Morgunblaðið - 24.07.1991, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 1991
15
Morgunblaðið/Agnes Bragadóttir
Vestmannaeyjar eru langstærsta verstöð landsins, sem fær á milli 8 og 9% af öllum botnfiski í sinn hlut. Á síðasta ári var hlutur Vest-
mannaeyja um 52 þúsund tonn.
þegar skaðast af skammsýni þeirri
sem ræður hér ríkjum. Við höfum
afhent litlum hópi manna okkar
fjöregg, sem eru fiskimiðin og afla-
heimildir. Þeir hugsa náttúrlega
bara um eigin hag, en ekki hag
heildarinnar,“ segir Guðmundur.
„Manni dettur stundum í hug að
hér gæti orðið svipað umhorfs og
var í Mið-Evrópu eða Þýskalandi
eftir 30 ára stríðin, þegar smákóng-
arnir og furstarnir höfðu borist á
banaspjótum í langan tíma. Hvort
menn vilja opna augu sín fyrir því
sem þarf að gera, skal ég ekki spá
til um á þessu augnabliki, né hversu
langan tíma það tekur,“ segir Guð-
mundur.
Arnar Sigurmundsson, formaður
Samtaka fiskvinnslustöðva og
framkvæmdastjóri Samfrosts í
Vestmannaeyjum, segir að öll húsin
hafi verið byggð með það í huga
að geta annað vertíðartoppunum. Á
undanförnum árum hafi starfsfólki
frystihúsanna fækkað, þannig að
miðað við mannahald sé afkastaget-
an ekki margföld, en öðru máli
gegni hvað varðar húsakost, vélar
og tæki. „En þá þyrfti hér eins og
annars staðar á landinu að bæta
við mannskap og lengja vinnu-
tíma,“ segir Árnar.
Vinnslustöðin- er stærsta frysti-
húsið í Vestmannaeyjum. Hin þijú,
þ.e. Hraðfrystistöðin, ísfélagið og
Fiskiðjan, eru heldur minni, en þó
í stærra lagi á landsvísu. Frostver
er enn eitt frystihúsið, sem einkum
hefur sérhæft sig í humarvinnslu
og er mun minna. Saltfiskverkunar-
stöðvar eru nokkrar, þannig að fisk-
vinnslufyrirtæki í Eyjum eru níu
talsins. Raunar var enn eitt frysti-
hús af minni gerðinni í Eyjum,
Frystihús FIVE, sem var í eigu
tveggja stærri fyrstihúsanna
(Vinnslustöðvarinnar og Fiskiðj-
unnar). Sú ákvörðun var tekin fyrir
fjórum árum að loka því frystihúsi
og deila hráefni þess á hin tvö, sem
ekki höfðu nægilegt hráefni.
Smákóngar og furstar
Þegar ég ræddi við forsvarsmenn
fyrirtækjanna um samvinnu- og
sameiningarmöguleika - lokun eins
frystihúss eða tveggja, aukna hag-
ræðingar, eignasölu og fleira, kom
á daginn að leiðin til aukinnar arð-
semi fyrirtækjanna er ekki auðrötuð
og víða leynist Þrándur í Götu. Eins
furðulegt og það kann að hljóma
gætu aðal-Þrándarnir heitið Sæ-
greifi, Smákóngur, Eyjajarl og
Kvótafursti. Það er vandamál þegar
sameiningu fyrirtækjanna ber á
góma, hversu svipuð að stærð þau
eru. Það liggur ekkert í augum
uppi hver eða hveijir ættu að vera
við stjórnvölinn á stóru og öflugu
sjávarútvegs- og fiskvinnslufyrir-
tæki.
Þeir sem stýra nú hveiju fyrir-
tæki fyrir sig eru vanir að stjórna
og hafa skiljanlega engan áhuga á
að eftirláta öðrum stýrimennskuna.
Þeir segja jafnframt að óraunhæft
sé að ræða um sameiningu fyrir-
tækjanna fjögurra í eitt, sem þar
með yrði langstærsta sjávarútvegs-
fyrirtæki landsins. Þeir orða heldur
sameiningu og samvinnu á þeim
nótum að fjögur fyrirtæki verði
þijú. Sjá síðan fyrir sér að þau yrðu
hugsanlega einhvern tíma tvö.
Vissulega er fleira sem kemur
til en vandinn að hætta að vera
kóngur. Fyrirtækin eiga hvert um
sig mikið húsrými. Við þá eign
staldra menn, og segja að við það
að rýma húsin, selja einhver tæki
og vélar og sameina starfsemi,
skapist ekki svo mikil- hagræðing.
Húseignirnar séu til staðar. Þær
verði vart seldar undir aðra starf-
semi og áhöld séu um hversu skyn-
samlegt sé að selja hugsanlegum
keppinautum í fiskvinnslu húsin.
Auk þess verði áfram greidd gjöld
af þessum fasteignum, hvort sem
arðbær starfsemi fer þar fram eða
ekki.
Svört skýrsla Hafró
Skýrsla Hafrannsóknastofnunar
um ástand fiskistofnanna og horfur
og tillögur hennar um aflamagn
næsta árs hefur að sjálfsögðu vakið
óhug meðal Vestmanneyinga, sem
annarra landsmanna sem byggja
afkomu sína á fiskveiðum og
vinnslu. Raunar má segja að um-
ræðan um hagræðingu, endurskipu-
lagningu og sameiningu fyrirtækja
hefði koðnað niður, ef skýrslan
hefði verið björt og tillögurnar gert
ráð fyrir auknum afla á næstu
árum. Við þær aðstæður hefðu ugg-
laust flestir eigendur sjávarútvegs-
fyrirtækja treyst sér til þess að
bretta upp ermar og hella sér út í
framtíðarátök í óbreyttu umhverfi.
Auknar arðsemiskröfur
Sigurður Einarsson, forstjóri
Hraðfrystistövarinnar í Vest-
mannaeyjum, segir að í dag séu
gerðar þær kröfur til eigenda og
stjórnenda fyrirtækja, hvort sem
er í sjávarútvegi eða öðrum atvinnu-
greinum, að fyrirtækin séu betur
rekin og skili betri afkomu. Þessar
kröfur séu gerðar af starfsfólki og
viðkomandi lánastofnunum. „Fyrir-
tækin hér í Vestmannaeyjum fengu
á sínum tíma lánaðar eitthvað um
900 milljónir úr Atvinnutrygginga-
sjóði, á verðlagi þess árs. Lánveit-
ingarnar voru meðal annars ætlaðar
til þess að fyrirtækin gætu hagrætt
í rekstri sínum. Ég fullyrði að þótt
það hafi komið fyrirtækjunum vel
að fá þessi lán á hagstæðum vöxt-
um og geta þar með breytt vanskila-
skuldum í lengri tíma lán, þá hag-
ræddi ekkert fyrirtækjanna hérna
neinu í rekstri sínum að öðru leyti.
Ég held því að menn í sjávarútvegs-
fyrirtækjunum almennt standi nú
frammi fyrir því að arðsemin í
rekstrinum er ekki nógu mikil, mið-
að við skuldsetningu fyrirtækjanna.
Því verða menn einfaldlega að setj-
ast niður og skoða á hvaða hátt
þeir ætla að ná fram aukinni arð-
semi. Það verður ekki gert nema
með tvennum hætti - annars vegar
með því að sameina fyrirtækin, búa
til stærri og hagkvæmari rekstrar-
einingar og nýta fasteignir betur
og hins vegar með því að sameina
veiðiheimildir til þess að geta nýtt
fiskiskipin betur og dregið úr kostn-
aði við sjósóknina."
Ekki lengur stór
Sigurður segir að fyrirtækin í
Vestmannaeyjum standi nú frammi
fyrir þeirri staðreynd, að þótt þau
hafi verið stór og sterk fyrir tíu
árum eða svo, sé því ekki lengur
til að dreifa. Velta þriggja fyrsti-
húsa í Vestmannaeyjum jafnist í
dag á við veltu tveggja frystihúsa
hjá Granda eða veltu eins frystihúss
Utgerðarfélags Akureyrar. „Menn
sjá alla þessa hluti og geta viður-
kennt þá í orði, en hvað þarf að
verða til þess að menn viðurkenni
þá á borði, setjist niður og fari að
ræða saman, það veit ég ekki,“
segir Sigurður.
Sigurður kveðst óttast að slíkar
viðræður muni ekki hefjast af
neinni alvöru fyrr en reksturinn
kreppi svo fjárhagslega að mönnum
að þeir neyðist til þess að hefja við-
ræður. Hann segir að auðvitað sé
skynsamlegra að hefja viðræður
áður en aðstæður verði jafndökkar
og hann lýsti. „Við sameiningu fyr-
irtækja yrði auðvitað breyting á
eignarhluta í fyrirtækjunum - þeir
sem eru stórir í dag yrðu minni,
þeir sem eru stjórnendur í dagyrðu
það kannski ekki við sameiningu.
Þannig yrði ýmiss konar rask á
högum manna, sem þeir kæra sig
kannski ekki um að takast á við
fyrr en þeir mega til,“ segir Sigurð-
ur.
Arnar Sigurmundsson segir um
skýrslu Hafrannsóknastofnunar:
„Það er engin spurning að þessi
skýrsla Hafró, hvort sem samdrátt-
ur í þorskafla næsta árs verður 50,
60 eða 70 þúsund tonn, hefur gífur-
leg áhrif, ekki síst hérna í Vest-
mannaeyjum. Þetta kallar á það að
menn þurfa að líta á öll hagræðing-
armál í öðru ljósi en áður. Það afla-
magn sem við höfðum var of lítið,
bæði fyrir fiskiskipin og fisk-
vinnsluhúsin, þannig að það er ljóst
að þessi svarta skýrsla kallar á ný
vinnubrögð og ný viðhorf, hvort sem
er hér í Vestmannaeyjum eða ann-
ars staðar, þar sem svipað er ástatt.
Meiri samvinna þarf til að koma,
jafnvel samruni og aukin sérhæf-
ing.“
Sumt er einfaldara í Eyjum
Eitt er það atriði sem ætti að
einfalda sameiningu einhverra þess-
ara fyrirtækja, þegar aðstæður í
Vestmannaeyjum eru bornar saman
við aðstæður annarra sjávarútvegs-
fyrirtækja sem samskonar umræð-
ur fara fram um nú - en það eru
helstu þjónustu- og viðskiptaaðilar.
Öll fyrirtækin fjögur eru aðilar að
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
(SH), öll skipta þau við Eimskipafé-
lag íslands og dótturfýrirtæki SH,
Jökla, og öll eiga þau hlut í og eru
með tryggingar sínar hjá Trygg-
ingamiðstöðinni. Kæmi til samein-
ingar einhverra fyrirtækjanna
þyrfti ekki að koma til neinna sér-
stakra átaka á milli ólíkra viðskipta-
aðila frystihúsanna, einfaldlega
vegna þess að um sama aðila er
að ræða í flestum tilvikum. Öðru
máli gegnir um frystihúsin þijú á
Árborgarsvæðinu og frystihúsin í
Grundarfirði.
Frystihúsin í Vestmannaeyjum
eru nánast einu frystihúsin á öllu
landinu sem enn hafa ekki komið
sér upp flæðilínum. Nú hyggja eig-
endur Eyjahúsanna á slíka tækni-
væðingu og þá í hveiju húsi fyrir
sig. Utge'rðarfélag Akureyringa
setti nýlega upp fjórar flæðilínur
og var kostnaðurinn við það um 44
milljónir króna. Áætlað er að setja
upp sjö flæðilínur í húsunum í Eyj-
um og því ekki óraunhæft að áætla
að kostnaðurinn við það nálgist 80
milljónir króna. Svo má hugsa sér
hversu margar flæðilínur yrðu
nauðsynlegar, ef til sameiningar
einhverra eða allra frystihúsanna
kæmi.
Andstæðingar í leik
Eitt og annað kemur skemmti-
lega á óvart í Eyjum þegar hugað
er að samstarfí og sameiningu ein-
hverra fyrirtækja í sjávarútvegi.
Sægreifarnir hittast gjarnan í
Sundlaug Vestmannaeyja á milli
klukkan sjö og átta á morgnana,
spjalla saman í heita pottinum og
drekka síðan kaffí saman. Svo
hverfur hver til sinna bækistöðva
og vinnur af elju allan daginn. Á
kvöldin getur svo vel verið að þeir
hittist á ný í sameiginlegum félaga-
samtökum, eða einhveiju slíku.
Raunar er þetta í augum gestsins
ekki ólíkt því og að fylgjast með
mótheijum í knattspyrnu. Andstæð-
ingar í leik, en vinir þess á milli -
eini munurinn er sá að leikurinn
er lífsins alvara hjá sægreifunum.
Þótt samkeppnin sé mikil milli
fyrirtækjanna fjögurra er líka um-
talsverð samvinna þeirra á milli. í
sameiningu reka þau Samfrost hf.
sem fer með alla launaútreikninga,
bónuskerfí og aflastjórnun. Þar að
auki hittast stjórnendur og eigendur
nokkuð reglulega og ræða mál sem
snerta öll fyrirtækin.
Enginn vill eiga frumkvæðið
Raunar má segja að allir stjórn-
endur og eigendur fyrirtækjanna
hafí lýst sig reiðubúna til þess að
taka þátt í samvinnu- og sameining-
arviðræðum við aðra, að Magnúsi
Kristinssyni, stjórnarformanni ísfé-
lags Vestmannaeýja, undanskild-
um. Að vísu virtist áhugi þeirra
Bjarna Sighvatssonar og Björns
Ulfljótssonar vera takmarkaður, en
þeir útilokuðu þó alls ekki viðræð-
ur. En það er eins og hver og einn
veigri sér við að eiga frumkvæðið
að slíkum viðræðum. Þeir virðast í
hjarta sínu telja að með því að eiga
frumkvæðið tapi viðkomandi
ákveðnu forskoti og gefí þar með
til kynna, hugsanlega ranglega, að
hjá honum sé þörfín brýnni en hjá
öðrum.
Þau fjögur fyrirtæki sem hér
hefur einkum verið fjallað um eru
ýmist að öllu leyti eða miklum hluta
rótgróin fjölskyldufyrirtæki, sem
stjórnað er af eigendum sínum -
sem ýmist hafa byggt upp fyrirtæk-
in sjálfír eða tekið við þeim af feðr-
um sínum og haldið uppbygging-
unni áfram. Einmitt vegna þessa
fyrirkomulags er það skiljanlega
erfitt fyrir eigendurna að sjá fyrir
sér eitthvert annað rekstrarmynst-
ur framtíðarinnar þar sem þeir
sjálfir verði í auka- en ekki aðalhlut-
verki. Þótt ekki sé bjart framundan
hvað varðar óbreyttan rekstur stóru
frystihúsanna í Éyjum, má vel vera
að grundvallarskipulagsbreyting,
eins og sú að breyta þessum einka-
fyrirtækjum í almenningshlutafélög
geti skipt sköpum.
Ég ætla að láta orð Sigurðar
Einarssonar um þann möguleika
ljúka þessari umfjöllun: „Það er
engin spurning, hvorki hjá mér né
öðrum hér í Eyjum - við viljum
reka fyrirtækin áfram með sams-
konar fyrirkomulagi og nú er. Við
viljum vera með okkar eigin báta,
okkar eigin frystihús o.s.frv., en
getum við gert það nú þegar farið
er að harðna á dalnum? Það er
spurningin.
Nú eru fímm sjávarútvegsfyrir-
tæki á landinu orðin almennings-
hlutafélög. Ég er sannfærður um
að fyrsta fyrirtækið hér í Eyjum
sem færi á almennan markað, ætti
sér betri lífsmöguleika en hin fyrir-
tækin.“