er allra veðra
von. Þegar að því kæmi væri því
viturlegast að leyfa þjóðinni sjálfri
að ráða ferðinni og skjóta málinu
einfaldlega til hennar á því stigi
þegar ekki yrði undan vikizt að
taka ákvörðun. Þjóðin verður að lifa
við eigin ábyrgð. Ef við getum ekki
treyst þjóðinni sjálfri fyrir framtíð
sinni, þá getum við ekki treyst öðr-
um. Sjálfum væri mér ekkert ljúf-
ara en lúta meirihlutanum, ef hann
væri ótvíræður — og skipti þá ekki
máli hvort ég væri sammála honum
eða ekki. Slík málsmeðferð væri
Iýðræði í verki og allt annars eðlis
en höktið í stjórnmálamönnum sem
sigla einatt eftir kompásskekkjum
og þeyta þokulúðra jafnt í sól og
regni. Færi því bezt á að þjóðarat-
kvæði réði úrslitum eftir víðtæka
upplýsingamiðlun sem verið hefur
í lágmarki. Þetta á eínnig við um
önnur þverpólitísk vandamál einsog
kvótakerfíð sem énginn flokkur er
í stakk búinn að leysa.
En áðuren kæmi að slíkri úrslita-
ákvörðun gæti verið skynsamlegt
að gera hið fyrsta sérsamning við
Evrópubandalagið einsog Mitter-
-fand hefur bent á og
útvíkka samning okk-
ar við það einsog
Thatcher sagði við
Steingrím Hermanns-
son. Þessi mikilvægi
viðskiptasamningur
er stórt gat í tollmúrnum og endur-
bættur nægði hann okkur í bili, ég
tala nú ekki um ef allur fískur yrði
tollfijáls éinsog iðnvamingur.
Þó væri líklega ákjósanlegast til
að halda öllu landinu í byggð, svo
þverstæðukennt sem það er, ef toll-
ar hækkuðu á óunnum fiski, en
lækkuðu á fullunnum fiski. Þá flytt-
um við ekki út atvinnu einsog nú
og fiskvinnslustöðvar þyrftu ekki
að starfa í erfiðri samkeppni við
sjálfa okkur um hráefni einsog
óunninn gámafísk. Erlendir fisk-
verkendur eiga ekki að geta haft
áhrif á stjómun fiskveiða okkur eða
ráða henni, nóg er nú samt.
Þannig gæti „réttur" tollur aukið
stopula atvinnu um land allt — og
drýgt útflutningstekjur okkar. Toll-
frelsi gæti, einsog margvísleg
lífsgæði önnur, orðið okkur skeinu-
Hættara en viðnámið. Það er afturá-
móti einsog annað erfiði; stælir
vöðvana.
En slíkar tollabreytingar gætu
þá einnig leitt til þess minna yrði
keypt af íslenzkum fiski, en um það
getur þó enginn fullyrt að óreyndu.
Evrópubandalagið þarf ekki síður
á íslenzkum físki að halda en við á
markaði þess. En íslenzk fiskimið
era friðhelg.
Okkur liggur ekkert á og sér-
staða okkar er mikil, þótt vel megi
vera unnt sé að ná fyrrgreindum
markmiðum með gagnkvæmum
samningi EFTA og EB um efna-
hagssamstarf. En nú gildir að hrapa
ekki að neinu, svo mikið sem er í
húfi. Vanda þarf málatilbúnað alian
og efla einingu með þjóðinni. Að
reynslu fenginni getum við svo
ákveðið eftir aðstæðum, hvort og
HELGI
spjall
þurrka þær út með því að flytja
fólk frá Eystrasaltsríkjunum til
annarra hluta Sovétríkjanna og
Rússa í staðinn inn í þess lönd.
Þótt við íslendingar,séum fáir
og smáir hefur berlega komið í
ljós, að Eystrasaltsrikin og þá
ekki sízt Litháar meta mikils þann
siðferðilega og pólitíska stuðning,
sem við höfum veitt þeim, auk
þess, sem aðild okkar að fjölmörg-
um alþjóðasamtökum gerir okkur
kleyft að tala máli þessara þjóða
á vettvangi þeirra samtaka, eins
og utanríkisráðherra hefur gert
hvað eftir annað. Það þýðir, að
rödd Eystrasaltsþjóðanna heyrist
á alþjóðavettvangi, þótt aðrar og
stærri þjóðir hafi veitt þeim lítinn
stuðning vegna eigin pólitískra
hagsmuna.
Hvorkir við né aðrir á Vesturl-
öndum vitum hvað er að gerast í
Moskvu. Sovétríkin eru í upp-
lausn. Þar fer fram harðvítug
valda'oarátta. Einræðisöflin eflast
á ný. Skriðdrekarnir í Vilníus fyr-
ir rúmri viku sýndu það, svo ekki
verður um villzt. Smáþjóðirnar við
Eystrasalt munu ekki endur-
heimta sjálfstæði sitt með vopn-
um. Barátta þeirra hlýtur að verða
háð með tilvísun til sögulegra
staðreynda, laga og réttar. Þess
vegna er stuðningur umheimsins
og þá ekki sízt nágrannaþjóða á
Norðurlöndum þeim svo mikil-
vægur.
Stundum er talað um, að við
íslendingar þurfum að sýna frum-
kvæði á alþjóðavettvangi. Frelsis-
barátta Eystrasaltsríkjanna er
málefni, þar sem stuðningur okk-
ar og frumkvæði skiptir máli. Við
höfum engra þeirra hagsmuna að
gæta gagnvart Sovétríkjunum,
sem há okkur í þeim efnum. Við
getum beitt okkur af fullum krafti
í þágu þessara þjóða og eigum
að gera það. Við eigum að nota
hvert tækifæri, sem gefst til þess
að kynna málstað þeirra og herða
á kröfum þeirra. Vonandi verður
ferð utanríkisráðherra til þessara
ríkja nú til þess að efla þessa
baráttu mjög af okkar hálfu.
hvenær við sækjum um aðild. En
við eigum ekki að koðna niður í
óvissu.
Nú gildir ekki einungis að halda
saman heldur halda sér saman eins-
og Bjömstjeme Björnson sagði á
sínum tíma þegar umræður um
sjálfstæði Noregs vora á viðkvæmu
stigi 1904 eða ’05. Það er hægt að
tala um viðkvæm mál án þess tala
af sér.
1 -I 1 ENGINN VAFI ER Á
X X A «því margt fólk á íslandi
telur það þrautalendingu að ganga
í Evrópubandalagið, en gæti hugsað
sér það til að losna við forsjá skatt-
glaðra íslenzkra stjómmálamanna
og forsjárhyggju þeirra; það væri
margt í söíumar leggjandi til að
þurfa ekki að hlíta leiðsögn þeirra.
Þá væri betra að lúta Brassel. Ég
hef aðminnstakosti oft heyrt þetta
sagt og er það harla íhugunarvert
og raunar sorglegt. Við eram að
vísu ekki hnípin þjóð lengur. En við
eram í vanda.
1 in ÞÁ KÆMI ÞAÐ SÍZT
X A^i*af öllu á óvart, þegar
fiskimiðin verða komin á hendur
fárra útvaldra sem sleppa engu
nema í fulla hnefana, þótt almenn-
ingi yrði nákvæmlega sama hvort
miðin yrðu gróttakvörn þeirra eða
útlendinga. Og þá fyrst sættust
menn á að EB-mönnum yrði leyft
að nýta þessa friðhelgu auðlind. Það
yrði eftir öðru fólk sætti sig fremur
við útlent auðvald en innlent. Rang-
læti kallar aldrei á réttlæti, heldur
röng viðbrögð. Og meira ranglæti.
Ábyrgð kvótamanna gæti því orðið
meiri en þeir væra menn til að
axia. „Réttlæti" þeirra gæti orðið
af svipuðum toga og lýst er í ís-
landsklukkunni.
M.
(meira næsta sunnudag.)
HEIMURINN HEFUR
staðið á öndinni und-
anfarna sólarhringa
vegna atburðanna við
Persaflóa, sem leiddu
að lokum til þess að
fjölþjóða herliðið lét
til skarar skríða gegn Saddam Hussein
og írökum aðfaranótt fimmtudagsins að
íslenskum tíma. Á fyrstu klukkustundun-
um sýndi_ liðsaflinn yfirburði sína í lofti
og þegar íslendingar vora að fara á fætur
að morgni fimmtudagsins gátu þeir séð í
sjónvarpi samtöl við flugmenn sem höfðu
flogið yfir Bagdad og fögnuðu þeim
árangri, sem þeir töldu sig hafa náð með
öflugum vopnum sínum. Að morgni föstu-
dagsins blöstu síðan við afleiðingar af flug-
skeytaárás íraka á ísrael. Þannig á þetta
ef til vill eftir að vera um nokkurra daga
ef ekki vikna skeið. Þótt sótt hafi verið
gegn írökum af miklum mætti fyrsta sólar-
hring átakanna og mörg mikilvæg hernað-
arskotmörk eyðilögð, ráða þeir enn yfir
afli, sem þeir beita á meðan þeir hlýða
ofríkismanninum Saddam Hussein.
John Simpson, fréttamaður BBC, breska
ríkisútvarpsins, sem var í Bagdad lýsti því
eins og starfsbræður hans frá bandarísku
sjónvarpsstöðinni CNN, sem fyrir augu
bar í írösku höfuðborginni þegar sprengj-
urnar féllu. Þegar dagur rann eftir fyrstu
árásamóttina sagði breski fréttamaðurinn
að það væri undarlegt að sjá sprengjur
eða flugskeyti lenda á byggingum í ná-
grénni hótelsins, þar sem hann dvaldist,
án þess að sjá flugvélarnar sjálfar eða
heyra í þeim. Þarna vora ef til vill ekki
neinar flugvélar á ferð heldur stýriflaug-
ar, einskonar mannlausar. flugvélar, sem
skotið er úr skipum og flugvélum á fyrir-
fram ákveðin skotmörk. Nákvæmnin er
mikil og skeytin rata eftir krákustígum á
áfangastað. Unnt er miða þeim á hluta
byggingar og senda fleiri en eitt nákvæm-
lega á sama staðinn og þannig virðist
mörgum stjómarbyggingum í Bagdad hafa
verið eytt.
Fréttamennirnir undraðust hve lengi
þeir fengu að sinna störfum sínum í hjarta
Bagdad og gátu verið í sambandi við
umheiminn. Töldu þeir líklegt, að Hussein
þætti það þjóna áróðursstöðu sinni að
umheimurinn fengi að fylgjast með árás-
unum á höfuðborgina. Kannski reiknaði
hann með að sprengjur fjölþjóðaheraflans
myndu binda enda á störf fréttamann-
anna. Svo var ekki enda voru valin hernað-
arleg skotmörk en ekki hótel eða íbúða-
hverfi, eins og urðu fyrir árás íraka á Tel
Aviv og Haifa í ísrael.
Fyrir hinn almenna hlustanda eða áhorf-
anda sem sat í vetrarmyrkrinu og snjókom-
unni á íslandi var þetta allt harla óraun-
verulegt en um leið staðfesting á þeirri
gífurlegu tækni sem nú er fyrir hendi til
að koma boðum á milli manna og upplýsa
þá um, hvað er að gerast hvarvetna í heim-
inum á sömu stundu og það gerist. Er
sorglegt til þess að vita, að þessi upplýs-
ingatækni öll skuli ekki hafa dugað til að
koma Saddam Hussein í skilning um að
hann ætti að draga herafla sinn á brott
frá Kúveit, áður en frestur öryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna til þess rann út
klukkan fimm að morgni síðastliðins mið-
vikudags að íslenskum tíma.
Það liðu um 19 klukkustundir frá því
að frestur Sameinuðu þjóðanna rann út,
þar til fyrstu sprengjurnar féllu á Bagdad.
Löngum hafði verið sagt að bandamenn
myndu gera fyrstu atlöguna að Hussein
með stýriflaugum og flugvélum í skjóli
myrkurs. Það gekk eftir og má segja, að
fyrsta tækifæri til slíkrar árásar hafi verið
notað, þar sem það var farið að birta af
degi í Irak, þegar fresturinn rann út á
miðvikudagsmorgun. John Major, forsæt-
isráðherra Breta, sagði frá því á firrtmtu-
dagsmorgun, að hann hefði síðdegis síðást-
liðinn þriðjudag, eftir að breska þingið
hafði með yfirgnæfandi meirihluta heimil-
að ríkisstjórninni að beita hervaldi gegn
írökum, gefíð fyrirmæli til hersins um að
búast til árásar.
REYKJAYÍKURBRÉF
Laugardagur 19. janúar
árásin á ír-
Skýrar línur ösku hemaðar-
mannvirkin hafði
að markmiði að eyðileggja sem mest af
hættulegustu vopnum þeirra sem fyrst.
Hin markvissa valdbeiting var í samræmi
við hiklausa stefnumörkun allt frá því að
Saddam Hussein hóf stríðið við Persaflóa
með því að ráðast inn í Kúveit 2. ágúst
síðastliðinn. Með undraverðum hraða tókst
þá að þjappa ríkjum heims saman til and-
stöðu við hann. Þar höfðu Bandaríkjamenn
forystu. Vakti sérstaka athygli, hve
skammur tími leið frá innrás Husseins,
þar til Edúard Shevardnadze, utanríkisráð-
herra Sovétríkjanna, og James Baker, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna, hittust á
fundi í Sovétríkjunum og gáfu út yfirlýs-
ingu um samstöðu sína. Þessi samstaða
Bandaríkjamanna og Sovétmanna hefur
haldist. Áð morgni fimmtudagsins sagði
Mikhaíl Gorbatsjov, að Saddam Hussein
væri ófriðarvaldurinn við Persaflóla og
hann yrði að sjá að sér.
Shevardnadze er horfinn úr háu emb-
ætti sínu og telja sumir, að afsögn hans
megi að hluta rekja til andstöðu Rauða
'hersins við hið nána samstarf við Randa-
ríkjamenn á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna gegn Saddam Hussein. í því ljósi var
yfirlýsing Gorbatsjovs á fimmtudagsmorg-
uninn mikilvægari en ella; eftir hina hroða-
legu atburði í Litháen um síðustu helgi
er ljóst að Gorbatsjov á meira undir Rauða
hernum og KGB en áður var talið.
Frá því að Hussein hóf stríðið við Persa-
flóa hefur Margaret Thatcher látið af völd-
um sem forsætisráðherra Breta. Þegar
þeir sögulegu atburðir gerðust, sögðu
ýmsir að íhaldsflokkurinn gæti ekki tekið
þá áhættu að skipta um leiðtoga í hættu-
ástandi eins og ríkti við Persaflóann. Slíkar
viðvaranir öftruðu ekki þingmönnum áð
fara sínu fram. John Major tók við forystu
flokks og þjóðar. Þeir sem fylgdust með
honum skýra frá gangi mála við Persaflóa
að morgni fimmtudagsins í beinni útsend-
ingu af stéttinni fyrir framan forsætisráð-
herrabústaðinn við Downing-stræti 10 í
London gátu ekki efast um að hann tæki
ákvarðanir sínar að vel ígrunduðu máli og
legði sig fram um að rökstyðja þær á sann-
færandi hátt. Hlýtur þessi framganga hans
á örlagastundu að hafa vakið öryggiskennd
meðal bresku þjóðarinnar.
Mest hefur hvílt á George Bush, forseta
Bandaríkjanna. Skömmu eftir áramótin
tók David Frost, sjónvarpsmaðurinn kunni,
langt viðtal við Bush og eiginkonu hans
Barböru. Þeir sem sáu viðtalið gátu ekki
efast um einlægan ásetning forsetans að
hrekja Saddam Hussein með hernámslið
sitt á brott frá Kúveit. Bush sagðist um
jólin hafa lesið skýrsluna frá Amnesty
International um voðaverk íraka í Kúveit
eftir innrásina í landið. Sagðist hann hafa
fyllst hryllingi við þann lestur og gæti
enginn sem kynnti sér það, sem þar stæði,
sætt sig við að írakar færa sínu fram í
Kúveit. Hann sagðist hafa lánað konu sinni
skýrsluna en hún hefði lagt hana frá sér
eftir skamma stund, þar sem hún þyldi
ekki slíkan óhugnað. Kaflar úr skýrslunni
birtust hér í Morgunblaðinu fyrir rúmri
viku og hafa viðbrögð margra lesenda
vafalaust orðið svipuð og hjá Barböru
Bush, þeir hafí einfaldlega ekki treyst sér
til að lesa vitnisburð fólksins, sem ræddi
við fulltrúa Amnesty Intemational.
Ábyrgð
Husseins
BUSH - SAGÐIST
hafa af því áhyggj-
ur og kvíða að
Saddam Hussein
mæti ekki stöðu
sína rétt. Hann væri svo lokaður í eigin
heimi með hrædda já-menn allt í kringum
sig, að hann gerði sér ekki grein fyrir því
að hann- yrði beittur valdi, ef hann hyrfí
ekki á brott frá Kúveit. Hann virtist ekki
heldur átta sig á hve öflugir andstæðingar
hans væru. Með því að hvika ekki axlaði
Hussein ábyrgð á lífi og eignum 17-18
milljóna manna í írak og Kúveit.
í Reykjavíkurbréfi á dögunum var vakið
máls á því, hve einstaklingar gætu haft
mikil áhrif á gang sögunnar. Hussein er
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
í hópi þeirra manna, sem á eftir að vera
minnst á spjöldum sögunnar sem harð-
stjóra, er sveifst einskis til að auka áhrif
sín og völd. Hann er með öllu óútreiknan-
legur. Hann komst til valda á vegum
flokks, sem vildi ekki hafa neitt með mú-
hameðstrú að gera og Hussein var sjálfur
yfírlýstur trúleysingi. Hann réðst inn í
Kúveit til að sölsa undir sig olíulindir og
lauðæfí landsins. Nú lætur hann birta af
sér sjónvarpsmyndir, þar sem hann leggst
til bæna að hætti múhameðstrúarmanna,
ávarpar þjóð sína með trúarlegum slagorð-
um, lætur setja bænaákall í þjóðfánann
og gerir þannig í stuttu máli allt til að
látast vera trúarlegur málsvari. Tíu dögum
eftir innrásina í Kúveit sagðist hann hafa
gert hana vegna umhyggju fyrir málstað
Palestínumanna og í raun hefði það verið
ísrael en ekki Kúveit sem hann hefði ráð-
ist gegn. Furðulega margir á Vesturlönd-
um hafa fallið fyrir þessari blekkingu ein-
ræðisherrans. Líklega hefur honum einnig
tekist að blekkja marga í arabaheiminum
með tráarlegu tali sínu. Með því að ala á
hatri í garð ísraela og kalla Bush djöful
í mannsmynd höfðar Hussein til fram-
stæðra hvata í von um stundarávinning,
svo að hann geti farið sínu fram án tillits
til annarra.
Sir John Hackett, fyrram hershöfðingi
í breska hernum, sagði í Morgunblaðsvið-
tali sem birtist á miðvikudaginn: „Ég tel
að Saddam Hussein og stöðu hans hafi
ekki verið gefinn nógu mikill gaumur í
þessari deilu. Saddam er óhemju metnað-
argjarn maður. Hann er ekki óður heldur
tekur þaulhugsaðar ákvarðanir og stefnir
ótrauður að því að ná ráðum yfir öllum
arabíska heiminum. Hann býst við að ná
þvi takmarki sínu með þrennum hætti:
Með því að tortíma ísrael; með því að
hafa olíuframboð til Vesturlanda í greipum
sér og með því að bjóða andstæðingum
sínum á Vesturlöndum birginn og sigra
þá. Við verðum að losna við Saddam Huss-
ein. Annað skiptir ekki máli.“
SIR JOHN HACK-
ett sagði að eigið
fólk Husseins yrði
að losa okkur við
hann. Ef einræðis-
herrann hverfur af vettvangi myndast
tómarúm í þessum viðkvæma heimshluta
Að fylla
tómarúmið
og það verður ekki síður erfitt að „vinna
friðinn" en stríð við Hussein. Samþykktir
Sameinuðu þjóðanna, sem liggja til grund-
vallar aðgerðum fjölþjóðahersins gegn
írökum, snúast um að hernáminu verði
aflétt í Kúveit. Þær veita ekki umboð til
að gera út _af við Hussein eða kollvarpa
stjórninni í írak. Þess vegna hafa aðgerð-
ir fjölþjóðahersins ekki að markmiði að
ná Hussein. Hann á að hljóta sinn dóm
hjá íbúum íraks sem hann hefur kúgað
eða settur verður yfir honum alþjóðadóm-
stóll vegna sakfellingar í ætt við þær, sem
bornar voru fram í Núrnberg eftir síðari
heimsstyijöldina.
Sálrænn hernaður sem hefur verið að-
dragandi stríðsins kann að hafa byggst á
því, að meira hafi verið gert úr herstyrk
Iraka en efni stóðu til. Þjónaði það annars
vegar þeim tilgangi að rökstyðja nauðsyn
þess gífurlega herafla, sem nú er stefnt
gegn írökum, og hins vegar að árangur
fjölþjóðahersins þykir því glæsilegri þeim
mun aflminni sem viðbrögð íraka eru.
Árásin á ísrael, þrátt fyrir loftárásirnar á
skotpalla Scud-flugskeytanna, sýnir þó að
alls er að vænta frá írökum.
Skapist tómarúm í írak eftir styijöldina
eiga nágrannar í íran, Sýrlandi og Tyrk-
landi vafalaust eftir að seilast til áhrifa í
landinu eða reyna að skipta því á milli
sín. Sovétríkin era ekki heldur langt undan
og þar fylgjast menn með átökunum með
nágrannahagsmuni í huga. Með þetta í
huga er ástæða til að fylgjast með öllum
vísbendingum um, hvað komi í staðinn
fyrir Saddam Hussein og ógnarstjórn hans
í írak, eftir að stríðinu lýkur, sem allir
vona að verði sem fyrst.
Tómarúm í
Sovétríkjun-
um?
Á SAMA TÍMA OG
tekist er á við Huss-
ein velta menn því
fyrir sér, hvort
tómarúm sé að
skapast í æðstu
stjórn Sovétríkjanna, hvort valdbeitingin í
Eystrasaltslöndunum sé til marks um að
Gorbatsjov sé ekki lengur sjálfs sín herra
eða hann sé orðinn svo hræddur um völd
sín að hann gerist málsvari hersins án til-
lits til óhæfuverkanna sem hann vinnur.
Morgunblaðið líkti atburðunum í Vilnius
við það sem gerðist á Torgi hins himneska
friðar í Peking í júní 1989, þegar kínversk
stjórnvöld sendu skridreka gegn friðsöm-
um námsmönnum, sem kröfðust lýðræðis.
Verknaðurinn er sambærilegur. Staða
Litháa er hins vegar önnur en námsmann-
anna að því leyti, að þeir eru sjálfstæð
þjóð. Með ofbeldisverkum Rauða hersins
þar er ekki aðeins ráðist gegn saklausum
almenningi heldur einnig leitast við að
bijóta sjálfstæðishreyfingu Litháa og ann-
arra lýðvelda á bak aftur. Námsmennirnir
í Kína höfðu ekki öfluga málsvara heima
fyrir, sem risu þeim til varnar. Gorbatsjov
og félagar standa hins vegar frammi fyrir
öflugri andstöðu forystumanna í einstök-
um lýðveldum og þar er Boris Jeltsín, for-
seti Rússlands, fremstur í flokki. Hann
efndi í byijun vikunnar til fundar með
forystumönnum í Eystrasaltslöndunum,
boðaði að rússneska Iýðveldið myndi veij-
ast ofbeldi af því tagi sem sýnt var í Lithá-
en og gaf rússneskum hermönnum í Rauða
hernum fyrirmæli um að taka ekki þátt í
slíkum ofbeldisaðgerðum.
Þessi andstaða við Gorbatsjov innan
Sovétríkjanna sjálfra vegur mun þyngra
en viðbrögð á Vesturlöndum, enda snerist
sovéski forsetinn af mikilli hörku gegn
Jeltsín á þinginu í Moskvu og taldi hann
genginn af göflunum. Áður fyrr voru full-
trúar KGB snarlega sendir og látnirhanda-
taka menn, sem sovéskir leiðtogar töldu
geðveika vegna andstöðu þeirra við sov-
éska ríkið. Jeltsín hefur áður sætt árásum
frá Kremlveijum og staðið þær af sér.
í skjófi átakanna við Persaflóa era sögu-
legir atburðir að gerast í Sovétríkjunum.
Allir sem það vildu sjá hefðu átt að geta
dregið þá ályktun af þróuninni í deilunni
við Saddam Hussein, að hernaðarátök við
hann væru óhjákvæmileg, ef hann færi
ekki frá Kúveit. Annað var óskhyggja og
hún er hættulegasta villuljósið við mat á
ógnvekjandi atburðum. Eins eiga allir sem
vilja að geta séð, að einhvers konar upp-
gjör á æðstu stöðum í Sovétríkjunum, þar
sem sjálfstæðismál einstakra lýðvelda
koma við sögu, er óhjákvæmilegt. Raunar
er uppgjörið hafið og Gorbatsjov hefur
greinilega veðjað á herinn og KGB en lýð-
veldis- og sjálfstæðissinnar vilja veikja
herinn og KGB með því að gera tilkall til
liðsmanna þessara mestu valdastofnana
Sovétríkjanna. Hinn almenni sovéski borg-
ari hefur um langt skeið óttast að borgara-
styijöld væri óumflýjanleg. Er hún kannski
á næsta leiti?
„Árásin á írösku
hernaðarmann-
virkin hafði að
markmiði að eyði-
leggja sem mest
af hættulegustu
vopnum þeirra
sem fyrst. Hin
markvissa vald-
beiting var í sam-
ræmi við hiklausa
stefnumörkun allt
frá því að Saddam
Hussein hóf
stríðið við Persa-
flóa með því að
ráðast inn í Kúv-
eit 2. ágúst síðast-
liðinn. Með undra-
verðum hraða
tókst þá að þjappa
ríkjum heims
saman til and-
stöðu við hann.“