Morgunblaðið - 24.07.1991, Qupperneq 21

20
21
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 1991
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 1991
JMtognnMititffe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 100 kr. eintakið.
Frelsi frá ótta — nið-
urlæging eða sjálfs-
virðing
Hin fullkomna bylting er
bylting hugarfarsins,
segir frelsishetja Búrma Aung
San Suu Ký, í grein sem hún
smyglaði úr fangelsi í Rangú
þegar hún hlaut Sakharov-
verðlaunin fyrir andóf sitt.
Hún bætir því við, að það sé
ekki nóg að krefjast frelsis,
lýðræðis og mannréttinda
heldur þurfi að baki slíkri
kröfu að búa sameinuð stað-
festa að halda út baráttuna
og færa fórnir í nafni sann-
leikans einsog hún kemst að
orði — og þá ekki síst að forð-
ast þá spillingu sem hlýst af
ágirnd, hatri, fáfræði og ótta.
Hún leggur áherslu á að það
sé ekki valdið sem spilli, held-
ur óttinn. Óttinn við að missa
völdin spillir þeim sem með
þau fara og óttinn við vald-
beitingu spillir þeim sem hún
bitnar á, segir frelsishetja
Búrma. Og hún heldur áfram
í greininni og segir: „Því er
oft haldið á loft áð almenn
óánægja með efnahagslegt
harðrétti hafi verið meginupp-
spretta þeirrar baráttu fyrir
lýðræði sem hófst í Búrma í
kjölfar mótmæla námsmanna
1988. Það má til sanns vegar
færa, að nær þriggja áratuga
tímabil mótsagnakenndra og
ófullnægjandi stjórnar-
athafna, óviðráðanleg verð-
bólga og sílækkandi þjóðar-
tekjur hafi leitt til efnahags-
legrar óreiðu í landinu. En það
var annað og meira en örðug-
leikar almennings við að láta
enda ná saman, sem gerði það
að verkum að þolinmæðin
brast skyndilega hjá friðsamri
og gæfulyndri þjóð - það var
niðurlægingin sem fólst í
mannlífi afskræmdu af spill-
ingu og ótta. Námsmennirnir
risu ekki aðeins upp til að
mótmæla dauða félaga sinna
heldur jafnframt þeirri alræð-
isstjóm sem svipti þá mann-
legri reisn og líf þeirra til-
gangi og von. Og þar eð mót-
mæli námsmannanna endur-
spegla örvæntingu alls al-
mennings, leiddi af sjálfu sér
að þau breiddust út um allt
land. ... Búrmaska . þjóðin
hafði gefist upp í tvísýnum
kvíða sínum og aðgerðaleysi
- þar sem hún var „vatn í
kringum lófa“ valdhafanna.“
Aung San Suu Ký minnir
á mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna í lok
greinar sinnar, en þar segir
að sérhver einstaklingur og
sérhver stofnun í samfélagi
manna skuli kappkosta að sjá
til þess að öllum séu tryggð
grundvallarréttindi og frelsi
án tillits til kynþáttar, þjóð-
ernis eða trúarskoðana. „En
svo framarlega sem til eru
stjómvöld sem byggja vald
sitt á kúgun en ekki á umboði
almennings, og til eru þrýsti-
hópar sem kjósa fremur
skammvinnan hagnað en
langtíma frið og velmegun,
þá er hætt við að alþjóðleg
barátta til að veija og efla
mannréttindi í heiminum
hrökkvi á stundum skammt,“
segir Aung San Suu Ký og
bætur við: „í sumum löndum
verða því fórnarlömb kúgunar
nær einvörðungu að treystaá
sinn eigin innri sty'rk til að
veija þau réttindi sem allir
menn hafa heimtingu á.“
En Aung San Suu Ký
stendur ekki ein gegn ógnar-
stjórninni. Samviska heimsins
er í fylgd með henni. Hún er
í fylg með öllum þeim sem
þurfa að kljást við ógnar- og
alræðisstjórnir hvort sem þær
hafa lagt undir sig Kúbu eða
Kína, eitthvert ríki í Afríku
eða Asíu. Andófsmenn allra
alræðisríkja eru samviska
heimsins. Það er ekki síst þess
vgna sem alræðisríkjum
fækkar nú óðum, bæði í Evr-
ópu og annars staðar. Þó eru
slík ríki víðar en við vitum.
Athygli heimsins hefur ekki
beinst að þeim sem skyldi.
Eitt slíkt ríki er Búrma undir
stjórn einræðissósíalista.
Hagræðing í íslensk-
um sjávarútvegi
eftír Jón Atla
Krisijánsson
Nauðsyn hagræðingar
Aukin hagræðing í sjávarútvegi
er markmið sem flestir geta tekið
undir. Sá virti fjölmiðill Morgunblað-
ið hefur staðið fyrir nauðsynlegum
skrifum um sjávarútvegsmálin og
tekið aukna hagræðingu fyrir undir
kjörorðunum „Fækkun skipa, samr-
uni og fækkun fyrirtækja og þ. á m.
fækkun frystihúsa". Þessa stefnu
segist blaðið hafa boðað við misjafn-
ar undirtektir framámanna í sjávar-
útvegi.
Mikilvægi hagræðingar hefur
einnig verið undirstrikað af fræði-
mönnum á borð við Þorvald Gylfason
og Markús Möller en sá síðarnefndi
hefur varpað því fram að hagræðing-
amöguleikar í greininni geti skilað
14 milljarða árlegum sparnaði. Þor-
steinn Már framkvstj. Samheija hf.
á Akureyri sem leiðir eitt framsækn-
asta fyrirtæki landsins í sjávarútvegi
tekur í sama streng. „Til að standa
undir þeim lífskjörum, sem við ósk-
um okkur þarf sjávarútveg, sem rek-
inn er með hagnaði, en á því hefur
orðið verulegur misbrestur.“ Hann
telur mikla möguleika vera ti ha-
græðingar sem dæmin sanni t.d.
Grandi hf. „Bættar samgöngur
munu leiða til þess að atvinnusvæðin
stækka, sem auðveldar það starf,
sem framundan er við fækkun fyrir-
tækja.“
Fyrrgreindar tilvitnanir undir-
strika mikilvægi hagræðingar og að
eftir miklu er að slægjast. Hvað
skyldi það vera sem tefur málið
og stendur í vegi fyrir þessari
mikilvægu þróun. Hafa menn í
greininni þá ekkert aðhafst?
Hagræðing — framtíðarsýn
Glöggir menn sjá fyrir sér að inn-
an 5-10 ára muni núverandi fiskveið-
istefna leiða til þess að í landinu
verði 10-12 sjávarútvegsfyrirtæki
flest með nokkuð blandaða starf-
semi. Til uppriijunar eru kjördæmin
8. Einkenni þessara fyrirtækja
verða:
— aflamarkskvóti ekki minni en
15-20 þús. þorskgildis tonn
— vinnsla með mjög öðru sniði
en í dag
— almenningshlutafélög með
markaðsskráð hlutabréf
— faglega valdir stjórnendur
Þessi þróun er þegar byrjuð og
hugsandi menn í sjávarútvegi spyija
sig, hvar passar mitt fyrirtæki inn
í þessa mynd. Gangi þessi spá eftir
verður grundvallarbreyting og ha-
græðing í greininni. En jafnframt
er ljóst að þetta þýðir umfangsm-
ikla byggðaröskun.
Hagræðing fyrir hvern og
kostnaður hennar
í allri umræðu um aukna hagræð-
ingu eru bara dregnar fram jákvæðu
hliðarnar þ.e. gífurlegur sparnaður
og myndin mjög einföiduð. Ekkert
er minnst á kostnað í þessari umfjöll-
un, eða hver skuli greiða hann. Við
skulum í upphafi þessarar umfjöllun-
ar rifja upp fyrir okkur hvaða hags-
munaaðilar það eru sem koma við
sögu í svona málum. Þeir helstu eru:
— eigendur fyrirtækjanna
— starfsfólk þeirra
— sveitastjórnir
— lánardrottnar
— viðskiptaaðilar
— stjórnvöld
Það þarf varla að ijölyrða um það
að þessir aðilar eiga ekki alltaf sam-
leið. Hvaða fylkingar ganga í eina
sæng fer eftir ýmsu en tökum nokk-
ur dæmi um ólíka hagsmuni.
— Eigendur fyrirtækjanna eiga
sem kapitalistar að hámarka arð
hlutafjár síns. Með núverandi sölu-
verði á skipum/kvótum er besti kost-
urinn fyrir þá að selja skipin til
hæstbjóðanda. Sú staðreynd blasir
nefnilega við að fórnarkostnaður eig-
anda skips við að eiga það er slíkur
að það getur enginn réttlætt slíkt
fyrir sér með hagrænum rökum.
Hvernig má þetta vera? Yfii-verð á
skipum í dag er hátt og mótast af
jaðarverðmæti annarra útgerða.
Enginn sem kaupir siíkt skip getur
látið það bera sig eitt og sér með
eðlilegri ávöxtun fjármagns. Sé eig-
andi skipsins líka fiskverkandi flæ-
kist málið lítillega. Við sölu skipsins
missir vinnslan hráefni og þá fram-
legð er út úr þeirri vinnslu kann
aðkoma. Einnig er á það að líta að
við sölu skipsins kunna fasteignir
og tæki vinnslunnar að verða verð-
minni eða óseljanleg. Hafa má um
þetta langt mál en niðurstaðan er
þessi; hugsi eigendur aðeins um
sinn hag selja þeir skipin. Rétt er
að benda á að fyrir eigendur mest
skuldsettu fyrirtækjanna skiptir
þetta ekki máli en væri besti kostur
fyrir lánardrottna.
— Þijú fyrirtæki í jafnmörgum
sveitarfélögum sameinast og mynda
eitt. Vegna mikillar vinnslugetu á
einum stað flyst öll vinnsla þangað
og hættir á hinum tveimur stöðun-
um. Vegna legu sveitarfélaganna er
lítið mál fyrir starfsfólk að sækja
vinnu á milli staða. Sveitarfélögin
tvö sjá nú fram á að verða svefnbæ-
ir með stórlega skerta atvinnustarf-
semi og sérstaklega með stórlega
skertar tekjur. Þetta er þróun sem
„framsæknir" sveitarstjórnarmenn
beijast gegn.
— Lánardrottnar eiga í flestum
tilfellum veð í fasteignum og búnaði
fiskvinnsiunnar. Vegna langvarandi
tapreksturs í sjávarútvegi hefur veð-
setning eigna aukist. Hagræðing
þýðir oft að verðmæti eigna minnkar
og verður í sumum tilfellum ekkert.
Lánardrottnar eiga að gæta hags-
muna sinna og vilja í fyrrgreindu
tilfelii fá önnur veð, sem oftast eru
ekki til. Vilja þessir aðilar taka á sig
skelli til að greiða fyrir hagræðingu?
Svarið er nei það vill enginn. Leiða
má að því rök, að lánardrottnar ættu
að gera það, þar sem þeirra fé er í
reynd tapað, og aðeins fyrir þá að
horfast í augu við staðreyndir.
Sífelld afskipti hins opinbera og
stofnana af sjávarútveginum, en
stjórnvöld hafa t.d. um langt árabil
stýrt afkomu greinarinnar með
gengisákvörðunum og millifærslum,
gera það að verkum að iánardrottnar
vilja ekkert gera af þeirri einföldu
ástæðu að flestar „aðgerðir" hafa
til þessa verið hálfkák og engu bjarg-
að til frambúðar. Hvers vegna skyldi
ég og mín stofnun ganga fram fyrir
skjöldu þegar svona er málum kom-
ið, er ekki óalgeng spurning úr þess-
ari átt.
Hér hefur verið lýst nokkrum
dæmum um nornaketil hagsmun-
anna og í honum hræra ýmsir sem
ekki hafa sérstaklega verið nefndir
til sögunnar.
Sameining í sjávarútvegi er aðal-
lega á dagskrá þegar illa gengur í
greininni.
Tvö fyrirtæki eða fleiri sem ganga
illa og eru skuldsett eiga að samein-
ast. Tveir mínusar verða aðeins plús
í stærðfræðinni en ekki í atvinnu-
rekstri. Hagræði í rekstri kann að
liggja í augum uppi, en fyrirtækin
eru oftast svo skuldsett, að rekstur
þeirra getur ekki borið sig. Samein-
ing slíkra fyrirtækja snýst um að
finna nýjan rekstrargrundvöll, og þá
er í framhaldinu hægt að reikna út
hvað fyrirtækið getur ráðið við að
greiða af miklum skuldum. Stöðugar
skuldbreytingar og lánalengingar
hafa aðeins frestað vanda margra
fyrirtækja og tálvonir um betri tíð
og blóm í haga hafa ekki ræst.
Staðreyndin er að skuldir eru í
flestum tilfellum of miklar og hag-
ræði sameiningarinnar gerir ekki
gæfumuninn.
Hvaða aðrar leiðir eru þá fær-
ar?
1. gjaldþrot og reisa síðan nýtt
fyrirtæki úr öskustónni.
Lánardrottnar eru stærstu
hagmunaaðilar í gjaldþrota-
búi. Þeirra hagsmunir eru
þeir að eignir seljist hæst-
bjóðanda, og þá eru það ríku
aðilarnir sem kaupa skipin.
Þetta þýðir stórfellda byggð-
aröskun því vandinn í sjávar-
útvegi er mjög bundinn
ákveðnum svæðum.
2. nauðasamningar í skipta-
rétti er ein leið til að ná
samningum við lánardrottna
og lækka skuldir. Þessi leið
er framkvæmanleg en flókin
að óbreyttum lögum. Leiðin
er „sanngjörn" því eitt geng-
ur yfir alla almenna lánar-
drottna. Þessi leið krefst
hinsvegar nýs utanaðkom-
andi fjármagns því lánar-
drottnum er boðin greiðsla
á hluta krafna sinna gegn
niðurfellingu afgangsins.
Hver vill hinsvegar leggja
fram áhættufé í greiðslu-
þrota fyrirtæki?
3. pennastriksaðferðin þ.e. lán-
ardrottnar viðurkenni stað-
reyndir og striki yfir allar
eða liluta skulda sinna þar
til viðunandi stöðu er náð.
Hér er úr vöndu að ráða.
Hver á að byija og sumir fá
svo kannski allt sitt af því
að þeir voru ósvífnastir.
Einnig vakna siðferðilegar
spurningar. Geta opinberir
aðilar tekið þátt í að gera
þetta fyrir skussana, en þeir
sem standa sig fái ekkert.
Þeir sterku eru meira að
segja rændir ánægjunni af
að standa yfir höfuðsvörðum
hinna.
Sameining Meitilsins og
Glettings — Reynslusaga
Sú tilraun sem nú stendur yfir til
að sameina þessi fyrirtæki er ekki
sú fyrsta. Umræða um þetta efni
hefur skotið upp kollinum um langt
skeið. Síðasta alvöru umræðan fór
fram 1989, en bar þá ekki árangur.
Hvers vegna tókst þetta ekki þá?
Einfalt svar:
— Slæm fjárhagsstaða fyrirtækj-
anna og ósætti um raunveruleg
verðmæti eigna fyrirtækjanna.
— Flókin hagsmunatengsl, eig-
enda, manna og málefna.
Tilraunin sem nú er í gangi hófst
í sept. 1990. í þeim viðræðum tóku
þátt:
— Ríkharð Jónsson stjórnarform.
Meitilsins
— Helgi Þórðarson fyrir Meitilinn
og m.a. stjórnarm. í Hlutafjár-
sjóði
— Jón Sigurðarson stjórnarform.
Glettings hf.
— Jón Þ. Hiimarsson fyrir Glett-
ing, lögg. endurskoðandi
— Jón Atli Kristjánsson rekstr-
arhagfr. starfsmaður hópsins.
Fljótlega formuðust eftirfarandi
rök fyrir sameiningunni, en vinnu-
heiti hins nýja fyrirtækis varð Árnes
hf.:
1. Þrátt fyrir batnandi rekstrar-
skilyrði (1990) er taprekstur fyrri
ára báðum fyrirtækjum þungur
baggi. Ekki verður séð að komist
verði hjá eignasölu til að lækka
skuldabyrði fyrirtækjanna, burtséð
frá sameiningu. Með sameiningu má
selja eignir, og lækka þannig skuld-
ir, án þess að skerða rekstrarhæfi
og yrði nýtt fyrirtæki umfangsminna
en bæði fyrirtækin nú.
2. — Færri skip geta náð leyfi-
legum afla á hagkvæmari hátt, sér-
staklega eftir tilkomu aflamarks.
— Skipting vinnslu milli fram-
leiðslueininga gefur kost á sérhæf-
ingu og sparnaði í rekstri.
— Sparnaður næst í yfirstjórn og
rekstri stoðdeilda.
3. — Byggja upp fyrirtæki er
hefði forsendur, stærð og stöðu
til að vera opið almenningshluta-
félag og gæti selt hlutabréf á
hlutabréfamarkaði.
Rétt er að hafa það í huga að
þegar þessar viðræður fóru fram
höfðu bæði fyrirtækin fengið fyrir-
greiðslu Atvinnutryggingasjóðs og
Meitillinn fyrirgreiðslu Hlutafjár-
sjóðs ásamt umfangsmiklum aðgerð-
um eigenda til styrktar fjárhagsstöð-
unni. Án þessara aðgerða hefðu
bæði fyrirtækin neyðst til að hætta
starfsemi eða orðið gjaldþrota en það
sama átti við um fjölda fyrirtækja
víða um land.
Vinna við sameiningu fyrirtækja
snýst um það að svara eftirfarandi
spurningum fyrir hluthafa og hags-
munaaðila:
1. Mat á rekstrarkostum hvors
fyrirtækis fyrir sig án samein-
ingar
2. Hvaða hagræðing er fólgin-í-
sameiningu. Hversu mikil er
hún og í hvaða rekstrarþáttum
er mestur sparnaður?
3. Mat allra eigna og verðmæta
til að finna út eignaraðild að
hinu sameinaða fyrirtæki.
4. Rekstrarforsendur hins sam-
einaða fyrirtækis, ijárhags-
staða þess og skipulag.
Vinnuhópurinn vann vel og mark-
visst og fljótlega komst nokkuð
glögg mynd á málið:
— Mikið hagræði væri af samein-
ingu sérstaklega í útgerð.
Sparnaður á ári gæti verið
150-300 m. kr.
— Fyrirtækin ættu að eiga
50/50% í hinu sameinaða fyr-
irtæki.
— Skuldir væru hættulega miklar
og greiðslustaða Árness væri
að óbreyttu óviðunandi.
Þátttakendur sneru nú heim og
sögðu umbjóðendum sínum frá stöð-
unni. Hvað skyldi gera næst? Liðu
nú nokkrar vikur og vinna hófst á
ný. Hvernig var hægt að lækka
skuldir og tryggja Árnesi lífdaga
varðandi greiðslustöðu þ.e. að fyrir-
tækið gæti staðið við greiðslu eðli-
Jón Atli Kristjánsson
legra lausaskulda.
Unnin var áætlun er lækka skyldi
skuldir um allt að 700 m. kr. og fól
hún m.a. í sér sölu skipa og eigna.
Jafnframt var leitað til helstu lánar-
drottna um aðstoð þeirra. Viðræður
við lánardrottna leiddi í ljós mikinn
áhuga á sameiningu fyrirtækjanna
en sá áhugi var þegar kunnur og
veigamikill hvati að sameiningarvið-
ræðunum. Lánastofnanir lofuðu
stuðningi við lánalengingar og al-
mennar aðgerðir en treystu sér ekki
til annarra aðgerða.
Þátttaka annarra fyrirtækja í
sameiningiinni
Hraðfrystihús Stokkseyrar hf.
fékk í ársbyijun 1991 greiðslustöðv-
un og ákveðið var í framhaldi af því
að leita nauðasamninga við lánar-
drottna. Forráðamenn fyrirtækisins
nutu við þessa vinnu aðstoðar Garð-
ars Garðarssonar lögfræðings, sem
er einn af helstu sérfræðingum
landsins í þessum efnum.
Samningar þessir voru sérstakir
að því leyti að þeir voru nauðasamn-
ingar í skiptarétti og þannig frá-
brugðnir fijálsum nauðasamningum
er algengastir eru.
Nauðasamningar þessir tókust
fyrir ótrúlegan dugnað allra er þátt
tóku í þessari vinnu og fyrir skilning
lánardrottna. Rekstrarmöguleikar
fyrirtækisins breyttust mjög til batn-
aðar við þessar aðgerðir.
Sameining við önnur fyrirtæki var
ekki á dagskrá á meðan á nauða-
samningunum stóð til þess að trufla
ekki þá vinnu. Framkvæmdastjóri
H.S. hafði sýnt sérstakt frumkvæði
og áhuga á að skoðuð yrði hag-
kvæmni þess að fyrirtækin á svæð-
inu rækju sameiginlega útgerð, og
sýndi þetta mikla framsýni en út-
gerðin var í reynd sá þáttur samein-
ingarhugmyndanna er mestu skilaði.
Það var einnig öllum ljóst að sérstak-
lega mikilli hagræðingu var hægt
að ná í útgerð þessara þriggja fyrir-
tækja m.a. vegna samsetningar skip-
astóls þeirra og ekki síst vegna sér-
búinna skipa til flatfiskveiða og
reynslu skipshafna þeirra af þessum
veiðum.
Forstjóri Byggðastofnunar, en
stofnunin á um 80% hlutaijár í HS
var mikill talsmaður sameiningar á
svæðinu. Hann hafði í ljósi reynslu
sinnar og atvinnusögu svæðisins séð
þörfina fyrir sameiningu fyrirtækj-
anna og að sú þróun yrði að vera
hafin yfir þrönga sérhagsmuni.
Sameiningarfleyið strandar
Þegar hér var komið sögu voru
samningamenn fyrirtækjanna full-
vissir um ágæti sameiningar og að
í burðarliðnum væri eitt af stærstu
sjávarútvegsfyrirtækjum landsins.
Sérfræðingar höfðu unnið áætlun
um tæknilega sameiningu fyrirtækj-
anna og sameiningardagur var
ákveðinn. Veikleiki áætlunarinnar
var hinsvegar greiðslustaða Árness,
en unnið var að lausn á því máii.
Lagt hafði verið á ráðin um kynn-
ingu málsins og lögð áhersla á að
kynna það starfsfólki áður en fjölm-
iðlar slitu það úr höndum manna.
Menn lásu það m.a. með bros á vor
í virtum blöðum að ekkert gengi í
sameiningarmálum sjávarútvegsins,
þar væru menn með hendur í vösum
og hefðust ekki að.
Fram að þessu höfðu raunveruleg
efnisatriði málsins verið á fárra vit-
orði annarra en þröngs hóps eig-
enda, en nú var komið að endan-
legri ákvörðun og málið skyldi lagt
fyrir hluthafafundi. Það var á þessu
stigi sem sérhagsmunaaðilarnir fóru
á kreik. Voru ekki allir að vinna að
hagræðingu og góðum málum fyrir
eigendur, starfsfólk, landssvæðið.
Starfshópurinn taldi sig vera að gera
það, en aðrir litu á þetta sem kær-
komið tækifæri til að ná í feitan bita.
í dag eru viðræður í gangi milli
aðila, sem vonandi leiða til jákvæðr-
ar niðurstöðu, því verði ekki af sam-
einingu fyrirtækjanna verður að líta
á það sem meiriháttar slys.
Raunveruieiki hagræðingar er
þessi, hvað sem stendur á síðum stór-
blaðanna. Hagsmunaaðilarnir
spyija sig fyrst hverjir eru mínir
hagsmunir og þessir hagsmunir eru
oft afar þröngir. Þegar mál fara í
þennan farveg skipast menn í fylk-
ingar sem reyna að tiyggja sínum
skoðunum framgang og vinna mót-
aðilann á sitt band. Allar umræður
verða hinsvegar ruglingslegar því
ekki er alltaf ljóst um hvað er deilt
og niðurstaðan verður þreyta og síð-
an uppgjöf.
Þegar hagsmunaaðilarnir eru jafn
margir og verða í svona málum eru
þau nánast óleysanleg með fijálsum
samningum. Viðfangsefnið er ekki
eins og mætti halda, hagrænt mat
staðreynda, heldur blandast inn í
þetta mannlega hliðin þ.e. völd, stær-
ilæti, ég sagði einu sinni..., eigin
hagsmunir o.s.frv.
Lokaorð
Það er bæði rétt og sanngjarnt
að rifja það upp að gífurleg hagræð-
ing hefur þegar farið fram í sjávar-
útveginum, bæði rekstrarlega í fyr-
irtækjunum sjálfum og eins hafa
fyrirtæki verið sameinuð.
Sjávarútvegurinn, og stjórnendur
hans, hafa á iiðnum árum sýnt ótrú-
legan hæfileika til aðlögunar þrátt
fyrir sífellda íhlutun í málefni hans.
Áframhaldandi hagræðing í grein-
inni er hinsvegar nauðsynleg og
miklum sparnaði er hægt að ná sérs-
taklega á útgerðarsviðinu.
Fyrirtækin gengu mörg hver all-
vel á si. ári, þó hagnaðartölur séu
blekkjandi vegna útreiknings verð-
breytingarfærslu. Eins er á það að
líta að mótlæti undangenginna ára
hefur gert menn lítilþæga. Sagan
hefur hinsvegar kennt okkur að
mögru árin koma og hver var það
sem fann upp regluna um eitt gott
ár og síðan þijú mögur.
Forráðamenn sjávarútvegsfyrir-
tækja ættu að velta því fyrir sér
hvort staðan er í reynd eins traust
og margir þeirra halda. Aðgerðir sem
gripið er til í tíma gefa svigrúm, því
sá sem er með höfuðið í snörunni á
sjaldnast margra kosta vöi.
Rekstrarhagnaður sjávarútvegs-
fyrirtækjanna hefur um langt árabil
verið hættulega lítill og eru þar fáar
undantekningar. Fátt er því tnikil-
vægara en að byggja upp eiginfjár-
stöðu fyrirtækjanna. Sameiningar
eru einn þáttur þess en fráleitt það
eina sem gera þarf.
Stóra spurnlngin varðandi
nauðsynlega hagræðingu er sú,
hvort sjávarútvegurinn nær að
nýta sér þessa möguleika með
fijálsum samningum milli fyrir-
tækja, eða hvort sérstakar að-
gerðir þurfi til að styðja við þessa
þróun.
Það er skoðun mín að slikan
stuðning þurfi og verulegt áræði
að auki.
Markmiðið með aðgerðum af
þessu tagi er einfalt:
Stuðla að þróun fjárhagslegra
sjálfstæðra opinna fyrii-tækja með
arðgefandi alhliða rekstur er afl-
að geti nauðsynlegs áhættufjár-
magns.
Vissuiega má upphugsa íjölda
aðgerða til að ná þessum markmið-
um og mér er fullljóst að á þeim
kunna að vera ýmsir annmarkar.
Aðgerðirnar eru ekki hugsaðar sem
aðgerðir „að ofan“ heldur tæki til
að styðju við hið „fijálsa framtak“
er komi frá fyrirtækjunum. Nokkur
atriði er vert að hafa í huga á þessu
stigi:
— mikið af þeim lánum er nú
hvíla á sjávarútvegsfyrirtækj-
um verða ekki greidd til baka,
að óbreyttum rekstrargrund-
velli greinarinnar. Lánar-
drottnar eiga því í reynd tvo
kosti, að afskrifa þessi lán eða
breyta þeim í áhættufé í von
íslendingur klífur Matterhorn:
Ætla mér að ganga á fleiri
fjöU á þessum slóðum
- segir Trausti Már Ingason
TRAUSTI Már Ingason, 23 ára Reykvíkingur, kleif tindinn Matt-
erhorn í Alpafjölluni síðastliðinn föstudag. Hann segir að ferðin
hafi gengið vel, veður verið gott og allar aðstæður hinar ákjósan-
legustu, en hann hafði áður þurft að snúa frá fjallinu vegna
veðurs. Trausti segist hafa hug á að klífa fleiri fjöll á þessum
slóðum síðar, enda hafi þetta verið stórkostleg lífreynsla.
Trausti segist einu sinni áður
hafa komið til Sviss til að klífa
Matterhorn, en þá hafi hann
þurft að snúa frá. Þegar hann
hafi komið að fjallinu nú hafi
hann upphafiega ætlað sér að
klífa það á miðvikudag, en einn-
ig þurft að hætta við vegna verð-
urs. Á fimmtudagskvöld hafi
hann hins vegar farið upp í um
2.500 metra hæð með kláf og
gengið upp í skála nokkru ofar,
þar sem hann hafi dvalið um
nóttina. Það hafi svo verið um
klukkan Ijögur aðfaranótt föstu-
dags að hann hafi lagt til atlögu
við tindinn.
Trausti náði tindi fjallsins í
4.478 metra hæð um klukkan
hálf ellefu á föstudagsmorgun
eftir að hafa gengið í sex og
hálfan tíma. „Fjallið var nokkuð
erfitt uppgöngu,“ segir hann.
„Það má segja að ég hafi þurft
að klóra mig áfram á nöglunum
því það var svo bratt á köflum.
Það var hins vegar mun erfiðara
að fara niður aftur, enda var ég
orðinn þreyttur og þurfti að
gæta mín í hveiju spori. Veðrið
var hins vegar gott, það var
hvorki of kalt né heitt og alveg
heiðskírt þannig að það var gott
útsýni til allra átta.“
Trausti segist hafa stundað
fjallgöngur af kappi í ljögur til
fimm ár heima á íslandi, þar til
hann fluttist til Svíþjóðar fyrir
um það bil ári. Þar hefur hann
verið búsettur í Gautaborg og
starfað hjá Volvo-verksmiðjun-
um. Á þeim tíma hafi hann lítið
stundað íþrótt sína, enda séu
Trausti Már Ingason.
aðstæður til þess ekki góðar á
þeim slóðum.
„Maður mun lifa lengi á þess-
ari ferð, enda var þetta búið að
vera draumurinn lengi,“ segir
Trausti að lokum. „En ég hef
mikinn áhuga að fara aftur á
þessar slóðir og skoða fleiri fjöll
þar.“
um betri tíma.
— vítahringur peningaleysis og
þvingaðra greiðslna í ailar átt-
ir, gerir það að verkum að fyr-
irtækin eru ekki fjárráða og
stjórnun þeirra á ekkert skylt
við það sem við lærum í fræði-
bókum um fyrirtækjarekstur.
Hugmyndir mínar um aðgerðir eru
þessar, en hér verða aðeins fáar
þeirra útfærðar að þessu sinni:
1. lánum ýmissa lánasjóða t.d.
Atvinnutryggingasjóðs verði
breytt í hlutafé, eða þau hrein-
lega afskrifuð
2. úreldingarsjóði fasteigna og
véla í sjávarútvegi verði komið
á fót
3. afgreiðslu laga um gjaldþrot
(nauðasamningar) verði flýtt
en nauðasamningar geta verið
það form á skuldalækkun er
mörg fyrirtæki þurfa að nýta
sér.
Atvinnutryggingarsjóður
Á síðustu dögum vetrarþingsins
var lögum um Byggðastofnun breytt
þannig að stjórn hefur nú heimild
til að breyta lánum sjóðsins í hlut-
afé, sem lið í fjárhagslegri endur-
skiplagningu fyrirtækja. Það er
skoðun mín að breyta eigi sjóðnum
sem stjórntæki til hagræðingar í
sjávarútveginum enda kallar tilurð
sjóðsiiis beinlínis á þessa meðferð á
fé hans. Það er vert að minna á það
að ef sjóðurinn breytti öllum lánum
sínum í hlutafé eignaðist hann vænt-
anlega stóran hluta sjávarútvegsfyr-
irtækjanna. Mikilvægt er að finna
leiðir til að svo verði ekki.
Úreldingarsj ó ður
fiskvinnslunnar
Megin tilgangur með sameiningu
fyrirtækja er að ná fram aukinni
hagkvæmni í rekstri m.a. með betri
hýtingu fasteigna og véla. Við sam-
eininguna er staðan venjulega sú,
að umframfjárfesting er mikil bæði
i húseignum og vélum. Eignir þessar
eru í flestum tilfellum óseljanlegar.
Ekki þarf að kalla þetta fjárfesting-
amistök, því hér er á ferðinni eðlileg
þróun að breyttum aðstæðum. Af-
koma fyrirtækjanna hefur hinsvegar
verið þannig að þessar eignir eru
toppveðsettar. Til þess að sameining
fyrirtækja takist, þarf að finna leiðir
til að losa þau við eignir. Inn í þá
mynd þurfa lánardrottnar að koma
og fjármagn frá greininni sjálfri því
allir munu í reynd njóta góðs af
hagræðingunni.
Það er tímabært að þeir sem
áhuga hafa á þessum málúm láti í
sér heyra. Markmiðin eru göfug og
ulnræðan ætti að mínu mati að snú-
ast um sem sanngjarnastar leiðir.
Höfundur er
rekstrarhagfræðingur og starfandi
rekstrarráðgjafi.
Y firverkfræðing-
ur Hitaveitunnar:
Uppsögnin
tekin aftur
Sagði starfinu
jafnframt lausu
UPPSÖGN Árna Gunnarssonar
yfirverkfræðings hjá Hitaveitu
Reykjavíkur hefur verið dregin til
baka. Árni liefur jafnframt sagt
starfi sínu lausu sem yfirverk-
fræðingur.
í svari Jóns G. Tómassonar borg-
arritara, á fundi borgarráðs í gær,
við fyrirspurn frá Árna Sigfússyni
borgarfulltrúa Sjálfstæðisflokksins,
þar sem óskaði er skýringa á fyrir-
varalausri uppsögn Árna, segir orð-
rétt: „Eftir samtöl mín við hitaveitu-
stjóra og Árna Gunnarsson yfirverk-
fræðing, hefur orðið að ráði að hita-
veitustjóri hefur afturkallað uppsögn
dagsetta 15. þessa mánaðar en Árni
Gunnarsson hefur kosið að segja upp
starfi yfirverkfræðings. Starfslok
Árna eru eingöngu vegna erfiðleika
í samstarfi þeirra í milli.“