Morgunblaðið - 05.05.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. MAI 1991
Austfirski
hljómburð-
arfræðing-
urinn Stefón
Einarsson
eftir Valgeir Guðjónsson
Ihljómleikahöllinni í Gautaborg eru'
gestir sem óðast að koma. sér fyr-
ir í sætum sínum, kliikkan nálgast
hálf átta og eftirvænting liggur í
loftinu. Hin víðfræga Sinfóníuhljóm-
sveit Gautaborgar bíður átekta inn-
göngu stjórnandans Neeme Jarve,
Eistlendingsins sem í vor sneri til
föðurlandsins eftir tíu ára útlegð,
heimsfrægur hljómsveitarstjóri með
heila sinfóníuhljómsveit sér til full-
tingis að fagna nýjum vindum og
andrúmslofti. Salurinn er þéttsetinn
sem endranær og allt sem felldu, en
þó gæti glöggt auga greint þtjá
menn á stangli, sem skera sig úr
áheyrendahópnum á þann hátt að
þeir hafa torkennilegar svartar
spangir hangandi undir kverk og í
kjöltunni liggja dularfull svört tæki
á stærð við vindlakassa. Þetta eru
stafræn hágæðaupptökutæki og í
spöngunum á höfðum mannanna eru
hljóðnemara, sem vinna sem líkast
mannseyrunum, enda staðsettir við
innganginn að þeim göfugu líffær-
um.
Hér eru á ferðinni hljómburðar-
fræðingar, tveir sænskir og sá þriðji
hollenski kollegi, menn sem beina
starfskröftum sínum og hugviti að
því að skapa réttu skilyrðin fyrir leit-
ina að hinum hreina tóni.
Enn einn hljómburðarfræðingur er
mættur og stingur sá að engu
leyti í stúf við aðra áheyrendur, en
athugull íslendingur gæti- merkt að
þar situr ósvikinn • Austfirðingur.
Þessi Austfirðingur heitir Stefán
Einarsson og hefur um tveggja ára-
tuga skeið starfað sem hljómburðars-
érfræðingur í Svíaríki. íslendingar
hafa reyndar notið reynslu Stefáns
og starfsfélaga hans í fyrirtækinu
AKUSTIKON, því þeir hönnuðu
hljómburðinn í Borgarleikhúsið og
hinn endurgerða sal Þjóðleikhússins
og hafa einnig unnið að hljómburðar-
hönnun hins nýja Tónlistarhúss í
Reykjavík.
Stefán var barnungur einn af
frumbyggjum Egilsstaðakauptúns,
sonur þeirra Einars Stefánssonar
byggingameistara frá Mýrum í
Skriðdal og konu hans Sigríðar Vil-
hjálmsdóttur frá Hánefsstöðum í
Seyðisfirði.
Eins og hjá mörgum Austfirðing-
um lá leið Stefáns út í Eiða, eins og
Egilsstaðábúar orða það, þegar barn-
askólanámi lauk og var Stefán þar
utanskóla fyrsta árið, slíkir nemend-
ur voru kallaðir prófgæjar, lásu
heima að mestu en dvöldu í skólanum
kringum prófin.
Síðan fór ég,“ segir Stefán, „til
Akureyrar og lauk þaðan stúd-
entsprófí árið 1960. Eftir árshlé frá
námi lá leiðin síðan til Þrándheims,
þar sem ég hóf nám í rafmagnsverk-
fræði við Noregs Tekniske Högskole.
Neemee Jarvi á góðri stund í
Eistlandi í september 1989.
Þetta nám varð fyrir valinu, kannski
ekki síst vegna áhuga míns á tónlist
og hjómflutningstækni hverskonar.
Iþessu námi mínu komst ég lítillega
í kynni við hljómburðarfræðina og
lokaverkefni mitt fjallaði um mæli-
tækniaðferð, sem meðal annars mátti
beita á hátalara og magnara, en
þessi tækni þykir og er reyndar úrelt
í dag, eins og svo margt af hátækni
þess tíma. En áhugi minn á hljóm-
burðarfræðinni var vaknaður og þeg-
ar ég sá auglýsingu frá sænsku ráð-
gjafarfyrirtæki á þessu sviði, sótti
ég um starf. Ég fékk neikvætt svar
en fór þangað samt. Þeir voru auðvit-
að búnir að ráða í stöðuna, en bentu
mér á annað fyrirtæki í sömu grein,
Ingimansson Akustik, sem ég svo
starfaði fyrir í 16 ár og varð mér
frábær skóli. 1984 stofnuðum við,
fjórir starfsfélagar síðan okkar eigið
ráðgjafar- og hönnunarfyrirtæki,
sem við köllum AKUSTIKON og
höfum rekið það síðan.“
Við komumst ekki lengra í spjalli
okkar því nú gengur hljómsveitar-
stjórinn eistneski á pallinn, hljóm-
sveitin rís úr sætum, áheyrendur
klappa, hljórnsveitin sest, Jarvi
mundar tónsprotann og hinir sænsku
áheyrendur hætta að klappa líkt og
skrúfað sé fyrir krana. Hljómburð-
arsérfræðingarnir þrír kveikja á
tækjum sínum og fyrstu tónar verks-
ins Saga eftir Sibelíus berast út í
hinn glæsilega tónleikasal. Það þarf
engan sérfræðing til að skera úr um
það að hér leikur frábær hljómsveit
í frábæru húsi.
Annar píanókonsert Beethovens er
næstur á dagskránni og ungur
einleikari, Anders Kilström, sem
heimsótti okkur á Listahátíð, heillar
ianda sína upp úr skónum, ef marka
má fagnaðarlætin og blómvendina
að leik loknum.
í hléinu bera hljómburðarfræðing-
ar saman bækur sínar. Það er ekki
lítið fróðlegt að hlusta á þær sam-
ræður, sem rása um víðan völl á
milli hljóðeðlisfræðilegra og bygging-
artæknifræðilegra þátta með stöðug-
um tilvitnunum í einstök hljóðfæri,
hin ýmsu tíðni- og styrkleikasvið og
innskotum um tónleikasali víðsvegar
um heiminn.
Á morgun er síðan ætlunin að aka
þvert yfir Svíþjóð, til Kalmar syðst
á Eystrasaltsströndinni, þar sem tón-
leikarnir verða endurteknir í nýjum
fjölnotasal, sem Stefán og félagar
hafa hannað hljómburðinn í og þykir
einstaklega vel heppnaður að því
leytinu. Fræðingar hugsa sér gott til
glóðarinnar, og fyrir leikmann í fag-
inu er það tilhlökkunarefni að fá að
fylgjast með þessum tónelsku vísind-
amönnum.
Áður en seinni hluti tónleikanna
hefst liggur beint við að spytja Stef-
án spurninga, sem kemur beint að
efninu: Hvað er eiginlega hljómburð-
ur? og Stefán brosir í kampinn. „Það
má eiginlega orða það á einfaldan
hátt þannig að hljómburður sé það
líf, sem hljóð lifir í ákveðnu rými,
eða ef við snúum því við og þau
áhrif sem rými hefur á hljóð.“
Og hvernig bera síðan hljómburð-
arhönnuðir sig að, þegar um nýjan
sal er að ræða?
„Fyrst þarf að athuga notkunar-
forsendurnar; á salurinn að vera fyr-
ir talað mál, tónlist, leiklist eða allt
þetta og meira til. Síðan er það áhorf-
endafjöldinn, sem salurinn á að rúma
og allir þessir þættir eru lagir til
grundvallar þeirri mikilvægu ákvörð-
un hvað rúmmál salarins á að verða,
atriði sem hefur bein áhrif á hljóm-
burðinn og í flestum tilfellum á ytra
útlit hússins. Þess vegna er mikil-
vægt fyrir okkur að vinna í nánu
sambandi við arkitekta hússins frá
upphafi."
Næstu spurningar eru síðan lengd,
breidd, lofthæð, eiga að vera
svalir o.s.frv. Mikilvæg þumalfing-
ursregla um tónleikasali er að þeir
mega ekki vera of breiðir, vegna
þess að sterkt endurkast á þverveg-
inn er jákvætt. Oft getur verið gott
að hafa svalir til að lengd salarins
skapi ekki óæskilegar fjarlægðir.
Hljóðið ferðast ekki svo hratt og
eyrun taka að greina mun á beinu
hljóði og endurkasti frá þetta 5/100
úr sekúndu. Það er þvi margt sem
arkitekt og hljómburðarfræðingur
hafa um að ræða á fyrsta hönnunar-
stigi.
Áuðvitað er byggt á nokkur hundr-
uð ára langri reynslu við gerð hljóm-
leikasala og leikhúsa og sumir bestu
salirnir voru auðvitað byggðir löngu
áður en menn fóru að beita þeirri
tækni sem nú tíðkast. Bygginga-
tækni þess tíma setti ákveðnar skorð-
ur um hvað var hægt að byggja breitt
og stórt, en svo vill til að þær stærð-
ir, sem menn réðu við á þessum tíma,
fara mjög saman við það sem þykir
gefa hvað besta raun hvað hljómburð
snertir. Eins hjálpuðu skreytingar oft
til og vegna slæmrar eða engrar loft-
ræstingar lögðu menn áherslu á mik-
ið rúmmál og þar af leiðandi mikla
lofthæð, sem er mjög af hinu góða
fyrir hljómburðinn.
Þegar hinsvegar byggingatækni
fleygði fram og menn tóku að
gera ýmsar tilraunir fór að bera á
slæmum sölum og þá erum við að
tala um upphaf þessarar aldar. Upp
úr því fara menn síðan að greina og
gaumgæfa hvað það er nákvæmlega
sem stuðlar að góðum eða slæmum
hljómburði."
Lengra komumst við ekki í bili því
hléið er búið og 4. sinfónía Caral
Nielsens hins danska bíður flutnings.
Þetta er glæsilegt verk, þar sem slag-
verksmenn þenja húðir ketilbumbna
sinna til hins ýtrasta. I aðalhlutverk-
inu er slagverkssnillingurinn Roger
Carlson, sem hefur m.a. unnið mikið
með Áskeli Mássyni og verið ötull
að leika verk Áskels.
Hljómburðarsérfræðingarnir
ljóma af ánægju að tónleikunum
loknum og yfir ölglasi eru málin reif-
uð á þeim nótum að óinnvígðir mega
hafa sig alla við að.halda áttum.
Sá sem ekki hefur ekið yfir Sví-
þjóð þvera í fullum bíl af hljóm-
burðarfræðingum verður bara að
reyna að gera sér slíkt ferðalag í
hugarlund. Umræðuefnin um fagið
eru óþrjótandi og leikmanninum í
hópnum verður smám saman ljóst,
að hann mun hlusta eftir fleiru en
tónlistinni einni á ókomnum tónleik-
um.
w
Aleiðinni spyr ég Stefán um aðra
sali, sem AKUSTIKON hefur
haft með að gera. Stefán dregur úr
pússi sínu ljósrit af blaðaúrklippu um
nýja Borgarleikhúsið í Stokkhólmi,
en sá salur er hvað snertir hljómburð
áþekkur sal Borgarleikhússins okkar.
Við lestur greinarinnar kemur í ljós
að hljómburðinum er hrósað svo mjög
að hinum hógværa Austfirðingi þyk-
ir nóg um.
„Ég er mjög bjartsýnn hvað snert-
ir sal hins fyrirhugaða Tónlistarhúss
í Reykjavík í dag og finnst það mjög
spennandi mál. Húsið er frábærlega
teiknað frá hendi arkitektsins og ég
held að ég taki ekki of stórt upp í
mig með að lofa allt frá mjög góðum
til frábærs hljómburðar. Auk þess
finnst mér hið brýnasta rnál að þetta
hús rísi, því hvorki Háskólabíó né
Laugardalshöll fullnægja þeim kröf-
um sem gera verður til tónleikasala.
Það er mjög mikilvægt í starfi
okkar að bera saman sali og helst
að hlýða á sömu verk með sömu
hljómsveit í sitt hvoru húsinu eins
og við ætlum að gera núna.“
Við gerum stuttan stans í Vaxjö,
50.000 manna bæjarfélagi í hjarta
Smálandanna, því Stefán vill sýna
okkur næsta verkefni. Hér er verið
að reisa 900 manna ijölnotasal með
aðaláherslu á tónlistar- og leiklistar-
starfsemi svo og ráðstefnuhald, sem
verður tekinn í notkun i september
1991. 100 kílómetrum austar er síð-
an þessi nýi glæsilegi salur, í hinni
fornfrægu Hansaborg, Kalmar.
Það er ljóst að í báðum bæjarfélög-
um er mikill áhugi á því að skapa
menningu og listum sem best skil-
yrði og jafnframt mun aðstaðan nýt-
ast til ráðstefnuhalds og skila þannig
dijúgum peningum í kassann.
Húsið í Vaxsjö er enn án þaks, svo
klapp og köll ferðalanganna gefa
litla vísbendingu um það sem koma
skal, en að sögn Stefáns og félaga
lítur allt vel út á pappírnum og í
tölvunni. Eftir klukkustundar akstur
erum við i Kalmar. Það gefst enginn
tími til að skoða staðinn því tónleik-
amir eru rétt að hefjast. Gautaborg-
arhljómsveitin leikur af sama glæsi-
brag og í gærkvöldi og fagnaðarlæti
áhorfenda ósvikin. Ræður eru haldn-
ar og það má glöggt greina mikla
ánægju og stolt yfir að geta tekið á
móti þessari frábæru hljómsveit í svo
góðu og glæsilegu húsi.
Stefán Einarsson og félagar eru
hæstánægðir með tóninn hér og eins
samanburðinn við tóninn í Gauta-
borgarhúsinu (sem margir raunar
álíta meðal bestu tónleikahúsa). Þeir
inna líka hljómsveitarmeðlimi eftir
áliti á aðstæðum og hljómburði og
svörin eru öll á einn og besta veg.
Hér mætti kannski citera Hákan
Dahl (sem er virtur kritiker hjá G.P.).
Það er því ánægður hópur sem
sest að snæðingi að tónleikum lokn-
um. Umræðuefni þarf ekki að fjöl-
yrða um og þegar ég kveð vini mína
hljómburðarsérfræðingana hjá AKU-
STIKON á flugvellinum í Kalmar-
flugvelli snemma næsta morguns er
mér ljóst að hljómburði Tónlistar-
hússins okkar langþráða er vel borg-
ið í þeirra höndum.
Sú alúð og áhugi sem ég hef orð-
ið vitni að, að viðbættri framúrskar-
andi fagkunnáttu virðist mér geta
tryggt að Islendingar geti í framt-
íðinni leitað hins hreina tóns við hin
bestu skilyrði.