Morgunblaðið - 08.01.1992, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JANUAR 1992
25
Staða íslensks landbúnaðar í ljósi GATT-samnings rædd utan dagskrár í Alþingi:
Samningsdrögin með öllu
óaðgengileg fyrir okkur
- segir Jón Helgason fyrrverandi landbúnaðarráðherra
STAÐA íslensks landbúnaðar með tilliti til viðræðna um nýjan GATT-
samning var til umræðu utan dagskrár í gær. Fjöldi þingmanna tók
til máls og stóð umræðan fram eftir kvöldi. Þingmenn stjórnarand-
stöðu, sérstaklega Framsóknarflokks og Alþýðubandalags gagn-
rýndu fyrirliggjandi samningsdrög harðlega. Einnig sumir þingmenn
Sjálfstæðisflokks. Flestir ræðumenn, til dæmis allir þeir almennu
þingmenn Sjálfstæðisflokks sem til máls tóku, töldu nauðynlegt að
gerðir yrðu fyrirvarar af hálfu íslands við ýmis atriði í landbúnaðark-
afla samningsdraganna.
Jón Helgason (F-Sl) rakti nokk-
uð þróun GATT-viðræðnanna og
sérstaklega þróun síðustu vikna
sem hann taldi boða íslenskum
landbúnaði uggvænleg og váleg
tíðindi. Síðustu drög að nýjum
GATT-samningi byggðum á hug-
myndum Arthurs Dunkels fram-
kvæmdastjóra GATT-viðræðnanna
hefðu verið kynnt og væru þessar
tillögur mjög fjarri því tilboði sem
Islendingar hefðu gert í þessum
viðræðum. Greindi ræðumaður
nokkuð frá álitsgerð sem Ketill A.
Hannesson ráðunautur og hagfræð-
ingur Búnaðarfélags íslands hefur
unnið fyrir samtök bænda máli sínu
til stuðnings. Þar kom m.a. fram
að meginreglan ætti að verða sú
að aðildarlönd yrðu að sanna á
vísindalegum grunni hvenær þörf
væri á því að takmarka innflutning
á landbúnaðarafurðum vegna dýra-
og plöntusjúkdóma. Ekki yrði annað
séð en margvíslegar landbúnaðaraf-
urðir sem ekki hefði verið leyft að
flytja til landsins fram að þessu,
með tilvísan í heilbrigðisreglugerð-
ir, stæðust ekki þetta próf. Einung-
is ferskar og frystar kjötvörur og
e.t.v. egg myndu falla undir þetta
ákyæði.
í samningsdrögunum væri einnig
gert ráð fyrir því að innflutnings-
hömlur á landbúnarafurðum yrði
breytt í svokölluð innflutningstolla-
ígildi sem tækju mið af verðlags-
mun innanlands og heimsmarkaðs-
verði á árabilinu 1986-88 en gert
væri ráð fyrir því að þessi tolla-
ígildi lækkuðu svo um 36% á árun-
um 1993-99. Það væri ljóst að af-
urðaverð til bænda yrði að lækka
mun meira ef innlend vara ætti að
seljast. Ástæða þessa væri lækkun
á niðurgreiðslum þótt á móti vægi
einhver hækkun á heimsmarkaðs-
verði vegna lækkandi útflutnings-
bóta.
Fyrirliggjandi GATT-tillögur
gera ráð fyrir því að aðildarlönd
dragi úr útflutningsbótum um 36%
en ræðumaður benti á það að ís-
lendingar hefðu nú þegar gengið
flestum þjóðum lengra í því að
draga úr þessum bótum og með
nýgerðum búvörusamningi væri að
því stefnt að afnema þær árið 1992.
Þessar aðgerðir hlytu að hafa
grundvallaráhrif á afstöðu íslend-
inga til samningsins.
Drögin að GATT-samningnum
gera ráð fyrir að draga úr innan-
landsstuðningi við landbúnað en
stuðningur sem ekki teldist mark-
aðstruflandi félli utan við samning-
inn. Niðurgreiðslur teldust mark-
aðstruflandi og skyldu þær lækka
um 20%. Beinar greiðslur til bænda
í sauðfjárrækt væru einnig innan
þessa ramma. Búvörusamningi yrði
að breyta á þann veg að beinar
greiðslur yrðu ekki tengdar fram-
leiðslu, til þess að þær féllu ekki
undir skerðingu.
Jón Helgason taldi sýnt að þessi
samningsdrög væru með öllu óað-
gengileg fyrir íslenskan landbúnað;
það yrði útilokað að framfylgja
sjálfstæðri landbúnaðarstefnu,
draga myndi stórlega úr matvæla-
öryggi þjóðarinnar. Og nýgerður
búvörusamningur héldi ekki lengur
gildi sínu og kippt væri burtu
gmndvellinum að þeirri framleiðsl-
ustjórn og hagræðingarstarfi sem
samið hefði verið um. Málshefjandi
innti Halldór Blöndal landbúnaðar-
ráðherra eftir því hvernig hann
mæti stöðu íslensks landbúnaðar
miðað við þá þróun sem orðið hefði
í GATT-viðræðunum? Hvort það
kæmi til greina fyrir íslendinga að
verða aðilar að þessum samningi á
grundvelli þeirra draga sem nú
lægju fyrir? Ef svo væri ekki, hvern-
ig hygðist ráðherrann vinna að því
að hagsmuna íslands yrði gætt við
samningagerðina? Og að síðustu
spurði hann hvort ráðherrann
myndi hafa samráð við landbúnað-
arnefnd Alþingis áður en ríkis-
stjórnin tæki nokkrar skuldbindandi
ákvarðanir?
íslenskur Iandbúnaður
illa undirbúinn
Halldór Blöndal landbúnaðar-
ráðherra benti á það að íslendingar
hefðu þegar haustið 1990 lýst sig
reiðubúna til að rýmka allverulega
þær ströngu innflutningstakmark-
anir sem hér hefðu gilt og væri
óhjákvæmilegt að meta þá stöðu
sem nú væri komin upp í því ljósi.
Landbúnaðarráðherra rakti
nokkuð tillögur þær sem Arthur
Dunkel framkvæmdastjóri hefur
lagt fram. T.d. væri tekjustuðning-
ur við bændur talinn markaðstrufl-
andi ef hann væri byggður á fram-
leiðslu þeirra á árunum 1986-88
en tæki ekki mið af framleiðslu
þeirra síðan. Þessi viðmiðunartími
gæti orðið okkur erfiður og hefði
það í för með sér að við yrðum
m.a. að endurskoða búvörusamn-
inginn og framkvæmd hans.
Ráðherra sagði það t.d. hafa ver-
ið mikil vonbrigði hversu vægilega
Dunkel hefði tekið á útflutningsbót-
um. Landbúnaðarráðherra sagði
það sína skoðun að íslenskur land-
búnaður hefði búið við of mikla
vernd síðustu áratugina og lotið
opinberri forsjá í alltof ríkum mæli.
En það kom einnig fram í hans
ræðu að hann óttaðist að íslenskur
landbúnaður væri ekki nægilega vel
búinn undir frjálsan innflutning
búvara og skírskotaði til fyrri af-
stöðu okkar um að við teldum nauð-
synlegt enn um hríð að hafa heim-
ildir til að beita innflutningstak-
mörkunum. Þetta gætum við m.a.
rökstutt með því að við hefðum
þegar gert ráðstafanir til þess að
útflutningsbætur yrðu með öllu af-
lagðar frá næsta hausti. En ef um
óheftan, breytilegan innflutning
yrði að ræða, hlyti sú ákvörðun að
koma til endurskoðunar.
Landbúnaðarráðherra greindi frá
því að ríkisstjórnin hefði rætt síð-
ustu drög að GATT-samningnum á
ríkisstjórnarfundi um morguninn
og myndi ræða þau áfram næsta
föstudag. Halldór Blöndal sagðist
að sjálfsögðu myndu hafa samband
við landbúnaðarnefnd um þessi mál.
Hrun landbúnaðar
Ragnar Arnalds (Ab-Nv) sagði
það vera grundvallaratriði að þessi
drög að samningi væru í aðalatrið-
um frábrugðin flestu því sem hefði
falist í tilboði íslendinga í þessum
viðræðum. Eins og drögin nú lægju
fyrir, væri verið að afnema innflutn-
ingshömlur og opna fyrir sölu land-
búnaðarafurða á lágu verði. Vörur
sem væru í reynd stórlega niður-
greiddar. Utflutningsbætur yrðu
áfram þótt nokkuð yrði úr þeim
dregið. Hins vegar hefðu íslending-
ar nú þegar gengið flestum þjóðum
lengra í því að draga úr eða fella
niður útflutningsbætur. Ríkustu
þjóðir heims myndu áfram verja
gífurlegum fjármunum til útflutn-
ingsbóta. Ragnar taldi að þessi drög
að GATT-samningi, hvað varðaði
landbúnaðarvöru, tækju að mörgu
ef ekki flestu leyti mið af sjónarmið-
um og hagsmunum Bandaríkjanna
og Evrópubandalagsins.
Ragnar Arnalds benti á að ís-
lendingar væru mjög háðir milli-
ríkjaviðskiptum og þeirra hagur
væri í fijálsum viðskiptum en þó
væri ljóst að við yrðum að gæta
okkar í þessum kaupskap. Ef þessi
drög kæmust óbreytt til fram-
kvæmda væri ekki ofsagt að hrun
blasti við íslenskum landbúnaðar.
Fyrirsjáanlegt væri verðfall á land-
búnaðarafurðum og það hefði veru-
leg áhrif á fjölmörg byggðarlög,
bæði dreifbýli og þéttbýli þar sem
úrvinnsla landbúnaðarafurða færi
fram.
Krístín Ástgeirsdóttir (SK-Rv)
vildi ekki taka afstöðu til GATT-við-
ræðnanna eða fyrirsjáanlegs samn-
ings fyrr en hann lagi endanlega
fyrir í heild. Krístin lagði á það
áherslu að GATT snerist um ótal-
margt annað heldur en landbúnað-
arafurðir. Heimsviðskiptin í víðum
skilningi frelsi vöruviðskipta og
þjónustu, m.a. fisksölu. Það yrði að
skoða alla hagsmuni. Ræðumaður
kvaðst vel skilja að bændur væru
uggandi, íslenskur landbúnaður
hefði lengi verið verndaður í bak
og fyrir. En henni þótti bændur
draga upp alltof dökka mynd af því
sem hyllti undir í nánustu framtíð.
Henni sýndist að íslenskir bændur
gætu sjálfir brugðið vopni til varnar
erlendri innrás; bændur yrðu að
leggja ofurkapp á vörugæðin.
„Fáviska eða blekkingar"
Jóhannes Geir Sigurgeirsson
(F-Ne) sagði að málamiðlunartil-
laga framkvæmdastjóra GATT væri
sett fram til að þóknast Evrópu-
bandalaginu og Bandaríkjunum.
Hún væri alls ekki skref til fríversl-
unar. Þær þjóðir sem hafi veitt
stjarnfræðilegum fjárhæðum til út-
flutningsstyrkja gætu haldið því
áfram. Gagnrýndi hann málflutning
Jóns Baldvins Hannibalssonar utan-
ríkisráðherra í sjónvarpsfréttum,
hann hefði sleppt grundvallaratrið-
um í samanburði á tilboði fyrrver-
andi ríkisstjórnar í GATT-viðræð-
unum um landbúnaðarmál og nú-
verandi málamiðlunartillögu og auk
þess farið rangt með. Sagði Jóhann-
es Geir að annaðhvort vissi ráðherr-
ann ekki um hvað málið snerist eða
kosið að fara með blekkingar.
Ræðumaður sagði að það hefði ekki
verið upplýst hvaða áhrif það hefði
á aðrar atvinnugreinar en landbún-
að ef samkomulagsdrögin gengju
óbreytt í gegn og beindi því til ráð-
herra ríkisstjórnarinnar að upplýsa
Alþingi um það.
Steingrímur J. Sigfússon (Ab-
Ne) lýsti furðu sinni á þeim ummæl-
um utanríkisráðherra að ekki væri
munur á samningsdrögunum og til-
boði fyrri ríkisstjómar Islands. Ráð-
herra hefði frá upphafi túlkað
samningstilboð íslands á sérkenni-
legan hátt. Taldi ræðumaður að það
gæti staðið í tengslum við þann til-
gang Alþýðuflokksins að fella niður
stuðning við landbúnaðinn og varn-
ir hans. Sagði Steingrímur að sam-
komulagsdrögin væru algerlega
óásættanleg. Þau væru ósanngjörn
fyrir íslendinga sem væru búnir að
lækka útflutningsuppbætur en
gætu svo ekki varið eigin búvöru-
framleiðslu með innflutningstak-
mörkunum. Taldi hann að utanrík-
isráðherra hefði ekki haldið að öllu
leyti nógu vel á málstað íslands í
þessum viðræðum. Hann virtist
hafa verið upptekinn við aðra hluti,
m.a. Evrópumálin. Steingrímur
sagði nauðsynlegt að reynt yrði að
ná betri niðurstöðu, að öðrum kosti
að hafna samningum.
Samningur valds og peninga
Egill Jónsson (S-A) sagði að
íslendingar hefðu þegar ákveðið að
hætta útflutningi búvara og dregið
úr fjárframlögum til landbúnaðar-
ins, gagnstætt því sem aðrar þjóðir
væru að gera. Aðrar þjóðir hefðu
aukið styrki til landbúnaðarins og
hefði það komið fram í auknum
útflutningsbótum. Samkomulags-
drögin hjá GATT tækju mið af því.
Sagði Egill að ekki þessi samningur
væri ekki um fijáls viðskipti. Þetta
væri samningur valds og peninga
til að komast með vörur inn á nýja
markaði. Hann hlyti að teljast and-
stæður íslenskum hagsmunum og
íslensk landbúnaðarstefnu hyrfi ef
drögin yrðu óbreytt að samningi.
Egill sagði að verð á búvörum til
íslenskra bænda myndi lækka. Sem
dæmi um það nefndi hann að reikn-
að hefði verið út að í lok samnings-
tímans myndi mjólkurverð til
bænda hafa lækkað um 35,7%.
Landbúnaðurinn gæti ekki ráðið við
slíka verðlækkun. Sagði hann
samningsdrögin óásættanleg fyrir
Islendinga. Sagði hann að nú yrði
að vinna vel að málinu næstu daga
og þjóðin yrði að fá sem fyrst að
vita niðurstöðu ríkisstjórnarinnar í
þessu máli.
Páll Pétursson (F-Nv) sagði að
samkomulagsdrögin væru ekki ein-
ungs árás á íslenska bændur, með
þeim væri einnig ráðist á íslenska
neytendur. Það væru hagsmunir
íslenskra neytenda að eiga ávallt
aðgang að góðum og ódýrum búvör-
um en þess nytu þeir ekki ef þeir
væru háðir innflutningi. Búvörur
væru stórlega mengaðar víða um
heim. Páll sagði að ef tillaga Dun-
kels yrði niðurstaðan myndi það
leiða til þyngra áfalls fyrir íslenskan
landbúnað en þekkst hefði á undan-
förnum áratugum og búvörusamn-
ingurinn yrði úr sögunni. Íslenskir
bændur yrðu harðar úti en bændur
í öðrum löndum því þeir hefðu ver-
ið búnir að taka á sig skell með»
framleiðslutakmörkunum og lækk-
un útflutningsbóta. Sagði Páll að
ef ríkisstjórnin gerði ekki fyrirvara
við tillöguna væri verið að fórna
íslenskum landbúnaði. Vildi hann
láta breyta meðferð samninganna
og taka málið úr „pólitískri einka-
umsjá Alþýðuflokksins" og fagráð-
herrar Sjálfstæðisflokksins yrðu að
komast að málinu. Krafðist ræðu-
maður þess að utanríkisráðherra
gerði Alþingi grein fyrir niðurstöðu
ríkisstjórnarinnar í málinu þegar á
föstudag. f
Steingrímur Hermannsson
(F-Rn) rakti aðdragandann að til-
boði fyrri ríkisstjórnar í GATT-við-
ræðunum. Þá hefði verið gert ráð
fyrir að opna fyrir 1-2% af þeim
landbúnaðai"vörum sem landsmenn
neyta. Samningsdrögin nú væru
alger kollsteypa frá því tilboði og
gera yrði harða fyrirvara af hálfu
Islands. Taldi hann að neytendur
myndu kaupa innflutningsfrelsið
ofurverði, auk þess sem það myndi
kippa stoðunum undan fullveldi
landsins.
Einar K. Guðfinnsson (S-Vf)
sagði að markmiðið með GATT-við-
ræðunum væru að auka viðskipta-
frelsi með tiltekna vöruflokka, m.a.
búvörur, og heimsviðskiptin og því
ætti það ekki að koma á óvart að
í samkomuiagsdrögunum væri gert
ráð fyrir rýmkun á heimildum til
innflutnings búvara. Vakti hann
athygli á því að viðræðurnar sner-
ust um fleiri atriði, m.a. þýðingar-
mikla Jiætti íslensks atvinnulífs, og
ættu Islendingar að ganga til við-
ræðnanna með jákvæðu hugarfari.
Taldi ræðumaður nauðsynlegt að
gera yrði kröfu um breytingar á
búvörukaflanum vegna sérstöðu
íslendinga.
Islendingar háðir
milliríkjaviðskiptum
I upphafi málsins síns sagði Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkis-
ráðherra að umræða þessi væri
ekki um GATT-samkomulagið held-
ur hefði fyrirspurn verið beint til
landbúnaðarráðherra og því væri
ekki ástæða fyrir hann að halda
langa tölu um GATT. Hins vegar
hefðu nokkur atriði komið fram í
umræðunum sem gæfu tilefni til
athugasemda. Vegna stóryrða
ýmissa talsmanna Framsóknar-
flokks og Alþýðubandalags sagðist
ráðherra sjá sérstaka ástæðu til að
vekja athygli á tilboði fyrri ríkis-
stjórnar í GATT-viðræðunum en
þáverandi stjórnarflokkar hefðu all-
ir staðið að því. Fór hann yfír tilboð-
ið og bar saman við núverandi
samningsdrög. Utanríkisráðherra
sagði að íslendingar væru sú þjóð
í heiminum sem einna mést væri
háð utanríkisviðskiptum, flytti út
matvælum en flytti inn flest annað
sem þyrfti til að halda uppi lífskjör-
um nútíma samfélags. Rifjaði hann
upp þann árangur sem íslendingar
hafa náð með aðild að GATT-samn-
ingum frá upphafi, 1964, meðal
annars tollfrelsi fyrir margar af
mikilvægustu útflutningsafurðum
landsins.
Þegar utanríkisráðherra hafði
lokið máli sínu kom til nokkurra
orðaskipta á milli hans og Stein-
gríms J. Sigfússonar, Steingríms
Hermannssonar og Jóhannesar
Geirs Sigurgeirssonar. Mótmæltu
þingmennirnir því sem þeir kölluðu
tilraun ráðherra til að leggja að
jöfnu samkomulagsdrög Dunkels
og tilboð fyri'verandi ríkisstjórnar.
Umræðan stóð fram eftir kvöldi.
Auk framangreindra tóku til máls:
Kristín Einarsdóttir (SK-Rv),
Eyjólfur Konráð Jónsson (S-Rv),
Jóna Valgerður Kristjánsdóttir
(SK-Vf), Árni M. Mathiesen
(S-Rn), Tómas Ingi Olrich (S-Ne),
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir (SK-
Rv), Pálmi Jónsson (S-Nv), Ólafur
Þ. Þórðarson (F-Vf), Jón Sigurðs-
son viðskipta- og iðnaðarráðherra
og Anna Ólafsdóttir Björnsson
(SK-Rn). Töldu allir ræðumenn
nema ráðherra nauðsynlegt að gera
fyrirvara af hálfu íslands við sam-
komulagsdrögin.
Páll Pétursson og Jón Helgason tóku báðir til máls á Alþingi í gær
og gagnrýndu samningsdrögin.