Morgunblaðið - 21.04.1991, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SL'NNl'OÁGUR 21. 'ÆSL'íwi
plöntutegundir, og kanna hvort mjög
lítið er af einhveijum gerðum af vot-
lendi,“ segir Þóra Ellen. Svæðin hafa
þegar verið grófflokkuð samkvæmt
hefðbundinni skiptingu íslenskra
mýra, þ.e. í hallamýrar, flóa og gul-
stararengi eða flæðiengi.
Að gróðurfari eru svæðin misfjöl-
breytt. Gulstararengin, sem eru svo
falleg á að sjá, eru mjög fijósöm en
gróður tiltölulega fábreyttur, segir
hún. Hina frægu Safamýri í Landeyj-
um ber á góma, en sagt var að gul-
störin væri þar svo há að hægt væri
að hnýta stráin saman yfir bak á
hesti. Nú er mýrin horfin, enda var
auðvelt að ræsa þarna fram með
skurðum, jarðvegur grunnur og árset
undir. Hallamýramar eru miklu fjöl-
breyttari að gróðurfari en gulstarar-
engin. En þótt þær hafi áður verið
útbreiddasta votlendisgerðin er mjög
lítið orðið eftir af þeim. Hallamýrarn-
ar er þægilegast að ræsa fram. Það
sem helst er eftir er blautasta tandið,
oft gulstararflóð, því ill- eða ómögu-
legt er að ræsa þau fram
I þessu rannsóknastarfi hefur vot-
lendinu líka verið skift í flokka eftir
því hve mikið því hefur verið raskað.
Þar eru líka þrír flokkar.. í þeim
fyrsta er óröskuð mýri. E.t.v. með
skurðum í jöðrum eða stökum skurð-
um, sem þó eru taldir hafa lítil áhrif.
í öðrum flokknum er hálfröskuð
mýri. Mýri er talin lítið röskuð þótt
grafinn hafí verið skurður í gegnum
hana eða hluta hennar ef skurðirnir
eru ekki taldir hafa mikil áhrif. í
þriðja flokkinn fellur svo mikið rösk-
uð mýri. Þar eru margir skurðir og
þeir hafa greinileg áhrif á mýrina,
sem er þornuð eða að þorna upp.
Ef litið er yfír svæðin í þessum
þremur flokkum, þá reyndist útkom-
an þessi:
A) Óraskaðar mýrar eða því sem
næst reyndust vera níu, um 26 fer-
kílómetrar að flatarmáli.
BjHálfraskaðar mýrar reyndust vera
15, um 37 ferkílómetrar að flatar-
ináli. Þar af eru Ölfusforir, sem eru
blautar þótt þar séu að vísu skurðir,
um helmingurinn.
C)Mikið raskaðar mýrar reyndust 9
talsins, 12 ferkílómetrar að flatar-
máli.
Votlendinu eytt á hálfri öld
„Nú vildum við vita hve mikið
votlendi hafí verið á þessu svæði
áður fyrr og var miðað við árið 1930.
Alltaf er álitamál hvernig staðið er
að slíkri heimildasöfnun. Við leituð-
um aftur til Landmælinga og fengum
sömu góðu fyrirgreiðsluna. Þar fór-
um við í gömlu kortin. „Það var ekki
fyrr en eftir stríð sem byijað var að
ræsa fram og ekki í stórum stíl fyrr
en eftir 1950,“ útskýrir Þóra Ellen.
Hér er gripið fram í til að spyija um
skurðina sem grafnir voru fyrir þenn-
an tíma á Suðurlandsundirlendinu.
Hún minnir á að skurðimar sem far-
ið var að grafa á fyrsta ijórðungi
aldarinnar hafi verið af allt öðrum
toga. Það voru grunnir áveituskurð-
ir, sem ætlað var að veita næring-
arríku vatni á landið. Ekki gerðir til
þess að þurrka landið heldur þver-
öfugt.
Við spjöllum um stund með eftir-
sjá um þessar fallegu gulstararengj-
ar, sem voru á sínum tíma mikilvæg
hlunnindi, enda brugðust aldrei af
þeim nytjar þótt vorin væru köld og
engin spretta annars staðar. Fólkið
stóð þá í hné í vatni við sláttinn og
vagaði heyið upp á þurrt land til að
þurrka það.
Þóra Ellen og samstarfsfólk henn-
ar báru semsagt saman kortin frá
1930 og svarthvítar loftmyndir sem
teknar voru 1984 og 1985 og lögðu
þau saman. „Við gáfum okkur að
þar sem var merkt votlendi 1930 og
skurðir voru 1984-85, þar hafi verið
votlendi áður. í flestöllum tilfellum
var flatarmál mælt eftir loftmyndum,
en stærstu svæðin eftir kortum og
loftmyndum. Við höfðum ekki ætlað
að taka með svæði sem voru minni
en einn ferkílómetri, en gerðum það
þó í nokkrum tilfellum. Frá drógum
við tún eða svæði kringum bæi eða
rústir. Með þessu móti var áætlað
að votlendi á Suðurlandi hafi um
1930 verið nálægt 1.100 ferkílómetr-
um.
■ Þegar ræst er
fram breytist
allt, jarðvegur-
inn, lífiðíjarð-
veginum og að
sjálfsögðu gróð-
urfarið. Og
f uglalífið tekur
breytingum
Eins og fram kemur hér að ofan
er sáralítið eftir af þessu votlendi á
Suðurlandi. Nýjasta stóra mýrlend-
ið, sem hefur verið tekið, er í landi
Mosfells í Grímsnesi, þar sem Skóg-
rækt ríkisins ræsti fram 1988-89 til
að planta skógi. Þóra Ellen bendir
á að samfelldustu votlendissvæðin
sem eftir eru séu efst í Biskupstung-
um. Þau eru Almenningur, Pollengi,
Skálholtstunga, Höfðaflatir, Iðu-
mýri og Torfastaðamýri. Þau eru
öll á svipuðum slóðum beggja megin
Hvítár. Þegar líffræðingar voru að
kortleggja og skoða þessar mýrar
áttu þeir oft tal við ábúendur, sem
sýndu málinu áhuga og virtust flest-
ir hafa áhuga á að vernda einhveij-
ar þessara mýra. „Stærsta svæðið,
nærri 6 ferkílómetrar að flatarmáli,
er austan Apavatns. Það er þó ekki
samfellt. Næst að stærð er Torfu-
staðamýrí", segir Þóra Ellen. Og hún
talar um sérstæða votlendisbletti,
nefnir t.d. lítið votlendi við Reykja-
nes, þar sem er jarðhiti og sjaldgæ-
far plöntutegundir. '• _
„Þegar ræst er fram breytist allt,
jarðvegurinn, lífið í jarðveginum og
að sjálfsögðu gróðurfarið. Og fugla-
lífið tekur breytingum, sem ekki er
minnst um vert. Við eru komin í
samstarf við tvo menn frá Fugla-
verndarfélaginu, Jóhann Óla Hilm-
arsson líffræðing og Einar Þorleifs-
son, sem byrjuðu í fyrra að gera
úttekt á fuglalífinu á þessum sömu
stöðum. Fengu þeir til þess styrk úr
pokasjóði Landverndar. Þeir eru með
kortin okkar og bæta við svæðum
sem þeim finnst vanta. Þannig fáum
við á þessum stöðum grasafræði-
flokkun, ítarlegar upplýsingar um
gróðurfarið og þessi skrá sýnir hvaða
svæði eru mikilvægust fyrir fuglalíf-
ið,“ segir Þóra Ellen.
Ekkert votlendi friðlýst
Það vekur furðu okkar að ekkert
votlendi er friðlýst á öllu svæðinu frá
Salthöfðamýrum í Öræfum og allt
vestur að Varmárósum í Mosfells-
sveit, en það friðland er mjög lítið,
innan við 0,1 ferkm. Mörg votlendis-
svæði eru þó skráð á Náttúruminja-
skrá. Þegar Náttúruverndarráð hafði
hug á að friðlýsa einhver votlendis-
svæðanna kom í ljós að upplýsingar
skorti, eins og áður hefur komið
fram. Prófessor Arnþór Garðarsson
hafði unnið votlendisskrá fyrir allt
landið um 1970 og þau svæði sem
tekin hafa verið upp í Náttúruminja-
skrá eru flest af lista hans. Á nokkr-
um stöðum hefur ekki náðst sam-
komulag um að friðlýsa, enda hafa
menn ekki gert sér grein fyrir því
hve lítið er eftir af votlendi. Því hef-
ur stundum verið slegið fram að
10-15% af votlendi hafi verið ræst
fram á öllu landinu, en Þóra Ellen
segir að það hljóti að vera miklu
meira, sem sjáist af því að við áttum
mest af slíku votlendi á Suðurlandi.
Eftir er að teikna nokkur svæði,
m.a. austast í Landeyjum og vinna
úr gögnum. Ætlunin er að ljúka úti-
vinnunni í sumar. Roth forstjóri Isals
hefur spurst fyrir um málið og eiga
þau von á einhverri fjárveitingu í
sumar til að geta lokið verkinu.
Væntanlega verður svo hægt að
vinna endanlega úr gögnunum næsta
vetur. Gróðurflokkunin ætti að sögn
Þóru Ellenar að verða tilbúin ein-
hvern tíma á næsta ári. Varla verða
fuglaskoðunarathuganir Jóhanns Óla
og Einars Þorleifssonar, sem eftir
eru á svæðinu þó búnar jafnsnemma,
því á þeim var byijað mun seinna.
Þegar búið verður að vinna úr öll-
um gögnum er ætlunin að léggja
mat á þau og flokka þau eftir vernd-
argildi. Þetta hefur verið mikil vinna,
sem Þóra Ellen Þórhallsdóttir grasa-
fræðingur og samstarfsfólk hennar
hefur unnið á skömmum tíma. En
þarna er lagður grunnurinn að því
að taka út þau votlendissvæði sem
helst þyrfti að friða. Það er ekki
seinna vænna, eins og sést af þess-
ari úttekt. Að varðveita brot af upp-
runalegri náttúru landsins hefur vís-
indalegt og menningarsögulegt gildi.
ísland yrði mun fábreyttara án vot-
lendisins.
„Talið er að votlendi hafi áður
verið um 40% gróins lands á Islandi.
Ef ekkert verður að gert er líklegt
að náttúrulegt votlendi verði hrein-
lega ekki til á láglendi í sumum
landshlutum og nú er orðið mjög lít-
ið eftir af sumum gerðum, t.d. halla-
mýrum, á Suðurlandi,“ segir Þóra
Ellen.
Fuglarnir hverfa
„í votlendi lifír sérstakt lífríki
plantna og dýra og þegar það er
ræst fram - og jafnvel tekið til rækt-
unar - breytast flestallir þættir þess.
Miklar breytingar verða á jarðvegi,
dýr og örverur í jarðvegi breytast,
gróðurfar tekur stakkaskiptum. Þeir
fuglar sem áður treystu á landið sem
varpland og fæðuuppsprettu, verða
að leita annað. Þegar gengið er á
votlendi þýðir það semsagt að þessir
fuglar finna ekki varpstaði eða fæðu
og þeim fækkar þess vegna. Minkin-
um hefur oft verið kennt um að
ýmsum fuglategundum hafi fækkað
undanfarna áratugi, en líklegra er
að miklu oftar megi kenna fram-
ræslu mýra um. Af þekktum fuglum
sem treysta á votlendi og eru mest
á láglendi má t.d. nefna flórgoða,
jaðrakan, margar andategundir,
keldusvín, stelk, óðinshana, blesgæs
(í Ölfusforum), álftir, lóuþræl og
hrossagauk.“
Þvi má að lokum bæta við að
mýraijarðvegurinn fýkur ekki út í
buskann. Ekki veitir af að halda í
allan þann jarðveg sem mögulegt er
meðan hann tapast jafn ört og raun
ber vitni á hveiju ári á íslandi.
Erum búnir að fá
vinsæla, ítalska
gæðakaffið frá
IMóatúnsbúðirnar
AUGLÝSING
Tívolístemmning í Kolaportinu
Kolaportið á sunnudögum:
Skemmtun fyrir
alla fjölskylduna
Kolaportsmarkaðurinn er nú einnig opinn á sunnudöguin og
gamli góði miðbærinn aftur að ná fyrri vinsældum fyrir sunnu-
dagsgöngutúra fjölskyldunnar. Lækjargatan iðar af mannlifi frá
Tjörninni að Kolaprotinu þar sem ungir sem aldnir skemmta
sér konunglega við margvíslega tívolíleiki, sem boðið er upp á
alla sunnudaga, að ógleymdum sölubásunum með allt milli him-
ins og jarðar.
„Við fáum mikið af nýjum gestum
í Kolaportið á sunnudögum," seg-
ir Helga Mogensen. „Það eru svo
margir uppteknir í vinnu eða við
aðra hluti á laugardögum, að þeir
nota nú tækifærið til að heim-
sækja okkur þegar opið er á
sunnudögum. Þá breytum við líka
um áherslur og höfðum meira til
allrar ijölskyldunnar.“
Skotbakkar ag lukkuhjól
Á sunnudögum er hluta Kola-
portsins breytt í tívolí þar sem
allir aldurshópar geta keppt í
skotfimi, reynt krafta slna eða
gáð hvort heppnin sé með þér;
Þeir eldri við lukkuhjólið eða fisk-
veiðar og þeir yngstu við happa-
endurnar þar sem allir fá verð-
laun.
Ókeypis ljósaperur
í Kolaportinu eru að jafnaði yfir
eitt hundrað söluaðilar, sem bjóða
upp á ótrúlegt vöruúrval. Og það
er ekki út í bláinn að margar versl-
anir eru farnar að auglýsa Kola-
portsstemmningu og Kolaports-
verð þegar mikið stendur til. En
það er hætt við að fáir geti slegið
út sölubásinn, þar sem boðið er
upp á ókeypis ljósaperur eða verk-
færabásinn með skrúfjárnasett á
hundraðkall.
Kompudótið vinsælt
Um helmingur sölubásanna er
venjulega með notaða muni, sem
fólk er að týna út úr kompunum
og slíkur varningur virðist alltaf
jafn vinsæll. „Ég finn alltaf marga
góða dýrgripi hérna“, segir Helga.
„Og það er alltaf jafn gaman að
sjá fólk koma hingað með dót, sem
það hefði annars bara hent og
fara eftir daginn með tugþúsund-
ir i vasanum."
Gott fyrir seljendur
Það hefur ekkert dregið úr aðsókn
á laugardögum og því um hreina
viðbót að ræða á sunnudögum,
sem kemur sér auðvitað vel fyrir
seljendur. Þeir geta nú verið báða
dagana ef þeir vilja og þurfa ekki
að taka saman pjönkur sínar milli
daga.
Söiubásar í Kolaportinu kosta
2.800 og 3.800 krónur eftir stærð,
en á sunnudögum er nú gefinn
sérstakur 20% kynningarafslátt-
ur. Borð og fataslár má leigja á
staðnum fyrir 500 krónur en selj-
endur geta einnig komið með slíkt
með sér.
Kolaportið er opið á sunnudögum
kl. 11-17, en opnunartími á laug-
ardögum eróbreyttur, kl. 10-18.