Morgunblaðið - 23.03.1991, Síða 14

Morgunblaðið - 23.03.1991, Síða 14
tSí 1Í Ifefel -SflAM :8S :rj£>A<JflAOtJM QJQAaaK’JOHO f MORGUNBLAÐIÐ LAUGÁRDÁGUR 2IJ. MARZ 1991 Þegar Norður- löndin eru tílbúin eftir Uffe Elle- mann-Jensen Það hefur orðið róttæk breyt- ing á afstöðu Norðurlandanna til Evrópubandalagsins (EB). Fyrir einungis ári átti sér á heildina litið engin umræða stað um mál- ið. Nú hafa Svíar ákveðið að sækja um aðild að bandalaginu og_ skoðanakannanir á hinum Norðurlöndunum sýna að meiri- hluti íbúa er hlynntur aðild. Þessa breyttu afstöðu má að miklu leyti rekja til þeirra breyt- .inga sem átt hafa sér stað í umheiminum. En á Norðurlönd- unum sjáifum hefur þróunin ver- ið í átt til aukins skilnings á þeim möguleikum sem felast í því að taka þátt í uppbyggingu nýrrar Evrópu. Heimurinn umhverfís Norður- löndin lítur öðruvísi út en fyrir ári síðan: Þýskaland • hefur sameinast. Hver man það í dag að fyrir ein- ungis ári lá þróunin í átt til sam- einingarinnar ekki svo ljós fýrir að maður þyrði að treysta á slqóta lausn. Og Varsjárbandalagið hefur nú verið leyst upp. Nýju lýðræð- isríkin í Austur- og Mið-Evrópu líta til vesturs til að koma í veg fyrir tómarúm í öryggismálum Evrópu með allri þeirri óvissu sem slíkt hefði í för með sér — jafnt fyrir þau sjálf sem og fýrir okkur hin. Formlega séð mun EB þegar í sumar geta undirritað samninga við Tékkóslóvakíu, Ungveijaland og Pólland um aukaaðild að bandalaginu. Það er mikflvægt að setja þessa samninga í það pólitíska sam- hengi að þeir séu skref í átt að fullri aðild síðar, þegar forsendur þess verða tfl staðar. Innan EB er unnið að því að styrkja samstarfíð. Þetta er gert á þeim ríkisstjómaráðstefnum sem eru að mynda umgjörð hinn- ar efnahagslegu sameiningar og hinnar pólitísku sameiningar. Persaflóastríðið varð ekki til þess að tefja þróunina í átt til aukins samruna innan EB. Þvert á móti. Þeir atburðir hafa orðið til að sýna fram á mikilvægi þess að Evrópubúar auki þátt utanríkis- og vamarmála innan EB-sam- starfsins tfl að Evrópa geti staðið undir ábyrgð sinni á erfiðleika- tímum í framtíðinni. Það óöryggi sem hefur ein- kennt þróun mála innan Sov- étríkjanna hefur líka undirstrikað nauðsyn þess að lýðræðisríki Evrópu standi þéttar saman. Annars vegar sem vöm gegn óstöðugleika. Hins vegar vegna þess að þannig erum við best í stakk búin til að styðja við bakið á umbótasinnuðum öflum í austri. Þróunin í Eystrasaltsríkjunum hlýtur sérstaklega á Norðurlönd- unum að sýna fram á nauðsyn þess að hafa samstarfsskipulag sem er raunhæft og í föstu formi. Og í þessu samhengi er það EB sem hefur möguleika á að veita sjálfstæðisbaráttu þessara landa raunveralegan stuðning. Heildarmyndin er því skýr: Hin nýja pólitíska og efnahagslega umgjörð vísar greinilega í átt til aukins evrópsks samstarfs — og það verður ávallt Ijósara að full aðild að EB er besta leiðin fyrir einstök ríki tfl að standa vörð um hagsmuni sína. Þetta skilja menn í öðram hlut- um Evrópu og þessi skilningur er einnig tekinn að aukast á Norðuriöndum. Svíar hafa tekið sína grandvallarákvörðun og hin Norðuriöndin virðast í síauknum mælí skilja að viðræðumar malffi EB og Fríverslunarsamtaka Evr- ópu (EFTA) um samning um evrópskt efnahagssvæði (EES) era einungis skiptistöð á leiðinni að þátttöku í hinu víðtæka sam- starfí sem felur í sér skuldbind- ingar. Spumingin sem menn/ verða að spyija sig nú er hversu lengi menn ætli að hafast við á þess- ari skiptistöð og hvort hún eigi að vera amnað og meira en bið- paliur — einn af þessum af- skekktu og vindblásnu litlu brautarpöflum þar sem stóra lest- imar brana fram hjá. ★ Fyrir ári síðan reyndi ég fyrir mér í hlutverki litla saklausa bamsims í Nýju fötunum keisar- ans: I grein, sem var birt samtím- is á öflum fímm Norðurlöndun- um, færði ég rök fyrir því, að draumamir um samning milli EB pg EFTA byggðust á óraunhæf- um væntingum og hvatti hin NOTðuriöndin tfl að taka stefnuna á fuila aðfld að EB. Ef maður heldur sig áfram við sögusviðið hjá H.C. Andersen verður a§ slá föstu að keisarinn er enn jafn nakinn og áður eftir því sem athöfnin heldur áfram — en að margir þeirra sem fylgjast með era fýrir löngu farnir að átta sig á samhengi hlutanna. Svíar era komnir lengst í því að skilja þetta og skiptir í því samhengi ekki máli hvort það er Evrópa eða Svíþjóð sem hefur breyst — eða þá bæði. Það sem skiptir máli er að Svíþjóð er um það bfl að leggja inn umsókn sína um aðild að Evrópubandalaginu. Ef Svíar bíða ekki of lengi með að sækja um -aðild verður umsókn þeima tekin fyrir af EB samtímis og umsókn Austurríkis. Það myndi gefa málinu svo mikið pólitískt vægi að EB kæmist að mínu mati ekki hjá því að taka afstöðu tfl málsins. Þær afsakan- ir sem hingað til hafa verið notað- ar tfl að slá afgreiðslu umsókna landa utan bandalagsins á frest myndu ekki lengur duga til. Það hefur fram að þessu verið rætt um að vinnan innan EB varðandi innri markaðinn, efnahagssam- runann og pólitísku sameining- una, taki allan tíma bandalags- ins. Það væra samt lélegar afsak- anir gagnvart löndum og hag- kerfum sem era þannig að þau gætu án vandkvæða tekið þátt í EB-samstarfínu. Við þetta bætist að samninga- viðræðurnar milli EB og EFTA um „sameiginlegt - efnahags- svæði“ era í raun „æfíng“ í að taka inn ný aðildarlönd. *Samn- ingaviðræðumar hafa að öllu leyti sýnt fram á að Austurríki og Svíþjóð munu ekki eiga í mikl- um eifíðleikum með að fallast á þau skilyrði, sem EB setur. Þess vegna munu viðræðurnar um aðild ganga hratt fyrir sig þegar hinu pólitíska ferli verður hle}ipt af stokkunum. Það er rétt að minna á það í þessu samhengi að EES-samn- ingaviðræðumar voru nánast komnar í hnút fyrir ári síðan. Það var ekki fyrr en Svíar gáfu ótvirætt tfl kynna að þeir stefndu að fullri aðfld að hreyfíng komst á málið. Nýju pólitísku lífí var blásið í viðræðumar sem verður hægt að ljúka formlega í sumar. ★ Allir ábyrgir stjómmálamenn verða því að byija að spyrja þeirra spuminga sem eiga við næsta áfanga á Jeiðinni. Spum- inga, sem þegar vora í fullu gildi fyrir ári, en þjóta nú á móti okk- ur líkt og hraðlest. Við getum kosið að leggjast á milli jám- brautarteinanna, eða stökkva tfl hliðar og halda iyrir eyrun. (Væra það eklri hefðbundin nor- ræn viðbrögð?) En verði sá kost- ur ofan á að horfast í augu við spumingamar væri hægt að orða nokkrar þeirra á eftirfarandi hátt: Hveijir væra framtíðarkostir hinna Norðurlandanna gagnvart EB þegar ríkin tóif verða orðin ijórtán? Hvemig er hægt að nota hina gömlu umgjörð Norðurlandasam- starfsins þegar tvö þátttökuríkj- anna hafa veðjað á annan hest? Við skulum tfl að byija með ganga út frá því að það takist „ að ljúka EB-EFTA-viðræðunum. EES-samningur gæti fleytt okk- ur í gegnum ákveðið tímaskeið. En annað og meira en mfllibils- ástand verður það ekkl Til lengri tíma litið væri það ófuflnægjandi staða fyrir þau lönd sem þýrftu að hlíta ákvörðunum sem þau ættu engan þátt í að taka. Löndin sem jrrðu áfram í EFTA yrðu því á einhveijum tímapunkti að taka áfstöðu tfl þess að nálgast EB^frekar. í stöð- unni væru einungis tveir kostir: Annars vegar leið tvíhliða við- , ræðna þar sem hvert ríki fer sína eigin leið — eða þá sá kostur að sækja um aðild að EB. Því að „afgangs-EFTA“, er samanstæði af þeim Norðurlöndum sem eftir væra og Sviss, gæti ekki komið frarn sem nógu heilsteyptur og trúverðugur samningsaðili gagn- vart EB. ★ Hvað hið norræna sjónarhorn varðar verðum við að temja okk- ur þann sið að líta á spurninguna í nýju Ijósi, sem kannski ekki er svo nýtt þegar öflu er á botninn hvolft. Það era fá söguleg dæmi til um óslitið — samstætt — nor- rænt samstarf. Sú skipan hefur einungis verið við lýði á tilteknum afmörkuðum tímaskeiðum og þá oftast þannig að einn drottnaði á kostnað hinna. Saga Norðurlandanna sýnir greinilega að hin einstöku ríki hafa ávallt kosið að tengjast meginiandi Evrópu pólitískt á mismunandi vegu. Þessi dreifíng hefur dregið úr þeim áhrifum sem Norðurlöndin hefðu getað haft ef þau hefðu staðið saman. I næstu framtíð sé ég aðeins einn kost fyrir hendi ætli Norður- löndin að halda uppi lífvænlegu samstarfí: Hann er svæðisbundið noirænt samstarf innan EB. Segjum sem svo að við gætum starfað þannig saman innan EB að það gæfí þeim gildum og hags- munum pólitískt vægi og slag- kraft, sem Norðurlöndin eiga sameiginleg en skortir nú raun- veralegan pölítískan vettvang. Það er kominn tími tfl að viður- kenna að Norðurlandasamstarfíð getur ekki haldið áfram sem skuggaveröld þar sem við líkjum og hermum eftir þeim samstarfs- formum sem einkenna marghliða samvinnu sem felur í sér skuld- bindingar. Það er hægt að lýsa þessu með líkingu úr heimi bílanna: Sú orka sem framkölluð er verður að komast niður á jörðina. Hún á Uffe Ellemann-Jensen að drífa vélina áfram. Það er ein- mitt að þessu leyti sem Norður- landasamstarfíð hefur sýnt tak- mörk sín. Hjólin ná eklri að snerta jörðina. ★ Þannig yrði það ekki í svæðis- bundnu norrænu samstarfí innan EB. Þar hefðu hinar 23 mflljónir íbúa Norðurlandanna atkvæða- vægi sem væri mun meira en hlutfall þeirra af heildaidjölda íbúa EB. Samkvæmt núverandi reglum hefðum við t.d. 16 at- kvæði í ráðherranefndinni á með- an hið sameinaða Þýskaland hefði 10. Með öðrum orðum: Norðurlandabúi hefði 5-6 sinnum meiraatkvæðavægi en Þjóðveiji. Þetta er einmitt tækifærið sem lítfl lönd hafa innan EB nái þau saman í svæðisbundnu samstarfi og engir aðrir hafa eins góðar forsendur tfl að nýta þetta tæki- færi og Norðuriöndin. í svæðisbundnu samstarfí inn- an EB gæturn við byggt á reynslu okkar og stofnunum sem hafa myndast í áranna rás í norræna samsiarfinu. Yið höfum fest í sessi mikfls- verðar venjur er byggjast á sam- ráði og við höfum komíð á fót stofnunum Ö ,að halda þessu ferli gangandi. Við bjuggum þennan samstarfsvettvang tfl á þeim tíma þegar menn vora óbundnir og enginn gat sagt fyrir með neinni vissu hvemig heimurinn myndi títa út á morgun. Það er því stór spuming hvort að þessi samstarfsvettvangur sé nothæf- ur í norrænu samhengi eingöngu nú um stundir þegar menn hafa ekki eins fijálsar hendur. Ég held því fram að ef við ætlum að nota þennan samstarfs- vettvang nú og á næstu áratug- um verði að líta á hann sem grundvöll fyrir þau áhrif sem Norðurlöndin vilja hafa á þróun Evrópu. Það er þess vegna einnig ástæða tfl að minna á að hyggist menn nálgast EB einungis út frá efnahagslegum forsendum þá er það sjónarhom of þröngt. Það er mikilvægt að verðandi aðflar að EB viðurkenni þetta og taki skrefið inn í bandalagið af fullum þunga og með það fyrir augum að ætla að setja mark sitt sjálfír á þróun Evrópumála með fullri þátttöku í ákvarðana- tökuferlinum. ★ Sú tilhugsun að taka virkan þátt í að móta hina pólitísku þró- un í Evrópu er á skjön við helstu einkenni norræns þankagangs. Það er að öllum líkindum fremur hefð fyrir því að líta á Evrópu sem eitthvað sem best sé að halda sig í fjarlægð frá og vernda. sig gegn. Sannleikurinn er samt líklega sá að aldrei hefur staðan verið betri tfl að koma norrænum hagsmunum og stefnumiðum á framfæri í Evrópuumræðunni og til að sjá til þess að þau verði , htati af heildinni þegar hið pólitíska framtíðarskipulag Evr- ópu verður ákveðið. Margir ofmeta algjörlega hver gæti orðið niðurstaða ríkis- stjórnarráðstefnanna um pólitísku sameininguna. Það verður líklega takmarkaður ár- amgur sem næst á sviðum á borð við utanríkismál og vamarsam- vdmnu. En það þýoir einfaldlega að það verður ennþá mikflvægara að vera með næst þegar EB tek- ur þessi vandamál upp til að styrkja samstarfið, en það verður tíkJega um miðjan tíunda áratug- iram. Sú niðurstaða sem kemur út úr því á eftir að hafa víðtæk áhrif á öU lömd Evrópu, hvort sem þau eru aðilar eður ei. En það að hafa áhrif á niður- stöðuna krefst aðildar. Það er þess vegna úrSlitaatriði að á Norðurlöndum verði menn með- vitaðir um Evrópumálin á þeim forsendum sem mikilvægi þeirra krefst. Þegar íbúar Norðurlanda taka afstöðu verða þeir að hafa raun- veralegan möguleíka á að ákveða hvort að þeir vfljj einangra sig í byggðasafni fyrir norræna þjóð- fræði, sérstöðu og stíl eða hvort þeir vilji axla raunveralega sögu- lega ábyrgð á þeirri heimsálfu sem þeir eru einnig hluti af. Þegar ég held því fram að nú sé besti tíminn til að axla þessa ábyrgð geri ég það með eftirfar- andi í huga: Um þessar mundir er verið að framkvæma víðtæka endurskoðun á því samstarfs-, hagsmuna-, og bandalags- mynstri sem hingað til hefur ver- ið rið lýði innan EB. Hluti af þeirri þróun er vissulega samein- ing Þýskalands sem vekur upp spumingar um pólitískt hlutverk þess ríkis innan EB. í öðra lagi hið nýja innlegg í umræðuna sem búast má við frá Bretlandi. í' þriðja lagi er svo sú þróun sem átt hefur sér stað í þá veru að ríki Suður-Evrópu samræmi að- gerðir sínar í fjöimörgum málum. Innan þessara ríkjahópa og innan ramma Evrópusamstarfs- ins er rými fyrir Norðurlöndin tfl að láta til sín taka. Til að koma þeim sjónarmiðum sem sameigin- íeg era löndum okkar fram á samræmdan hátt. Slík samræm- ing ætti ekki einungis við mál- efni sem bundín eru við Evrópu. í heimi þar sem stóra svæðin ráða sífellt meiru verður varla rými fyrir Norðurlönd sem era klofin í afstöðu sinni tfl Evrópu. Möguleikinn á að ná málum í gegn og hafa áhrif verður í framtíðinni einkum til staðar í tengslum við evrópska samstarf- Ið. ★ Það er því ánægjulegt að í einu Norðurlandanna er nú unnið að því af auknum krafti að fínna svör við þessum spurningum — og það í landi þar sem fyrir ein- ungis ári síðan hafði varla átt sér stað nokkur umræða um málið — í Svíþjóð. , Fyrir einungis ári var engu líkara en að Evrópa og Norður- löndin hefðu tvenns konar tíma- skyn — kraftur og hraði ein- kenndu annað en hik og hæga- gangur hitt Án þess þó að ástæð- ur fyrir þessu hiki væra sjáanleg- ar. Nú hefur myndira breyst. Hrað- inn í sænska ferlinu hefur verið lagaður að evrópskum stöðlum. Von mín er því einungis sú að sú þróun geti á afgerandi hátt haft áhrif á ferlið á hinum Norð- urlöndunum. Því nú er það enn mikflvægara en fyrir ári, er ég skrifaði síðast á þessum vettvangi: Það er verið að byggja nýja Evrópu. Það er að gerast núna. Grandvallarat- riðið er samstarf sem felur í sér skuldbindingar — innan EB. Vflji menn hafa áhrif verða þeir að vera með — af fullum þunga og krafti. Höfundur er utanríkisráðherra Danmerkur. Grein þessi birtist samtímis í Aftenposten, Dagens Nyheter, Hufvudstadsbladet, Politiken og Morgvnblaðinu.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.