Morgunblaðið - 21.04.1991, Blaðsíða 6

6 FRETTIR/INNLENT
MflBGUNBUBIB 51WW»AWJU<, AfSílJffil
Langt í að náma-
vinnsla af hafsbotni
verði hagkvæm
— segir William E. Westermayer
sérfræðingnr í hafsbotnsvinnslu
ÞÓTT fundist hafi mangan á Reykjaneshrygg, og mangan sé verð-
mætur málmur í stáliðnaði, áburðar- og málningarframleiðslu, er
ekki þar með sagt að þessi manganfundur þýði verðmæti fyrir Is-
lendinga. Að minnsta kosti ekki í náinni framtíð. Þetta er kjarni
þess boðskapar sem William E. Westermayer, Ph.D., hafði að færa
Islendingum um námavinnslu á hafsbotni. Westermayer er sérfræð-
ingur á skrifstofu tækniframfara hjá Bandaríkjaþingi um nýtingu
auðæfa í hafinu og á hafsbotni og um umhverfismál. Westermayer
flutti meðal annars fyrirlestur um námavinnslu á hafsbotni hjá
Orkustofnun í liðinni viku. Morgunblaðið ræddi við hann um mat
hans á möguleikum til hagnýtingar auðlinda á hafsbotni.
Sýnishorn af mangani sem
fannst á Reykjaneshrygg.
„Mér finnst þessi manganfundur
á Reykjaneshrygg afar áhugaverð-
ur frá vísindalegum sjónarhóli og
vísindamenn íslands og hugsanlega
annarra þjóða geta haft nóg að
gera við að rannsaka þetta svæði
um allnokkurn tíma,“ sagði West-
ermayer.
„Á hinn bóginn jafngildir það
eitt að vita um málma á sjávar-
"botni ekki því að um hagkvæma
auðlind sé að ræða. Sennilega líður
langur tími þar til þróuð er aðferð
til námavinnslu af hafsbotni og til
þess liggja margar mismunandi
ástæður.
Ein er sú að þessar auðlindir eru
á miklu dýpi og þótt til séu tilrauna-
tæki til vinnslunnar hafa þau ekki
enn verið reynd í alvöru. Talsverða
kunnáttu og þekkingu þarf í viðbót
til þess að gera það sem er í raun-
inni vísindaleg uppgötvun að hag-
kvæmri auðiind. Þar að auki er
ekkert sérstakt við jarðefni af hafs-
botni sem gerir nýtingu þeirra hag-
kvæmari en jarðefna af landi. Þess
vegna þurfa efni af hafsbotni, eins
og mangan í þessu tilviki, í öllum
grundvallaratriðum að keppa við
málmvinnslu úr námum á landi.
Kannski eru engar slíkar námur á
íslandi, en þær eru í mörgum öðr-
um heimshlutum.
Ef ekki er hægt að nýta hafs-
botnsnámur á ódýrari hátt en hinar
ýmsu landnámur, er ólíklegt að
hægt verði að nýta þær. Það þýðir
þó ekki að það sé óiíklegt einhvern
tíma í framtíðinni, því með tíman-
um verða námur og auðlindir í
öðrum heimshlutum fágætari og
erfiðara að hagnýta þær. Verð-
mætustu námurnar eru nýttar fyrst
og þær sem auðveldast er að vinna.
Að því kemur fyrr eða síðar að
hafsbotnsnámur verða samkeppn-
isfærari, en ég held að það verði
ekki í næstu framtíð."
— Á liðnum árum og áratugum
hafa fjölmiðlar flutt frásagnir af
alls kyns hugsanlegri neðansjávar-
starfsemi í framtíðinni, þar á með-
al námavinnslu, jafnvel fjölmenn-
um byggðum. Er þetta eintómur
vísindaskáldskapur?
„Ekki að öllu leyti,“ sagði West-
ermayer, „en þetta er ekki raun-
hæfur möguleiki í fyrirsjáanlegri
framtíð. Um nokkurt skeið hefur
alþjóðleg samvinna verið milli fyrir-
tækja sem hafa haft áhuga á náma-
vinnslu af hafsbotni, þar á meðal
hafa verið nokkur bandarísk fyrir-
tæki, þó hafa Japanir verið áhuga-
samastir. Þeir hafa verið að þróa
tækni til slíkrar vinnslu. Tækni við
að vinna mangangrýti er tiltölulega
háþróuð, en hvorki Japanir né aðr-
ir geta gert nokkuð í þeim efnum
fyrr en fjárhagslega hagkvæmt
verður að stunda vinnsluna."
Westermayer sagði nýjar fram-
leiðsluaðferðir einnig gera okkur
óháðari því að þurfa að leita eftir
námavinnslu af hafsbotni, endur-
vinnsla sé að verða meiri og full-
komnari, hvort tveggja vinni gegn
hagkvæmni neðansjávarvinnslu.
— Er einhvers staðar stunduð
námavinnsla af hafsbotni?
„Ekki af því tagi sem við tölum
hér um, af miklu dýpi,“ sagði hann.
„En talsvert er um vinnslu efna
af grunnsævi, einkum sand- og
malarnám til byggingarfram-
kvæmda eins og þið þekkið vel
hér. Tinvinnsla er einnig stunduð
í Suðaustur-Asíu á mjög grunnu
vatni. Nýlega var hætt gullvinnslu
undan ströndum Alaska, hún var
einfaldlega óarðbær. Þeir héldu að
hægt væri að vinna gullið á hag-
kvæman hátt, en eitt helsta vanda-
málið er lagnaðarísinn á veturna.
Vegna hans var aðeins hægt að
vinna fimm mánuði ársins, en til
að vinnslan gæti orðið arðbær
þurfti heils árs vinnslu. Þar að
auki ollu verðsveiflur á gulli erfið-
leikum."
Hann sagði einnig vitað um
títan-námur á grunnsævi undan
ströndum Bandaríkjanna. Tæknin
væri fyrir hendi til að vinna það,
en vinnslan væri of dýr til að vera
samképpnishæf.
— Hve djúpt borgar sig að fara
í námavinnslu?
„Þegar um er að ræða vinnslu
með sköfum, sem er algengasta
aðferðin, eru mörkin trúlega við
um 100 metra, sem er ekki mjög
djúpt. Hins vegar er námavinnsla
í dag ekki stunduð á svo miklu
dýpi, heldur aðallega niður að um
40 metra dýpi. Til að geta stundað
vinnslu, jafnvel niður á 100 metra
dýpi, þarf líklega töluverða tækni-
þróun, þó ekki neitt sem væri
óyfirstíganlegt.
Þegar námavinnsla á hafsbotni
verður samkeppnisfærari er ég
sannfærður um að tæknivandamál-
in verða yfírstigin," sagði William
E. Westermayer.
Fjórar frægar rokk-
hljómsveitir til landsins
FJÓRAR þungarokkshljóm-
sveitir frá Bretlandi og Banda-
ríkjunum leika á útitónleikum
hér á landi þann 16. júní í sum-
ar, þ. á m. ein frægasta þunga-
rokkshljómsveit heims um þess-
ar mundir, Poison. Mikið verður
í tónleikanna lagt og er fjár-
hagsáætlunin nálægt 30 milljón-
um króna. Aðstandendur tón-
leikanna gera sér vonir um að
minnst 10.000 manns komi á þá.
Fyrirtækið Rokk hf. stendur að
tónleikunum og verður yfirskrift
þeirra „ísinn brotinn“. Hljómsveit-
imar sem fram koma eru Poison,
Slaughter, Quireboys og Thunder
auk tveggja til þriggja íslenskra
hljómsveita. Þegar er búið' að
ákveða hvar tónleikarnir verða
haldnir en beðið er eftir leyfum
og því fékkst það ekki upp gefið.
Áðilar sem starfað hafa með
stærstu þungarokksveitum heims,
Whitesnake og Dio, munu koma
hingað til að sjá um uppsetningu
tónleikanna og alla skipulagningu.
MT V-tónlistarsj ónvarpsstöðin
hyggst kvikmynda tónleikana.
Miðar -verða seldir hér á landi en
auk þess í Bretlandi, Danmörku
og Noregi.
Röng heimilis-
föng ferming-
arbarna
Heimilisfang Gríms Rúnarssonar,
sem fermist í Dómkirkjunni í dag
kl. 11, var ekki rétt í blaðinu í
gær. Rétt heimilisfang er Fannafold
71, Grafarvogshverfi.
í blaðinu í gær var einnig farið
rangt með heimilisfang Rakelar
Þórhallsdóttur sem fermd verður
í Fella- og Hólakirkju í dag kl. 14.
Rakel á heima í Blöndubakka 9.
María í St.
María Ellingsen leikkona fékk
nýlega hlutverk í bandarísku fram-
haldsþáttunum Santa Barbara, sem
sýndir eru í Bandaríkjunum fimm
daga vikunnar og njóta mikilla vin-
sælda. María leikur eitt aðalhlut-
Barbara
verkið í þáttunum, hina þýsku Kat-
arinu sem kemur í heimsókn til
Bandaríkjanna. Á myndinni er
María í hlutverki Katarinu við tökur
á fyrsta þættinum sem hún leikur
í og sýndur verður í vikunni.
Gjaldþrot í fiskeldi:
Landsbankinn tapar mestu -
Búnaðarbanki með tryggingar
BANKAR og sparisjóðir lands-
ins vilja ekki gefa upp töp eða
afskriftir vegna útlána til fi-
skeldisfyrirtækja en allar lána-
stofnanir hafa greitt inn á af-
skriftarreikninga á síðasta ári
samkvæmt bankalögum. Halld-
ór Guðbjarnason, bankastjóri
Landsbankans, segir að stefna
bankans sé að upplýsa ekki um
afskriftir vegna einstakra fyr-
irtækja en bankinn hafi greitt
um 500 milljónir inn á afskrift-
arreikning á síðasta ári sem er
nokkurs er konar varúðarráð-
stöfun vegna hugsanlegra tapa
á útlánum.
Um er að
ræða óbeinar
afskriftir sem
eru til þess ætl-
aðar að mæta
hugsanlegum
töpum. Halldór
sagði að þar
sem búið var að áætla töp í til-
teknum málum hefði oft komið í
Ijós að um ekkert tap var að ræða.
Þetta þýddi það að ári síðar væri
afskriftin tekjufærð til baka.
I bankalögum er kveðið á um
að bankar og sparisjóðir skuli af-
skrifa óbeint á þennan hátt að
minnsta kosti 1% af útlánsstofni
en svo er það hverri bankastofnun
í sjálfsvald sett hvort hann af-
skrifí hærra hlutfall í varúðar-
skyni og fer það þá eftir eðli og
umfangi lánastarfseminnar. A
síðasta ári afskrifaði Landsbank-
inn 79 milljónir kr., tap sem end-
anlega er fært út úr bókum bank-
ans. 2,7 milljarðar kr. eru nú á
afskriftarreikningi Landsbankans
og greiðslur inn á reikninginn á
síðasta ári voru um 500 milljónir
kr., eða rúm 3%
af útlánastofni
bankans. Hall-
dór sagði að
greiðslur inn á
afskriftareikn-
ing væru
byggðar á út-
tektum á hinum ýmsu skuldurum
bankans. Landsbankinn hefði ver-
ið með um 80% af öllum afurðar-
lánum til fiskeldis og ljóst væri
að bankinn yrði fyrir tapi í þess-
ari grein. „Það er farið í gegnum
málin og þegar þau hafa verið
skoðuð er áætlað hvert tap kann
að verða af hveiju máli. Þetta
þyrfti að gera jöfnum höndum
árlega, í hvert skipti og mat gefur
til kynna að eitthvað kunni að
tapast í framtíðinni. Endanleg
afskrift fer hins vegar ekki fram
fyrr en viðkomandi fyrirtæki er
gjaldþrota og reynt hefur verið á
hve mikið bankinn fær greitt af
kröfum sínum úr þrotabúinu,“
sagði Halldór Guðbjarnason.
íslandsbanki yfírtók við stofn-
un lánaviðskipti við Laxalind,
Laxalón og Faxalax. Tryggvi
Pálsson sagði að bankinn gæfí
ekki upplýsingar um einstakár
afskriftir vegna lána til fískeldis-
fyrirtækja. Islandsbanki hefði þó
afskrifað meira en Landsbanki á
síðasta ári. Staðan á afskriftar-
reikningi útlána hjá íslandsbanka
um síðustu áramót var 1.549
milljónir kr., eða 3,7% af útlána-
stofni bankans. Greiðsla inn á
reikninginn á síðasta ári var 565
milljónir kr. auk endanlega af-
skrifaðra krafna. Tryggvi sagði
að það hefði ekki komið til tals
innan bankans hvort skýra ætti
opinberlega frá því hvert hlutfall
endanlegra afskrifta væri í þess-
ari tölu.
Ólafur Haraldsson hjá SPRON
sagði að sparisjóðurinn hefði verið
í viðskiptum við eitt fiskeldisfyrir-
tæki, íslenska fiskeldisfélagið,
sem var lýst gjaldþrota á síðasta
ári. Hann sagði að tap sparisjóðs-
ins af þessum viðskiptum væri
ekki orðið ljóst ennþá. Á síðasta
ári voru gjaldfærðar 74 milljónir
kr. í afskriftarsjóð og var staða
sjóðsins um síðustu áramót um
130 milijónir kr., eða 3,03% af
útlánastofni. Ólafur sagði að
meira hefði verið lagt í afskriftar-
sjóð á síðasta ári en undanliðin
ár, einkum vegna gjaldþrots Is-
lenska fiskeldisfélagsins. Þá er
tryggingasjóð sparisjóða ætlað að
veija sparisjóðina gegn töpum en
hann er fjármagnaður með 0,4%
af heildarinnlánum allra spari-
sjóðanna og þar fyrir utan ábyrgj-
ast sparisjóðirnir önnur 0,4%
gagnvart öllum skuldbindingum
sparisjóða.
Búnaðarbankinn hafði tólf fisk-
eldisfyrirtæki í viðskiptum þegar
mest var. Stefán Pálsson banka-
stjóri sagði að bankinn hefði engu
tapað vegna lánaviðskipta við
fískeldisfyrirtæki. Bankinn hefði
haft baktryggingar hjá þeim fi-
skeldisfyrirtækjum sem hafa orðið
gjaldþrota og voru í viðskiptum
við bankann. Stefán sagði að um
væri að ræða tryggingar með
veði í öðrum eignum en fískeldis-
fyrirtækjunum sjálfum. Bankinn
hefði haft allt sitt á þurru. „Við
vorum gagnrýndir mjög á sínum
tíma og fulltrúar margra fiskeldis-
fyrirtækja sem leituðu til okkar
gátu ekki sætt sig við þetta. Við
vissum að hér var óreynd atvinnu-
grein og gerðum stífari kröfur til
hennar en aðrir, að minnsta kosti
Landsbankinn sem var lofsunginn
af ýmsum viðskiptavinum okkar
vegna þess að þeir kröfðust ekki
sambærilegra trygginga." Stefán
sagði að tryggingarnar væru
nokkuð háar, hefðu numið mörg-
um tugum milljóna, jafnvel yfir
hundrað milljónum.
Greiddar voru um 400 milljónir
kr. inn á afskriftareikning Búnað-
arbankans á síðasta ári, eða 1,4%
af útlánsstofni, en til afskrifta
vegna annarra útlánsviðskipta en
til fiskeldisfyrirtækja fóru 140
milljónir kr. á síðasta ári.
Baksvió
eftir Gudjón Guðmundsson