Morgunblaðið - 18.04.1991, Síða 11

leei JÍMA ái'f flUÖAÖtJTMMW QJaÁia/ÍUOHOM
• MORGUNBLXÐIÐ HMM’ITJDAGUR 18. APRlL' 1991
öí
11
Myndir í mótun
Jón Steingrímsson er, þrátt fyr-
ir nafnið, bandarískur listamaður,
sem sneri sér fyrst að myndlist
eftir að hafa lokið námi í verk-
fræði; þá heillaðist hann fljótt af
því sem hann nefnir „open form
painting“, og má skýra sem eina
grein abstraktlistarinnar. Jón hef-
ur haldið nokkrar einkasýningar í
Bandaríkjunum og tekið þar þátt
í samsýningum, en sýningin sem
nú stendur í Gallerí Borg er sú
fyrsta sem hann heldur í öðru föð-
urlandi sínu.
Eins og öllum listamönnum er
hollt, reynir Jón að gera sér nokkra
grein fyrir hvernig verk hans verða
til, og ræðir það í fylgiblaði, sem
liggur frammi á sýningunni. Þar
segir m.a.: „Að mála óhlutlægt er
listin að tala við undirvitundina.
Um leið og hugmyndir skjóta upp
kollinum, birtast nýjar og þannig
koll af kolli, þar til uppspretta
þeirra í undirvitundinni kemur í
ljós. Að mála verður því eins kon-
ar hugleiðsla þar sem margar hug-
myndir koma upp á yfirborðið.
Málverkið sjálft verður vitnisburð-
ur um hugleiðsluna sem getur tek-
ið nokkra mánuði eða ár. Ég veit
aldrei hversu lengi ég verð að
mála mynd — ekki fyrr en henni
er lokið.
Margir listamenn gætu tekið
undir þessi orð, og af þeim sem
vinna óhlutbundið í málverkinu hér
á landi kemur Kristján Davíðsson
strax upp í hugann. En Jón Stein-
grímsson vinnur ekki aðeins á
þennan hátt, heldur er ákveðinn
hlutur, laxaflugan, einnigkveikjan
að nokkrum frísklegum verkum á
veggjunum. Þetta sést vel á nöfn-
um verkanna (t.d. „Black Doctor,
„Blue Charm, „Silver Doctor), sem
ættu að hljóma kunnuglega í eyr-
um laxveiðimanna.
Ut frá þessum kveikjum vinnur
Jón litskrúðug og fjölbreytt mál-
verk, þar sem litir og áferð vinna
saman til að skapa góðar heildir.
Þannig laðast áhorfandinn mjög
sterkt að myndinni „Silver Doctor
(nr. 6), sem er þykkt máluð og
hin hijúfa áferð er í góðu sam-
ræmi við umhverfið undir straum-
hörðu vatnsborði, þar sem flugan
á að hrífa sem mest.
Önnur málverk á sýningunni
eru ýmist sjálfsprottin eftir þeim
aðferðum sem hann lýsir hér að
framan, eða leggja út frá þekktum
verkum úr listasögunni, eins og
t.d. hinu fræga verki Manet,
Olympia. Hin frjáls mótuðu verk
eru oft skemmtilega uppbyggð,
eins og „Passage (nr. 2) og „Fuge
in Red and Black (nr. 13); litirnir
eru bornir þykkt á flötinn, og
byggðir upp til að skapa þykka
og grófa áferð, sem aftur eflir
gildi litanna. Pensilskriftin er oft
snögg og fljótandi, og listamaður-
inn virðist vinna hvern flöt mikið,
þ.e. koma að verkinu aftur og aft-
ur, áður en hann telur því lokið.
Á sýningunni eru einnig tíu fíg-
úratívar kolateikningar. Þetta eru
mjög hefðbundnar módelstúdíur,
og vitna um ágæta teiknikunn-
áttu, en eru að öðru leyti tilþrifa-
litlar; það er helst að „Portrait of
a Woman I (nr. 23) nái að túlka
persónulegan lífsneista.
Það er líklegt að margir líti á
þessa sýningu fremur í ljósi ætt-
ernis listamannsins en listrænna
hæfileika hans. Slíkt er óþarfí. Jón
er leitandi listamaður, ófeiminn
við að takast á við verkefni sín,
og gæti fallið vel inn í þann hóp
listamanna íslenskra, sem vinna
óhlutbundið í sínu málverki, ef
hann kysi að hasla sér völl hér. í
Bandaríkjunum er sterk hefð fyrir
Jón Steingrímsson: „Passage".
þessum stíl í málaralist, og má
ætla að Jón geti þar starfað jafn-
fætis öllum fjölda listamanna.
Sýningu Jóns Steingrímssonar
í Gallerí Borg lauk 16. apríl.
Vattstungin bandarísk teppi
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Ein er sú merk erfðavenja, sem
landnemar í Bandaríkjunum þró-
uðu með sér allt frá sautjándu
öld og enn lifir góðu lífi, er nefnd
hefur verið „Quiltmaking“ eða
bútasáumur.
Á fínna máli í nútímanum
nefna menn iðjuna Contemporary
Quilts (nútíma bútasaum) og er
hér átt við vattstungin teppi, sem
útfærð eru á marga mismunandi
vegu.
I göngum Kjai’valsstaða er um
þessar mundir athyglisverð og
fjölþætt sýning á nútíma vattst-
ungnum teppum og stendur hún
til sunnudagsins 21. apríl.
Það hefur heilmikið verið fjall-
að um framkvæmdina og eðli
tækninnar í fjölmiðlum, enda
kunna þeir í Ameríku list mark-
aðssetningarinnar öðrum betur
og getum við hér mikið lært.
Einkum af öllu þvi flóði upplýs-
inga er liggja frammi og eru ein-
kenni sýningarhalds meðal gró-
inna menningarþjóða.
Tæknina sjálfa og eðli hennar
er af þeim sökum nær óþarfi að
tíunda hér, því þá yrði um endur-
tekningar þess, er áður er komið
fram að ræða og það er ekki til-
gangurinn að baki listrýni.
En í stuttu máli þá byggist
tæknin á því að yfir- og undirlag
úr klæðaströngum eru aðskilin
með fyllingu svo að úr verður
eins konar samloka, og þessu er
haldið saman með skrautlegu
saumamynstri, sem mótar yfir-
borðið á ýmsa vegu eftir henti-
semi og hugarflugi gerandans
hveiju sinni.
Oftast eru teppin slétt, að
mjúkri fyllingaráferðinni undan-
skilinni, en st.undum er ýmsu
bætt við, svo sem á þann veg
að úr verður leikur með tví- og
þrívíðar formanir.
Þrátt fyrir einfaldleikann er
þetta svo margvíslegt ferli, að
engin tök eru á því að lýsa þessu
nánar í stuttum listdómi rétt fyr-
ir kosningar. En vísað skal til
aðfararorða Jon Westling, rekt-
ors háskólans í Boston, og mjög
ítarlesrar sérorentaðrar skil-
greiningar um eðli og sögu iðj-
unnar í sýningarskrá eftir Ar-
lettu Klaric, forstöðumann Lista-
safns háskólans í Boston, er
nefnist: „Vattstungin bandarísk
teppi: Listaverk/ Dýrgrip-
ir/ Helgidómar.“
Nafn ritgerðarinnar segir
meira en mörg orð um þá virð-
ingu semborin er fyrir þessari
alþýðlegu listgrein í Bandaríkj^
unum, enda er hún samofin sögu
þeirra og fyrstu minningar
ýmissa þjóðkunnra Bandaríkja-
manna eru á einhvern hátt tengd
vattstungnum teppum svo sem
kemur fram í ævisögum þeirra.
Teppin hafa haft margvíslegu
hlutverki að gegna því að nota-
gildi þeirra er víðfeðmt, en sjálft
fegurðargildið var jafnan
metnaðaratriði þess, sem þau bjó
til hveiju sinni. Þá hafa þau einn-
ig haft áróðursgildi þannig að
fyrir þá sem ekki höfðu pólitísk
og félagsleg réttindi voru teppin
skapandi miðill og gerendurnir
saumuðu skoðanir sínar í teppin.
KY RRALIFSM YNDIR
Myndlistarkonan Svala Sigur-
leifsdóttir hefur víða komið við
í listinni um dagana.
Nám hefur hún stundað marg-
þætt og í ýmsum þjóðlöndum í
nær áratug og lauk meistaragr-
áðu frá Pratt-listastofnuninni í
New York árið 1984.
Hún hefur tekið þátt í sýning-
um ásamt því að halda einkasýn-
ingar allt frá árinu 1976, og hef-
ur verið sérstaklega iðin við sýn-
ingahald sl. tvö ár, sýnt jöfnum
höndum ljósmyndir og málverk.
Hún sýndi í listhúsinu ein fyrir
ári og er þar aftur með sýningu
þessa dagana, sem lýkur 18. apríl.
Að þessu sinni sýnir hún ein-
göngu málverk, sem hún nefnir
samheitinu kyrralífsmyndir, þótt
ekki sé um að ræða slíkar í hefð-
bundnu formi.
Hér eru þannig engin blóm í
vasa né epli á fagurlitum dúk,
heldur ýmis minni og tákn úr
heimslistinni þar sem mannskepn-
an og dýrið leika aðalhlutverkið.
Eru hér á ferð sígild verk úr fornri
höggmyndalist og hlutar úr verk-
um heimsþekktra myndverka-
smiða aldarinnar í bland, ásamt
ýmsum tilfallandi táknum er vísa
til iðjunnar svo sem olíulitatúpum.
Þá er hið forna tákn hins áleitna
og ástþrungna í formi nöðrunnar
á næsta leiti og syndanna þar
með einnig.
Þetta eru óvenjulegar myndir í
íslenskri myndlist, þrungnar hug-
myndafræði dagsins ásamt forn-
um og dulrænum undirtóni, sem
ber vott um að listakonan gerir
sér far um að kafa djúpt í heim
vitundarlífsins við iðju sína.
Svala leitar mjög í smiðju Pic-
asso, en einnig er henni hugstæð-
ur leikurinn í lituðum skúlptúr
Niki de St. Phallos.
Mér sýnist af sýningunni sem
listakonan sé að sækja í sig veð-
rið og sé á leiðinni að móta sér
sérstök vinnubrögð og sumar
myndir hennar eru jafnvel vel
málaðar, en hún virðist leggja
sérstakan skilning í útfærslu
mynda og fylgir þá ekki almenn-
um reglum, sem getur verið jafn
gott í sjálfu sér.
Þannig geta þær virkað undar-
lega þurrar og einstrengingslegar
í viðkynningu og einkum var það
áberandi áður fyrr en nú virðist
einhver breyting vera á leiðinni
hvort sem listakonunni sé sjálfr-
átt eða þetta sé eðlileg þróun.
Sem dæmi um þetta er myndin
„Ormur í skógi“ (2), sem er at-
hyglisverð fyrir einfalda og sterka
útfærslu ásamt mögnuðum undir-
tóni og einnig vakti myndin
„Söngur um eilífa æsku“ (6) sér-
staka athygli mína.
í þessum myndum kenni ég líf-
rænan undirtón, í senn áleitinn
og ertandi.
Þá höfðu þau einnig að geyma
lífshlaup heilu fjölskyldnanna og
sögulega atburði þeirra samfé-
laga er þau urðu til í.
Hér var því um nytsemisatriði
að ræða á óvenjulega breiðum
grundvelli í senn handfastan sem
hugmyndafræðilegan, en um-
fram allt var það metnaður ger-
andanna, að teppin væru ásjáleg
og vektu viðbrögð og helst
óskipta aðdáun þeirra sem höfðu
þau í sjónmáli.
Hér var metnaðurinn ótak-
markaður og gefur sýningin að
Kjarvalsstöðum glöggva hug-
mynd um það, því að fjölbreytnin
í útfærslu teppanna er mjög mik-
il. Má vera ljóst, að slík vatt-
stungin teppi voru ekki aðeins
fær um að gera umhverfið vist-
legra sem veggskraut eða t.d.
rúmábreiður, heldur höfðu þau
einangrunargildi og sameinuðu
þannig fegurð, nytsemi og þæg-
indi.
Þá hafa vattstungin teppi end-
urspeglað ríkjandi listhreyfingar
í tímans rás og þá fagurfræði
sem hefur verið ríkjandi í skrey-
tilist og myndlist.
Umfjallendur um list hafa
haldið því fram að hefðbundin
form greinarinnar væru innlend,
alþýðleg aðferð við óhlutbundna
list og undanfari naumLyggju-
stefnunnar, og kvenréttindakon-
ur hafa bent á þann mikilvæga
þátt sem vattstungin teppi höfðu
í listhefð bandarískra kvenna.
Vel útfærð teppi með sögulegt
gildi, hvort sem það sé hug-
myndafræðilegs eðlis eða vegna
óhlutbundinnar útfærslu, eru í
dag viðurkennd sem fullgild
myndlistarverk og verðgildi
þeirra eftir því.
Og nafnkenndir bandarískir
núlistarmenn hafa sótt til þessar-
ar hefðar ásamt því sem hér er
um viðurkennt listform að ræða
svo sem sýningin að Kjarvals-
stöðum er til vitnis um.
Það er áberandi hve teppin
gera alt andrúm á staðnum hlý-
legra og vistlegra, og það var
nú einmitt megintilgangur þeirra
frá upphafi ásamt nytsemisgild-
inu og þar af leiðandi skilar sýn-
ingin sér til skoðandans af enn
meiri áhersluþunga.